Do zadań pracownika socjalnego należy:

• Praca socjalna

• Analiza i ocena zjawisk, które powodują zapotrzebowanie za świadczenia z pomocy społecznej oraz kwalifikowanie do uzyskania tych świadczeń

• Udzielanie informacji, wskazówek i pomocy w rozwiązywaniu spraw życiowych osobom, które w przyszłości będą samodzielnie rozwiązywać problemy, będące przyczyną trudnej sytuacji życiowej (posługiwanie się przepisami prawa)

• pomoc w uzyskaniu poradnictwa dla osób w trudnej sytuacji życiowej przez właściwe instytucje państwowe, samorządowe i organizacje pozarządowe oraz wspieranie w uzyskaniu pomocy

• udzielanie pomocy zgodnie z etyką zawodową

• pobudzanie społecznej aktywności i inspirowanie działań samopomocowych w zaspokajaniu potrzeb życiowych osób, rodzin, grup i środowisk społecznych

• współpraca i współdziałanie z innymi specjalistami w celu przeciwdziałania i ograniczenia patologii, skutków negatywnych zjawisk społecznych, łagodzenie skutków ubóstwa

• inicjowanie nowych form pomocy osobom i rodzinom w trudnych sytuacjach życiowych, a także inspirowanie powołania instytucji świadczących usługi służące poprawie sytuacji takich osób i rodzin

• współuczestniczenie w inspirowaniu, opracowaniu, wdrożeniu oraz rozwijaniu regionalnych i lokalnych programów pomocy społecznej ukierunkowanych na podniesienie jakości życia

Obowiązki pracownika socjalnego:

1. kierowanie się zasadami etyki zawodowej,

2. kierowanie się dobrem osób i rodzin, którym służy, poszanowania ich godności i prawa tych osób do samostanowienia,

3. przeciwdziałania praktykom niehumanitarnym i dyskryminującym osobę, rodzinę lub grupę,

4. udzielanie osobom zgłaszającym się pełnej informacji o przysługujących im świadczeniach i dostępnych formach pomocy,

5. zachowanie w tajemnicy informacji uzyskanych w toku czynności zawodowych

6. podnoszenie swoich kwalifikacji zawodowych przez udział w szkoleniach i samokształcenie

Uprawnienia pracownika socjalnego:

1. korzysta z prawa pierwszeństwa przy wykonywaniu swoich zadań w urzędach, instytucjach i innych placówkach. Organy zobowiązane są do udzielenia pracownikowi socjalnemu pomocy w zakresie wykonywania tych czynności.

2. przysługuje ochrona prawna przewidziana dla funkcjonariuszy publicznych (Zgodnie z przepisem art. 115 par. 13 Kodeksu Karnego ochrona dotyczy funkcjonariuszy publicznych podczas wykonywania obowiązków w związku z pełnieniem przez niego funkcji publicznej w razie:

naruszenia nietykalności osobistej,

czynnej napaści na niego,

znieważenia go,

udaremnienia i utrudnienia mu kontroli

wywierania wpływu na wykonywane przez pracownika socjalnego czynności urzędowej - z użyciem wobec niego przemocy lub groźby bezprawnej.

Za te przestępstwa grożą wysokie kary.

3. przysługuje raz na 2 lata dodatkowy urlop wypoczynkowy po przepracowaniu co najmniej 5 lat w ośrodku pomocy społecznej lub w powiatowym centrum pomocy rodzinie (przy wykonywaniu pracy socjalnej oraz przeprowadzanie rodzinnych wywiadów środowiskowych)

4. przysługuje 250 zł dodatek do wynagrodzenia wypłacany co miesiąc (pracownikom, którzy świadczą pracę socjalną w środowisku i przeprowadzanie wywiadów poza siedzibą jednostki)

5. przysługuje zwrot kosztów uczestnictwa w szkoleniach w zakresie specjalizacji zawodowej w zawodzie pracownika socjalnego (nie mniej niż 50% kosztów)

6. przysługuje zwrot kosztów przejazdów z miejsca pracy do miejsc wykonywania przez niego czynności zawodowych (gdy dojazdu nie zapewni zatrudniający do pracodawca)

21 listopad - Dzień Pracownika Socjalnego

KWESTIONARIUSZ WYWIADU ŚRODOWISKOWEGO

ROZPORZĄDZENIE MINISTRA PRACY I POLITYKI SPOŁECZNEJ z dnia 18 września 2001 r. (Dz. U. z dnia 10 października 2001 r.)

w sprawie wywiadu środowiskowego (rodzinnego) oraz rodzajów dokumentów wymaganych do przyznania renty socjalnej.

