NAUCZANIE ORTOGRAFII W KLASACH I-III

*

ZASADY NAUCZANIA ORTOGRAFII

1. Planowości i systematyczności w posługiwaniu się materiałem ortograficznym.

Wyraża się w planowaniu materiału nauczania ortografii i rytmicznym jego realizowaniu, stosowaniu systematycznej kontroli i oceny stopnia opanowania przez uczniów umiejętności poprawnego pisania.

2. Profilaktyki, czyli zapobiegania błędom ortograficznym.

Polega na niedopuszczaniu do popełnienia błędów przez uczniów i na ukazywaniu im tylko wyrazów poprawnie napisanych..

3. Integracji ortografii z innymi działami nauczania

Polega na łączeniu ćwiczeń ortograficznych z innymi ćwiczenia językowymi. Łączna ich realizacja prowadzi do opanowania podstaw ogólnej sprawności językowej.

4. Stopniowania trudności

Odnosi się do racjonalnego doboru i układu treści poszczególnych zagadnień ortograficznych oraz stopniowego przechodzenia od przepisywania, pisania z pamięci poprzez pisanie ze słuchu jako ćwiczenie utrwalające, aż do pisania ze słuchu, traktowanego jako sprawdzian.

5. Poglądowości

Wymaga właściwego doboru i celowego wykorzystywania środków dydaktycznych, pomagających w skupieniu uwagi, utrwalaniu zapamiętywanych wyrazów, formułowaniu zasad ortografii.

6. Pełnego zaangażowania całej osobowości ucznia

Aktywizacja jego sfery poznawczej, emocjonalnej i motywacyjnej.

7. Kontroli i oceny postępów uczniów

Stosowana przede wszystkim jako czynnik motywacyjny do zdobywania przez uczniów nawyku ortograficznego pisania.

8. Rezygnacji z podawania reguł cząstkowych, na rzecz podawania ich we właściwym brzmieniu, kiedy poziom nauczania i wymagania programowe na to zezwalają.

Zasada „przez oko i rękę ucznia do trwałego zapamiętywania pisowni wyrazów” stanowi psychologiczną podbudowę nauczania ortografii.

*

METODY NAUCZANIA ORTOGRAFII

W klasach I - III nauczanie ortografii opiera się na organizowaniu działalności manipulacyjno - umysłowej z materiałem językowym.

METODY DZIAŁANIA JĘZYKOWEGO:

• ćwiczenia poprawnej wymowy,

• analizowanie trudności ortograficznych (dostrzeganie i analiza trudności),

• wyjaśnianie pisowni wyrazów za pomocą przytoczenia zasady lub poszukiwania odpowiedniej formy gramatycznej,

• pamięciowe ćwiczenie zapisu wyrazów,

• praca ze słownikiem ortograficznym,

• gry i zabawy dydaktyczne,

• kontrola własnego tekstu.

*

ETAPY KSZTAŁTOWANIA UMIEJĘTNOŚCI POPRAWNEGO PISANIA W KLASACH I - III

(Więckowski 1983)

1. Zaznajomienie uczniów z nowym materiałem ortograficznym.

2. Utrwalanie materiału drogą różnorodnych ćwiczeń, przy największej aktywności uczniów.

3. Sprawdzenie stopnia opanowania danego materiału.

4. Ćwiczenia poprawkowe dla tych uczniów, którzy jeszcze nie opanowali przewidzianego materiału.

MATERIAŁ ORTOGRAFICZNY powinien przebyć następującą drogę:

• ukazać się uczniom kilka razy w przepisywaniu,

• wystąpić raz lub kilka razy w pisaniu z pamięci,

• znaleźć zastosowanie w pisaniu ze słuchu pojętym jako ćwiczenie utrwalające,

• wystąpić w pisaniu ze słuchu pojętym jako sprawdzian.

*

KLASYFIKACJA ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

za A. Jedut, A. Pleskot “Nauczanie ortografii w klasach I-III”

1. Kryterium opracowywania zagadnień ortograficznych, wskazujące kolejne etapy pracy tj. wprowadzenie, utrwalenie i sprawdzenie;

1. ćwiczenia wprowadzające, wdrażające,

2. ćwiczenia utrwalające,

3. ćwiczenia sprawdzające.

