Zgodnie Art. 226.Kodeksu pracy, Nistety każdy pracodawca jest obowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami. A więc jest obowiązany do dokonania analizy ryzyka
Jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy.

Spis treści
1. Co to jest ryzyko zawodowe?
2. Co i po co oraz jak oceniać?
3. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy
4. Jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy?
5. Dokumentowanie ryzyka zawodowego
6. Proces oceny

To pytanie wydaje się banalnie proste, a odpowiedź oczywista. Jednakże czy tak jest naprawdę? Czy wszyscy wiemy co to jest ryzyko zawodowe i czy wszyscy o tym samym ryzyku zawodowym mówimy?

Definicja ryzyka zawodowego mówi o prawdopodobieństwie (możliwości) wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Definicja nie konkretyzuje rodzaju ryzyka. Należy bowiem zauważyć, że ryzyko zawodowe może wynikać z różnych czynników a ocena ryzyka może służyć różnym celom.
Lekarz medycyny pracy badając ryzyko zawodowe będzie głównie myślał o zachorowalności na poszczególne choroby zawodowe. Inżynier konstruujący maszynę ryzyko zawodowe będzie postrzegał zupełnie inaczej. Dla niego ryzykiem zawodowym będzie możliwość nastąpienia wypadku z powodu nieprawidłowego zadziałania urządzenia lub zachowania człowieka.
Pierwszy w oparciu o ryzyko zawodowe będzie prowadził działania profilaktyki lekarskiej. Drugi będzie konstruował urządzenia zabezpieczające.
Obaj będą zmierzali do ograniczenia ryzyka zawodowego. Jednakże zupełnie innego ryzyka zawodowego.

Dlatego przy zadawaniu pytania o ryzyko zawodowe istotnym jest skonkretyzowanie pytania o jakie ryzyko zawodowe nam chodzi.

Mówiąc o ocenie ryzyka zawodowego należy zadać sobie pytania: co?, po co? Dopiero w dalszej kolejności należy udzielić sobie odpowiedzi na pytanie jak? ocenić ryzyko.



2. Co i po co oraz jak oceniać ?

Jako przykład oceny ryzyka zawodowego wynikającej z przepisów prawa należy wskazać ocenę czynników szkodliwych występujących na stanowisku pracy. Ocena ta jest oceną wynikającą bezpośrednio z rozporządzenia Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Przedmiotem oceny są czynniki szkodliwe i niebezpieczne, a celem ich identyfikacja i określenie poziomu (natężenia lub stężenia).
Przykładem oceny ryzyka zawodowego nie wynikającej z przepisów prawa może być ocena ryzyka zawodowego określana do celów ubezpieczeniowych. W tej sytuacji przedmiotem oceny jest ryzyko ubezpieczeniowe, a celem - określenie prawdopodobieństwa wystąpienia zdarzenia powodującego konieczność wypłacenia odszkodowania i określenie wysokości składki ubezpieczeniowej.

Przedmiot oraz cel oceny ryzyka zawodowego determinuje metody jego oceniania. Metody oceny mogą wynikać bądź z przepisów prawa, bądź z indywidualnych potrzeb oceny. W przypadku oceny ryzyka zawodowego wynikającego z występowania czynników szkodliwych i niebezpiecznych metody oceny wynikają także bezpośrednio z przepisów - a konkretnie z polskich norm. Polskie normy precyzyjnie określają procedury pobierania próbek, wykonywania badań oraz interpretacji wyników. W przypadku określania ryzyka ubezpieczeniowego - metody nie będą oparte na przepisach prawa lecz będą wynikać z indywidualnych potrzeb firm ubezpieczeniowych.

3. Ryzyko zawodowe na stanowisku pracy

W przypadku oceny ryzyka zawodowego wynikającej z kodeksu pracy oraz z rozporządzenia Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r. w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy cel i przedmiot oceny ryzyka został określony § 39 wyżej wymienionego rozporządzenia.
Pierwsza część przepisu informuje o przedmiocie oceny ryzyka zawodowego.

