CYWILIZACJE:
7 cywilizacji wymarłych:
- mezopotamska
- egipska
- kreteńska
- klasyczna
- bizantyńska
- środkowoamerykańska
- indyjska
5 najstarszych żyjących cywilizacji:
- chińska
- japońska
- indyjska
- islamska
- zachodnia
Cywilizacje współczesne:
- prawosławna
- latynoamerykańska
- afrykańska
Cywilizacja chińska - istnieje od ok. 1500 roku p.n.e.
Charakteryzuje się konfucjanizmem. Obejmuje kulturę
Chin oraz chińskich społeczności Azji Południowo-Wsch
a także pokrewne kultury Wietnamu i Korei.
Cywilizacja japońska - ukształtowana miedzy 100 a 400 r n.e.
Ze względu na korzenie łączona jest z cywilizacją chińską
Cywilizacja indyjska - istnieje od ok. 1500 roku p.n.e.
Charakteryzuje się Hinduizmem, który stanowi centralny
element religijny, kulturowy i społeczny.
Cywilizacja islamska - powstała ok. VII w. n.e. na Półwyspie
Arabskim. W jej ramach istnieje wiele różnych kultur i subkultur
tj. arabska, turecka, perska, malajska
Cywilizacja zachodnia - ukształtowała się ok. 700 - 800 roku n.e.
Składa się z Europy, Ameryki Północnej i obszarów zasiedlonych
przez Europejczyków (Australia). Europejskie chrześcijaństwo
zaczęło wykształcać odrębną cywilizację Zachodu pomiędzy VII a
IX w. Całe stulecia pozostawała ona w tyle za innymi. Dopiero w
wiekach XI a XIII zaczęła naprawdę się rozwijać.
Cywilizacja prawosławna - ośrodkiem jej jest Rosja, od zachodn
iego chrześcijaństwa wyróżnia ją bizantyjski rodowód, religia,
panowanie tatarskie, despotyzm i ograniczony kontakt z kulturami zach
Cywilizacja latynoamerykańska - posiada odrębną tożsamość,
kształtowała się na katolicyzmie a obecnie na protestantyzmie, zawiera
w sobie kultury tubylcze (podgrupa cywilizacji zachodu)
Cywilizacja afrykańska - ciężko o niej mówić, ponieważ w Afryce
istnieje wiele różnych znanych i odrębnych cywilizacji (Etiopia).
Jednak afrykańskie tożsamości i mieszkańcy podkreślają swoją
odrębność afrykańską.
Religie - to centralny element definiujący cywilizacje
Wyróżniamy 5 religii świata:
- chrześcijaństwo
- islam
- hinduizm
- konfucjanizm
- buddyzm (nie przetrwał w kraju, w którym się narodził, został
zasymilowany z miejscowymi kulturami, mimo ze jest to nadal
ważny element kultury wielu społeczeństw Azji, nie tworzy
cywilizacji buddyjskiej)
TAOIZM:
Taoizm - magiczny system filozoficzno religijny, łączy myśl moralną z myślą
filozoficzną, etyczną i wiarą. Najstarszy system dawnych Chin, na którym rozwinął
się konfucjanizm i buddyzm. Powstał około VI w. p.n.e. przez Lao Tsy. Obecnie
występuje w Hongkongu i Tajwanie.
Założenia Taoizmu:
- odzyskanie naturalnej spontaniczności i zachowanie postawy szlachetniej prostoty
- istnieje duchowo - materialna jedność świata
- nie należy sprzeciwiać się naturalnemu porządkowi panującego w przyrodzie
- należy uznać wyższość kontemplacji nad nauką
- należy ograniczyć porządek władzy i rolę państwa do minimum
Taoizm filozoficzny - przemyślenia nad ostateczną rzeczywistością i wejście w
drogę mędrca, który swoją postawą fascynuje się każdym detalem życia,
Taoizm praktyczny - sztuczki praktyczne związane z zachowywaniem zdrowia,
wydłużaniem życia (systemy oddychania, transmutacja energii seksualnej)
Tao - droga, siła kosmiczna, najwyższy byt moralny
Taili - najwyższa ostateczność, stan wszechświata, w którym doszło do podziału jin i jang
Wuji - stan wszechświata sprzed podziału na jin i jang
Jin i Jang - kosmiczne zasady, które oddziaływają na siebie i nawzajem się uzupełniają
Jin - oznacza to, co żeńskie, pasywne, mrok, miękkość, wklęsłość i pustkę
Jang - oznacza to, co męskie, aktywne, światło, twardość, wysokość i pełnię
Wu wei - należy pozwolić istnieć rzeczą zgodnie z naturą, bez ingerencji człowieka
Wu xing - 5 żywiołów (drewno, ogień, ziemia, metal, woda)
Aby wejść na drogę tao należy:
- żyć skromnie i zgodnie z naturą, bez wygórowanych ambicji
- żyć zgodnie z zasadami jin i jang
- żyć samotnie i prosto
Najważniejsze księgi:
- Daodejing (drogi i cnoty) podstawowy kanon taoizmu
- Zhuangzi ( prawdziwa księga południowego kwiatu) zbiór taoistycznych tekstów
ISLAM:
Mahomet - prorok i twórca islamu, urodził się Mekce, żył w latach 570 - 632, podczas
kontemplacji doznał wizji zaczął głosić zasady nowej religii, przeciwnicy wypędzili go
z Mekki do Medyny w 622roku, ta data została przyjęta za początek ery muzułmańskiej.