2. Kryterium integracji tematycznej ortografii z innymi działami nauki języka polskiego:

1. ćwiczenia ortograficzno - artykulacyjne,

2. ćwiczenia ortograficzne związane z czytaniem,

3. ćwiczenia ortograficzno - gramatyczne,

4. ćwiczenia ortograficzno - słownikowe,

5. ćwiczenia ortograficzno - stylistyczne.

3. Kryterium organizacji nauki pisania:

1. przepisywanie,

2. pisanie z pamięci,

3. pisanie ze słuchu.

*

RODZAJE ĆWICZEŃ ORTOGRAFICZNYCH

- tok metodyczny

1. PRZEPISYWANIE

podstawowe ćwiczenia ortograficzne stosowane w klasach I-III

Zalecenia przy realizacji:

• sprawdzić, czy uczniowie rozumieją tekst przeznaczony do przepisywania,

• uświadomić cel przepisywania,

• dokonać analizy ortograficznej tekstu,

• stosować rozmaite sposoby przepisywania,

• wdrażać do samokontroli wykonanej pracy.

Warunki przepisywania kształcącego:

• stosowanie tekstów zrozumiałych dla uczniów,

• przepisywanie tekstów krótkich dwu-, trzyzdaniowych (więcej w klasach wyższych),

• częste stosowanie przepisywania,

• urozmaicanie przepisywania różnorodnymi sposobami.

2. PISANIE Z PAMIĘCI

formą ćwiczenia, które kształci:

• pamięć wzrokową,

• spostrzegawczość,

• świadomość i odpowiedzialność ortograficzną.

Dzięki powstawaniu wrażeń wzrokowych, słuchowych i motorycznych: powstaje sytuacja sprzyjająca wyrabianiu nawyku ortograficznego pisania.

Warunkiem skuteczności tej formy ćwiczeń jest wyuczenie dzieci:

• obserwacji ortogramu,

• analizy rodzaju trudności w pisaniu,

• sprawdzania zapisu i dokonywania starannej korekty.

POSTĘPOWANIE METODYCZNE

według M. Kalety - Sawickiej, I. Skalskiej (Kielce, 1992)

1. odczytanie i analiza treści tekstu,

2. analiza trudności ortograficznych,

3. ponowne odczytanie tekstu,

4. obserwacja części tekstu (zdania lub jego części),

5. pisanie z pamięci części teksu,

6. odsłonięcie tej części tekstu i sprawdzenie poprawności zapisu.

Czynności zawarte w punktach 4-6 powtarzają się aż do wyczerpania całego tekstu.

PRZEBIEG PISANIA Z PAMIĘCI

za J. Kulpa, R. Więckowski, (Warszawa1983)

1. Zapis zdania na tablicy na oczach uczniów.

2. Odczytanie zdania przez uczniów.

3. Wspólne zastanowienie się nad pisownią oglądanych wyrazów połączone z próbą uzasadnienia.

4. Przyglądanie się zapisowi przez pewien czas.

5. Zakrycie zdania.

6. Zapis zdania przez uczniów.

7. Odsłonięcie zapisu.

8. Porównywanie przez uczniów swojego zapisu z tekstem na tablicy.

9. Stwierdzenie przez uczniów zgodności lub dokonanie poprawek.

10. Zapis kolejnych zdań na tablicy. Powtarzanie pracy zgodnie z kolejnymi krokami.

PISANIE ZE SŁUCHU

polega na pisaniu pod dyktando.

WARUNKI, jakie należy spełnić, aby dyktando miało charakter kształcący:

• zapoznać uczniów z całym tekstem tak, aby pisząc wyrazy i zdania rozumieli sens całości,

• dyktować wolno, wymawiając wyrazy starannie i wyraźnie, ale naturalnie,

• nie ograniczać się do jednorazowych powtórzeń.

Pisanie ze słuchu można traktować jako:

1. ćwiczenie

• zapobieganie błędom,

• tłumaczenie pisowni trudniejszych wyrazów bezpośrednio przed pisaniem,

• wypisywanie wyrazów, które przypuszczalnie uczniowie mogliby napisać błędnie;

1. sprawdzian - stosowany już w klasie II

• nie udziela się oczywiście wyjaśnień,

• pozwala poznać stopień opanowania ortografii przez uczniów.

• DYKTANDO WPROWADZAJĄCE

nowy materiał ortograficzny

• może zawierać tylko jeden rodzaj trudności ortograficznych

• pisownia pozostałych wyrazów powinna być przez uczniów opanowana.

