11.12.2002 r.
WYKŁAD 11: WSPÓLNOTOWA POLITYKA KONKURENCJI, BUDŻET UE.
W Traktacie Rzymskim przewidziano prowadzenie wspólnej polityki mającej na celu wspieranie harmonijnego rozwoju wszystkich dziedzin gospodarki, stałego i zrównoważonego wzrost gospodarczego, szybkiego wzrostu stopy życiowej. Pierwszym etapem realizacji tych założeń było utworzenie wspólnego rynku (1.07.1968 - była to właściwie unia celna, bo wspólny rynek powstał dopiero w 1993 r.). Środkiem budowy tego wspólnego rynku była polityka handlowa, polityka konkurencji, polityka rolna oraz w mniejszym stopniu polityka transportowa i polityka społeczna.
Wraz z rozwojem Wspólnot Europejskich tą wspólną polityką objęto dziedziny uznane za istotne dla sprawnego funkcjonowania rynku wewnętrznego, a jednocześnie mające szerszy wymiar społeczny, czyli polityka regionalna, strukturalna, walutowa, ochrony środowiska, polityka w dziedzinie badań i rozwoju, polityka w dziedzinie turystyki, przemysłowa. Również wspólne działania podjęto w ramach polityki edukacyjnej i kulturalnej, w dziedzinie ochrony zdrowia oraz polityki konsumenckiej.
Wspólna polityka UE jest stale rozwijana i obejmuje coraz to nowe dziedziny, w których państwa członkowskie chcą ze sobą współpracować dla osiągnięcia zamierzonego celu. Jednak przy tych wspólnych politykach zawsze przestrzegana jest zasada subsydiarności, tzn. że na szczeblu wspólnotowym podejmowane i rozwiązywane są tylko te sprawy, które z punktu widzenia efektywności będą lepiej rozwiązywane właśnie na szczeblu wspólnotowym, natomiast wszystkie inne kwestie powinny być rozstrzygane przez państwo członkowskie.
Główne polityki WE to m.in. polityka handlowa, konkurencji, rolna, walutowa, regionalna, społeczna i zatrudnienia, transportowa, ochrony środowiska, ochrony konsumentów, w dziedzinie badań i rozwoju i przemysłowa. Tylko polityka rolna jest całkowicie realizowana na szczeblu wspólnotowym. W przypadku innych WE w projektach swoich aktów prawnych reguluje tylko najważniejsze kwestie, do których państwa muszą się dostosować w swoim wewnętrznym ustawodawstwie.
POLITYKA KONKURENCJI
Należy do głównych i najwcześniej uzgodnionych polityk wspólnotowych. Zasadność i konieczność wprowadzenia tej polityki, wynika z podstawowego celu WE jakim było stworzenie jednolitego rynku państw członkowskich.
Ma ona dać gwarancje, że bariery zniesione w handlu wewnętrznym (brak ceł, swobodny przepływ osób, towarów, usług i kapitału), nie zostaną zastąpione innymi działaniami, które to mogłyby zniekształcać konkurencję na rynku wspólnotowym. Polityka konkurencji ma na uwadze przede wszystkim interes konsumentów i stara się zapewnić im jak najlepszy dostęp do dóbr i usług oferowanych na jednolitym rynku po maksymalnie niskich cenach. Ponadto wpływa ona korzystnie na konkurencyjność unijnych przedsiębiorstw na rynku światowym.
We wdrażaniu i egzekwowaniu przepisów wspólnotowych w tej dziedzinie szczególna rola przypada Komisji Europejskiej, która w niektórych przypadkach dzieli się swoimi uprawnieniami w tym zakresie z władzami i sądami krajowymi. Ma prawo nakładać kary finansowe na przedsiębiorstwa nie przestrzegające wspólnotowych reguł konkurencji.
11/1
W odniesieniu do pomocy państwa, KE ma prawo nakazać przedsiębiorstwu zwrot bezprawnie uzyskanej pomocy instytucjom narodowym, które tej pomocy udzieliły. Od tej decyzji KE przysługuje odwołanie do Sądu Pierwszej Instancji lub Trybunału Sprawiedliwości.