Koran - księga islamy ze spisanymi naukami Mahometa
Sunna - prawa, oparte na wzorze postępowania Mahometa
Allah - jedyny bóg, który nie posiada potomstwa
Dogmaty islamu:
- w jego anioły (Gabriela, Michała)
- w jego Księgi (Koran, Tora, Ewangelia)
- w jego proroków (Mahometa, Jezusa, Mojżesza)
- w dzień ostatni (dzień sądu ostatecznego)
- w przeznaczenie (dobro i zło)
5 filarów islamu:
- Wyznanie wiary
- Modlitwa (5 razy dziennie)
- Jałmużna
- Post
- Pielgrzymka do Mekki (raz w życiu)
Duchowni w islamie:
- Imam: nie jest kapłanem, a członkiem społeczności wiernych, który prowadzi do modlitwy
- Aamii: znawca podstawowych zasad islamu
- Idżtihad: wyjaśnia bieżące problemy społeczności
- Tafsir: interpretator Koranu
Prawo islamskie - znane jako Szariat, oparte na Koranie i Sunnie, rządzi wszystkimi
dziedzinami życia muzułmanów, wykładaniem prawa zajmują się Mufti
Święta islamskie:
- Aszura (kulminacja miesiąca żałoby, z dniem pierwszego dnia roku)
- Hidźra (upamiętnienie wędrówki Mahometa)
- Noc poczęcia proroka
- Urodziny proroka
- Noc wniebowstąpienia
- Ramadan (miesiąc postu)
- Noc Mocy
- Święto przerwania postu
- Święto ofiar
KONFUCJANIZM:
Konfucjanizm - system filozoficzno religijny zapoczątkowany w Chinach w V w. p.n.e.
rozwinięty przez Mencjusza (idealista) i Xunzi (realista). Głosi, że budowa idealnego
społeczeństwa jest możliwa przez przestrzeganie obowiązków wynikających z hierarchii
społecznej, zachowywaniem tradycji, ładu i porządku.
Podstawowe pojęcia:
Niebo - koncepcja wspólnego ducha przodków, godni przodkowie tworzą się w jeden
bezosobowy byt absolutny, który steruje losami świata
Niebiański spokój - rodzaj idealnego planu świata, zależy od dobrej woli i działań
ludzi, niebo nie ma na to wpływu
Rytuały i obyczaje - głównym zadaniem jest rozpoznanie planu nieba, czyli
nauczenie się, co jest dobre a co złe, jest to podstawowa wiedza, bez której nie
można osiągnąć stanu niebiańskiego spokoju. Wiedza ta nie jest nikomu dana automatycznie
i można ją posiąść wyłącznie poprzez obserwacje skutków działań swoich i innych ludzi.
Im więcej tym większa szansa na stan spokoju niebiańskiego.
Cnota konfucjańska - zaszczepienie swoim dzieciom tej religii nawet, jeśli posiadają małą wiedzę
Rodzina - składa się głowy rodu i hierarchicznych potomków, głowa rodu ma absolutną władzę,
kierować się cnotą i posiadać największą wiedzę na temat niebiańskiego spokoju. W przypadku,
gdy tak nie jest rodzina najczęściej się rozpada.
Struktura państwa - polega na tej samej zasadzie, co rodzina,
Takwiec - pełne posłuszeństwo rodziny wobec władcy państwa
Rytuał - nauczanie i kultywowanie religii, budowanie placów paradnych bez ścian. w których
odbywano ceremonie (każdy miał swoje przydzielone miejsce w hierarchii) tworząc na
chwilę niebiański pokój na ziemi.
Armia - sprawy związane z wojskowością traktowano jako zło konieczne
Podstawowe zasady:
- Zbudowanie idealnego społeczeństwa, osiągnięcie pokoju na świecie jest możliwe dzięki
przestrzeganiu obowiązków wynikających z hierarchii społecznej, oraz zachowaniu rytuałów.
