System pieniężno - kredytowy
Pieniądz - to powszechnie akceptowany towar, za pomocą którego dokonywana jest wymiana produktów
Funkcje pieniądza
1.Miernik wartości produktów i usług (jednostka obrachunkowa)
towary mają ceny wyrażone w pieniądzu, możliwość ich sprowadzenia ich do wspólnego mianownika
i określania relacji ilościowych między nimi. Postać idealna, wyobrażeniowa
2.Środek wymiany (cyrkulacji)
warunki: powszechna akceptacja, łatwa przenośność, łatwa podzielność, trudny do sfałszowani
powszechny ekwiwalent przekształca wymianę barterową w wymianę towarowo-pieniężną
3.Środek płatniczy ( umożliwia realizacje odroczonych płatności)
pozwala na przechowywanie siły nabywczej czyli zdolności do nabywania dóbr o określonej wartości, pieniądz realny, umożliwia zaspokojenie przyszłych potrzeb (przy niesymetryczności przychodów i wydatków. P. realny
4.Środek tezauryzacji (przechowywania bogactwa)
gdy gromadzimy odkładany pieniądz i opuszcza on system obiegu staje się środkiem tezauryzacji i pełni funkcję gromadzenia bogactwa. Funkcje tę pełni satysfakcjonująco gdy ma stabilną siłę nabywczą
Rodzaje pieniądza
•Pieniądz papierowy- znak wartości niewymienialny na złoto, nie posiadający wartości substancjalnej. Symbol wartości, któremu państwo nadało kurs przymusowy, ma właściwości środka cyrkulacji i środka płatniczego oraz przywilej płacenia podatków
i świadczeń na rzecz skarbu państwa przez obywateli.
•Pieniądz bezgotówkowy (zwany bankowym lub żyrowym) występuje w formie zapisów na rachunkach depozytowych w bankach depozyty uruchamia się za pomocą czeków, które są technicznym narzędziem przenoszenia pieniędzy między podmiotami
•w tym pieniądz plastikowy elektroniczne środki transferu pieniędzy, w Polsce ok. 20 mln kart (5,4 mln kredytowych) w 2006 r.
Zasoby pieniądza
•Gotówka najwęższa miara pieniądza, banknoty
i monety w obiegu oraz wkłady bankowe na żądanie (pieniądz sensu stricto)
•Pieniądz sensu largo obejmuje również aktywa takie jak np. : wkłady terminowe, bony skarbowe, obligacje
•W Polsce NBP wyróżnia dwa agregaty pieniężne
M1- obejmuje pieniądz gotówkowy w obiegu, depozyty złotowe na żądanie i oszczędnościowe gospodarstw domowych, depozyty złotowe przedsiębiorstw na żądanie
M2- obejmuje M1 depozyty terminowe gospodarstw
i przedsiębiorstw
Miary zasobów pieniądza
USA
•M1- banknoty i monety, wkłady na żądanie, usługi transferu automatycznego (czyli depozyty na rachunkach czekowych) miara p. jako środka cyrkulacji
•M2- M1 + rachunki oszczędnościowe (małe) + wkłady terminowe + certyfikaty depozytowe + rachunki rynku pieniężnego + aktywa o wysokiej płynności
•M3- M2 + duże salda rachunków terminowych i inne składniki
•L- M3 i pozostałe aktywa (waluta bankowa dokumenty handlowe, obligacje skarbowe )
•
M1 < M2 < M3 <L
M1 / L => 1/6
Wielka Brytania
•M0 banknoty i monety + pogotowie kasowe banków i ich wkłady gotówkowe w BC pieniądz wielkiej mocy
•M1- M0 + wkłady bankowe na żądanie (podstawowa miara pieniądza jako środka płatniczego)
•M2- M1 + część wkładów terminowych
•M3 - M2 + wkłady terminowe sektora prywatnego i wszystkie wkłady sektora publicznego
•M4 - M3 + wkłady : terminowe, towarzystw ubezpieczeniowych, inne wkłady oprocentowane
•M5 M4 + inne instrumenty rynku pieniężnego (bony skarbowe, obligacje, papiery wartościowe inne formy oszczędzania
Ilościowa teoria pieniądza I. Fishera
utrzymuje, że zmiany nominalnej podaży pieniądza powodują identyczne zmiany poziomu cen lecz nie wpływają na produkcję i zatrudnienie
M Vm + P Qtr
M - ilość pieniądza w obiegu w ujęciu nominalnym
Vm- szybkość obiegu pieniądza
P - przeciętny poziom cen produktów i usług
Qtr - liczba transakcji towarowych i finansowych zawartych
w danym okresie
Założenia M Vm + P Qtr
1.Ilość pieniądza w obiegu określa Bank Centralny
2.Szybkość obiegu pieniądza jest stabilna (stała)
3.Liczba transakcji w niedługim okresie stała
4.