Czytamy w nim, że pracodawca ma obowiązek dokonywać oceny ryzyka zawodowego występującego przy określonych pracach. Tak więc ocena ryzyka na stanowisku pracy jest oceną kompleksową i całościową, obejmującą wszystkie elementy ryzyka związanego z pracą na danym stanowisku.

Oznacza to, że ocena ryzyka zawodowego wynikająca z kodeksu pracy i rozporządzenia w sprawie ogólnych przepisów bhp jest pojęciem szerszym niż ocena wynikająca z przepisu mówiącego o pomiarach czynników szkodliwych i niebezpiecznych, występujących na stanowisku pracy. Tak więc ocena ryzyka zawodowego na stanowisku pracy musi zawierać w sobie ocenę stopnia narażenia na czynniki:

* szkodliwe (np. hałas)
* niebezpieczne (np. ruchome elementy)
* uciążliwe (np. wydatek energetyczny).

Cel oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy określa druga część § 39 rozporządzenia. Czytamy w nim, że oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy przeprowadza się aby:

1. zapewnić organizację pracy i stanowisk pracy w sposób zabezpieczający pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych dla zdrowia i uciążliwości,
2. zapewnić likwidację zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników głównie przez stosowanie technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń,
3. stosować odpowiednie rozwiązania organizacyjne i techniczne, w tym odpowiednie środki ochrony zbiorowej, ograniczające wpływ tych zagrożeń na zdrowie i bezpieczeństwo pracowników,
4. zapewnić pracownikom środki ochrony indywidualnej, odpowiednie do rodzaju i poziomu zagrożeń.

Reasumując:

* przedmiotem oceny jest ryzyko zawodowe związane z pracą na określonym stanowisku,
* celem oceny jest poznanie stanu faktycznego i opracowanie działań korygujących i zapobiegawczych.

Podmiotem oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy jest pracownik zatrudniony na konkretnym stanowisku pracy, w konkretnych warunkach środowiska pracy. To do jego osoby muszą zawsze zostać odniesione wyniki oceny ryzyka zawodowego.

Praktyka wskazuje, że ocena ryzyka zawodowego powinna odwoływać się do ilościowego (szacunkowego) ujmowania poszczególnych elementów szkodliwości i uciążliwości. Nie chodzi tu jedynie o ilościowe określenie stężenia lub natężenia konkretnego czynnika (np. natężenia hałasu) lecz także o odniesienie wyników do reakcji organizmu człowieka na dany czynnik. Tak więc istotne jest przedstawienie relacji pomiędzy czynnikiem a reakcją organizmu na jego występowanie (np. określenie krotności NDN hałasu). Określenie zależności wielkości lub rodzaju czynnika do reakcji organizmu nie może ograniczać się jedynie do czynników posiadających określone wartości dopuszczalnych stężeń i natężeń. Ocena powinna uwzględniać wszystkie czynniki szkodliwe, niebezpieczne i uciążliwe występujące na stanowisku pracy, w tym także czynniki niemierzalne takie jak np. czynniki psychofizyczne.



4. Jak ocenić ryzyko zawodowe na stanowisku pracy?

Istotnym problemem pozostaje odpowiedź na pytanie jak oceniać ryzyko zawodowe na stanowisku pracy. Odpowiedzi nie przynosi w żaden z obowiązujących przepisów prawa.

Aby odpowiedzieć na to pytanie należy jeszcze raz cofnąć się do § 39 wyżej cytowanego rozporządzenia i jego praktycznej interpretacji.

Przeważnie pracodawca (lub pracownik służby bhp) ma za zadanie dokonanie oceny stanu bezpieczeństwa w zakładzie w celu wykrycia zagrożeń i określenia środków ograniczających ich poziom. Wynika to z faktu, iż dla robotnika (pracownika) wykonującego pracę na swoim stanowisku nie potrzebna jest wiedza o poziomie występujących zagrożeń, podobnie jak kierowcy nie jest potrzebna znajomość statystyki wypadków drogowych. Robotnikowi (pracownikowi) potrzebna jest wiedza o występujących źródłach zagrożeń i sposobie unikania sytuacji niebezpiecznych dla jego życia i zdrowia. Tym samym istotą oceny ryzyka zawodowego jest analiza procesu pracy, dokumentowanie jego przebiegu, wykrywanie zagrożeń i określanie środków (w tym procedur) ograniczających występujące zagrożenia.

