Zagadnienia z zeszytu:

1. Strategia odżywiania organizmów:

=> Autotrofizm => Heterotrofizm

Fotosynteza | chemosynteza saprobionty | pasożyty | holozoiki | półpasożyty

(saprofity, półsaprofity, saprofagi)

Saprofity - martwa materia organiczna w bakteriach i grzybach

Półsaprofity - rozkładająca się ściółka leśna

Saprofagi - gleba, ściółka (przykładem jest dżdżownica)

Holozoiki - szczątki lub całe organizmy zwierzęce i roślinne (np. krowa)

2. Składniki pokarmowe zawarte w pożywieniu

Organiczne:

Białko

• funkcja budulcowa, transportowa[przenośniki białkowe], odpornościowa[posiada mechanizmy rozpoznające], regulatorowa[hormony, enzymy wpływają na funkcje życiowe])

• zbudowane jest z aminokwasów (endogennych czyli poch. wewn. I egzogenne poch. z pokarmu)

• Dzielimy na pełnowartościowe (zwierzęce) i niepełnowartościowe (roślinne); proste (wyłącznie aminokwasy) i złożone (np. hemoglobina)

• Występują w mleku i produktach mlecznych, jajach, soi i kukurydzy.

Cukry

• Proste - heksozy (glukoza, fruktoza, galaktoza)

• Dwucukry - sacharoza, maltoza, laktoza

• Złożone - skrobia, celuloza, glikogen

• Funkcja energetyczna

Tłuszcze

• Proste (właściwe) i złożone (cholesterol LDL - zły dla organizmu i HDL - dobry)

• Funkcja energetyczna, termoizolacyjna

Witaminy

• Rozpuszczalne w tłuszczach (wit. z grupy B; C, H)

• Nierozpuszczalne w tłuszczach (wit. A,D,E,K)

Nieorganiczne:

Sole mineralne, marko i mikro elementy

3. Objawy awitaminozy:

•choroba beri-beri której objawami są niestrawność, brak apetytu, utrata masy ciała, osłabienie, nudności i wymioty(bardzo rozpowszechniona była podczas II wojny światowej oraz w dużej części ludności Japonii, Chin, Indii, Wysp Filipińskich oraz Archipelagu Malajskiego. W latach osiemdziesiątych ubiegłego stulecia 39% zachorowań w armii japońskiej było spowodowane przez niedobory witaminy B1)
•szkorbut pojawia się po 3-12 miesiącach spożywania pokarmów pozbawionych lub o bardzo małej zawartości witaminy C. Objawy spowodowane są przez upośledzenie tworzenia substancji "cementujących" komórki między sobą. Powoduje to łatwe krwawienie i pękanie dziąseł, tworzenie się wybroczyn, spontaniczne krwotoki (m. in. dospojówkowe)itd.
•anemia(niedobór czerwonych ciałek krwi(erytrocytów)
•ślepota zmierzchowa(tzw. kurza ślepota)-niedowidzenie po zmroku
•słaba pamięć
•zahamowanie wzrostu
•podatność na depresje
•nerwowość
•trudne gojenie ran
•obniżona odporność organizmu
•krzywica u dzieci i łatwość złamań kości u dorosłych
•choroby skóry i oczu

4. Budowa układu pokarmowego, funkcje jego elementów

• Błony w żołądku, jelitach grubym i cienkim:

błona (warstwa) śluzowa - pomocna w przesuwaniu pokarmu, śluz wytwarzany przez nabłonek. Śluzówka jelita cienkiego tworzy kosmki jelitowe (enterocyt, komórka kubkowa, naczynia limfatyczne oraz krwionośne zbudowane z nabłonka płaskiego). Kosmki jelitowe zwiększają powierzchnię wchłaniania składników pokarmowych.

warstwa podśluzowa - unaczyniona warstwa, zawiera naczynia krwionośne i limfatyczne, a także nerwy.

warstwa mięśniowa - odpowiada za przesuwanie pokarmu poprzez ruchy perystaltyczne jelit (robaczkowe)

warstwa zewnętrzna - nadaje kształt jelitom, współtworzy otrzewnię (błonę łączącą elementy jamy brzusznej)

• Elementy układu pokarmowego:

Żołądek - wpust, trzon, odźwiernik

Jelito cienkie - dwunastnica, jelito czcze, jelito kręte

Jelito grube - kątnica, okrężnica, odbytnica

5. Rodzaje i funkcje gruczołów trawiennych:

• Ślinianki

• Trzustka

• Wątroba

6. Trawienie poszczególnych składników pokarmowych

• Miejsca trawienia, enzymy, produkty - schematy w podręczniku (cukry s. 115, białka s. 116, tłuszcze s. 117)

Wybrane problemy z dietetyki

• Dieta zrównoważona - Zrównoważona dieta to taka, która jest złożona z białek, tłuszczów i węglowodanów. Dostarcza ona organizmowi niezbędnych substancji odżywczych, wykorzystywanych do wzrostu, produkcji energii oraz procesów naprawczych. Powinna ona zawierać niezbędne sole mineralne, witaminy, błonnik.
  W normalnej diecie składniki dostarczające energii powinny występować w następujących proporcjach: białka 12-14% do 15%; tłuszcze 30% ( w tym minimum 3% powinny stanowić niezbędne nienasycone kwasy tłuszczowe); węglowodany 50-60% w tym ok. 10% cukry proste ( nawet do 70% kosztem tłuszczów). Ilość energii, jaka może się wyzwolić w organizmie po spożyciu posiłku nazywamy jego kalorycznością lub wartością kaloryczną tego pożywienia. Współczynnik ( równoważnik) energetyczny - określa ilość kcal ( kilokaloria), jaka wyzwala się podczas spalania w organizmie lub poza nim 1 g danego składnika pokarmowego.
  W diecie zrównoważonej dostosowuje się ilość i rodzaj posiłków do wymagań i potrzeb danego organizmu. Je się proaktycznie wszystko (co ma witaminy, sole mineralne, itp.) w odpowiednich ilościach. Dieta zrównoważona nie ma właściwie minusów. By ją stosować trzeba tylko znać podstawowe zasady racjonalnego żywienia.

• Rola odpowiedniej diety w życiu człowieka - Prawidłowa dieta pełni bardzo istotną rolę w naszym życiu. Dostarcza naszemu organizmowi potrzebnych składników odżywczych a co za tym idzie umożliwia prawidłowe rozwijania się i funkcjonowanie. Dlatego tak istotne jest, by zwracać uwagę co, ile i jak jemy. Dietetyka to nauka, która zajmuje się prawidłowym żywieniem. Bada role poszczególnych składników odżywczych w przemianie energii i materii na różnych poziomach - komórek, tkanek, narządów i wreszcie całego organizmu. Wyniki tego typu badań, umożliwiają wykazanie niebezpieczeństw płynących z niewłaściwego odżywiania, a także weryfikacji istniejących zaleceń dietetycznych i określeniu nowych oraz stworzenie diet, które będą służyły jak najlepiej naszemu organizmowi. Nieprawidłowa dieta może prowadzić do powstania różnorakich schorzeń takich jak: nadwaga, otyłość, bulimia, anoreksja, niedożywienie. Nadwaga to nic innego jak nadmierna masa ciała w odniesieniu do wzrostu. Z nadwagi może rozwinąć się otyłość, w której masa ciała jest o około 20% większa od prawidłowej. Zarówno nadwaga jak i otyłość prowadzą do powstania różnego rodzaju schorzeń szczególnie układu krwionośnego np. miażdżycy, nadciśnienia i chorób serca a także cukrzyce i ogólnie gorszego stanu zdrowia całego organizmu, co prowadzi do zmniejszenia długości życia. Otyłość może być powodowana przez różnego rodzaju czynniki, ale w dużej mierze jest wynikiem nieprawidłowej diety. Można z nią zawalczyć poprzez ćwiczenia fizyczne i odpowiednie odżywianie, ale nie jest to łatwe. Dużo lepiej jest kontrolować to co jemy na bieżąco i najlepiej codziennie ćwiczyć bądź spacerować.