Pracownik socjalny, przeprowadzając wywiad środowiskowy (rodzinny), bierze pod uwagę indywidualne cechy osoby, sytuację życiową, w tym osobistą, rodzinną i zdrowotną osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia pomocy społecznej, osoby, o której mowa w art. 39 ustawy(chodzi tu o zasiłek celowy, który jest przyznawany na pokrycie części lub całości kosztów zakupu żywności, leków i leczenia, opału, odzieży, niezbędnych przedmiotów użytku domowego, drobnych remontów i napraw w mieszkaniu, a także kosztów pogrzebu. Bezdomni mają pokrytą część lub całość wydatków na świadczenia zdrowotne), osoby zgłaszającej gotowość do pełnienia funkcji rodziny zastępczej, rodziny zastępczej i dziecka umieszczonego w tej rodzinie oraz dziecka kierowanego do placówki opiekuńczo-wychowawczej.

Wywiad przeprowadza się w miejscu zamieszkania osoby lub rodziny albo w miejscu ich pobytu w terminie 14 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia pomocy społecznej, zwrócenia się sądu opiekuńczego lub starosty o wydanie opinii w celu ustanowienia rodziny zastępczej w związku z prowadzonym postępowaniem w sprawie ustanowienia rodziny zastępczej albo otrzymania orzeczenia sądu opiekuńczego o umieszczeniu dziecka w placówce opiekuńczo-wychowawczej.

W sprawach niecierpiących zwłoki wywiad przeprowadza się w terminie 2 dni od dnia powzięcia wiadomości o potrzebie przyznania świadczenia.

Pracownik socjalny przeprowadzający wywiad okazuje legitymację pracownika socjalnego. Przed przystąpieniem do przeprowadzenia wywiadu pracownik socjalny uprzedza osobę lub rodzinę, z którą przeprowadza wywiad, o odpowiedzialności karnej za udzielenie nieprawdziwych informacji. Podczas przeprowadzania wywiadu pracownik socjalny wypełnia kwestionariusz wywiadu.

1. W przypadku gdy osoba lub rodzina ubiega się po raz pierwszy o przyznanie świadczenia, wypełnia się część I kwestionariusza wywiadu.

2. W przypadku gdy rodzina zastępcza ubiega się po raz pierwszy o przyznanie pomocy pieniężnej na częściowe pokrycie kosztów utrzymania dziecka umieszczonego w tej rodzinie, wypełnia się część VI kwestionariusza wywiadu.

3. W przypadku osoby ubiegającej się o przyznanie pomocy pieniężnej na usamodzielnienie lub pomocy pieniężnej na kontynuowanie nauki, wypełnia się część VIII kwestionariusza wywiadu.

4. W przypadku osób, o których mowa w art. 39 ustawy, wypełnia się część II kwestionariusza wywiadu, a w przypadku wystąpienia okoliczności uzasadniających zawarcie kolejnej umowy dotyczącej wysokości pomocy świadczonej przez te osoby na rzecz osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia - wypełnia się część III kwestionariusza wywiadu.

5. W przypadku zwrócenia się sądu opiekuńczego lub starosty o wydanie opinii, wypełnia się część V kwestionariusza wywiadu.

6. W przypadku dziecka kierowanego do placówki opiekuńczo-wychowawczej wypełnia się część I kwestionariusza wywiadu.

7. W przypadku dokonywania oceny sytuacji opiekuńczo-wychowawczej dziecka umieszczonego w rodzinie zastępczej, wypełnia się część VII kwestionariusza wywiadu.

8. W przypadku gdy osoba lub rodzina ubiega się po raz kolejny o przyznanie świadczenia albo gdy nastąpiła zmiana sytuacji osobistej lub majątkowej osoby lub rodziny korzystającej ze świadczeń pieniężnych, wypełnia się część IV kwestionariusza wywiadu.

9. W przypadku osoby lub rodziny, którym przyznano świadczenie na okres dłuższy niż 6 miesięcy, wywiad aktualizuje się, wypełniając część IV kwestionariusza wywiadu.

10. W przypadku osoby skierowanej do ośrodka wsparcia wywiad aktualizuje się, wypełniając część IV kwestionariusza wywiadu.

