Kryterium klasyfikacji

Zazwyczaj jako rodzinę rozumie się dwójkę partnerów i wychowywane potomstwo. Tego typu rodzinę określa się jako nuklearną (w genealogii to rodzina mała), gdy jedno z partnerów zamieszkuje także z rodzicami, to jest to rodzina wielopokoleniowa. Jednak tak naprawdę granic rodziny nie da się jednoznacznie określić, choć da się stopniować pokrewieństwo lub powinowactwo. Ogół osób, o których wiadomo, że są spokrewnione lub spowinowacone chociażby w linii bocznej, w genealogii również nazywa się rodziną (dla odróżnienia od rodziny małej nazywa ją się rodziną wielką). Rodzinę również stanowi samotny rodzic z wychowywanym własnym lub adoptowanym potomstwem stanowiący rodzinę niepełną jak i dwie osoby tworzące związek małżeński lub inny w tym także nieformalny konkubinat. Sam fakt zamieszkania razem może klasyfikować pewną grupę ludzi jako rodzinę.

Rodzina nuklearna - rodzina dwupokoleniowa składająca się z rodziców (zwykle małżonków) i ich dzieci. Jej przeciwieństwo stanowi rodzina wielopokoleniowa.Tego typu rodziny są charakterystyczne dla rozwiniętego społeczeństwa nowoczesnego.

Rodzina wielopokoleniowa - rodzina składająca się z kilku generacji mieszkających we wspólnym domostwie; przeciwieństwo rodziny nuklearnej.Taki model rodziny charakteryzuje społeczeństwa słabo rozwinięte, a także środowiska feudalne oraz wiejskie, gdzie zarówno dziadkowie, ich potomstwo oraz wnuki zamieszkują wspólnie i prowadzą gospodarstwo. Często rodzina wielopokoleniowa pojawia się także w środowiskach ubogich, gdzie ze względu na brak finansów kolejni członkowie rodziny nie wyprowadzają się z domu. Dziś rodziny takie są coraz rzadziej spotykane i obserwuje się tendencję odchodzenia od tego modelu.

Stopień pokrewieństwa. Pokrewieństwo w znaczeniu społecznym i prawnym, czyli wzajemny stosunek łączący osoby pochodzące od wspólnego przodka, oblicza się za pomocą linii i stopni.Stopień pokrewieństwa oblicza się według liczby urodzeń od wspólnego przodka (nie biorąc pod uwagę urodzin tego przodka) potrzebnych do istnienia osób, dla których oblicza się stopień pokrewieństwa.

• Linia prosta. Krewnymi w linii prostej są osoby pochodzące jedna od drugiej. Rozróżnia się tu linię wstępnych, czyli rodziców, dziadków itd. oraz linię zstępnych, czyli dzieci, wnuków, prawnuków itd. Obliczanie stopni pokrewieństwa w tej linii jest łatwe. Ojciec i syn są spokrewnieni w I stopniu linii prostej (liczy się tylko urodzenie syna). Można to również wyrazić prostą regułą: ile pokoleń odjąć jedno, tyle stopni. Pradziadek z prawnukiem są spokrewnieni w III stopniu linii prostej (cztery pokolenia odjąć jeden). Przykład: dziecko(prawnuk dla pradziadka) - ojciec - dziadek - pradziadek.

• Linia boczna. Krewnymi w linii bocznej są pozostali krewni (rodzeństwo, ciotki, stryjowie, kuzynowie itd.). Najbliższe pokrewieństwo w linii bocznej to pokrewieństwo II stopnia czyli rodzeństwo. Wuj i bratanek to pokrewieństwo III stopnia w linii bocznej. Liczy się zgodnie z ogólną zasadą narodziny wuja, jego brata i bratanka. Bracia cioteczni są spokrewnieni w IV stopniu (narodziny ich i ich dwojga rodziców pochodzących od wspólnego przodka).

Pokrewieństwo w linii bocznej w obrębie tego samego pokolenia jest zawsze parzyste (2, 4, 6 itd.); nie istnieje w linii bocznej pokrewieństwo pierwszego stopnia. Nieparzysta liczba oznacza zawsze różnicę przynajmniej o jedno pokolenie.Stopień pokrewieństwa wywołuje szereg skutków prawnych. Jest brany pod uwagę w prawie cywilnym (spadkobranie), rodzinnym (możliwość zawarcia małżeństwa, alimenty), karnym (kazirodztwo), w postępowaniach sądowych i administracyjnym (odmowa składania zeznań), prawie kanonicznym (małżeństwo).Technikę, która zajmuje się ustalaniem stopnia pokrewieństwa nazywamy komputacją.

