Sowizrzał oraz Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym, a wszakoż, jako o nim powiedzają, barzo wymownym, z figurami i gadkami śmiesznymi,
[w:] Proza wczesnego renesansu. 1510-1550,
oprac. Julian Krzyżanowski, Warszawa 1954.
WSTĘP
powieści ludowe: 1510 r. „Historyja Aleksandra” Leonard z Buńczy; 1515 r. „Historyja (…) o Szczęściu…” Biernat z Lublina (?), 1521 r. „Rozmowy, które miał król Salomon…” Jan z Ko-szyczek (świetny przekład); 1540 r. (?) „Historia siedmiu mędrców”.
legendy hagiograficzne: 1529 r. „Żywot błogosławionego Aleksego spowiednika…” i „Żywot Eustachijusza męczennika…” Jan z Sącza.
dziełka moralistyczne: Marcin Bielski „Żywoty filozofów”, Glaber „Senatulus, to jest sjem nie-wieści” 1543 r.
traktaty historyczno-polityczne.
TEKST
Sowizrzał
ojciec Kulas, matka Hanna, trzy razy chrzczony (Kościół, kałuża, ceber).
wyrasta na łotra, wypina zadek na ludzi, gdy miał 16 lat, ojciec umiera; udział w „komedyji” na Wielkanoc, Sowizrzał ma napisać tekst i dobrać aktorów - kucharka aniołem, chłopi dwiema Maryjami, pleban za Pana Boga i miał z grobu wstać, bijatyka podczas przedstawienia (tekst); zabił konia, by nie iść na wojnę; w Saskiej ziemi udaje malarza - bękart nie może widzieć je-go malunku, margrabia udaje, że widzi, co jest namalowane, księżna podejrzewa oszustwo, Sowizrzał ucieka.
w Pradze dysputa z uczonymi: 1. pytanie: ile kropli w morzu - rzeki muszą stanąć; 2. pytanie: ilość dni, które upłynęły od Adama - 7, w kółko; 3. pytanie: gdzie jest środek świata - w tym miejscu; 4. pytanie: odległość nieba od ziemi - jak od ziemi do nieba; 5. pytanie: wielkość nie-ba - tysiąc sążni szerokości i tysiąc łokci wysokości.
w Erforcie uczy osła czytać na starym psałterzu; w Rzymie papież uznaje go za kacerza, gos-podyni płaci Sowizrzałowi za to, że stanęła przed papieżem.
Rozmowy, które miał król Salomon mądry z Marchołtem grubym a sprosnym…
dedykacja Annie z Jarosławia od Jeronima Wietora.
spotkanie z Salomonem, opis „urody” Marchołta i Powaliszki, rodowody ich obojga; rozmowa - przysłowia, (Marchołt) mizoginizm, wychowanie dzieci, zapobiegliwość (Salomon), egoizm, interesowność (pozytywnie Marchołt).
rozmowa w domu Marchołta, co robią domownicy, garnek mleka przykryty „czymś” od krowy (gównem), Marchołt liczy stawy w ogonie zająca oraz białe i czarne pierze u sroki, udowad-nia, że mleko ciemniejsze od dnia (w ciemnej sypialni), ośmieszenie siostry, przyrodzenie więcej znaczy niż wychowanie (kot trzymający świecę), splunięcie na łysinę, ośmieszenie ko-biet (7 na 1 mężczyznę) i króla (pokazał zadek i genitalia, bo król nie chciał patrzeć w oczy Marchołta), skazany na powieszenie, słudzy go uwalniają, bo nie może zdecydować się na drzewo.
upominanie do czciciela - zachęta do kupowania ksiąg Wietora.
przemowa do Polaków.
opracowała Aleksandra Araszkiewicz
1
1