Sytuację osobistą, rodzinną, dochodową i majątkową osoby lub rodziny ustala się na podstawie następujących dokumentów:

1) dowodu osobistego,

2) decyzji organu rentowego przyznającej rentę lub emeryturę z ubezpieczenia społecznego albo orzeczenia komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydanego przed dniem 1 września 1997 r. lub orzeczenia o stopniu niepełnosprawności wydanego przez zespół do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności,

3) zaświadczenia lekarskiego o stanie zdrowia dziecka, które nie ukończyło 16 roku życia, stanowiącego podstawę uzyskania zasiłku pielęgnacyjnego,

4) zaświadczenia pracodawcy o wysokości wynagrodzenia z tytułu zatrudnienia, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe,

5) zaświadczenia o wysokości wynagrodzenia uzyskiwanego na podstawie umowy agencyjnej, umowy zlecenia, umowy o dzieło albo w okresie członkostwa w rolniczej spółdzielni produkcyjnej lub spółdzielni kółek rolniczych (usług rolniczych), zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne, składek na ubezpieczenie emerytalne i rentowe w części finansowanej przez ubezpieczonego oraz składki na ubezpieczenie chorobowe,

6) zaświadczenia pracodawcy o okresie zatrudnienia, w tym o okresach, za które były opłacane składki na ubezpieczenia społeczne, oraz o okresach nieskładkowych,

7) dowodu otrzymania renty lub emerytury,

8) zaświadczenia urzędu gminy o powierzchni gospodarstwa rolnego w hektarach przeliczeniowych,

9) zaświadczenia gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, szkoły ponadpodstawowej lub szkoły wyższej o pobieraniu nauki,

10) decyzji starosty o uznaniu lub odmowie uznania za osobę bezrobotną, utracie statusu osoby bezrobotnej, o przyznaniu, odmowie przyznania, wstrzymaniu, wznowieniu wypłaty oraz utracie lub pozbawieniu prawa do zasiłku dla bezrobotnych, dodatku szkoleniowego, stypendium, zasiłku przedemerytalnego lub świadczenia przedemerytalnego albo zaświadczenia o pozostawaniu w ewidencji bezrobotnych i innych osób poszukujących pracy,

11) legitymacji ubezpieczeniowej z podaną kwotą, od której naliczane są składki na ubezpieczenia społeczne,

12) zaświadczenia Kasy Rolniczego Ubezpieczenia Społecznego potwierdzającego zobowiązanie do opłacania składki na ubezpieczenie społeczne rolników,

13) oświadczenia o wysokości dochodu osiąganego z prowadzonej działalności gospodarczej, zawierającego informacje o wysokości potrąconej zaliczki na podatek dochodowy od osób fizycznych, składki na ubezpieczenie zdrowotne oraz składek na ubezpieczenia: emerytalne, rentowe i chorobowe,

14) oświadczenia o stanie majątkowym;

W przypadku gdy o przyznanie świadczenia ubiega się osoba, do której mają zastosowanie przepisy ustawy z dnia 19 sierpnia 1994 r. o ochronie zdrowia psychicznego (Dz. U. Nr 111, poz. 535, z 1997 r. Nr 88, poz. 554 i Nr 113, poz. 731, z 1998 r. Nr 106, poz. 668, z 1999 r. Nr 11, poz. 95 oraz z 2000 r. Nr 120, poz. 1268), i nie można, ze względu na stan jej zdrowia, uzyskać podczas wywiadu wymaganych informacji lub dokumentów, o których mowa w § 7, pracownik socjalny odnotowuje ten fakt w kwestionariuszu wywiadu.

W przypadku gdy osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia przebywa w zakładzie karnym lub w zakładzie opieki zdrowotnej, kierownik ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce jej zamieszkania, zwraca się do kierownika ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na siedzibę danego zakładu, o przeprowadzenie wywiadu. Kierownik ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na siedzibę danego zakładu, zwraca się do dyrektora zakładu karnego lub dyrektora zakładu opieki zdrowotnej o przeprowadzenie wywiadu przez pracownika socjalnego zatrudnionego w zakładzie karnym lub zakładzie opieki zdrowotnej albo umożliwienie przeprowadzenia wywiadu przez pracownika socjalnego ośrodka pomocy społecznej.

2. W przypadku gdy osoba, ma miejsce zamieszkania w innej gminie niż osoba ubiegająca się o przyznanie świadczenia, kierownik ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby ubiegającej się o przyznanie świadczenia, zwraca się do kierownika ośrodka pomocy społecznej, właściwego ze względu na miejsce zamieszkania osoby, o przeprowadzenie wywiadu.