Nie istnieje jedna metoda oceny ryzyka zawodowego. Przy doborze metody oceny ryzyka zawodowego należy kierować się w szczególności zasadą, że metoda musi być dostosowana do zakładu i występujących w nim zagrożeń. Ponadto winna ona być:

* łatwa, nie wymagająca wiedzy specjalistycznej
* prosta w użyciu
* zgodna z obowiązującymi przepisami
* dająca wyniki w pełni wystarczające oraz obiektywne
* pozwalająca na podjęcie działań korygujących i zapobiegawczych.

Aktualnie na rynku jest dostępnych szereg różnorodnych metod oceny ryzyka zawodowego. Należy tu szczególności wskazać na polską normę PN 18002 Ocena ryzyka zawodowego.



5. Dokumentowanie ryzyka zawodowego

Kodeksowy nakaz oceny ryzyka zawodowego został oparty na obowiązku dokumentowania przez pracodawcę zagrożeń wynikających z procesu pracy. Dokumentowanie stanu istniejącego stało się podstawą oceny ryzyka zawodowego. Ustawodawca uznał, że przepisy prawa powinny ograniczać się do określenia zasad dokumentowania zagrożeń oraz skutków ich występowania.

Jako podstawowe dokumenty związane z oceną ryzyka zawodowego należy wymienić:

* Dokumenty związane z pomiarami środowiska pracy (rejestr i karty)
* Rejestr czynników rakotwórczych
* Rejestr wypadków oraz inna dokumentacja powypadkowa
* Rejestr chorób zawodowych
* Dokumentacja techniczna i eksploatacyjna
* Dokumentacja związana z obiektem budowlanym
* Dokumentacja związana z procesem technologicznym
* Oceny maszyn i urządzeń
* Dokumentacja techniczna
* Ocena pod względem bezpieczeństwa i higieny pracy
* Przeglądy techniczne
* Dokumenty związane z urządzeniami energetycznymi
* Dokumentacja Dozoru Technicznego
* Dokumenty związane z użytkowaniem środków chemicznych

Wszystkie te dokumenty mówią nam o stanie środowiska pracy i zagrożeniach z nim związanych. Można powiedzieć, że sporządzenie w.w. dokumentów wymaga dokonania szeregu badań i analiz oraz cząstkowych ocen zagrożeń występujących na stanowisku pracy. Bez tych cząstkowych ocen nie można mówić o kompleksowej ocenie ryzyka zawodowego.

Nie mniej jednak nie jest wystarczającym poprzestanie na jednostkowych analizach i cenach. Nie wystarczy dokonać oceny narażenia na hałas czy zapylenie bez dokonania sprawdzenia zasad stosowania środków ochrony indywidualnej i zbiorowej. Także poprzestanie na zbadaniu ryzyka resztkowego występującego po zastosowaniu środków ochrony nie jest zadawalające bowiem np. stosowanie środków ochrony indywidualnej pogarsza warunki pracy i w bezpośredni sposób wpływa na obciążenie statyczne i dynamiczne oraz ogólny komfort pracy.

Dlatego istotnymi dokumentami związanymi z oceną ryzyka zawodowego są:

* dokumenty dotyczące przydziału środków ochrony indywidualnej;
* zasady stosowania środków ochrony zbiorowej;
* instrukcje bezpiecznej pracy;
* profilaktyczne badania lekarskie.

UWAGA: Prowadzenie wyżej wymienionych dokumentów w większości przypadkach jest działaniem wystarczającym w zakresie dokumentowania ryzyka zawodowego na stanowisku pracy.

Jedynie w wyjątkowych przypadkach niezbędnym jest prowadzenie dodatkowych dokumentów związanych z oceną ryzyka zawodowego. Rodzaj dokumentacji związanej z ryzykiem zawodowym związany jest w szczególności od ilości i rodzaju zagrożeń występujących na poszczególnych stanowiskach. Im większa liczba zagrożeń tym poziom dokumentowania ryzyka musi być odpowiednio większy.