Przeciętny poziom cen (P) w gospodarce jest proporcjonalny do nominalnego zasobu pieniądza w obiegu (M)
W warunkach pełnego wykorzystania czynników produkcji wzrost ilości pieniądza w obiegu (M) powoduje wzrost cen (P) => wzrost wartości zawieranych transakcji => wzrost popytu na pieniądz w ujęciu
Keynsowskie motywy popytu na pieniądz
1.transakcyjny
2.przezornościowy
3.spekulacyjny
Motyw 1 i 2 - wyjaśnia popyt na pieniądz w roli środka cyrkulacji oraz środka płatniczego
Motyw 3- wyjaśnia popyt na pieniądz w jego roli przechowywania bogactwa
Im większe bogactwo tym większy popyt na pieniądz (kapitał ludzki elementem całkowitego bogactwa), im większe oczekiwane stopy zwrotu od różnych aktywów tym mniejszy popyt na pieniądz
Nominalny popyt na pieniądz
•Poziom cen - gdy poziom cen rośnie ludzie potrzebują więcej pieniądza aby realizować transakcje . Popyt na pieniądz jest rosnącą funkcją cen. Ważna jest realna wartość pieniądza na którą zgłaszany jest popyt
•
•Nominalna stopa procentowa (nominalna stopa procentowa czyli cena funduszy pożyczkowych, realna stopa procentowa to stopa % pożyczek wyrażonych w dobrach ) Popyt na pieniądz jest odwrotnie proporcjonalny do wysokości stopy procentowej
•
•Realny dochód narodowy - wzrost dochodu powoduje wzrost popytu na pieniądz [DN w ujęciu nominalnym = realny DN * przeciętny poziom cen P Y
L = f ( P Y, r )
Realny popyt na pieniądz L/P
•Realny DN
•Stopa procentowa r
•Koszt transakcji ktr - koszty operacji zamiany pieniądza na inne aktywa
•
L/P = f ( Y, r, ktr )
+ - +
POPYT REALNY NIE ZALEŻY OD CEN !!
Koszt posiadania pieniądza
Założenia: gotówka - obligacje (stały pewny dochód)
r - nominalna stopa oprocentowania obligacji
Πo - oczekiwana stopa inflacji
Oprocentowanie realne r - Π0
Koszt przechowywania bogactwa w formie gotówki
Km = (r - Π0) - ( - Π0) = r
Banki
•Banki (i inni pośrednicy finansowi) są podobne do innych przedsiębiorstw,
•są organizowane w celu zarabiania pieniędzy dla swych właścicieli (przynoszenia zysków)
Funkcje banków
•Przyjmowanie depozytów
•Świadczenie usług związanych z obiegiem pieniądza jako środka płatniczego i cyrkulacji, prowadzenie rachunków bieżących dla klientów
•Udzielanie kredytów
•Kreacja pieniądza
Kredyt
Stosunek ekonomiczny polegający na odstąpieniu przez jedną ze stron (wierzyciela) drugiej stronie (dłużnikowi) określonej wartości w pieniądzu lub towarze w zamian za obietnicę zwrotu równowartości w określonym terminie z wynagrodzeniem za jej udzielenie (procentem)
We współczesnej gospodarce ważne zewnętrzne źródło finansowania działalności gospodarczej (obok sprzedaży nowych udziałów lub obligacji)
Rodzaje kredytu
Kryterium wyodrębnienia : przedmiot pożyczki
•Towarowy - związany z odroczeniem terminu zapłaty, umożliwia prowadzenie działalności handlowej gdy brak nabywców skłonnych do natychmiastowej zapłaty gotówką (transakcja kupna - sprzedaży przekształca się w stosunek kredytowy)
•Pieniężny - udzielenie pożyczki w zamian za określony procent
Kryterium: przeznaczenie kredytu, rodzaj waluty
•Kredyt obrotowy -finansowanie bieżących potrzeb związanych z działalnością gospodarczą, krótkoterminowy lub średnioterminowy
•Inwestycyjny- przeznaczony na powiększenie środków trwałych przedsiębiorstw , udzielany na długi okres z reguły krótszy od okresu amortyzacji środków trwałych
•Dewizowy np. na finansowanie importu lub pomoc dla krajów rozwijających się
(ryzyko, ocena wiarygodności kredytowej dłużnika, system zabezpieczeń)
Kreacja pieniądza
Banki mogą kreować pieniądz gdyż
- depozyty płatne na żądanie nie są prawie nigdy jednocześnie wycofywane
- aby uniknąć niedoboru gotówki w każdym dniu należy utrzymywać niewielką część depozytów dla zrównoważenia dochodów i rozchodów
- uzyskują zgodę klientów na przeznaczenie depozytu na zakup aktywów przynoszących dochód co pozwala na maksymalizowanie zysku
Kreacja pieniądza
Rys.