§ 10. Do przyznania renty socjalnej wymagane są następujące dokumenty:

1) dowód osobisty,

2) decyzja organu rentowego przyznającego rentę lub emeryturę z ubezpieczenia społecznego albo orzeczenie komisji do spraw inwalidztwa i zatrudnienia wydane przed dniem 1 września 1997 r. lub orzeczenie o stopniu niepełnosprawności, wydane przez zespół do spraw orzekania o stopniu niepełnosprawności,

3) zaświadczenie gimnazjum, szkoły ponadgimnazjalnej, szkoły ponadpodstawowej, szkoły wyższej lub jednostki prowadzącej studia doktoranckie stwierdzające, że osoba ubiegająca się o rentę socjalną w okresie powstania inwalidztwa powodującego całkowitą niezdolność do pracy uczęszczała do jednej z tych szkół albo była uczestnikiem studiów doktoranckich lub odbywała aspiranturę naukową,

4) oświadczenie osoby ubiegającej się o rentę socjalną, że nie jest uprawniona do emerytury lub renty z ubezpieczenia społecznego, z wyjątkiem renty rodzinnej,

5) oświadczenie osoby ubiegającej się o rentę socjalną, że nie otrzymuje wynagrodzenia z tytułu pracy i nie prowadzi działalności gospodarczej,

ZAŁĄCZNIKI

• WZÓR LEGITYMACJI PRACOWNIKA SOCJALNEGO

• KWESTIONARIUSZ WYWIADU ŚRODOWISKOWEGO (RODZINNEGO)

CZĘŚĆ I

DOTYCZY OSÓB UBIEGAJĄCYCH SIĘ O PRZYZNANIE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ ORAZ DZIECKA KIEROWANEGO DO PLACÓWKI OPIEKUŃCZO-WYCHOWAWCZEJ

CZĘŚĆ II

DOTYCZY OSÓB, O KTÓRYCH MOWA W ART. 39 USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ

CZĘŚĆ III

DOTYCZY OSÓB, O KTÓRYCH MOWA W ART. 39 USTAWY O POMOCY SPOŁECZNEJ (AKTUALIZACJA WYWIADU)

CZĘŚĆ IV

DOTYCZY OSOBY LUB RODZINY KORZYSTAJĄCEJ ZE ŚWIADCZEŃ POMOCY SPOŁECZNEJ (AKTUALIZACJA WYWIADU)

CZĘŚĆ V

DOTYCZY OSÓB ZGŁASZAJĄCYCH GOTOWOŚĆ DO PEŁNIENIA FUNKCJI RODZINY ZASTĘPCZEJ

CZĘŚĆ VI

DOTYCZY RODZINY ZASTĘPCZEJ UBIEGAJĄCEJ SIĘ O PRZYZNANIE POMOCY PIENIĘŻNEJ NA CZĘŚCIOWE POKRYCIE KOSZTÓW UTRZYMANIA DZIECKA

CZĘŚĆ VII

DOTYCZY OCENY SYTUACJI OPIEKUŃCZO - WYCHOWAWCZEJ DZIECKA UMIESZCZONEGO W RODZINIE ZASTĘPCZEJ

CZĘŚĆ VIII

DOTYCZY OSOBY UBIEGAJĄCEJ SIĘ O POMOC PIENIĘŻNĄ NA USAMODZIELNIENIE LUB POMOC PIENIĘŻNĄ NA KONTYNUOWANIE NAUKI¹

• OŚWIADCZENIE O STANIE MAJĄTKOWYM

Kontrakt socjalny

Kontrakt socjalny jest nowym elementem postępowania, który pojawił się wraz z nową ustawą o pomocy społecznej z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej, Dz.U.2004.64.593.

To pisemna umowa zawarta przez pracownika socjalnego z rodziną lub osobą ubiegającą się o pomoc, określająca uprawnienia i zobowiązania stron umowy, w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężenia trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny (ustawa). Jego celem jest przezwyciężenie trudnej sytuacji życiowej i przeciwdziałanie wykluczeniu społecznemu.

Decyzję o podpisaniu kontraktu podejmuje pracownik socjalny po uzyskaniu informacji na temat rodziny. Pracownik socjalny może zawrzeć kontrakt z osobą lub rodziną w trudnej sytuacji życiowej. Kontrakt będzie określał zasady współdziałania tych osób z ośrodkiem pomocy społecznej. Umowa ma mobilizować osobę korzystającą ze świadczeń z pomocy społecznej do podjęcia aktywności zawodowej np. zarejestrowania się w urzędzie pracy.