6. Proces oceny

Należy zaznaczyć, że najważniejszym w ocenie ryzyka zawodowego jest stworzenie dobrego i solidnego fundamentu w postaci aktualnych pomiarów środowiska pracy i ich interpretacji, przeglądów stanu bhp, ocen i analiz wypadków, chorób zawodowych i parazawodowych. Dopiero na ich podstawie należy dokonywać kompleksowej oceny dowolnymi metodami (bardziej lub mniej obiektywnymi) w celu opracowywania programów poprawy warunków pracy i ograniczenia zagrożeń. Należy przy tym pamiętać, że proces oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy nie jest procesem zamkniętym i musi trwać ciągle.

Reasumując - trudno jest mówić o jednej metodzie oceny ryzyka zawodowego. Składa się ono bowiem z wielu drobnych czynności, które w efekcie umożliwiają dokonanie kompleksowej oceny ryzyka zawodowego. Zawsze wyjściowym składnikiem oceny ryzyka zawodowego na stanowisku pracy jest identyfikacja zagrożeń środowiska pracy, przeprowadzenie przeglądów bezpieczeństwa i higieny racy oraz dokonanie rzetelnej rejestracji uzyskanych wyników. Dopiero na podstawie tak zebranych informacji pracodawca powinien dokonać kompleksowej oceny i podjąć działania zmierzające do poprawy warunków pracy.

Ocena ryzyka zawodowego w świetle przepisów prawnych

1. Wprowadzenie

Pojęcie ryzyka zawodowego zostało ustalone w dyrektywie z dnia 12 czerwca 1989 r. o wprowadzeniu środków w celu zwiększenia bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy nr 89/391/EWG, zwanej dyrektywą ramową.

Zgodnie z treścią dyrektywy, niezbędne środki, jakie pracodawca powinien podjąć w celu zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników, to:

- zapobieganie ryzyku zawodowemu

- informowanie

- szkolenie

- zapewnienie odpowiednich środków i organizacji.

Środki te muszą być każdorazowo dostosowywane przez pracodawcę do zmieniających się okoliczności tak, aby w każdym przypadku były najbardziej skuteczne, a także w celu doskonalenia istniejącego stanu rzeczy. Przy stosowaniu tych środków pracodawca powinien stosować zasady wymienione w art. 6, ust. 2 dyrektywy, zwane ogólnymi zasadami zapobiegania. Są to:

- unikanie ryzyka

- ocena ryzyka, którego nie można uniknąć

- zapobieganie ryzyku u źródła

- dostosowanie pracy do pojedynczego człowieka, szczególnie odnośnie do projektowania stanowisk pracy, wyboru wyposażenia roboczego oraz metod produkcyjnych i metod pracy, a zwłaszcza uwzględnianie łagodzenia monotonii pracy, zmniejszanie natężenia pracy w wymuszonym tempie, a także zmniejszanie negatywnego wpływu tego typu pracy na zdrowie pracownika

- stosowanie nowych rozwiązań technicznych

- zastępowanie środków niebezpiecznych bezpiecznymi lub mniej niebezpiecznymi

- prowadzenie spójnej i całościowej polityki zapobiegawczej, obejmującej technikę, organizację pracy, warunki pracy, stosunki społeczne i wpływ czynników związanych ze środowiskiem pracy

- nadawanie priorytetu środkom ochrony zbiorowej przed środkami ochrony indywidualnej

- właściwe instruowanie pracowników.

Ocena wielkości ryzyka zawodowego stanowi podstawę doboru przez pracodawcę wyposażenia roboczego, stosowania substancji chemicznych i preparatów, wyposażenia stanowisk pracy. Ocena ryzyka jest podstawą podjęcia środków prewencyjnych, wyboru metod produkcji i organizacji pracy tak, aby zapewniały zwiększenie poziomu ochrony bezpieczeństwa i zdrowia pracowników oraz były zintegrowane z całością działalności zakładu na wszystkich szczeblach zarządzania. Zgodnie z dyrektywą, pracodawca jest zobowiązany również do opracowania dokumentacji przeprowadzonej oceny ryzyka zagrażającego bezpieczeństwu i zdrowiu podczas wykonywania pracy, z uwzględnieniem szczególnych zagrożeń. Zobowiązanie do opracowania tej dokumentacji powinno być określone przez państwa członkowskie Unii Europejskiej i może być uzależnione od charakteru działalności i rozmiarów zakładu. O dokonanej ocenie ryzyka i środkach podjętych w celu jego uniknięcia lub ograniczenia, pracodawca powinien informować pracowników i ich przedstawicieli.