Podstawowe przepisy wspólnotowe regulujące politykę konkurencji wywodzą się jeszcze z traktatu rzymskiego. W traktacie o UE reguły te są zebrane są w rozdziale 6.
Wspólnotowe reguły konkurencji odnoszą się do wszelkiego rodzaju przedsiębiorstw, zarówno prywatnych jak i publicznych działających na jednolitym rynku, a także do firm mających swoją siedzibę poza terytorium WE, ale ich praktyki oddziaływają niekorzystnie a handel pomiędzy państwami członkowskimi (np. jeśli przedsiębiorstwo to eksportuje jakiś towar na rynek UE).
Prawo konkurencji obejmuje wszystkie dziedziny gospodarki, ale jego stosowanie zostało ograniczone w dziedzinie polityki rolnej i w rolnictwie (polityka konkurencji jest tu podporządkowana regułom wspólnej polityki rolnej), odrębne reguły konkurencji obowiązują w sektorze węgla i stali na podstawie Traktatu o Europejskiej Wspólnocie Węgla i Stali.
Obecnie polityka konkurencji koncentruje się na pięciu głównych kierunkach:
Wyeliminowanie porozumień ograniczających konkurencję - art. 81 Traktatu o UE wprowadza zakaz karteli - ma on charakter ogólny, odnosi się zarówno do porozumień horyzontalnych (do przedsiębiorstw działających a tym samym szczeblu produkcji, przetwarzania czy dystrybucji) jak i do porozumień wertykalnych (między przedsiębiorstwami działającymi na różnych szczeblach). Zakaz odnosi się do porozumień pomiędzy przedsiębiorstwami, decyzji związków przedsiębiorstw oraz uzgodnionych praktyk między przedsiębiorstwami, jeśli służą one zapobieganiu konkurencji, ograniczaniu konkurencji oraz jej zniekształcaniu, w szczególności zakazane są porozumienia cenowe, kontyngentowe, o podziale rynku lub źródeł zaopatrzenia, desygnacyjne w sprawie nierównego traktowania partnerów handlowych, wiązane.
Naruszenie zakazu rodzi różne skutki prawne:
Takie porozumienia są z mocy prawa nieważne,
KE stwierdziwszy istnienia takiego porozumienia, może nakazać jego natychmiastowe zaniechanie i może też nałożyć na przedsiębiorstwo karę pieniężną,
naruszenie zakazu upoważnienia do występowania z roszczeniami odszkodowawczymi.
Zakaz ten może nie być stosowany w przypadku, gdy porozumienie służy wzrostowi efektywności gospodarowania, postępowi technologicznemu i przyniesie bezpośrednie skutki konsumentowi, ale jednocześnie nie będzie obniżał konkurencji ponad miarę. KE może zgodzić się na wyłączenie indywidualne na wniosek stron porozumienia. Jeśli przedsiębiorstwa chcą zawrzeć takie porozumienie w świetle prawa, muszą zgłosić się z tym do Komisji, która bada sprawę i wydaje pozwolenie na zawarcie takiego porozumienia.
Zakaz nadużywania pozycji dominującej - dotyczy firm i przedsiębiorstw, za takie uważa się firmę, która albo ma monopol, albo jej udziały rynkowe przekraczają 40-65% udziału w rynku, a konkurenci są mocno rozproszeni. Art. 82 traktatu o WE zawiera bezwarunkowy zakaz wszelkiego nadużywania pozycji dominującej jeśli takie działanie może negatywnie wpływać na handel między państwami członkowskimi. Może to polegać na:
narzucaniu w sposób bezpośredni lub pośredni uciążliwych cen i dyskryminacyjnych warunków transakcji;
11/2
ograniczaniu produkcji zbytu lub postępu technicznego;
stosowanie zróżnicowanych warunków przy analogicznych transakcjach z różnymi partnerami;
uwarunkowaniu kontraktów od dodatkowych zobowiązań nie związanych z przedmiotem transakcji.
