WCZESNA POEZJA ŁACIŃSKA

1. System metryczny antycznej poezji łac. skutkiem zaniku poczucia iloczasu uległ w wiekach średnich znacznym przekształceniom.

• LEONINY - wiersze rymowane, zwykle heksametry z pentametrami, które dzieliły się na 2 części, półwersy o zrymowanych wygłosach - przedśredniówkowym i końcowym.

1. Gall Anonim.

2. Stanisław Ciołek.

2. Humaniści wł. - trud rekonstrukcji prozodyjnego systemu łaciny starożytnej (posługiwanie się wierszem metrycznym respektującym właściwości iloczasu).

3. TWÓRCY

FILIP BUONACCORSI KALLIMACH (1437-1496)

- Zatarg z papieżem i ucieczka do Polski;

- W Polsce - życzliwy klimat, opieka i protektorat arcybiskupa lwowskiego, Grzegorza z Sanoka;

• Został nauczycielem królewiczów, a potem doradca polit. Kazimierza Jagiellończyka i Jana Olbrachta;

• Życie i obyczaje Grzegorza z Sanoka - utwór pochwalno-panegiryczny. Grzegorz z Sanoka urasta do rangi wybitnego i dojrzałego humanisty. Akt wdzięczności za opiekę i przytułek. Rodzaj tekstu parenetycznego - wzór biskupa-humanisty, biskupa-mecenasa.

-Prawdopodobnie - Rady Kallimachowe - zbiór wskazówek polit. dla monarchy, który winien szukać sposobów wzmocnienia władzy królewskiej w oparciu o mieszczaństwo.

- Pieśń saficka o życiu przesławnego męczennika św. Stanisława.

- Epigramaty. Kallimach kształtuje w swych elegiach 2 postaci: liryczny podmiot i adresata lub adresatkę - bohaterowie określonego, fikcyjnego ciągu przeżyć, który stanowi swoisty model stosunków między człowiekiem a człowiekiem, model stosunków o dużej rozpiętości i różnorodności: namiętności, zazdrości, zwierzenia, skargi, tęsknoty.

• W tym szerokim rozrzucie tematów odnajdujemy postawę uniwersalnego człowieka renesansowego.

KONRAD CELTIS (1459-1508)

- Wędrowny humanista-poeta.

- Komentator Platona, Cycerona, Horacego, tragedii Seneki.

- Autor poetyki.

- Współorganizator spektakli, podczas których grano Plauta i Terencjusza.

- Szukał w każdym mieście, w każdej akademii tego, co najcenniejszego mogła mu ofiarować.

- Głosił powrót do natury i naturalnych obyczajów.

- Elegie, ody, epigramaty - w tym liczne związane z Polską. Elegia służy zadumie, oda - pochwale, epigram - złośliwości.

- Erotyki - często zmysłowy, drastyczny ton.

- Quattuor libri amorum secundum quattuor latera Germaniae... - cykl wierszy skonstruowanych wg 4 przeżytych miłości:

• z Halsiliną z Krakowa;

• z „Elsulą z Regensburga;

• z Urszulą z Nadrenii;

• z Barbarą z Lubeki.

4 uczucia i 4 podróże - alegoryczne ujęcie żywota ludzkiego od wczesnej młodości po starość.

MACIEJ DRZEWICKI (1467-1535)

• Uczeń Kallimacha.

• Dyplomata, kanclerz, prymas, humanista, kronikarz wydarzeń współczesnych, kontynuator Długoszowych „Żywotów biskupów wrocławskich”

PAWEŁ Z KROSNA (1470-1517)

• Utwory o tematyce chrześcijańskiej ujętej w wersyfikację i schematy stylistyczne zalecone do naśladowania przez poetyki humanistyczne.

JAN Z WIŚLICY (1485-1520)

• Uczeń Pawła z Krosna.

• Wojna pruska (wyd. 1516) - rzecz o szerokim zamiarze epickim i skromniejszym wykonaniu, raczej kronikarskimi genealogicznym. I epos pisany w Polsce po łacinie. W najważniejszej części poematu w opisie bitwy pod Grunwaldem są próby epicko-batalistyczne wzorowane na Wergiliuszu czy wręcz od niego zapożyczone. W utworze Polska przedstawiona została jako państwo leżące na północy. Jest tam opowiadanie o czynach protoplasty - Władysława Jagiełły. Akcja do czasów Zygmunta Starego.

MIKOŁAJ HUSSOWCZYK (HUSSOWSKI, ur. 1475-1485, zm. po 1523).

