Systemy gospodarcze



Podstawę do określenia systemu ekonomicznego stanowią elementy dominujące gospodarką danego kraju:

1. własność czynników produkcji,

2. proces decyzyjny

własność: prawo dysponowania określonym przedmiotem - prawo użytkowania tego podmiotu,

proces decyzyjny: społeczny mechanizm koordynowania informacji i podejmowania decyzji dotyczących produkcji i podziału.



Gospodarka kapitalistyczna ( USA i UE )

1. nieplanowana i zdecentralizowana zależy od indywidualnej decyzji wielu podmiotów,

2. dochody zależą od posiadanych czynników produkcji

3. inperencja państwa wynikające z ujemności rynku i odstęp od konkurencji doskonałej



Gospodarka centralnie planowana ZSRR

1. państwowa własność środków produkcji,

2. państwo gwarantuje zatrudnienie

3. ilościowe centralne planowanie produkcji i obrotu między przedsiębiorstwami

4. płace i ceny są ustalone administracyjnie przez państwo



Socjalizm rynkowy - połączenie własności publicznej z mechanizmem rynkowym.

Dwa typy:

I. Państwowo rynkowy

1. środki produkcji są własnością państwa,

2. członkowie mają pełną wolność wyboru

3. ceny na środki produkcji ustalane są przez centralny organ planowania metodą prób i błędów,

4. dochody ludności składają z dwóch części

- wynagrodzenie z tytułu pracy

- społeczna dywidenda



II. Samorządowo - rynkowy ( Jugosławia )

1. zasada główna: załoga kontroluje działalność gospodarczą,

2. kapitał może być własnością państwową,

3. władza w przedsiębiorstwie należy do pracowników,

4. motywy samorządności - wolność jednostki, wyższa wydajność pracy



Socjalizm rynkowy - połączenie własności publicznej z mechanizmem rynkowym

I. państwo - rynkowy - środki produkcji są własnością państwa, ceny są ustalane przez państwo analizuje jaki jest podaż i popyt i ceny, można zmienić na sztywne, dochody ludności składają się z 2 części: wynagrodzenie z tytułu pracy, społeczna dywidenda

II. samorządowo - rynkowy ( Jugosłowiańska ) cechy: zasada główna załoga kontroluje działalność przedsiębiorstwa, kapitał może być własnością państwa lub prywatna, władza należy do pracowników, wolność jednostki, wyższa wydajność pracy.



System nakazowy ( III Rzesza )

1. ścisła współpraca państwa

2. podporządkowanie się interesowi państwa

3. państwowa kontrola i regulacja wykorzystania środków produkcji,

4. ograniczenia karteli



Gospodarka amerykańska - firmy prywatne, są korporacje udział państwa w różnego typu działaniach gospodarczych, projekty. Skrajny liberalizm - nastawiony na zysk, obywatel musi sam się troszczyć.



Gospodarka szwedzka - model państwa dobrobytu rozbudowany system socjalny. Państwo dobrze funkcjonuje na różnych szczeblach, system efektywny, pełne zatrudnienie.



Gospodarka niemiecka - społeczna gospodarka rynkowa, cele socjalne nie mogą zabraniać gospodarce, rozwój gospodarczy.



Wielka Brytania - zapatrzyła się na neoliberalizm ( stany zjednoczone ) jak najwyższy zysk gospodarczy kosztem społeczeństwa, jest duża dysproporcja społeczna





Kibuc - małe wspólnoty, mają określone zasady.

4. Gospodarka rynkowa

Rynkiem nazywamy całokształt transakcji kupna i sprzedaży oraz warunków w jakiej one przebiegają. Współcześnie rynek jest bardzo skomplikowany i działanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy.

Rynkiem są np. targowiska, hurtownia, państwowe i prywatne urzędy pracy, ogłoszenia ( sprzedam i kupie ), giełdy papierów wartościowych ( skup i sprzedaż akcji ).



Cech y systemu rynkowego: !

