Mgr Małgorzata Sasińska Gimnazjum Nr 2

F I T N E S S W SZKOLE

Wspieranie u dzieci i młodzieży wrodzonej potrzeby ruchu oraz wyrabianie u nich nawyku aktywności fizycznej jest podstawową inwestycją w ich i naszą przyszłość. Badania wielu ośrodków naukowych potwierdzają współzależność aktywności ruchowej

i intelektualnej. W odniesieniu do szkoły można krótko stwierdzić: więcej ruchu - to większa ochota do nauki, a także większy potencjał zdrowotny młodych ludzi.

Nie sztuką jest prowadzić zajęcia ruchowe z tymi, którzy chcą , sztuką jest zaproponowanie takiej lekcji, aby także mniej chętni uczniowie polubili ćwiczenia i ruch - i to na zawsze. Wydaje się, że wiele nowoczesnych form fitnessu może być pomocnych w rozwijaniu rekreacyjnych celów lekcji wychowania fizycznego w szkole, zwiększając jej atrakcyjność,

a tym samym efektywność.

W Europie mówi się coraz więcej o obniżającej się z roku na rok sprawności fizycznej dzieci i młodzieży. Tak przedstawiają to liczby: (Berquety 1988r.)

- 35 - 60% dzieci w wieku szkolnym ma wady postawy,

- 30 - 40% dzieci wykazuje zaburzenia koordynacji ruchowej,

- 25 - 30% uczniów cierpi na nadwagę,

- 20 - 30% ma osłabiony układ naczyniowo nerwowy (źródło BAG).

- spośród 1700 zbadanych uczniów 27% uskarżało się na bóle kręgosłupa, po 13 roku

życia - aż 50% (Balague 1988),

- od 1945 roku występowanie wad postawy u dzieci wzrosło z 20% do około 50%

Ryc.1. Zmiany konstytucji ciała 10-latków na przestrzenia lat 1976-2002 (prof. Bös, Uniwersytet w Karlsruhe)

1976 2002

Wzrost 143cm 143cm

Waga 35 kg 38kg

BMI 35 18,3

Nadwaga 16% 31% 5% przyrost!

Ryc.2.Dobowa analiza spędzania czasu(7 dni, 1000 dzieci w wieku 6-10 lat)

1godz. W ruchu(15-30min sportu)

5godz. Stojąc

9godz. siedząc

9godz. leżąc

Można stwierdzić, że średnio uczniowie są coraz grubsi (ryc.1), wręcz zwiększa się procent dzieci z nadwagą. Czas przeznaczony na aktywność fizyczną maleje na rzecz siedzącego trybu życia i to często w niewłaściwej pozycji ( przed komputerem lub telewizorem). Analizując przebieg doby ucznia młodszego ( ryc.2), oprócz 9 godzin snu, kolejne 9 godzin spędza on siedząc: rano w środkach lokomocji podczas dojazdu do szkoły, potem podczas nauki w szkole i w domu przy komputerze, odrabiając lekcje i przed TV. Z badań prof. Bruggemanna (Koln) wynika, że „dzieci są aktywne ruchowo średnio jedną godzinę dziennie, przy czym max. 30 min. Są aktywne sportowo. W konsekwencji z roku na rok rośnie liczba dzieci z wadami postawy, a dolegliwości odkręgosłupowe notowane są również częściej

u młodocianych. Rodzice mają mniej czasu na aktywny kontakt z dziećmi, szkoła walczy

z reformą i trudnościami natury finansowej. Brak ruchu budzi u dzieci agresję. Wagę powyższego stanu rzeczy i podobnej sytuacji z aktywnością osób dorosłych docenił Parlament Unii Europejskiej, deklarując rok 2004 „ Europejskim rokiem wychowania poprzez sport”.

W Polsce, co jakiś czas są podejmowane próby zaktywizowania ruchowego dzieci młodzieży i dorosłych. W 1994 roku został opracowany program „Sport wszystkich dzieci”, którego celem jest zainteresowanie młodzieży aktywnością ruchową oraz przygotowanie dzieci i młodzieży do uczestniczenia w kulturze fizycznej przez całe późniejsze życie. Polski Komitet Olimpijski w „Apelu olimpijskim”, ogłoszonym w pierwszym roku nowego tysiąclecia, nawołuje dziewczęta i chłopców do uprawiania sportu dla piękna , radości

i zdrowia, do dbania o swoją sprawność fizyczną. To tylko wybrane przykłady, ale pozytywnych działań mających na celu zachęcenie dzieci i młodzieży do radosnej aktywności ruchowej jest zdecydowanie więcej.