• Dzienne zapotrzebowanie na określone składniki zależy od wieku, pracy, aktywności, płci, pogody, klimatu

• Zapotrzebowanie kaloryczne:

• obrazki na stronie 121 (schemacik)

• Cechy żywności - zawartość różnych związków i konserwantów str. 124

• Żywność transgeniczna (ściąga.pl):

Korzyści, jak i zagrożenia związane z żywnością transgeniczną można rozpatrywać w następujących kategoriach:
• potencjalne zagrożenie dla ludzkiego zdrowia i życia,
• bezpieczeństwo środowiska naturalnego,
• uregulowania prawne i społeczne zaangażowanie,
• socjo-ekonomiczne i etyczne uwarunkowania,
• pozostałe.
Zagrożenia dla ludzkiego zdrowia
Genetycy zmieniają charakter żywności - bez długich i dokładnych testów nie można jednoznacznie stwierdzić, czy zmodyfikowane pożywienie jest w pełni bezpieczne. Wśród ewentualnych zagrożeń dla ludzkiego zdrowia wymienić należy:
a) toksyczność,

W 1983 roku setki Hiszpanów zmarło po spożyciu będącego efektem manipulacji genetycznych oleju rzepakowego. Ten olej, badany uprzednio na szczurach, nie wykazywał toksycznych właściwości. Dr. Parke (School of Bilogical Sciences, University of Surrey, UK) ostrzega, że obecnie stosowane procedury testowania genetycznie zmienionej żywności, włączając w to testy na gryzoniach, nie dowodzą jej bezpieczeństwa dla ludzkości. Zaproponował nawet wprowadzenie moratorium na wytwarzanie genetycznie zmodyfikowanych organizmów, żywności i leków.

b) wzrost ryzyka zachorowalności na nowotwory,

c) alergie spowodowane obecnością w żywności modyfikowanej obcych protein,
Szacuje się, że wśród dorosłych około 2% populacji, a wśród dzieci 5% cierpi na alergie wywołane przez żywność. Większość alergenów pochodzących z żywności to białka.

d) przeniesienie genu z roślin zmodyfikowanych genetycznie.
Największe obiekcje dotyczą ewentualnego przeniesienia nowego genu przez system trawienny i spowodowanie jego ekspresji w obcym układzie (np. nieprzewidziany transfer tzw. genów markerów warunkujących odporność na antybiotyki, które często często są stosowane do genetycznej modyfikacji roślin).

e) mniejsza wartość odżywcza.
Transgeniczne pożywienie bardzo często stwarza pozory świeżości tym samym wprowadza w błąd konsumentów. Soczyście wyglądający, rześki pomidor w rzeczywistości może mieć kilka tygodni oraz niewielką wartość odżywczą.

Zagrożenia dla środowiska naturalnego
Podstawową słabością inżynierii genetycznej jest nieprecyzyjna technologia - genetyk przesuwa geny z jednego organizmu do innego. Gen może być stosunkowo precyzyjnie wyodrębniony z DNA organizmu, ale inżynieria genetyczna w wielu wypadkach nie ma pojęcia, w którym miejscu DNA drugiego organizmu wstawić wyselekcjonowany gen. Jeżeli nawet operacja przeniesienia genu wypadnie pomyślnie, zdarzyć się może, że nowy element powodować będzie zakłócenia w funkcjonowaniu innych, istotnych dla życia organizmu genów. Dlatego też inżynieria genetyczna porównywana jest często do wykonywania operacji na otwartym sercu przy pomocy niezbyt precyzyjnych narzędzi. Jest to więc zabieg niezwykle ryzykowny. Naukowcy nie posiadają wystarczającej wiedzy aby modyfikować DNA bez ryzyka stworzenia mutacji, które mogą być szkodliwe dla środowiska i naszego zdrowia. Przeprowadzają oni eksperymenty z wrażliwymi, ale ciągle potężnymi siłami natury, nie wiedząc jakie będą konsekwencje tych działań.

Wiele kontrowersji wzbudza rolnictwo oparte na technikach inżynierii genetycznej. Przez lata społeczności krajów wysoko rozwiniętych przeznaczały ogromne kwoty na prowadzenie badań nad coraz wydajniejszymi, mniej wymagającymi w uprawie roślinami. Po części było to spowodowane ogromną presją ruchów ekologicznych, które w rozwoju biotechnologii upatrywały alternatywy dla przerażającej w swej skali chemizacji rolnictwa. Niegdysiejszy entuzjazm gdzieś zniknął - to samo społeczeństwo, które najpierw opłacało kosztowne badania naukowe i wdrożenia - teraz protestuje, gdy widzi produkt pracy biotechnologów.