TOK POSTĘPOWANIA METODYCZNEGO

1. poinformowanie uczniów o nowym materiale zawartym w tekście,

2. wyjaśnienie istoty trudności,

3. wyodrębnienie w czasie dyktowania wyrazów zawierających trudność ortograficzną w wybrany sposób:

• odpowiednia intonacja,

• powtórzenie,

• napisanie na tablicy

4. samokontrola pod kierunkiem nauczyciela.

• DYKTANDO UTRWALAJĄCE (wdrażające)

• służy utrwaleniu materiału ortograficznego, uprzednio wprowadzonego.

• może obejmować jedną lub kilka reguł ortograficznych.

POSTĘPOWANIE METODYCZNE

1. poinformowanie uczniów o rodzaju i zakresie trudności ortograficznych objętych dyktandem,

2. przypomnienie pisowni wyrazów z ową trudnością (przed napisaniem każdego ze zdań dyktowanego tekstu),

3. wyjaśnienie trudnej pisowni oraz korekta błędów po napisaniu tekstu.

Przy dyktandzie wprowadzającym i utrwalającym nie stosuje się oceny dotyczącej poprawności ortograficznej. Ocenie (komentarzowi) podlegają staranność pisma oraz dokładność dokonanych poprawek.

• DYKTANDO SPRAWDZAJĄCE

Może obejmować tylko ten materiał ortograficzny, który został uprzednio opracowany drogą różnorodnych ćwiczeń..

TOK POSTĘPOWANIE

1. odczytanie całego tekstu przez nauczyciela,

2. sprawdzenie zrozumienia treści,

3. dyktowanie tekstu (zdania krótkie - dwukrotnie, zdania długie - najpierw w całości, potem logicznymi częściami i ponownie w całości),

4. powtórzenie odczytanego tekstu przez nauczyciela (uczniowie śledzą własny tekst i ewentualnie dokonują poprawek),

5. po zebraniu zeszytów, wykorzystując zainteresowanie uczniów, objaśnienie i zapis na tablicy niektórych trudnych wyrazów.

4. PISANIE Z KOMENTOWANIEM

Polega na dyktowaniu tekstu przez nauczyciela z równoczesną analizą ortograficzną dokonywaną głośno przez poszczególnych uczniów.

TOK POSTĘPOWANIA

1. nauczyciel dyktuje kolejno zdania tekstu,

2. wyznaczony uczeń objaśnia, czyli komentuje zapis wyrazów w podyktowanym zdaniu,

3. uczeń dyktuje kolegom zdanie dzieląc na sylaby i sam równocześnie je zapisuje.

5. DYKTANDA TWÓRCZE

• można wprowadzić już w klasie drugiej,

• łączy w sobie elementy nauczania ortografii z ćwiczeniami stylistycznymi.

SCHEMAT POSTĘPOWANIA

1. zapoznanie uczniów z wyrazami, których pisownię będziemy ćwiczyć,

2. wspólne ustalenie tematyki dyktanda i nadanie mu tytułu,

3. indywidualne, bądź grupowe redagowanie i zapis na kartkach powiązanych logicznie zdań z użyciem zgromadzonych wcześniej ortogramów,

4. odczytywanie tekstów i wybór najlepszego,

5. przepisywanie wybranego tekstu na tablicy,

6. analiza ortograficzna oraz dokonanie ewentualnych poprawek stylistycznych,

7. pisanie tekstu przez uczniów (dyktuje nauczyciel przy zasłoniętej tablicy),

8. korekta dyktanda przez porównanie z tekstem na tablicy.

*

Izabela Krauska

doradca metodyczny

Szkoła Podstawowa nr 3

Police

LITERATURA:

1. A. Jedut, A. Pleskot; Nauczanie ortografii w klasach I-III. WSiP, Warszawa 1991.

2. M. Kaleta-Sawicka, I. Skalska: Vademecum nauczania ortografii w klasach początkowych. P.W. „MAC”, Kielce 1992.

3. J. Kilpa, R. Więckowski: Metodyka nauczania języka polskiego w klasach początkowych. WSiP. Warszawa 1983.

4. J. Malendowicz: Nauczanie ortografii w klasach I - IV. WSiP, Warszawa 1976.

---