Rodzina i jej funkcje
Rodzina w ujęciu socjologicznym jest definiowana jako zbiorowość o charakterze podstawowym, obecna we wszystkich znanych kulturach i typach społeczeństw. W jej skład zaliczamy dwoje ludzi związanych węzłem małżeńskim oraz ich dzieci (naturalnych lub przybranych), a także ich krewnych. Rodzin a w społeczeństwie pełni rolę pierwotnej grupy socjalizacyjnej i w związku z tym posiada wiele prerogatyw. Uczeni starają się je usystematyzować zarówno pod względem terminologii jak i liczebności. W tej pracy pragnę się skupić na trzech typach.
Na samym początku należy wymienić sześć podstawowych funkcji rodziny, do których można zaliczyć funkcję ekspresyjną, ekonomiczną, opiekuńczą, wychowawczą, prokreacyjną oraz seksualną.
Opiekuńcza funkcja pociąga za potrzebę sprawowania opieki nad dzieckiem, które z racji wieku lub ograniczonej sprawności psycho - ruchowej nie jest w stanie funkcjonować samodzielnie.
Funkcja wychowawcza, jak sama nazwa wskazuje, jest procesem wychowawczym odbywającym się na linii rodzice - dzieci. Jej celem jest przygotowanie młodych członków rodziny do życia w społeczeństwie poprzez przekazaniu im norm i zachowań służących prawidłowemu wykonywaniu ról społecznych. Funkcja ta oznacza nie tylko socjalizację dzieci przez rodziców, ale również zmianę zachowań małżonków pod wpływem swoich dzieci.
Funkcja prokreacyjna natomiast służy zaspokajaniu emocjonalno - rodzicielskich oraz reprodukcyjnych potrzeb partnerów życiowych.
Ostatnia z nich - funkcja seksualna - służy zaspokojeniu popędu płciowego małżonków, dawniej była także nazywana prokreacyjną.
Polski socjolog Zbigniew Tyszka dorzucił do tej klasyfikacji funkcji rodziny jeszcze cztery dodatkowe rodzaje stosując do nich własne nazewnictwo oraz poszerzone definicje. Przede wszystkim łączy ze sobą niektóre kategorie z sześciu funkcji już przedstawionych wyróżniając cztery funkcje: materialno-ekonomiczną, opiekuńczo-zabezpieczającą, socjalizacyjną i emocjonalno-ekspresyjną. Zostawia jedynie funkcję seksualną oraz prokreacyjną, nic w ich zakresie nie modyfikując. W funkcji materialno - ekonomicznej, objawiającej się w zdobywaniu środków materialnych do życia, wyróżnia cztery podfunkcje: gospodarczą, zarobkową, produkcyjną i usługowo-konsumpcyjną. Stopień realizacji tych podfunkcji zależy od pozycji społecznej rodziny oraz sposobów pozyskiwania środków finansowych potrzebnych do jej rozwoju. Funkcja opiekuńczo - zabezpieczająca nieznacznie pokrywa się z materialno - ekonomiczną ponieważ zakłada materialne zabezpieczenie domowników w środki do życia, ale również stałą lub tymczasową opiekę nad niesamodzielnymi domownikami. Funkcja socjalizacyjna, podobnie jak w poprzedniej kategorii wychowawcza, polega na przygotowaniu dzieci do życia w społeczeństwie oraz wzajemnej interakcji na linii rodzice - ich potomstwo. Rodzina jest bowiem pierwszym, i jednym z najważniejszych, środowiskiem wychowawczym. Socjalizacja młodych członków rodziny ma potem bardzo istotne znaczenie dla kształtowania ich osobowości i stopnia przygotowania do pełnienia określonych funkcji społecznych. Emocjonalno - ekspresyjna funkcja rodzina koncentruje się na aspekcie emocjonalno - duchowym. W jej ramach członkowie rodziny realizują swoje potrzeby psychiczne zarówno wewnątrz rodziny, jak i poza nią.
Tyszka wprowadził także swoją własną klasyfikację wyróżniając cztery dodatkowe funkcje rodziny: rekreacyjno - towarzyską, kulturową, klasową i legislacyjno - kontrolną.
Typowo wypoczynkową funkcja jest rekreacyjno - towarzyska. Koncentruje się ona na traktowaniu rodziny jako azylu, gdzie można odpocząć po całodziennym trudzie związanym z pracą zawodową, zregenerować siły, czemu sprzyja specyficzna atmosfera panująca w domu rodzinnym.
Funkcja kulturowa jest bardzo ściśle związana z socjalizacją i prowadzi do nabywania przez dzieci bogatej spuścizny kulturowe wyróżniającej daną zbiorowość od innych i zapewniającej jej przynależne miejsce w hierarchii społeczeństw.
Funkcja klasowa, teraz mniej istotna niż przedtem, jest wyrazem pewnego determinizmu społecznego. Mianowicie, pozycja społeczna rodziców, w pewnym stopniu determinuje przyszłą pozycję zawodową dziecka. Przykładowo, dziecko urodzone w rodzinie inteligenckiej z dużym prawdopodobieństwem odziedziczy po rodzicach przynależność do tej warstwy społecznej. Innym przykładem jest chociażby dziedziczenie zawodu po rodzicach.