•Tego czego nie może zrobić jeden bank może zrobić system bankowy
•Podaż pieniądza bankowego po pojawieniu się depozytu pierwotnego zależy od współczynnika kreacji depozytów (k dp )
•Współczynnik ten jest odwrotnością stopy obowiązkowych rezerw bankowych (z ro) i informuje ile razy zwiększy się suma depozytów bankowych w wyniku pojawienia się depozytu pierwotnego
1
k dp = -------
z ro
współczynnik kreacji depozytów (k dp )
•Przyjęliśmy założenie, że banki komercyjne utrzymują jedynie rezerwy na poziomie rezerw obowiązkowych,
a uzyskane kredyty są w całości przekształcane w depozyty bankowe. Wówczas współczynnik ten jest identyczny z prostą formułą mnożnika pieniężnego mm
•
_ M _
Bm
Gdzie
M- podaż pieniądza- (suma gotówki w obiegu i wkładów na żądanie)
Bm - Baza monetarna (suma gotówki w obiegu i rezerw gotówkowych systemu bankowego )
Rozwinięta formuła mnożnika pieniężnego
•W rzeczywistości (k dp ) jest niższy, bo
- stopa rezerw banków komercyjnych zr jest z reguły nieco wyższa m. innymi ze względu na ich bezpieczeństwo
- nierealne jest założenie o przekształceniu całego udzielonego kredytu w depozyty, gdyż część kredytu z reguły opuszcza system bankowy. ( Założenie o ubytku gotówki na poziomie um = 0)
•
Rozwinięta formuła mnożnika pieniężnego
Um + 1
nnnnnnnnnnnnnnnnnn
Um + zr
Wysokość mnożnika pieniężnego zależy od:
- stopy ubytku gotówki z systemu bankowego
- stopy całkowitych rezerw banków
Bank Centralny
•Bank emisyjny, bank banków
•Odpowiedzialny za bieżącą politykę pieniężną państwa
•BC dysponuje narzędziami kontroli pieniądza
Funkcje Banku Centralnego
•monopol na emisje pieniądza gotówkowego
•zaopatruje banki komercyjne w pieniądz gotówkowy udziela im pożyczek, reguluje rezerwy tych banków
•bank państwa, (rozliczenia z rządem, obsługa budżetu, zobowiązania zagraniczne, rezerwy państwowe)
•stabilizuje rynki finansowe gdy zagrożona stabilność systemu finansowego w kraju
•współuczestniczy w realizacji polityki pieniężnej państwa, kontroluje i reguluje podaż pieniądza i kredytu
BC - Rząd
•Niezależność BC. Cele swojej działalności ustala bez ingerencji rządu. Cel główny stabilność cen (niemcy, szwajcarzy, amerykanie
•Zależność BC od rządu. Kierunki polityki BC określa rząd BC wykonawca. Do BC o mniejszej autonomii należą BC Francji, Anglii, Hiszpanii, Portugalii, Australii, Nowej Zelandii
•Niezależność BC wzmacnia demokratyczny charakter państwa
Instrumenty BC do kontrolowania podaży pieniądza
•Zmiany stopy rezerw obowiązkowych
•
Zmiany stopy redyskontowej
•
Operacje otwartego rynku
REZERWA OBOWIĄZKOWA
•Ustalenie przez BC minimalnej relacji rezerw w gotówce do ogólnej sumy wkładów w banku.