- prywatna własność środków

- rynkowy mechanizm tworzenia cen

- cel przedsiębiorstw - zysk

- ograniczona ingerencja państwa



Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywają się w nim transakcje kupna i sprzedaży które posiadają swoją cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen pomiędzy nimi.

Ceny informują o zachęcie do podejmowania lub też rozszerzania danej działalności albo też do jej zmniejszenia lub zamiany. Ceny dla poszczególnych popytów gospodarczych są informacją dla przeprowadzenia poprawnego rachunku chomonicznego.

Przeprowadzenie poprawnego rachunku ekonomicznego warunkuje dopasowaniem struktury produkcji i usług do społecznego zapotrzebowania oraz do osiągnięcia zysków w długim okresie czasu.



5.Mechanizm rynkowy

Rynek pełni funkcję regulatora procesów gospodarczych poprzez relacje popytu i sprzedaży w których ustala się ceny ( danego towaru ). Jest to tzw. „mechanizm rynkowy”.

Gospodarka jest systemem naczyń połączonych stąd powiązania rynku towarów z rynkiem finansowym a rynkiem dóbr konsumpcyjnych z rynkiem dóbr inwestycyjnych.

W gospodarce kapitalistycznej występuje tendencja do przekształcenia wszystkich produktów w towar. W tej gospodarce wszystko ma swoją cenę.

Towar to produkt pracy ludzkiej przeznaczony na sprzedaż. Zatem rynek jest tym miejscem gdzie dokonuje się wyceny tych dóbr i usług.

Rynek będąc najważniejszym weryfikatorem trafności podejmujących decyzji gospodarczych odgrywa role weryfikacji społecznej przydatności produkcji. Przecież dopiero na rynku ukazuje się czy dana produkcja lub usługi znajdą zaufanie odbiorcy. Chcąc sprzedać swoje usługi, poszczególni przedsiębiorcy zmuszeni są dostosować wielkość i strukturę podaży do wielkości popytu.

Podsumowując trzeba stwierdzić , że rynek jest podstawowym regulatorem gospodarki. Drugim takim regulatorem o charakterze wspomagającym jest państwo.



Etapy ( stadia ) rozwoju kapitalizmu:

A. Kapitalizm wolno konkurencyjny ( XIX wiek ) w większości dziedzin kapitalizmu istniało wiele drobnych przedsiębiorstw z których żadne nie miały istotnego wpływu na podaż dostarczonych na rynek produktów. Między tymi przedstawicielami toczyła się ostra walka konkurencyjna ( cenowa ). W trakcie tej walki konkurencje wzmacniały się i utrwalały swoją pozycję nasilając przedsiębiorstwa ( które produkowały najtaniej ) inne bankrutowały.



2.



B. Kapitalizm monopolistyczny, przełom XIX - XX wieku

Ostra walka konkurencji doprowadziła do niewielkiej grupy przedstawicieli największych przedsiębiorstw zwanych monopolami. Z czystym monopolem mamy do czynienia gdy działa jeden producent. Współcześnie takie sytuacje zdarzają się nie zwykle rzadko. Typowa jest raczej sytuacja gdy w danej dziedzinie produkcji i usług dominuje kilka wielkich przedsiębiorstw. To jest tzw. oligopol.

Często pomiędzy tymi producentami dochodzi do porozumień w zakresie rozmiarów produkcji cen rynków zbytów. W rezultacie czego konkurencja ulega osłabieniu ( zwłaszcza cenowa ). Miejsce wolnej konkurencji zajmuje konkurencja oligoplistyczna, co oznacza wzrost znaczenia różnych form konkurencji nie cenowej a zwłaszcza postęp innowacji reklamy. Rozszerza się też zagraniczna ekspansja firmy.

C. Współczesna gospodarka krajów rozwiniętego kapitalizmu.

Dość często określana jest jako gospodarka mieszana ( z ang. mixed economy ) czy też społeczna gospodarka rynkowa. Głównie po II wojnie światowej można zaobserwować rozwój interwencjonizmu państwowego czy wzrost ingerencji państwa kapitalistycznego w życie gospodarcze w tym rozwój opiekuńczy państwa. Ich nasilenie w poszczególnych państwach jest różny.