Kontrakt określa zobowiązania i uprawnienia obu stron. Do wykonywania pewnych działań w oznaczonym terminie zobowiązują się więc zarówno osoba korzystająca ze świadczeń, jak i pracownik socjalny.

Ze względu na okoliczności, postanowienia kontraktu mogą ulec zmianie.

W przypadku braku możliwości wynegocjowania kontraktu obie strony mogą wystąpić do kierownika ośrodka pomocy społecznej o rozstrzygnięcie spornych kwestii.

Odmowa zawarcia kontraktu socjalnego lub niedotrzymywanie jego postanowień mogą stanowić podstawę do odmowy przyznania świadczenia, uchylenia decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymania świadczeń pieniężnych z pomocy społecznej.

Przy podejmowaniu decyzji bierze się pod uwagę sytuację osób będących na utrzymaniu osoby korzystającej ze świadczeń.

Zmienia się rola pracownika, a pomoc nie polega jedynie na rozdawnictwie pieniędzy. Kontrakty socjalne nie prowadzą zwykle do radykalnych i szybkich zmian. Stwarzają natomiast płaszczyznę porozumienia i poddają strategię; umożliwiając osiąganie niewielkich postępów, które wspólnie składają się na poprawę. Nie wyklucza to błędów i niepowodzeń, ale jeśli, ogólnie rzecz biorąc, sytuacja zmierza ku poprawie, to motywacja klientów i ich morale będą prawdopodobnie wzrastać. Należy podkreślić, że tak jak w wielu innych zadaniach z zakresu pracy socjalnej zawieranie kontraktów jest umiejętnością, której można się nauczyć.

Pracownicy socjalni już wcześniej zawierali kontrakty z klientami. Samodzielnie opracowywali wzory umów, dzięki czemu ich praca była o wiele efektywniejsza i dawała wiele satysfakcji. Kontrakt to bardzo użyteczne narzędzie - jasno określa warunki współpracy. Dzięki niemu pracownicy służb społecznych unikają nieporozumień z klientami. To sprzyja lepszej wydajności pracownika. Jest bardziej twórczy i ma mniej sytuacji stresowych.

Ciekawe informacje na temat kontraktu socjalnego można znaleźć w książce autorstwa Carole Sutton pt.: "Psychologia dla pracowników socjalnych". Autorka podaje wskazówki jak formułować skuteczne umowy pisemne. W aneksie książki znajdują się również formularze kontraktów socjalnych, które można potraktować jako wzór lub inspirację.

Etapy kontraktu

Poprzez kontrakt socjalny dokonujemy analizy sytuacji życiowej osoby czy rodziny. Cel zawarcia kontraktu stanowi niejako jego filar. Wymaga się, aby był sformułowany w sposób jasny i zrozumiały. Każdy cel powinien być także sprawdzony hipotetycznie pod kątem ewentualnego skutku, w tym negatywnego, mogącego zniweczyć wysiłek pracy socjalnej. Zawarcie kontraktu jest poprzedzone pełnym rozpoznaniem i oceną sytuacji osoby ubiegającej się o pomoc. Prawidłowa diagnoza sytuacji życiowej klienta powinna składać się z następujących elementów: określenia przyczyn problemu, ustalenia jego źródła, następnie racjonalnej oceny możliwości rodziny pozwalającej na rozwiązanie sytuacji problemowej (jest to tzw. ustalenie „mocnych” stron klienta i zasobów środowiska), a w finale określenia ograniczeń rodziny (np. psychologicznych) lub barier w środowisku powodujących utrudnienia bądź niemożność w rozwiązywaniu powstałej sytuacji. Dopiero wnikliwa diagnoza pozwala na sformułowanie celów działania. W tym momencie można zaobserwować współpracę między pracownikiem a klientem. Wówczas następuje poszukiwanie sposobu rozwiązania problemu. Etapy metodycznego działania zapisane w kontrakcie socjalnym dzielą się na działania bezpośrednie podejmowane przez pracownika socjalnego w obecności klienta i działania pośrednie realizowane z myślą o kliencie i zdeterminowane skuteczną pracą socjalną. W grupie pierwszej najczęściej wymienia się: wyjaśnianie przyczyn problemu, doprowadzenie do zrozumienia przez klienta wpływu otoczenia na jego sytuację, informowanie klienta o możliwościach uzyskania wparcia, rozwijanie ukrytych zdolności klienta, uświadamianie klientowi konsekwencji jego działań i zachowań, ustalenie reguł działania, które powinny być respektowane przez klienta, aż po kontrolę wykonanych zadań, ze wskazaniem ewentualnych błędów. Działania pośrednie polegają na planowaniu, programowaniu i dokumentowaniu realizowanych celów oraz na współpracy z innymi pracownikami socjalnymi i instytucjami zajmującymi się organizowaniem przestrzeni i czasu pracy, wymianie doświadczeń, korzystaniu z porad specjalistów.
Do zdiagnozowania sytuacji nie jest potrzebne zawarcie kontraktu, ale pozwala on na dokładniejsze sprecyzowanie etapów postępowania pracownikowi i wyznacza klientowi odpowiednio cele, które winien realizować. Kontrakt socjalny jest swoistego rodzaju narzędziem, które ma służyć takiemu wynegocjowaniu warunków z podopiecznymi, by wytworzyć w nich przeświadczenie, że to ich główny cel i pomysł na życie i że to najlepsza z możliwych inwestycji, jakie mogą poczynić dla siebie i swojej rodziny. Pisemna forma kontraktu ma wzmocnić skuteczność kontraktu między innymi poprzez przypomnienie świadczeniobiorcy o deklaracji, którą złożył, zawierając kontrakt. Sformułowanie postanowień kontraktu nie jest prostą czynnością. Można stwierdzić, że kontrakt socjalny jest umową, lecz w niepełnym tego słowa znaczeniu, gdyż większość jego postanowień jest określana przez pracownika socjalnego.