W jaki sposób nauczyciele wychowania fizycznego mogą zmienić na lepsze obecną sytuację? Być może, ciekawie przedstawione i wplecione w lekcję elementy nowoczesnych trendów fitness zachęcą uczniów do większej aktywności w lekcji.

Przeanalizujmy, które z form realizowanych w klubach fitness, można bez dodatkowych nakładów finansowych lub przy minimalnych wydatkach i odpowiednim przygotowaniu nauczyciela zastosować w lekcji szkolnej.

W rozgrzewce lekcyjnej możliwe jest stosowanie kroków z rozgrzewek aerobikowych,

z prostą, dobraną choreografią kończyn górnych i dolnych. Użyta dodatkowo muzyka będzie stanowiła atrakcję i miała wpływ motywacyjny. Elementy fitnessowych ćwiczeń wzmacniających zarówno bez, jak i z przyborami ( taśmy, tubingi, małe hantle, piłki, stepy ) są możliwe do zastosowania w każdej lekcji wychowania fizycznego.

Sięgając do uproszczonych wersji fitness, tai-chi, qi-gong, mających korzenie

w tradycyjnej medycynie chińskiej, opartej na starożytnej filozofii i taoistycznej praktyce, celem ich jest wyzwolenie pozytywnej energii, sił twórczych, zdolności do samo uzdrawiania, a ponadto wzmacnianie odporności organizmu. Możemy zaproponować uczniom najprostsze elementy połączone z wizualizacją. Natomiast modna ostatnio joga ( także w fitnessowej uproszczonej wersji ), wywodząca się z hinduizmu, ma za zadanie przywracać równowagę umysłową, fizyczną i duchową. Body-Mind Joga obejmuje ukierunkowany zestaw ćwiczeń (pozycji), którym towarzyszy świadome kierowanie energii życiowej do poszczególnych układów ciała. Połączenie ćwiczeń z kontrolowaniem oddechu pozwala usuwać z organizmu substancje toksyczne. Ćwiczący uwalnia się od napięć, zaczyna odczuwać odprężenie

i przypływ energii, oczyszczenie i wzmocnienie układu nerwowego. Niezwykłą zaletą wymienionych technik jest ich bezpieczeństwo i możliwość wykonywania ćwiczeń na boso. Pozycje jogi zwane „asanami”, rozciągają i napinają wszystkie mięśnie oraz struktury okołostawowe, wzmacniając je i stabilizując. Wymienione techniki, w połączeniu

z prawidłowym sposobem oddychania, podane z krótką teorią, przy odpowiedniej relaksującej muzyce, na pewno dotrą jako ciekawostka do dzieci i młodzieży. Wpłyną na lepsze dotlenienie organizmu, poprawę koncentracji, czyli zwiększą potencjalne możliwości uczenia się. Asanom towarzyszą ćwiczenia oddechowe. Świadomy oddech, jakiego uczy joga obniża poziom hormonów - stresu - adrenaliny, noradrenaliny i kortyzolu. Wiele pozycji jogi naśladuje naturę, jak drzewo, pies, kobra, są więc łatwe w przekazie. W pozycjach jogi doskonalone są: równowaga, stabilizacja ciała, optymalne oddychanie, koncentracja, relaksacja, czyli akurat te komponenty, które siedzący tryb życia zubaża, wywołując np. zaburzenie równowagi nerwowo- mięśniowej, a w jej konsekwencji niekorzystne zmiany

w aparacie ruchu. Dodatkowo wprowadzanie elementów nowych, tajemniczych, częściowo ze świata dorosłych wpływa zachęcająco na uczniów.