Rodzice — nazwa jednej z podstawowych relacji w rodzinie. W ogólnym znaczeniu to osoby, od których ktoś bezpośrednio pochodzi — ojciec i matka danego dziecka lub dzieci (rodzeństwa). Sam rodzic a to współcześnie tak ojciec jak matka, ale w języku staropolskim był to tylko ojciec. Fakt posiadania dziecka przez kobietę i bycia matką to macierzyństwo, a fakt posiadania dziecka przez mężczyznę i bycia ojcem - ojcostwo (obydwa te określenia to rodzicielstwo). Potocznie ojciec to także tata (tato), a matka - mama.

Rodzic jest spokrewniony z dzieckiem w pierwszym stopniu linii prostej, jest jego wstępnym (przodkiem).

Pojęcie należące zarówno do języków naturalnych, w tym potocznego, jak i do języka prawnego, w praktyce może odnosić się do różnych osób.

Rodzice prawni

W prawie rodzicami są tylko dwie osoby (wyjątkowo jedna)^[1] wpisane odpowiednio jako matka lub ojciec do aktu urodzenia i innych aktów stanu cywilnego, a na ich podstawie do innych dokumentów urzędowych (dowód osobisty, paszport). W zamierzeniu ustawodawcy rodzicami powinny być osoby, od których ktoś rzeczywiście i bezpośrednio pochodzi. Jako matka do aktu stanu cywilnego wpisywana jest więc kobieta, która urodziła dziecko, oraz mężczyzna, z którym matka poczęła dziecko. O ile zgodnie z łacińską sentencją mater semper certa est (macierzyństwa nie trzeba dowodzić, matka zawsze jest pewna), to ojcostwo może budzić wątpliwości, a zapobiegają im głównie domniemania ojcostwa na rzecz męża matki lub innego mężczyzny z nią współżyjącego (w określonym czasie przed datą narodzin). Do innych instytucji prawnych, które mogą uchylić bądź nadać status ojca należą: uznanie dziecka, ustalenie oraz zaprzeczenie ojcostwa. W wyjątkowych sytuacjach (dziecko porzucone lub podmienione, matka-inkubator) można ustalić bądź zaprzeczyć także macierzyństwo. Wreszcie dla dziecka nieznanego pochodzenia do aktu urodzenia wpisuje się rodziców fikcyjnych.

Ponieważ w razie wpisania do metryki osób niebędących rodzicami genetycznymi nie ma obowiązku podejmowania kroków prawnych do sprostowania tych faktów (zwłaszcza jeżeli dziecko osiągnęło już pełnoletność), możliwa jest trwała sytuacja, w której rodzice prawni nie są prawdziwymi rodzicami dziecka.

Osoba, z którą rodzic zawarł kolejny związek małżeński po rozwodzie lub śmierci poprzedniego małżonka, również będącego rodzicem dziecka — nazywana jest w języku polskim rodzicem przybranym. W języku prawnym taka osoba nie jest już rodzicem, lecz powinowatym pierwszego stopnia w linii prostej.

Z rodzicem w sensie prawnym nie należy również mylić innych osób, którym sąd przyznał władzę rodzicielską nad niepełnoletnim dzieckiem. Rodzicem nie musi być też przysposabiający dziecko; będzie nim tylko w przypadku adopcji blankietowej dokonanej przez rodzicielkę i nie odwołanej w odpowiednim czasie. Tak samo nie jest rodzicem osoba sprawująca opiekę.

Rodzice biologiczni

Rodzicami biologicznymi (genetycznymi, faktycznymi) dziecka są tylko ci, którzy poczęli dziecko, a więc od których pochodzi odpowiednio komórka jajowa i plemnik.

W lutym 2008 r. poinformowano media, iż brytyjscy naukowcy stworzyli ludzki embrion z materiałem genetycznym pochodzi od trzech "rodziców": jednego mężczyzny i dwóch kobiet.^[2]

Rodzice w psychologii

Potocznie rodzicem nazywa się osobę:

• która czuje się rodzicem wobec dziecka,

• którą dziecko traktuje jako rodzica,

• która występuje w takiej roli w opinii innych osób.