Do przepisów polskich pojęcie ryzyka zawodowego zostało wprowadzone nowelą art. 215 kodeksu pracy z dnia 23 maja 1991 r. (Dz.U. nr 55, poz. 237), który otrzymał brzmienie: „zakład pracy obowiązany jest do informowania pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą”.

W noweli kodeksu pracy, przeprowadzonej w 1996 r. (Dz.U. nr nr 24, poz. 110), w dziale dziesiątym, w rozdziale dotyczącym profilaktycznej ochrony zdrowia pracowników, utrzymano w art. 226 zapis art. 215, zgodnie z którym pracodawca jest zobowiązany informować pracowników o ryzyku zawodowym, które wiąże się z wykonywaną pracą, oraz o zasadach ochrony przed zagrożeniami.

Obowiązek wdrożenia zapisów dyrektywy do prawa krajowego, wynikający ze zobowiązań, jakie strona polska podjęła w Układzie Europejskim ustanawiającym stowarzyszenie Polski ze Wspólnotami Europejskimi i ich państwami członkowskimi, spowodował, że zapisy te zostały znacznie rozszerzone w prawie polskim. Podstawowym aktem prawnym określającym zasady postępowania, a przede wszystkim definicje ryzyka, jest Rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 r w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy (Dz.U. nr 129, poz. 844). Zgodnie z *1, ust. 2, pkt. 7 cytowanego rozporządzenia przez „ryzyko zawodowe rozumie się prawdopodobieństwo wystąpienia niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności wystąpienia u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy”.

W dziale IV tego rozporządzenia, dotyczącym procesów pracy (* 39, ust. 1) pracodawca został zobowiązany do:

- oceny ryzyka zawodowego występującego przy określonych pracach

- stosowania niezbędnych środków profilaktycznych zmniejszających ryzyko

- dokumentowania przeprowadzonej oceny ryzyka.

Ocena ryzyka powinna stanowić podstawę do zastosowania przez pracodawcę organizacji pracy i stworzenia stanowisk pracy zabezpieczających pracowników przed zagrożeniami wypadkowymi oraz oddziaływaniem czynników szkodliwych i uciążliwych dla zdrowia. Przeprowadzenie oceny ryzyka jest również podstawą do identyfikacji i likwidacji przez pracodawcę zagrożeń dla zdrowia i życia pracowników, przez stosowanie odpowiednich technologii, urządzeń, materiałów i substancji nie powodujących takich zagrożeń. Jeżeli nie jest możliwe ograniczenie ryzyka tą drogą, pracodawca ma obowiązek zastosować odpowiednie środki ochrony zbiorowej, a w ostateczności - środki ochrony indywidualnej (* 39, ust. 2 i 3 rozporządzenia).

Jak wynika z powyższego zapisu, podstawowym elementem oceny ryzyka jest zidentyfikowanie i ocena zagrożeń występujących w procesie pracy oraz ich eliminacja lub ograniczenie.

Pracodawca ma obowiązek ustalać wielkość zagrożeń, będących źródłem ryzyka, przez identyfikację czynników niebezpiecznych oraz wykonywanie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia. Obowiązek dokonywania przez pracodawcę, na własny koszt, takich badań wynika z art. 227 * 1, pkt. 2 kodeksu pracy. Sposób przeprowadzania badań, ich rejestracji oraz jednostki upoważnione do przeprowadzania badań zostały określone w Rozporządzeniu Ministra Zdrowia i Opieki Społecznej z dnia 9 lipca 1996 r. w sprawie badań i pomiarów czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. nr 86, poz. 394). W celu dokonania oceny ryzyka, a szczególnie ustalenia, czy dane ryzyko można zaakceptować, dokonane pomiary należy porównać z dopuszczalnymi wartościami najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy. Wartości te są opublikowane w Rozporządzeniu Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 1 grudnia 1989 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. 1995, nr 69, poz. 351).

