Czystsza produkcja jako strategia ochrony środowiska.
Realizowany w zakładach przemysłowych program Czystszej Produkcji jest dobrym przygotowaniem do wdrażania sformalizowanych systemów zarządzania środowiskowego (SZŚ) wg wymagań normy ISO 14001.
W czasach globalnej konkurencji czystsze wytwarzanie w standardzie światowym nie jest łatwe, zwłaszcza dla małych i średnich przedsiębiorstw. Opracowanie i stosowanie technologii mało- i bezodpadowych oraz produkcja wyrobów bezpiecznych dla środowiska wymaga konsekwentnego uwzględnienia poniższych zasad.
Gospodarka w cyklu zamkniętym - rozwiązanie to obejmuje:
minimalizacja nakładów (oszczędność energii i surowców),
zwiększenie intensywności przepływów materiałowych ze względu na ich funkcje użytkowe,
zapewnienie optymalnego okresu użytkowania wyrobów,
wielokrotne wykorzystanie wyrobów i ich wzajemna zamienność,
zapobieganie emisjom (zrzutom) i powstawaniu odpadów.
Uzasadniona ewidencja kosztów - uwzględnienie wszystkich kosztów ekologicznych w ogólnej ilości wydatków w działalności komercyjnej.
Stabilne cykle materiałowe - zapewnienie maksymalnego zamknięcia cykli materiałowych w jednym łańcuchu jednego produktu.
Wiele problemów związanych z wymogami Czystszej Produkcji można rozwiązać poprzez wprowadzenie zintegrowanych systemów zarządzania środowiskiem, w których najważniejszymi modułami są:
kompleksowe zarządzanie jakością (Total Quality Management - TQM),
produkcja terminowa (Just in Time - JIT),
doskonalenie ustawiczne (Continuous Improvement - CI).
ISO 14001 to uznawana w skali międzynarodowej norma określająca metody wdrażania efektywnych systemów zarządzania środowiskowego. Normę tę opracowano w celu zdefiniowania reguł delikatnej równowagi między zachowywaniem rentowności i minimalizacją wpływu działalności na środowisko naturalne. Aktualna norma wydana została w 2004 r. Polska wersja, wydana przez Polski Komitet Normalizacyjny, pochodzi z 2005 r. i ma oznaczenie PN-EN ISO 14001:2005. Norma pozwala zbudować System Zarządzania Środowiskowego w oparciu o tzw. podejście procesowe. Jednym z najważniejszych elementów, podobnie jak w ISO 9001, jest uwzględnienie ciągłego doskonalenia w działaniach danej organizacji. Doskonalenie to prowadzone jest w oparciu o założenia tzw. cyklu Deminga (PDCA). Zakłada ona cztery etapy działania: plan - planuj, do - wykonaj, check - sprawdź, act - działaj.
Z korzyści jakie można rozróżnic z korzystania z wdrażania tej normy :
zewnętrzne:
wzrost wartości firmy w ocenie inwestorów,
większa konkurencyjność na rynkach,
poprawa stanu środowiska,
lepszy wizerunek firmy,
lepsza ocena firmy przez administrację;
wewnętrzne:
racjonalizacja kosztów poprzez oszczędność energii, surowców, zmniejszanie odprowadzanych zanieczyszczeń,
podwyższenie zyskowności firmy,
uzyskanie zgodności z przepisami,
zwiększony dostęp do kredytów bankowych,
niższe stawki ubezpieczeń,
wzrost świadomości ekologicznej pracowników,
wzrost samokontroli i odpowiedzialności,
poprawa bezpieczeństwa pracy,
uporządkowanie zarządzania.
Proces wdrażania ISO 14001 należy traktować jako inwestycję z dziedziny organizacji i zarządzania przedsiębiorstwem, której dotyczą wymagania podobne jak innych inwestycji technicznych: podjęcie decyzji, wybór rozwiązania, zapewnienie środków, planowanie, podział zadań, obowiązków i zakresów odpowiedzialności, wyznaczenie kierownika projektu, sprawowanie kontroli i reagowanie na powstające opóźnienia, zakończenie wdrożenia i utrzymywanie.