Kontrakt dla bezrobotnych

Podpisanie kontraktu socjalnego może być poprzedzone skierowaniem przez powiatowy urząd pracy. Ma to miejsce w przypadku tzw. „osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy”. Są nimi osoby bezrobotne do 25. roku życia, a także po 50. roku życia, osoby samotnie wychowujące co najmniej jedno dziecko do 7. roku życia, osoby nieposiadające kwalifikacji zawodowych, osoby długotrwale bezrobotne oraz niepełnosprawne.

Wzór kontraktu socjalnego określa rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Społecznej z dnia 1 marca 2005 r. w sprawie wzoru kontraktu socjalnego. Zgodnie z nim w kontrakcie znajdują się informacje o sytuacji życiowej osoby. Dokument zawiera też wskazanie możliwości pozwalających na rozwiązanie trudnej sytuacji życiowej oraz ewentualne ograniczenia.

Resort pracy przygotował projekt nowego wzoru kontraktu socjalnego. Zgodnie z nim dokument powiększy się o dodatkową część przeznaczoną dla „osób będących w szczególnej sytuacji na rynku pracy”. W kontrakcie znajdą się więc informacje na temat czasu pozostawania bez pracy, przyczyn takiej sytuacji na rynku pracy, a także możliwości zmiany sytuacji zawodowej.

W dniu 1 lutego 2009 r. weszła w życie ustawa z dnia 19 grudnia 2008 r. o zmianie ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz o zmianie niektórych innych ustaw. W ustawie tej, oprócz zmian w ustawie o promocji zatrudnienia, wprowadzono zmiany w ustawie z dnia 12 marca 2004 r. o pomocy społecznej oraz w ustawie z dnia 27 sierpnia 2004 r. o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Skutkiem przedmiotowych zmian było stworzenie prawnych możliwości objęcia ubezpieczeniem zdrowotnym osób realizujących kontrakt socjalny na podstawie skierowania urzędu pracy. W wyniku dokonanej nowelizacji przepisów ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy oraz zmianie niektórych innych ustaw art. 108 ustawy o pomocy społecznej otrzymał brzmienie, zgodnie z którym kontrakt socjalny może być zawarty na ogólnych zasadach, tj. w celu określenia sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej, oraz na podstawie skierowania powiatowego urzędu pracy, w którego ramach są realizowane działania na rzecz wzmocnienia aktywności osoby bezrobotnej. Zgodnie z art. 108 ust. 3 ustawy o pomocy społecznej za osobę, z którą zawarto kontrakt socjalny, o której mowa w ust. 2, ośrodek pomocy społecznej opłaca składkę na ubezpieczenie zdrowotne na zasadach określonych w przepisach o świadczeniach opieki zdrowotnej finansowanych ze środków publicznych. Oczywiście możliwość uzyskania ubezpieczenia zdrowotnego nie dotyczy wszystkich osób. Po pierwsze, muszą być to osoby skierowane przez powiatowy urząd pracy. Po drugie, muszą to być osoby, o których mowa w art. 49 ustawy z dnia 20 kwietnia 2004 r. o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy, czyli bezrobotni: do 25 roku życia, długotrwale lub po zakończeniu realizacji kontraktu socjalnego albo kobiety, które nie podjęły zatrudnienia po urodzeniu dziecka, powyżej 50 roku życia, bez kwalifikacji zawodowych, bez doświadczenia zawodowego lub bez wykształcenia średniego, samotnie wychowujący co najmniej jedno dziecko do 18 roku życia, którzy o odbyciu kary pozbawienia wolności nie podjęli zatrudnienia, niepełnosprawni. Zasady i tryb kierowania osób bezrobotnych w celu zawarcia kontraktu socjalnego powinny zostać sformułowane w porozumieniu zawartym pomiędzy ośrodkiem pomocy społecznej a powiatowym urzędem pracy, do czego obliguje art. 108 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej w związku z art. 50 ust. 3 ustawy o promocji zatrudnienia i instytucjach rynku pracy. Składkę za ubezpieczenie zdrowotne za osobę, z którą zawarto kontrakt socjalny na podstawie skierowania powiatowego urzędu pracy, opłaca ośrodek pomocy społecznej. Oznacza to, że zgodnie z przepisami ustawy o pomocy społecznej ośrodek pomocy społecznej jest zobowiązany do wydania decyzji administracyjnej przyznającej świadczenie niepieniężne w formie składki na ubezpieczenie zdrowotne, po przeprowadzeniu rodzinnego wywiadu środowiskowego.