Jeżeli wyniki dokonanych pomiarów mieszczą się w granicach ustalonych wartości NDS i NDN, wówczas możemy stwierdzić, że prawdopodobieństwo wystąpienia chorób zawodowych jest małe, a ryzyko zawodowe jest akceptowalne. W przypadku przekroczenia tych wartości, pracodawca powinien podjąć natychmiast wszelkie środki zmierzające do ograniczenia ryzyka, stosując zasady określone w rozporządzeniu w sprawie ogólnych przepisów bhp (likwidacja źródeł ryzyka przez zmianę organizacji pracy, technologii, zastąpienie substancji lub materiałów szkodliwych nieszkodliwymi lub mniej szkodliwymi, zastosowanie środków ochrony zbiorowej i, w ostateczności, wyposażenie pracowników w środki ochrony indywidualnej).

W ogólnym przypadku ocena ryzyka zawodowego może przebiegać w sposób przedstawiony na rys.1.

Rys.1. Przebieg oceny ryzyka na stanowisku pracy

Wybierając metody postępowania w kolejnych etapach oceny ryzyka zawodowego należy pamiętać, że nie jest ona celem sama w sobie, lecz jedynie środkiem, który ułatwia planowanie i prowadzanie działań zmierzających do zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia pracowników. Za najbardziej przydatne do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy można uznać proste metody identyfikacji i oszacowania, które umożliwiają skuteczną realizację podstawowego celu oceny. I tak, na etapie identyfikacji zagrożeń można wykorzystywać listy kontrolne, a ryzyko związane z występowaniem zidentyfikowanego zagrożenia oszacować w skali trójstopniowej, jako małe, średnie lub duże. Oszacowanie takie jest w pełni zadowalające z punktu widzenia zasadniczego celu oceny ryzyka. Zastosowanie skali trójstopniowej ułatwia oszacowanie ryzyka związanego z oddziaływaniem czynników szkodliwych na podstawie wyznaczonych wartości parametrów, które charakteryzują narażenie pracownika.

W Centralnym Instytucie Ochrony Pracy ustalono ogólne zasady oszacowania - w skali trójstopniowej - ryzyka zawodowego związanego z narażeniem na czynniki szkodliwe i niebezpieczne występujące powszechnie na stanowiskach pracy, np. drgania mechaniczne, pyły, wysiłek fizyczny i promieniowanie elektromagnetyczne. Stosowanie tych zasad do oceny ryzyka zawodowego na stanowiskach pracy ułatwia opracowany w CIOP program komputerowy STER, wspierający rejestrację zagrożeń i ocenę ryzyka zawodowego, a także ułatwiający ich właściwe udokumentowanie.

1. Wprowadzenie

Ryzyko zawodowe wiąże się z możliwością poniesienia straty. Towarzyszy ono każdej działalności. W przedsiębiorstwie przemysłowym, w którym proces produkcyjny jest realizowany w systemie „człowiek-obiekt techniczny-środowisko” dotyczy ono wszystkich elementów tego systemu. Zakłócenia w działaniu któregokolwiek z nich mogą doprowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka, uszkodzenia obiektu technicznego lub zanieczyszczenia środowiska, a w konsekwencji do zakłóceń w realizacji procesu produkcyjnego. W każdym z tych przypadków występuje równocześnie ryzyko strat finansowych.

Ryzyko może być definiowane w różny sposób. Rozważając ryzyko w systemie „człowiek-obiekt techniczny-środowisko” przyjmuje się następującą jego definicje:

Ryzyko jest funkcją prawdopodobieństwa wystąpienia niekorzystnych następstw zagrożenia i stopnia ciężkości tych następstw.

Występowanie ryzyka jest zawsze konsekwencją istnienia zagrożeń. Zagrożenia mogą być związane z każdym z elementów systemu” człowiek-obiekt techniczny-środowisko”, których pewne właściwości powodują w określonych sytuacjach zakłócenia w funkcjonowaniu całego systemu bądź jego części, a w rezultacie ich uszkodzenia. Zagrożenie jest wynikiem istnienia takich właściwości-czynników zagrażających oraz sytuacji zagrażającej, która może doprowadzić do powstania strat.