- Człowiek jest z natury dobry i zdolny sam kierować własnym życiem, powinien jednak
podporządkować się przyjętym zewnętrznym regułom zachowania.
- Zamiast dążyć do oderwania się od rzeczywistości należy godzić się ze swoim miejscem
w społeczeństwie i wypełniać związane z tym obowiązki.
- Podstawą społecznego porządku jest skrupulatne wypełnianie obowiązków jakie
ciążą na każdym, zwłaszcza wobec własnej rodziny.
- Należy kultywować tradycyjną zależność społeczną ( wulun)
Pięć cnót konfucjańskich:
- humanitaryzm,
- słuszność,
- odpowiedzialność,
- mądrość,
- zaufanie,
Trzy reguły kardynalne:
- władca kieruje poddanym,
- ojciec kieruje synem,
- mąż kieruje żoną,
Trzy reguły kobiet:
- przed ślubem ma być posłuszna ojcu,
- po ślubie ma być posłuszna mężowi,
- po śmierci męża ma być posłuszna najstarszemu synowi,
Pięć kanonów konfucjanizmu (dzieła podstaw Konfucjanizmu):
- Księga pieśni
- Księga dokumentów
- Księga przemian
- Księga rytuału
- Roczniki (wiosen i jesieni)
BUDDYZM:
Buddyzm - system filozoficzno etniczny uznawany za religię,
powstał około 560 - 480 r. p.n.e. przez Siddattha Gotami
4 szlachetne prawdy:
- prawda o cierpieniu (wszystko jest pozbawione trwałemu zadowoleniu
i podlega cierpieniu)
- prawda o przyczynie cierpienia (przyczyną cierpienia jest pragnienie)
- prawda o ustaniu cierpienia (ustanie cierpienia to całkowite zaniknięcie i ustanie)
- prawda o ścieżce prowadzącej do ustania cierpienia (drogą do ustania
cierpienia jest szlachetna ośmiostopniowa ścieżka)
Ośmiostopniowa ścieżka:
- właściwy pogląd
- właściwe postanowienie
- właściwe słowo
- właściwy czyn
- właściwe zarobkowanie
- właściwy wysiłek
- właściwa uważność
- właściwa medyacja
Bodhi - stan wiary, przebudzenie ze snu i doświadczenie trzech cech
istnienia (nietrwałość, cierpienie, brak)
Nirwana - stan, w którym ustaje chęć pragnienia czegokolwiek, warunkiem
osiągnięcia nirwany jest uwolnienie umysłu od niewiedzy i uwolnienia s
ię od cierpienia.
Samsara - niekończąca się wędrówka po śmierci, przechodzenie na wyższy
lub niższy poziom egzystencji, nieodłącznym elementem jest cierpienie
Karma - działanie wynikające z określonego celu oraz skutek tego działania,
skutki mogą być różne, ponieważ nie są z góry ustalone
Maja - stan złudzeń cierpienia i namiętności
6 krain ponownego narodzenia:
- bogowie
- tytani
- ludzie
- zwierzęta
- głodne duchy
- piekło
Trzy klejnoty buddyzmu:
- Budda: ideał, wiara w oświecenie osiągnięte przez Buddę, zaufanie do jego nauk
- Dharma: nauki Buddy, prowadzące do ustania cierpienia
- Sangha: zgromadzenie mnichów i mniszek, stojące na straży nauk Buddy
HINDUIZM:
Hinduizm - (Indie) powstał ok. 3 tys. lat temu. Nie ma swojego założyciela,
powstał w wyniku ewolucji i asymilacji wierzeń. Nie posiada doktryny,
głównego autorytetu religijnego i hierarchii kościelnej. Aby być hinduistą
trzeba się urodzić Hindusem i od dzieciństwa przyzwyczajać ich zwyczaje,
Wedy - najstarsze pisma hinduizmu (1200-1700r. p.n.e.), stanowiły całość
wiedzy o świecie ludzi i świecie bogów. Są najważniejsze ze wszystkich
pism objawionych, używane w hinduistycznych modlitwach i ceremoniach.
Z początku wedy były przekazywane ustnie, w drugiej połowie pierwszego
tysiąclecia zostały spisane. Czas wed nie jest liniowy, piekło i niebo są pośrednie.