W turystyce zainteresowanie normą 14001 przejawiają przewoźnicy, obiekty hotelarskie i restauracje. W Polsce nie ma przedsiębiorstw turystycznych wyróżnionych certyfikatem ISO 14001
EMAS jest usankcjonowanym prawnie Programem Wspólnot Europejskich, propagującym ideę dobrowolnego podejmowania zobowiązań w dziedzinie ochrony środowiska przez organizacje,instytucje i przedsiębiorstwa, które wdrożyły i utrzymują systemy zarządzania środowiskowego zgodne z wytycznymi normy EN PN ISO 14001, ciągle identyfikują aspekty środowiskowe i swoje znaczące oddziaływania na środowisko oraz opracowują i realizują plany działań pozwalające sukcesywnie ograniczać to oddziaływanie w sposób i w zakresie większym, niż wymaga tego prawo.
Udział jednostek organizacyjnych w Programie EMAS jest dobrowolny. Przystępując do programu organizacja zobowiązuje się do utrzymywania SZŚ, prowadzenia auditów i publikowania informacji na zasadach podanych w Rozporządzeniu. W zamian za to, po weryfikacji wypełniania wymogów EMAS, nazwa jednostki umieszczana jest w specjalnym unijnym i krajowym rejestrze i zyskuje ona prawo posługiwania się logo EMAS (na zasadach określonych w Rozporządzeniu).
Rozporządzenie EMAS, określające formalne podstawy realizacji Programu obowiązuje bezpośrednio wszystkie Państwa wchodzące w skład Unii Europejskiej i ma charakter nadrzędny w stosunku do przepisów prawa krajowego. Przenoszenie zapisów z Rozporządzenia do ustawodawstwa poszczególnych państw jest zabronione.
Kraje członkowskie zobowiązane są do natomiast do stworzenia instytucjonalnych podstawy funkcjonowania systemu EMAS poprzez powołanie odpowiednich instytucji, nadanie im stosownych kompetencji oraz ustalenie szczegółowych reguł funkcjonowania, jakkolwiek zgodnych z ogólnymi regułami Rozporządzenia EMAS. W szczególności członkowie UE zobowiązani są do ustanowienia następujących elementów systemu EMAS:
jednostki akredytującej weryfikatorów oraz systemu akredytacji;
kompetentnego organu rejestrującego organizacje w systemie EMAS;
publicznie dostępnej listy jednostek zarejestrowanych w systemie EMAS oraz listy
akredytowanych weryfikatorów środowiskowych.
Standardem zaadaptowanym na potrzeby systemu Eko-Zarządzania i Auditowania jest opis systemu zarządzania środowiskowego (SZŚ) podany w normie ISO 14001. W EMAS obowiązują definicje i pojęcia (oprócz kilku nowych) tożsame z definicjami tej normy. Jednakże EMAS, w porównaniu z ISO 14001, rozszerza kwestie związane z aspektami środowiskowymi, auditami i komunikacją zewnętrzną (deklaracja środowiskowa). Wymogi systemu zarządzania środowiskowego opartego na normie ISO 14001opisuje Aneks I do Rozporządzenia EMAS. Organizacje, które posiadają, potwierdzone stosownym certyfikatem, inne systemy zarządzania środowiskowego, odpowiadające wymaganiom Rozporządzenia EMAS (zatwierdzone przez Komisję Europejską), również mogą ubiegać się o rejestrację w systemie. Jednym z wymogów, stawianych organizacjom przez EMAS, jest utrzymywanie stałej komunikacji ze społeczeństwem. Informowanie stron zainteresowanych o celach środowiskowych i ukazywanie rzeczywistych osiągnięć w ich realizacji ma poprawiać wiarygodność działań prowadzonych, przez organizację, na rzecz ochrony środowiska.
Informacje o poziomie oddziaływań i uzyskiwanych efektach ekologicznych, poparte
sprawdzalnymi danymi liczbowymi prezentowane są opinii publicznej w formie raportu zwanego deklaracją środowiskową.