Człowiek w środowisku pracy jest narażony na oddziaływanie różnorodnych czynników zagrażających. Czynniki te dzielą się na:

- szkodliwe, wynikiem oddziaływania, których może być stopniowe pogorszenie stanu zdrowia człowieka

- niebezpieczne, mogące powodować powstawanie urazów

- uciążliwe, których oddziaływanie może utrudniać parę lub obniżać zdolność jej wykonywania, nie powodując jednak trwałego pogorszenia stanu zdrowia.

Wśród wymienionych czynników można wyróżnić fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne.

Zagrożenia dla zdrowia człowieka i związane z nimi ryzyko powstają wówczas, gdy człowiek jest eksponowany na oddziaływanie czynników zagrażających. Aby zapewnić bezpieczeństwo i ochronę zdrowia człowieka w procesie pracy, należy dążyć do eliminowania źródeł ryzyka, a tam gdzie jest to niemożliwe, należy je oceniać i ograniczać do poziomu akceptowalnego.

2. Pojęcie ryzyka zawodowego i jego miary

Ryzyko zawodowe to możliwość wystąpienia niepożądanych zdarzeń, związanych z wykonywaną pracą, powodujących straty, w szczególności możliwość wystąpienia u pracownika niekorzystnych skutków zagrożeń dla jego zdrowia i bezpieczeństwa, z uwzględnieniem ich ciężkości.

Ryzyko zawodowe określa więc prawdopodobieństwo wystąpienia niekorzystnych następstw zagrożeń związanych z procesem pracy, uwzględniając jednocześnie ciężkość tych następstw.

Ten sam poziom ryzyka można przypisać rzadko występującym wypadkom śmiertelnym i często zdarzającym się wypadkom lekkim. Takie podejście jest uzasadnione przy podejmowaniu decyzji dotyczących zapewnienia bezpieczeństwa i ochrony zdrowia człowieka w procesie pracy.

Do wyznaczania poziomu ryzyka można stosować różne miary. Jedną z nich jest prawdopodobieństwo wystąpienia ofiar śmiertelnych lub wypadku o określonych następstwach. Prawdopodobieństwo ofiar śmiertelnych podaje się przy określeniu ryzyka dla obiektów stwarzających duże zagrożenie zarówno dla zdrowia pracowników, jak i dla środowiska. Jest ono dobrą miarą ryzyka wówczas, gdy prawdopodobieństwo wystąpienia mniej groźnych następstw zagrożenia jest dużo mniejsze niż prawdopodobieństwo ofiar śmiertelnych.

Ryzyko można także wyznaczać w kategoriach ekonomicznych, szacując koszty możliwych strat. Miara ta jest stosowana niezmiernie rzadko, a ocena ryzyka zawodowego w tych kategoriach wzbudza zawsze kontrowersje.

Najczęściej stosowaną miarą ryzyka zawodowego są różnego rodzaju wskaźniki, przedstawione w formie opisowej, liczbowej lub literowej, które są odzwierciedleniem określonych kombinacji prawdopodobieństwa wystąpienia i ciężkości następstw zagrożenia.

3. Analiza i ocena ryzyka zawodowego

Celem analizy ryzyka jest identyfikacja wszystkich występujących w procesie pracy zagrożeń i wyznaczenie poziomu związanymi z nimi ryzyka. Na tę analizę składają się:

- opis stanowiska, obiektu lub procesu i ustalenie zakresu analizy

- identyfikacja zagrożeń

- oszacowanie ryzyka.

Ocena ryzyka polega na porównywaniu poziomu ryzyka, wyznaczonego w wyniku analizy, z poziomem uznanym za akceptowalny. Wyniki oceny ryzyka zawodowego są wykorzystywane przy podejmowaniu decyzji odnośnie do przyjęcia ryzyka lub konieczności jego redukcji.