Następny trend w fitnessie, zwany Body Intelligence Concept, wykorzystuje fenomen ćwiczeń równoważnych. Jego elementy mogą być z powodzeniem stosowane w lekcjach szkolnych. Jest to trening propriocepcji, którego celem jest pobudzenie organizmów kontroli nerwowo-mieśniowej, odpowiedzialnych za stabilizację stawową i koordynację ruchową. Z myślą o dzieciach, europejski zespół Masters-Presenter stworzył, po licznych badaniach naukowych, specjalne programy. W Bawarii doceniono wagę tych ćwiczeń i wprowadzono do szkół od dwóch lat program „Dziecko w równowadze” , sugerujący stosowanie ćwiczeń równoważnych i koordynacyjnych nie tylko w lekcjach wychowania fizycznego, lecz także podczas krótkich przerw śródlekcyjnych .Generalnie, oprócz klasycznych ćwiczeń równoważnych, jak wspięcia na palcach na obydwu i jednej nodze, to samo z zamkniętymi oczami i dodatkowo ruchami asymetrycznymi rąk, potem nóg, kombinacje: prawa ręka wykonuje krążenie do przodu, lewa noga uniesiona - powolne krążenia do tyłu, są stosowane przeróżne przybory i powierzchnie niestabilne.

Powrót do ćwiczeń równoważnych wziął się stad, że badania naukowe potwierdzają większa aktywizację mięśni stabilizujących kręgosłup i inne stawy właśnie podczas ćwiczeń równoważnych. Podczas lekcji można improwizować: ćwiczyć boso na klasycznych szkolnych materacach, rolować maty, ćwiczyć w parach, na matach jeżach, z woreczkami wypełnionymi ryżem na głowie itd.

Żelaznym punktem lekcji wychowania fizycznego powinny stać się elementy Szkoły Kręgosłupa. Formy zabawowe, np. „Cień”, „Lo-komotywa”, „Tunel”, „Słońce, deszcz, burza”, zabawy z woreczkami z ryżem typu „Transport skarbu” lub przeciąganie na ławeczce w pozycji leżenia na brzuchu z woreczkiem trzymanym między stopami - należące także do ćwiczeń korekcyjnych - proponowane przez autorów Szkoły Kręgosłupa, uczą dzieci poprawnej postawy ciała, prostego chodzenia, dynamicznego siedzenia, stabilizacji kręgosłupa przy wykonywaniu różnych czynności dnia codziennego i prawidłowego rozciągania mięśni. Prawie każda sala gimnastyczna jest wyposażona w drabinki do wspinaczki i zawieszoną pod sufitem linę. Żadne z ćwiczeń nie rozwija tak harmonijnie gorsetu mięśniowego, jak właśnie z wykorzystaniem wyżej wymienionych przyborów.

Wykonując ćwiczenia z dziećmi musimy pamiętać o unikaniu tych, które traumatyzują kręgosłup, na korzyść sprzyjających mu i go wzmacniających.

Kolejne trendy - kinezjologia i techniki relaksacji, stosowane z coraz większym powodzeniem w klubach fitness, mogą także zaistnieć w szkole. Tzw. Gimnastyka mózgu według dr P. Dennisona może być pomocna , miedzy innymi, w rozwijaniu umiejętności matematycznych uczniów, we wspomaganiu koncentracji i twórczego myślenia. Ćwiczenia zaczerpnięte z „Gimnastyki mózgu” typu „Leniwe ósemki” - stojąc w rozkroku rysujemy kończyną górną leżącą ósemkę, zaczynając z lewej strony w dół, potem to samo

z zamkniętymi oczami, „Słoń” - podobnie, utrzymując podczas rysowania leżącej ósemki kontakt prawego ucha z prawym ramieniem, dłoń zwisa jak trąba słonia , rysowanie oburącz, czy „Sowa” z elementami humorystycznymi, zostaną na pewno zaakceptowane przez uczniów.

Ważne jest stosowanie zasad stretchingu po każdym wysiłku fizycznym, co zaprocentuje w życiu dorosłym. Należy uczyć dzieci prawidłowego technicznie rozciągania, szczególnie grup mięśniowych, które mają tendencje do skracania. Są to mięśnie ud - część przednia, tylna i wewnętrzne, łydek, piersiowe, karku i szyi oraz zginacze stawu biodrowego.