KE ma czuwać, aby rynek wewnętrzny był chroniony przed tym nadużywaniem, podejmuje działania z własnej inicjatywy lub rozpatruje kierowane do niej oskarżenia.
Przeciwdziałanie nadmiernej koncentracji - prawo wspólnotowe zakazuje nadmiernej koncentracji nie uzasadnionej względami ekonomicznymi lub która grozi zniekształceniem konkurencji na jednolitym rynku. W rozumieniu prawa wspólnotowego z koncentracją mamy do czynienia w przypadku kiedy jedna firma przejmuje całkowitą kontrolę nad drugą firmą, gdy firma jest kontrolowana wspólnie z drugą firmą, lub w przypadku, gdy kilka firm łączy się przejmując kontrolę nad daną firmą. Fuzje nie są jednak zakazane, są dozwolone, ale odbywają się pod kontrolą KE. System monitorowania procesu koncentracji został stworzony na mocy rozporządzenia RUE z 1989 r., które wyposażyło KE w prawo badania planowanych fuzji, jeszcze przed ich dokonaniem - czy nie zagrażają właściwemu funkcjonowaniu jednolitego rynku. Z prośbą o zgodę na dokonanie fuzji przedsiębiorstwa zgłaszają się do KE.
Liberalizacja zmonopolizowanych sektorów gospodarki - w wielu państwach członkowskich istnieją przedsiębiorstwa posiadające faktyczny monopol działania w niektórych dziedzinach (zwłaszcza usługi pocztowe, transport kolejowy, wytwarzanie i przesyłanie energii elektrycznej, wodociągi i telekomunikacja) Samo istnienie monopolu nie jest usprawiedliwione ekonomicznie (w wielu przypadkach wysokie ceny, niższa jakość usług, zapóźnienie technologiczne). KE rozwinęła koncepcję oddzielenia infrastruktury od działalności komercyjnej. Chodzi o to, iż przedsiębiorstwo, które jest jedynym właścicielem infrastruktury, może nadal pozostać jej właścicielem, ale ma obowiązek zapewnić do niej dostęp po komercyjnych cenach innym operatorom. W ten sposób zliberalizowano rynek usług telekomunikacyjnych, gazowych, elektryczności i trwa proces liberalizacji rynków pocztowych.
Monitorowanie pomocy państwa - art. 87 traktatu o UE mówi, iż wszelka pomoc publiczna jest zakazana, jeśli prowadzi ona do wypaczenia lub naruszenia konkurencji w handlu pomiędzy państwami członkowskimi, w wyniku uprzywilejowania niektórych przedsiębiorstw lub wybranych dziedzin produkcji. Wyjątkami są:
wsparcie socjalne dla poszczególnych konsumentów, pod warunkiem że nie faworyzuje się żadnego z dostawców towarów lub usług przekazywanych potrzebującym;
pomoc w likwidacji klęsk żywiołowych;
pomoc, która służy wyrównaniu poziomu życia między wschodnimi, a zachodnimi ladami RFN.
W niektórych przypadkach zakaz pomocy publicznej nie dotyczy (o tym decyzję podejmuje KE):
pomocy w rozwoju gospodarczym regionów o niskim poziomie życia lub niedostatecznym zatrudnieniu;
projektów o ogólnoeuropejskim znaczeniu np. ochrona środowiska, telekomunikacja, transport w krajach UE;
11/3
ułatwień rozwoju pewnych regionów gospodarczych, jeśli nie zmienia to warunków handlu;
wsparcia kultury i ochrony dziedzictwa kulturowego;
oraz innych określonych przez RUE decyzją podjętą kwalifikowaną większością głosów.
Kryteria pomocy określone są przez KE, która następnie monitoruje jej przebieg i przestrzeganie. Kraje członkowskie muszą zgłaszać KE o każdym zamierzonym planie pomocy publicznej lub zmianie już istniejącego, ale z wyjątkiem pomocy na rzecz małych i średnich przedsiębiorstw. Zgłoszeniu podlegają projekty dla firm zatrudniających ponad 150 osób i osiągających roczny obrót ponad 15 mln euro. Małe i średnie firmy sprzyjają tworzeniu nowych miejsc pracy, a przede wszystkim powodują zmiany strukturalne w gospodarce.