Opis stanowiska, obiektu lub procesu to pierwszy, wstępny etap analizy ryzyka, w którym należy określić jej zakres i zebrać wszystkie niezbędne informacje. Źródłem tych informacji mogą być:

- dane techniczne o obiekcie lub procesie, otr4zymane od producenta lub dostawcy

- procedury technologiczne i instrukcje obsługi

- obserwacja środowiska pracy

- obserwacja zadań wykonywanych na stanowisku pracy

- obserwacja zadań wykonywanych poza stanowiskiem pracy

- obserwacja przebiegu pracy

- wywiady z pracownikami

- wyniki pomiarów czynników szkodliwych i niebezpiecznych, występujących na stanowisku pracy

- obserwacja czynników zewnętrznych, które mogą wpłynąć na stanowisko pracy

- analiza czynników psychologicznych, społecznych i fizycznych, które mogą wywołać stresy oraz ich związków z organizacją i środowiskiem pracy

- analiza organizacji działań, których celem jest zapewnienie właściwych warunków pracy.

Określając zakres analizy należy ustalić, czy dotyczy ona stanowiska, procesu, obiektu czy też ich części, które będą analizowane oddzielnie.

Identyfikacja zagrożeń występujących w procesie pracy, która stanowi najistotniejszy etap analizy ryzyka zawodowego powinna być prowadzona w sposób usystematyzowany, umożliwiający wykrycie jak największej liczby zagrożeń lub warunków, które mogą prowadzić do ich powstania. Aby ułatwić takie jej przeprowadzenie, opracowano szereg metod, nazywanych metodami analizy ryzyka, które określają sposób postępowania podczas dokonywania identyfikacji zagrożeń.

Ostatnim etapem analizy jest oszacowanie ryzyka. Polega ono na przypisaniu zagrożeniom określonego poziomu ryzyka, zgodnie z przyjętą miarą.

4. Metody analizy ryzyka

Istnieje wiele różnorodnych metod analizy ryzyka. Różnią się one między sobą przede wszystkim sposobem postępowania podczas analizy informacji o danym stanowisku, obiekcie lub procesie oraz zasobem informacji niezbędnym do przeprowadzenia analizy. Różny jest też zakres ich zastosowań. Przeprowadzenie analizy ryzyka zawodowego może być czasami związane z koniecznością zastosowania kilku metod.

Stosowane metody analizy ryzyka można podzielić na indukcyjne i dedukcyjne. W metodach indukcyjnych

IV. Ocena ryzyka zawodowego.

1. Wypadki przy pracy na stanowisku.

Istnieje zagrożenie wypadkowe wynikające z energii statycznej prądu oraz inne urazy wynikające z utraty równowagi w trakcie poruszania się po drogach komunikacyjnych.

W okolicy stacji paliw obowiązuje bezwzględny zakaz palenia tytoniu i używania otwartego ognia.

2. Choroby zawodowe i zagrożenia chorobami zawodowymi.

Nie ma podstaw do oceny ryzyka choroby zawodowej.

3. Profilaktyka zmniejszenia ryzyka zawodowego.

1. medyczne - badania lekarskie wstępne przed rozpoczęciem pracy

- badania lekarskie okresowe w terminie ustalonym przez lekarza

2. organizacyjne - szkolenie ogólne wstępne

- instruktaż na stanowisku pracy

- szkolenie podstawowe bhp - do 6 m-cy od daty zatrudnienia

- szkolenia okresowe - co 2 lata pracownicy produkcji

- co 5 lat nadzór i kadra administracyjna

3. techniczne - wskaźnik oceny ryzyka

- ogólna liczba zagadnień - 69

- ważona suma zagadnień - 231

- ważona suma zagadnień branych pod uwagę - 49

- liczba pozytywnych odpowiedzi - 48

- ważona suma odpowiedzi negatywnych - 2

Opracował:

Zebrać potrzebne do analizy informacje

(opisać stanowisko pracy)

Określić, jakie czynniki szkodliwe i niebezpieczne występują na stanowisku pracy

Zidentyfikować zagrożenia

Oszacować ryzyko związane z zagrożeniami

NIE

Opracować plan eliminacji lub ograniczenia ryzyka

Wprowadzić plan
w życie

Czy można przyjąć ryzyko?

TAK

Przeprowadzać okresowe oceny ryzyka

---