Przeciwwskazania do zawarcia kontraktu

Istnieje wiele przeciwwskazań do zawarcia kontraktu socjalnego. Dla przykładu wadliwe oświadczenie woli czy wystąpienie skrajnych zaburzeń psychicznych lub niedorozwojowych.

Kontraktu nie zawiera się z osobą, której oświadczenie woli jest wadliwe. Wykluczenie możliwości zawarcia kontraktu występuje w sytuacji skrajnych zaburzeń psychicznych lub niedorozwojowych. Poza tym oświadczenie woli złożone przez podmiot, który z jakichkolwiek powodów znajdował się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne podjęcie decyzji, staje się nieważne w świetle prawa.
Podkreślenia wymaga fakt, iż ustawa o pomocy społecznej nie zawiera wskazań co do charakteru prawnego kontraktu, nie ma także wzmianki o odpowiednim stosowaniu przepisów Kodeksu cywilnego. Pewnego rodzaju wątpliwości może wywołać konstrukcja stron umowy. Nie budzi wątpliwości fakt, iż jest nią osoba fizyczna, a obok niej rodzina; w tym przypadku przyjmujemy, że umowa jest zawierana z każdym jej członkiem. Warte podkreślenia jest to, iż w pierwotnym brzmieniu art. 108 ust. 1 ustawy o pomocy społecznej kontrakt był zawierany przez ośrodek pomocy społecznej i miało to charakter obligatoryjnej formy określenia sposobu współdziałania z podmiotem, który zwracał się o pomoc.