Funkcja legislacyjno - kontrolna oznacza formalizację niektórych zachowań człowieka oraz wzajemną kontrolę członków rodziny. Nieodpowiednie zachowania, naganne z punktu widzenia współżycia społecznego powodują sankcje nie tylko ze strony pozostałych domowników, ale również niektórych formalnych organizacji społecznych (np. Kościoła) narażając te jednostki na odpowiedzialność karną lub ostracyzm społeczny, który bywa bardziej dotkliwy w swoich wymiarze. W prymitywnych społeczeństwach najdotkliwszą karą oprócz oczywiście kary śmierci za poważne przestępstwa było wyrzucenie nagannie prowadzącej się jednostki ze społeczności, trwale bądź jedynie na pewien okres czasu.
Jeszcze inną klasyfikację funkcji rodziny proponuje etyk, pedagog i filozof M. Ziemska. W przeciwieństwie do Tyszki funkcje te grupuje razem, nie zaś ściśle od siebie oddziela zwracając uwagę na fakt, ze każda wiąże się z innymi. Rodzina ma według niej spełniać cztery podstawowe funkcje: prokreacyjną, produkcyjną, usługowo-opiekuńczą, psychohigieniczną i socjalizacyjną.
Funkcja prokreacyjna dostarcza, poprzez zaspokojenie popędu płciowego i instynktom: macierzyńskiego oraz ojcowskiego, nowych członków społeczeństwa, a jednocześnie pozwala osiągnąć małżonkom satysfakcję z udanego życia seksualnego. Ta funkcja jest jakby połączeniem w sobie funkcji seksualnej i prokreacyjnej z klasyfikacji Tyszki.
Funkcja produkcyjna skupia się na aspekcie ekonomicznym. Członkowie rodziny zaspokajając swoje potrzeby materialne są równocześnie pracownikami w określonych gałęziach przemysłu, handlu i usług w społeczeństwie, tym samym dokładając się do dobra wspólnego. Rodzina więc z korzyścią dla siebie przygotowuje swoich członków do spełniania właściwych dla nich ról zawodowych.
Funkcja opiekuńcza jest niewątpliwie związana z produkcyjną, ponieważ jej głównym zdaniem jest zapewnienie wszystkim członkom rodziny codziennych usług w rodzaju wyżywienia, czystości, itp., co przecież wiąże się z praca zarobkową. Drugim jej aspektem jest roztaczanie opieki nad tymi członkami rodziny, którzy z pewnych względów wiek, kalectwo, choroba) nie są w stanie zatroszczyć się o samych siebie i są zmuszeni liczyć na innych. Rodzina jest obowiązana więc nie tylko zaspokoić potrzeby materialne, ale również opiekuńcze członków, udzielanie innym w razie wsparcia, ale również gwarancja tego, ze ktoś się nami zaopiekuje, gdy będziemy tego potrzebowali.
Wychowywanie młodych domowników na pełnoprawnych członków społeczeństwa, którzy wiedzą jak się w nim poruszać, którzy znają jego system wartości oraz normy społecznego współżycia obejmuje w sobie funkcja socjalizacyjna, która obejmuje również tyszkowską definicję funkcji kulturowej.
Funkcja rekreacyjno - towarzyska w ujęciu Tyszki tutaj nosi nazwę psychohigienicznej. W jej obrębie członkowie rodziny zaspokajają swoje potrzeby duchowe związane z poczuciem bezpieczeństwa, stabilizacji, potrzebą zaufania i akceptacji, szacunku i przynależności. Rodzina zatem stwarza warunki do swobodnej ekspresji własnych myśli i doznań emocjonalnych oraz dzielenia się swoimi uczuciami z innymi domownikami. Dzięki tej funkcji można zachować równowagę emocjonalną nawet wtedy, gdy środowisko zewnętrzne jest wrogo nastawione do któregoś z domowników. Rodzina bowiem stwarza warunki do rozładowania stresu emocjonalnego, który nagromadził się w jednostce w kontaktach z innymi członkami społeczeństwa, najczęściej na niwie zawodowej.
W klasyfikacji zaproponowanej przez Ziemską zwraca uwagę absencja funkcji legislacyjno - kontrolnej, na której istnienie zwracał uwagę Tyszka, polegającej na wspólnym sprawowaniu kontroli domowników nad sobą. Wszyscy jednak są w pełni zgodni, ze jedynie właściwe spełnianie wszystkich tych funkcji daje możliwość wychowania obywateli posługujących się w życiu dorosłym odpowiednio ukształtowanym kodeksem moralnym, a tym samym wartościowych dla ogółu. Niemniej jednak jest to sytuacja idealna, do której nie dochodzi zbyt często, dlatego też w życiu obserwujemy różnego rodzaju patologie mające swoje korzenie w rodzinie.