• Pieśń o żubrze - geneza: papież Leon X dowiedział się o egzotycznym zwierzęciu, żubrze żyjącym w pol. puszczach. Bawiący w Rzymie bp Edward Ciołek chcąc zrobić papieżowi przyjemność zamówił u wojewody wileńskiego Radziwiłła i polecił przysłać do Rzymu wypchany okaz zwierzęcia. Jednocześnie namówił swego protegowanego, Hussowczyka, do napisania poematu. Papież umarł, żubra do Rzymu nie przysłano, ale poemat się zachował. Utwór jest dowodem opanowania języka i metryki łac., a zarazem umiejętności pisania na egzotyczny temat bez antykizowania i mitologizowania. Poemat wypełniają opisy żubra, litewskiego pejzażu, sceny myśliwskie, wzmianki o ludzie litewskim i jego obyczajach, wtręty historyczne, gł. Poświęcone księciu Witoldowi, zawołanemu myśliwemu, wreszcie dołączony do utworu apel do władców chrześcijańskich o wspólne stawienie czoła niebezpieczeństwu tureckiemu - motyw częsty w polit. poezji XVI w. W utworze tym pojawia się też nowość - apostrofa do Marii.

ANDRZEJ KRZYCKI ( 1482-1537).

• Poeta-dworzanin, nawet: dworak.

• Sekretarz królowej Bony, zwolennik silnej władzy królewskiej, wspierał autorytet króla panegirykami.

• Satyry, pamflety.

• Dość śmiałe erotyki (!).

• Skarga Religii i Rzeczypospolitej - pełna troski o losy państwa (skarga - gatunek).

• Wiersze wielkanocne, na Boże Narodzenie, wiersze maryjne, ironicznie zatytułowana Pochwała Lutra.

• Satyryczne utwory p/królowej.

• Epinikiony.

JAN DANTYSZEK (1485-1548).

• Dyplomata podróżujący po Europie.

• Dostojnik Kościoła uwikłany w zygzaki życia dworskiego.

• 1510 - Sen o różnicy Cnoty i Szczęścia - zbiór wierszy zapowiadający przewagę moralizatorstwa w całej prawie późniejszej twórczości.

• Elegia amatoria, tzw. Elegia „Ad Gineram”(1517, wyd.1518) - poświęcona ukrytej pod pseudonimem (Grynea) kochance. Interesujący przykład operowania 2 konwencjami erotycznymi.

• Życie Jana von Hofen Dantyszka - zamknięcie całej twórczości.

• Odszedł od zasad cyceronianizmu, który wydał mu manierą niestosowną dla poezji hymnograficznej.

• Epitalama.

• Hymny.

KLEMENS JANICKI (1516-1543).

• Żywoty arcybiskupów gnieźnieńskich - zbiór epigramatów o dostojnikach pol. Kościoła, nie był to zbiór panegiryków; także: popularny skrót historii Polski.

• Żywoty królów polskich wierszem elegijnym opisane.

• Żale, Elegie, Epigramaty (wyd.1542) - zbiór o niejednolitej konstrukcji i niejednakowej wartości: obok utworów okolicznościowych znajdujemy takie, które możemy traktować jako manifestacje przekonań artystycznych poety.

• Opiekował się nim Krzycki, potem Piotr Kmita.

• Dzieło sztuki w epoce renesansu nabiera wartości, kiedy podlega publicznej ocenie i wchodzi w obieg informacyjny. Nie tylko autor przestaje być anonimowy, lecz i odbiorca, adresat. Dzieło sztuki NIE TYLKO WYRAŻA WIĘZY OSOBISTE, ALE JE STWARZA.

• Janicki ma świadomość roli twórcy-kreatora.

• „Elegia o sobie samym do potomności”- najwybitniejszy i najbardziej istotny utwór poety.

• Osiągnął w języku łac. wysoką sprawność poetycką.

• Zapoczątkował wątki myślowe, które zostaną rozwinięte dopiero przez jego następców, gł. Przez Kochanowskiego.

4 FAZY ROZWOJOWE POEZJI POSLKO-ŁACIŃSKIEJ
1	1470-1500	Do Polski przyjeżdżają z zagranicy humaniści i zaczynają pisać po łacinie.	FILIP KALLIMACH, KONRAD CELTIS, JAN SOMMERFELD
2	1500-1543	Twórczość poetów rodzimych.	PAWEŁ Z KROSNA, JAN Z WIŚLICY, MIKOŁAJ HUSSOWCZYK, ANDRZEJ KRZYCKI, JAN DANTYSZEK, KLEMENS JANICKI
3	1543-KONIEC XVI W.	Rozwój poezji.	, Jan Kochanowski.doc ANDRZEJ TRZECIESKI, GRZEGORZ Z SAMBORA, JAN DYMITR SOLIKOWSKI, SEBASTIAN FABIAN KLONOWIC (I poemat opisowy o życiu flisaków nad Wisłą, utwory przeciwinnowiercze), STANISŁAW ORZECHOWSKI (utwory przeciwinnowiercze)
4	KONIEC XVI W. - POCZĄTEK XVII W. (lata '20)	Faza schyłkowa, w zasadzie już barok. Twórczość po łacinie.

4

---