Jeśli KE stwierdzi, że planowana przez państwo pomoc jest sprzeczna z prawem i nie można jej traktować jako jednego z wyjątków, nakazuje danemu państwu zmianę lub likwidację tej formy pomocy. Jeśli państwo nie zastosuje się do decyzji KE, może ono zostać przez nią lub inne państwo członkowskie zaskarżone do Trybunału Sprawiedliwości.
Formy pomocy udzielanej przez państwo to dotacje pieniężne lub rzeczowe, preferencje kredytowe, gwarantowanie kredytów przez państwo, preferencje podatkowe, obniżanie różnych należności np. na ubezpieczenie społeczne, zamówienia rządowe po cenie wyższej od rynkowej.
BUDŻET
Proces uchwalania budżetu jest wieloetapowy i bardzo skomplikowany. Ma on elementy wspólne z budżetem krajowym, np. jeśli chodzi o jego uchwalanie, ale budżet wspólnotowy nie może mieć deficytu.
Obowiązuje tzw. 6-cio letnie planowanie budżetu zwane perspektywą finansową - jest to część polityczna planowania budżetu. W perspektywie nakreślone są ogólne cele na co powinno się przeznaczyć pieniądze, a później adekwatnie do tego co zostało zawarte w perspektywie finansowej planuje się roczny budżet.
Uzgodnienie perspektywy finansowej nie zwalnia organów UE od przygotowywania szczegółowych rocznych budżetów. Głównymi instytucjami biorącymi udział w corocznej procedurze ustalania budżetu są KE, RUE, PE.
Aby budżet był uchwalony należy przygotować jego propozycje i tym zajmuje się KE, przesyła ona wstępny projekt budżetu do RUE. RUE po konsultacji z PE przyjmuje projekt. PE ma prawo odrzucić cały projekt budżetu.
Obecnie są 4 źródła wpłat do budżetu. Państwa dokonują wpłat w miesięcznych ratach. Środkami budującymi budżet są:
tradycyjne środki własne - opłaty rolne i cła. Opłaty rolne wynikają z organizacji rynku rolnego i wspólnej polityki rolnej. Wpłaty opłat rolnych to m.in. opłaty rolne nakładane na produkty importowane z krajów trzecich, opłaty cukrowe nakładane na spółki cukrowe, opłaty. Cła pobierane przy imporcie towarów z krajów trzecich, z wyjątkiem produktów rolnych (każde państwo może zatrzymać 25% pobieranych ceł, reszta przekazywana jest do budżetu). Te środki stanowią 16% budżetu;
wpłaty z tytułu podatku VAT - 35% budżetu;
środki z PNB (składka) - pobranie jednakowego procentu od PNB od państw, stawka ta ustalana jest co roku.
11/4
WYDATKI:
rolne - 45% wszystkich wydatków UE (większość wydawana na realizację polityki rolnej, czyli dopłaty bezpośrednie dla rolników, dopłaty do eksportu produktów rolnych do krajów trzecich);
działania strukturalne - w tym rozdziale zagwarantowane są środki finansowe Funduszy Strukturalnych i Funduszu Spójności, 30% wydatków unijnych (obowiązuje tu zasada współfinansowania);
polityki wewnętrzne - środki na realizację działań mających na celu dokończenie budowy jednolitego rynku - 7% wydatków;
działania zewnętrzne - wszelkie działania UE na korzyść krajów trzecich;
administracyjne - pensje, emerytury i renty, publikacje dzienników urzędowych;
rezerwy - monetarna, na pomoc w nagłych przypadkach, na gwarancje pożyczek;
pomoc przedakcesyjna - finansowanie rozbudowanej pomocy dla państw kandydujących;
rozszerzenie - nie został jeszcze wprowadzony do budżetu, zostanie uruchomiony z przyjęciem pierwszych nowych państw członkowskich (2004).
11/5