Natomiast w obecnym stanie prawnym, zgodnie z art. 108 ustawy o pomocy społecznej, w celu określenia sposobu współdziałania w rozwiązywaniu problemów osoby lub rodziny znajdujących się w trudnej sytuacji życiowej pracownik socjalny może zawrzeć kontrakt socjalny z tą osobą lub rodziną w celu wzmocnienia aktywności i samodzielności życiowej, zawodowej lub przeciwdziałania wykluczeniu społecznemu, wobec czego zawarcie kontraktu staje się czynnością fakultatywną. Rola pracownika socjalnego opiera się na odpowiednim przygotowaniu umowy, kontroli w zakresie wypełniania jej postanowień, jak również odpowiedzialnego za wypełnianie jej założeń. Z treści wzoru kontraktu socjalnego wynika, choć niejednoznacznie, że stroną umowy jest pracownik socjalny. Wskazuje na to m.in. postanowienie, zgodnie z którym spór dotyczący wynegocjowania treści umowy pomiędzy stronami rozstrzyga kierownik ośrodka pomocy społecznej. Taka konstrukcja utrudnia kwalifikację prawną kontraktu socjalnego (czy jest to umowa cywilna, czy administracyjna) i dopuszczalność ewentualnych roszczeń w przypadku jego niewykonania przez pracownika socjalnego. W związku z powyższym powstają sytuacje, w których dochodzi do „postrzegania” przez potencjalnych odbiorców kontraktu socjalnego jak większości umów cywilnoprawnych, gdzie to strony negocjują warunki zawieranej umowy. W związku z czym naturalnym wydaje się przekonanie większości podmiotów, które w celu uzyskania pomocy zawierają kontrakt socjalny, i są przekonane o tym, że kontrakt ten stanie się przedmiotem negocjacji pomiędzy osobą uzyskującą pomoc a podmiotem tej pomocy udzielającym. Należy wskazać, iż ustawa o pomocy społecznej definiuje kontrakt socjalny jako pisemną umowę zawartą z osobą ubiegającą się o pomoc określającą uprawnienia i zobowiązania stron umowy w ramach wspólnie podejmowanych działań zmierzających do przezwyciężania trudnej sytuacji życiowej osoby lub rodziny, przy czym ustawa nie odsyła do Kodeksu cywilnego. Nie ma założenia równości stron w postępowaniu, w tym również w sprawie treści kontraktu, który nie powinien pomijać zasad płynących wprost zarówno z ustawy o pomocy społecznej, jak i warunków, na jakich określa się poszczególne świadczenia. Organ jest tym, który w ramach uznania administracyjnego orzeka o przyznaniu świadczenia obligatoryjnie. Częściowe zbliżenie do konstrukcji stron umowy cywilnej występuje w zasadzie na etapie negocjowania warunków kontraktu, lecz negocjowanie to nie jest całkowicie swobodne, oraz przez możliwość porównania klienta i pracownika socjalnego do stron umowy cywilnej, z których każdy ma do wypełnienia określone prawa i obowiązki.
Warto dodać, że ustawa nie określa skutków niewypełniania umowy przez pracownika socjalnego, a jedynie wskazuje następstwa niedotrzymania zobowiązań przez drugą stronę.
Konsekwencje niewykonania umowy przez wspomaganą osobę lub rodzinę mogą skutkować odmową udzielenia wsparcia, uchyleniem decyzji o przyznaniu świadczenia lub wstrzymaniem świadczeń pieniężnych, zgodnie z art. 11 ust. 2 ustawy o pomocy społecznej w przypadku stwierdzenia przez pracownika socjalnego marnotrawienia przyznanych świadczeń, ich celowego niszczenia lub korzystania w sposób niezgodny z przeznaczeniem bądź marnotrawienia własnych zasobów finansowych może nastąpić ograniczenie świadczeń, odmowa ich przyznania albo przyznanie pomocy w formie świadczenia niepieniężnego. Warte podkreślenia jest również to, iż zgodnie z 106 ust. 5 ustawy o pomocy społecznej możliwa jest również zmiana decyzji przyznającej pomoc. Zmiana powyższa oraz uchylenie aktu administracyjnego na niekorzyść strony nie wymagają jej zgody. Podkreślenia wymaga fakt, iż świadczenia otrzymywane z pomocy społecznej, w tym w ramach kontraktu socjalnego, są prawem, które przysługuje jednostce spełniającej wszelkie wymogi do otrzymania takiego świadczenia; mimo to należy podkreślić, że otrzymanie tego typu świadczenia nie jest bezwarunkowe, gdyż osoba czy też rodzina, która ubiega się o otrzymanie tego świadczenia, jest zobowiązana do wypełniania określonych obowiązków, które stanowią konsekwencje unormowań prawnych, a postępowanie jest prowadzone na podstawie przepisów umieszczonych w ustawie o pomocy społecznej oraz w ustawie - Kodeks postępowania administracyjnego.

Czy kontrakt jest efektywną metodą???
Kontrakt socjalny jest nowym „instrumentem” stosowanym w ramach działań ośrodków pomocy społecznej, który ma spowodować większą skuteczność udzielanej pomocy i zwiększyć jej efektywność przede wszystkim poprzez mobilizowanie potencjalnych świadczeniobiorców do podejmowania odpowiednich kroków w celu uzyskania samodzielności i poprawy swojej sytuacji życiowej. Kontrakt socjalny ma być narzędziem pracownika socjalnego, które jest w wielu przypadkach niezbędne w celu pozytywnego wywarcia wpływu na to, by zmienić postawę jednostki czy też całej rodziny i niejako „wymusić” na nich indywidualną aktywność życiową, społeczną oraz zawodową.
W ocenie pracowników socjalnych ta forma umowy zawieranej z klientem przynosi korzyści praktyczne. Przybliża pracownika do klienta, zwiększa zaufanie między nimi.
Niewątpliwie jednym z podstawowych założeń kontraktu socjalnego jest spadek liczby beneficjentów, a nawet w większej mierze ich aktywizacja.

---