Wedy dzielą się na:
- Rygweda (hymny ofiarne)
- Jadżurweda (akcje liturgiczne, funkcjie kapłanów)
- Samaweda (śpiewy ofiarne)
- Atarwaweda (zaklęcia magiczne)
Inne pisma objawione:
- brahmany (traktaty teologiczne)
- aranjaki (traktaty leśne)
- upaniszady (księgi mistyczno filozoficzne, które ukształtowały mentalne
wzorce indyjskiego społeczeństwa, warunkujące postawy i działania Hindusów)
Brahman - bóg, najwyższa istota znajdująca się poza zasięgiem ludzkiej mocy
Iśwara - osobowy bóg, stwórca Brahma, wszechobecny i wszechmogący
Atman - dusza jednostkowa (ludzi, zwierząt, roślin), pochodzi od Brahmana
Samsara - wcielenie, któremu poddana jest każda ziemska istota
Karman - suma uczynków dobrych i złych
Maja - iluzja, która pęta człowieka zniewolonego w samarze (złe uczynki)
Moksza - wyzwolenie się z koła samary i połączenie z Brahmanem
Warna - klasa społeczna
Bramin - członek najwyższej warny (klasy kapłańskiej)
Mandir - świątynia hinduska
Pudży - oddawanie czci bogom
Darsan - kontakt wzrokowy z bogiem
Prasad - składanie ofiary bogom
4 cele życia w hinduizmie:
- kama (zaspokojenie zmysłowych pragnień)
- artha (zdobycie dóbr materialnych)
- dharma (przestrzeganie zasad religijnych)
- moksza (wyzwolenie)
4 okresy życia w hinduizmie:
- brahmaaczarja (nauki pod opieką guru)
- garhastrija (zakładanie rodziny)
- vanaprastha (opuszczenie domu)
- sanjasia (wyrzeczenie się wszystkiego i dążenie do wyzwolenia)
Mahabharata - wielka epopeja, powstałą między IV w p.n.e. a IV w n.e., liczy 220
tysięcy wierszy. Jest to encyklopedia braminizmu, nazywana czasami piątą wedą.
Ramajana - starożytny epos, powstał pomiędzy IV w p.n.e. a II w n.e. ,liczy 1100
wersów, opisuje historię króla Ramy, kształtuje wzory tj.: miłość, honor, lojalność dobro.
Purany - gatunek literacki świętych pism hinduizmu (tematy: historia, religia, tradycja)
System Adwajta Wedanty - stworzony w VIII w n.e. przez Adi Sankarę. Głosi całkowitą
jedność atmana (jednostkowej jaźni) i Brahmana (absolutu). Istotą każdego człowieka jest
Brahman a dotrzeć do niego można poprzez zdobywanie duchowej wiedzy i medytację.
System Joga - powstała ok. II w. p.n.e., Dotyczy praktyk ciała i umysłu, prowadząc do
zrozumienia jedności wszystkich rzeczy, w system ten składają się przekazy etniczne,
techniki kontemplacyjne i ćwiczenia fizyczne.
Najważniejsze bóstwa hinduizmu:
- Wisznu: protektor kosmosu, który podtrzymuje życie, sprawiając, że życie istoty wypełnia
się celem. Jest przychylny człowiekowi i łagodny. Przyjmuje postać człowieka lub zwierzęcia,
odpowiednią do walki z siłami zła i przywraca światu porządek.
- Śiwa: drugi po Wisznu najważniejsze bóstwo, wchodzi w skład hinduistycznej trójcy, ma
funkcję niszczycielską, przedstawiany jest jako asceta z włosami upiętymi w kok i tygrysią
skóra wokół bioder, jego atrybutem są: trójząb (symbol stwarzania, podtrzymywania i
niszczenie), trzecie oko, ciemnoniebieska szyja, księżyc nad głową
- Dewi: bogini matki, czczona pod wieloma postaciami, postrzegana jako zdolną do tworzenia
i niszczenia życia, posiada połączone moce wszystkich bóstw i jest niewidzialną formą natury.
- Krysza: obdarzony tylko częścią boskości, przedstawia 3 ścieżki jogi (działania, wiedzy,
miłości), przedstawiany jest jako młodzieniec o ciemnoniebieskiej skórze, odziany w złocistą
szatę, a na glowie diadem i pawie pióra.
- Saraswati: bogini wiedzy, sztuki i świtu, bez niej na świecie zapanowałby chaos
- Lakszmi: bogini dostatku i zamożności, pielęgnuje życie i akceptuje ludzkie słabości
- Parwati: żona Śiwy, opiekunka domowego ogniska, czczona w dwóch postaciach:
*Gauri- dobra, *Kali - zła
- Hanuman: bóstwo opiekuńcze, małpy są jego poddanymi, został zrodzony z nasienia
boga wiatru Waju
- Ganesa: patron uczonych, usuwał wszelkie przeszkody i zapewniał powodzenie i dobrobyt
1