•Po co? Kontrola zdolności banków do kreacji kredytu. Zabezpieczenie wypłacalności i utrzymanie płynności, oraz regulacja podaży pieniądza przez kontrolowanie zdolności do kreacji pieniądza przez banki komercyjne.
•Wzrost stopy rezerw obowiązkowych
a) ogranicza możliwość ekspansji kredytowej
b) obniża zyski banków
c) zwiększa dbałość o ściąganie wierzytelności od dłużników
d) zachęca do sprzedaży papierów wartościowych celem
uzupełnienia rezerw obowiązkowych
Prowadzi do spadku aktywności gospodarczej
Stopa redyskontowa
•to stopa procentowa pobierana przez BC od pożyczek udzielanych bankom komercyjnym pod zastaw weksli lub innych papierów wartościowych
•Wysokość stopy redyskonta wpływa na wielkość pożyczek udzielanych bankom komercyjnym przez BC. Wzrost stopy redyskonta podnosi koszt kredytu bo zmniejsza wartość redyskontowanych weksli, spadają rezerwy banków komercyjnych i następuje ograniczenie ich działalności kredytowej
Stopa redyskontowa
•Weksel- pisemne zobowiązanie wystawcy dokumentu sporządzonego na specjalnym blankiecie skarbowym do bezwarunkowej zapłaty w wyznaczonym terminie określonej sumy pieniędzy osobie wymienionej w dokumencie
•Stopa dyskontowa - stopa procentowa według której banki komercyjne skupują weksle handlowe od swoich klientów przed terminem ich płatności.
•Gdy bank handlowy chce zaciągnąć pożyczkę w BC to może sprzedać BC weksle handlowe wykupione wcześniej od klientów.
•BC skupuje weksle banków komercyjnych (następuje redyskonto weksli) po określonej cenie, która wyznacza stopę redyskonta
Obniżka stopy redyskonta
•Spada koszt kredytu =>
•Banki sprzedają więcej weksli BC =>
•Rosną rezerwy banków komercyjnych =>
•Rosną możliwości rozszerzania działalności kredytowej =>
•Rośnie podaż pieniądza =>
•Może nastąpić „nakręcanie” koniunktury gospodarczej
Operacje otwartego rynku
•Polegają na sprzedaży lub zakupie papierów wartościowych na rynku
•Skarb państwa jest emitentem papierów
o różnym terminie wykupu, a stopa procentowa po jakiej realizowane są te transakcje wpływa na podaż pieniądza w kraju
•Są instrumentem bezpośredniego wpływu BC na rozmiary podaży pieniądza
Operacje otwartego rynku
•Sprzedaż papierów wartościowych => zmniejsza ilość pieniądza w obiegu
•Skupowanie - wtłacza pieniądz na rynek
•BC może przeprowadzić te transakcje |
z bankami komercyjnymi lub bezpośrednio
z przedsiębiorstwami i gospodarstwami domowymi, które kupują za gotówkę
•Operacje te są najczęściej stosowanym , elastycznym i skutecznym instrumentem polityki pieniężnej
Ekspansywna polityka pieniężna BC
•Obniżka stopy rezerw obowiązkowych
•Obniżka stopy redyskonta
•Skup papierów wartościowych przez BC
cel : - zwiększenie płynności banków komercyjnych
- zwiększenie podaży pieniądza
- pobudzenie aktywności podmiotów gospodarczych
Restrykcyjna polityka BC
•Podniesienie stopy rezerw obowiązkowych
•
Podniesienie stopy redyskonta
•
Sprzedaż papierów wartościowych
•
Skutki :......
Podaż pieniądza
•Jest wprost proporcjonalna do wysokości mnożnika pieniężnego oraz wielkości bazy monetarnej
• BC może oddziaływać na wysokość bazy monetarnej (gotówka i rezerwy bankowe) bezpośrednio (operacje otwartego rynku) lub pośrednio (stopa rezerw i redyskonta)
•Stopa ubytku gotówki z systemu bankowego jest poza kontrolą banku i zależy od preferencji ludności (zakładamy, że jest stała w w krótkim czasie) Wyższa skłonność do trzymania gotówki obniża podaż pieniądza
Podaż pieniądza
•Zależy też od stopy procentowej (r) im wyższa stopa tym koszty utrzymywania rezerw wyższe co zwiększa podaż pieniądza
M = f (um, zro , r ) Bm
- +