Nową, atrakcyjną formą zajęć jest aqua aerobic - czyli ćwiczenia wykonywane

w wodzie, mające nowy wymiar. Składa się na to kilka czynników: po pierwsze, wyjątkowe właściwości wody sprawiają, że jest to trening bezpieczny i efektywny, po drugie, aqua aerobic to świetna zabawa z możliwością dodatkowego wprowadzenia elementów nauki pływania.. Umiejętność odpowiedniego wykorzystania właściwości środowiska wodnego podczas zajęć jest kluczem do prawidłowego przeprowadzenia tego typu zajęć. Woda oddziaływuje na zanurzone ciało na wiele sposobów - organizm reaguje na jej temperaturę, ciśnienie, odczuwa lepkość i napięcie powierzchniowe. Dodatkowo podczas ruchu w wodzie występuje opór związany z tarciem. Przy doborze ćwiczeń do lekcji aqua aerobicu istotna jest też siła wyporu, która powoduje pozorną utratę ciężaru ciała.

Zasady dobierania ćwiczeń i prowadzenia treningu w wodzie są ściśle określone. Ćwiczenia rytmiczne można wykonywać przy muzyce lub bez. Nauczyciel powinien znać zasady ratownictwa wodnego i bezpieczeństwa na basenach.

Możemy wyróżnić kilka rodzajów zajęć w wodzie, które można zaproponować uczniom podczas lekcji na basenie. Rodzaj zajęć w dużym stopniu zależy od warunków jakimi dysponujemy, tzn. od wielkości i głębokości basenu, używanego sprzętu oraz od poziomu umiejętności pływackich uczniów. zajęcia mogą odbywać się w wodzie płytkiej (głębokość do pasa), wodzie o średniej głębokości (do klatki piersiowej) i głębokiej (brak kontaktu ciała

z dnem).Możemy także podczas jednych zajęć przemieszczać się, np. z wody płytkiej na głęboką. W zależności od głębokości zmienia się rodzaj treningu. W wodzie płytkiej i średniej ćwiczenia mogą być wykonywane bez użycia dodatkowego sprzętu. W tym przypadku planujemy zajęcia choreograficzne o charakterze aerobowym lub zajęcia wzmacniające mięśnie przy wykorzystaniu oporu wody. Natomiast woda głęboka obliguje nas do użycia specjalnego sprzętu zwiększającego pływalność i pozwalający na swobodne unoszenie się na powierzchni wody. Do wyboru mamy: pasy wypornościowe, tzw. makarony, piankowe sztangi i ciężarki oraz buty wypornościowe .Do treningu w wodzie używa się także przyborów zwiększających opór. Należą do nich przede wszystkim: rękawice, piankowe ciężarki, plastikowe butelki wypełnione powietrzem, specjalne kołowrotki, przypinane do rąk czy nóg kawałki plastiku w celu zwiększenia powierzchni oporowej. Pomocne też mogą być zwykłe deski do nauki pływania. Istnieją ponadto specjalne platformy, podobne do stepów, które zwiększają intensywność oraz wpływają na atrakcyjność zajęć.

Stosowanie w lekcjach wychowania fizycznego wybranych elementów nowoczesnych form fitnessu z pewnością zachęci uczniów do większej aktywności, w sposób wyraźny wpłynie na atrakcyjność i różnorodność zajęć oraz podniesie sprawność ogólną ćwiczących. Nauczyciel powinien być przeszkolony z poszczególnych form fitnessu i doskonale przygotowany do każdej lekcji. Fitnessowa joga i tai-chi wyzwolą pozytywną energię

w uczniach, nauczą pełnego oddechu, poprawią koncentrację i obniży agresję. Elementy aerobicu wyzwolą radość ruchu, poprawią koordynację ruchową i estetykę ruchu. Aqua aerobic przyczyni się do wzrostu wytrzymałości organizmu, zwiększenia siły mięśniowej, poprawę gibkości i rozciągnięcia oraz w sposób zabawowy oswoi ze środowiskiem wodnym. Ćwiczenia równoważne wzmocnią stabilizację stawową, czucie głębokie oraz wpłyną na koordynację. Elementy Szkoły Kręgosłupa wyszkolą prawidłową postawę ciała i nauczą zachowań sprzyjających kręgosłupowi na długie lata. Stretching wyrobi w dzieciach nawyk prawidłowego rozciągania mięśni. Kinezjologia poprawi ich zdolności twórczego myślenia i działania, a relaksacja wyciszy i przygotuje do dalszej nauki.

3

---