Zakresy te zazwyczaj się pokrywają, ale mogą się rozmijać, np. w razie niewiedzy dziecka czy konfliktów interpersonalnych. W życiu codziennym nie ma więc znaczenia prawny charakter więzi łączącej rodzica (rodziców) z dzieckiem. W tym znaczeniu rodzicem może być:

• rodzic biologiczny,

• rodzic prawny,

• osoba przysposabiająca (choćby nie było to adoptio in plena),

• opiekun,

• inna osoba, której sąd przyznał władzę rodzicielską,

• osoba faktycznie wychowująca dziecko (opiekująca się nim).

Miłość i szacunek do rodziców

Miłość do rodziców to uczucie (stan emocjonalny) dziecka, który jest naturalną odpowiedzią dziecka na miłość ze strony rodziców doświadczaną przez dziecko począwszy od chwili narodzin. Gdy dziecko czuje się kochane, tj. gdy jest zaspokajana najważniejsza potrzeba emocjonalna dziecka wówczas rozwija się jego naturalna zdolność do kochania i dziecko kocha tych, którzy pierwszy raz w życiu obdarzyli je miłością, tzn. dali odczuć dziecku, że jest dla nich ważne, że je akceptują takim jakie jest, że może zawsze na nich liczyć, że zapewnili mu poczucie bliskości, że są uważni na jego potrzeby (głownie emocjonalne), że szanują jego odrębność i niepowtarzalność jako człowieka.

W tradycji judeochrześcijańskiej stosunek dzieci do rodziców ujęty jest w czwartym przykazaniu Dekalogu (Czcij ojca swego i matkę swoją). W tradycji tej szacunek dzieci dla ich rodziców jest wyrazem wdzięczności za trud włożony w wychowanie i utrzymanie do czasu usamodzielnienia się (co i tak z punktu widzenia prawa jest obowiązkiem rodziców). Wyrazem tak rozumianego szacunku dla rodziców jest ponadto obchodzenie co roku Dnia Matki oraz Dnia Ojca.

Miłością do rodziców często jest nazywana więź łącząca dziecko z rodzicami a wynikająca z tradycji kulturowych nie mająca związku z uczuciem miłości.

Prawa i obowiązki rodziców

Rodzice są zobowiązani do zapewnienia utrzymania swojemu dziecku, a także do wychowania go. Jeśli rodzice nie wypełniają tych obowiązków, sąd powszechny na wniosek odpowiednich organów (zwłaszcza pomocy społecznej) może odebrać prawa rodzicielskie i powierzyć opiekę nad dzieckiem innym osobom (przy czym sąd rozstrzyga o prawach każdego z rodzica osobno).

Adopcja (łac. adoptio), przysposobienie, usynowienie - forma przyjęcia do rodziny osoby obcej, stwarzająca stosunek podobny do pokrewieństwa. Przybranie dziecka (często w wieku dziecięcym) za swoje.

Rodzina niepełna - rodzina, w której dziecko jest wychowywane przez jedną osobę dorosłą, na której spoczywa odpowiedzialność za gospodarstwo domowe.

Obecnie rezygnuje się z określenia "rodzina niepełna" na rzecz takich sformułowań jak "rodzina monoparentalna", "monorodzicielska", "minimalna"^[1].

Taki typ rodziny powstaje najczęściej wskutek rozwodu^[2], długotrwałej nieobecności drugiego z rodziców (która może być spowodowana np. wyjazdem, pobytem w szpitalu, więzieniu) lub też śmierci jednego z rodziców. W zależności od charakteru nieobecności mówimy wtedy o rodzinie niepełnej czasowo, okresowo lub stale.

Rodzinom monoparentalnym często przypisuje się mniejszą zdolność do wychowywania dzieci oraz nieprawidłową atmosferę wychowawczą^[3][4].

Według statystyk z 2002 roku 19.4% rodzin w Polsce stanowiły rodziny niepełne^[5]. W 2005 roku w Wielkiej Brytanii było ok. 1.9 miliona samotnych rodziców, którzy wychowywali 3.1 miliona dzieci^[6]. Jedna na cztery rodziny stanowiła rodzinę niepełną, w tym 9% tych rodzin stanowili samotni ojcowie^[7].

---