Najpoważniejsze obawy budzą rośliny transgeniczne posiadające gen uodporniający na herbicydy (środki chwastobójcze). W warunkach laboratoryjnych udało się uzyskać rośliny odporne na herbicydy, których substancją czynną jest glifosat - najpowszechniej używany obecnie środek chwastobójczy.
Roślina odporna na glifosat posiada wiele zalet:
• zamiast wielu środków stosujemy ten jeden wybrany, czyli glifosat,
• odporne rośliny pozwalają na mniejsze zużycie herbicydu, co jest tańsze, a przede wszystkim zdrowsze.
Rośliny takie posiadają również wady:
• wzrastające zużycie herbicydów - rolnicy, wiedząc, że ich uprawy mogą tolerować herbicydy, będą używać ich bardziej liberalnie. Naukowcy szacują, że rośliny transgeniczne uodpornione na działanie herbicydów potroją w rzeczywistości ilość zużywanych środków ochrony roślin,
• istnieje prawdopodobieństwo, że rośliny transgeniczne zaczną się krzyżować ze spokrewnionymi gatunkami rosnącymi w pobliżu. W ostateczności może nastąpić przeniesienie genu odpornego na działanie herbicydu do dziko rosnących chwastów - pojawią się herbicydoodporne "super" chwasty.

Ciekawe - sprawdź na:

http://www.sciaga.pl/tekst/29476-30-zywnosc_transgeniczna_wady_i_zalety

• Rolnictwo ekologiczne określane również jako: biologiczne, organiczne, biodynamiczne to sposób gospodarowania, w którym stosuje się tylko środki naturalne:
  - obornik, komposty, nawozy zielone, nawozy zwierzęce oraz minerały występujące w przyrodzie zamiast nawozów sztucznych,
  - metody zapobiegawcze w ochronie roślin, w tym metody biologiczne, środki roślinne i mineralne zamiast syntetycznych pestycydów,
  - zwierzętom zapewnia się pasze gospodarskie, ściółkę oraz ruch na świeżym powietrzu.
  Gospodarstwa ekologiczne znajdują się w czystym środowisku, co pozwala wykluczyć lub maksymalnie ograniczyć zanieczyszczenia, których źródłem jest przemysł lub drogi szybkiego ruchu. Płody rolne wytworzone bez użycia chemii są przechowywane i przetwarzane w taki sposób, aby nie straciły swoich walorów. W przechowalniach zabronione jest stosowanie syntetycznych pestycydów. Ideą ekologicznego przetwórstwa jest wybór takiej technologii, która w najmniejszym stopniu obniża wartość odżywczą surowca.
  Zabronione jest używanie organizmów zmienionych przez inżynierię genetyczną (GMO).
  Surowce ekologiczne przetwarza się metodami mechanicznymi, fizycznymi lub fermentacyjnymi, które są znane od stuleci. Wystarczy spróbować kiszonej kapusty, razowego chleba na zakwasie lub świeżego twarogu, by rozpoznać prawdziwy smak. Jakość produktów z atestowanych gospodarstw i przetwórni ekologicznych wynika z ekologicznych metod produkcji oraz warunków czystego środowiska. Ponieważ na żadnym etapie produkcji nie są stosowane środki chemiczne, zakłada się, że otrzymane produkty są wolne od zanieczyszczeń. Są to produkty bogate w naturalne składniki i witaminy, a ich smak można odróżnić od produktów sztucznie "witaminizowanych" i "polepszanych"". O ich wartości nie decydują jednak witaminy, białka, węglowodany i inne składniki ważne dla prawidłowej przemiany materii. Ceniona jest ich wysoka wartość biologiczna, którą dawniej miały produkty naturalne, wytworzone w nieskażonym środowisku. (więcej na http://www.rolnictwoekologiczne.republika.pl/info.html)

Biologia - budowa, fizjologia układu pokarmowego - powtórzenie dla klasy 1 LO

1

---