Zaobserwować można też internacjonalizacje wielu procesów gospodarczych co przejawia się w nowych formach międzynarodowej współpracy gospodarczej. To między innymi międzynarodowe współzależności w sferze produkcji i dystrybucji dóbr, rozwój przedsiębiorstw i organizacji.



6.Gospodarka nakazowa ( rozdzielcza )

W Polsce powstała pod koniec lat 40, ten typ gospodarki jest charakterystyczny dla wszystkich krajów tzw. realnego socjalizmu. Podstawowymi cechami tego systemu były:

- efektywność działania gospodarki była uzależniona od działania centrum gospodarczego,

- dominacja państwowa własność środków produkcji która powstała na skutek nacjonalizacji prywatnych przedsiębiorstw i majątków ziemskich.



7.Centralne planowanie i zarządzanie gospodarką

Centralne organy przedstawiają wytyczne tory planów które były bardzo napięte. Natomiast szczeble niższe starały się uwarunkować niższe wytyczne. Ponieważ starały się utargować niższe wytyczne były ściśle związane z wykonaniem dyryktycznych zadań planowych. Rodziło to negatywne zjawiska ukrywania rzeczywistych rezerw w zdolnościach wytwórczych i fałszowania informacji co prowadziło do działania antyefektywnościowych:

- żądania ujęte w planach musiały być traktowane jako obowiązujące do planowania, stąd różne zakazy , nakazy, limity,

- dominował plan rzeczowy nad finansowym a zatem była rola rachunku ekonomicznego.



8. Gospodarka niedoborów

Przedsiębiorstwa nie musiały walczyć o przetrwanie i rozwój ponieważ gwarantowało to państwo, a nie zależało to od nieosiągalnej rynkowości. Nie było przymusu efektywnego gospodarowania był tylko przymus polityczny oparty na ilościowych kryteriach wzrostu produkcji pojawił się nie nasycony pęd do inwestycji, wywoływano to intensywny niedobór na rynku.



9. Słabości systemu

Różnica w stosunku do gospodarki rynkowej:

- nie skłaniał do racjonalnego wykorzystania czynników produkcji i obniżenie produkcji. Sprzyjał marnotrawstwu,

- system był nieelastyczny z punktu widzenia dostosowania systemu produkcji do potrzeb odbiorcy - permanentne niedobory. System nie był zdolny absorbować innowacji,

- hamował w sposób widoczny o dolną inicjatywę - zanik przedsiębiorczości

- wywoływał tendencje do ukrywania rezerw,

- rozmywał odpowiedzialność za planowane decyzje gospodarcze,

- zniekształcenie informacji gospodarczej ( brak rachunku ekonomicznego ).

3.



10.Społeczna gospodarka rynkowa

Powstała w Niemczech po II wojnie światowej. Społeczna

- zapomogi dla budownictwa mieszkaniowego,

- świadczenie opieki społecznej,

- żłobki, przedszkola,

- ulgi dla dzieci i młodzieży,

- pomoc edukacyjna dla młodzieży.



Społeczna gospodarka rynkowa ma niwelować potęgujące się w gospodarce rynkowej dysproporcje społeczne. Społeczna gospodarka rynkowa dotyczy łagodzenia rozpiętości w poziomie życia wynikający z działania mechanizmów rynkowych. W Polsce według Konstytucji również mamy społeczną gospodarkę rynkową. Obecnie najbardziej rozwinięta jest w Niemczech i Szwecji. Ostatnio państwa wycofują się lub ograniczają element socjalny z powodu braku pieniędzy.



11. Prawo popytu i potażu. Istota i rodzaje popytu

Popyt - to takie zapotrzebowanie, to dane dobro za które nabywany gotowy jest zapłacić ustalona na rynku cenę w określonym czasie.



Rodzaje popytu !

- efektywny - chęć nabycia towaru po określonej cenie poparta określonym posiadaniem odpowiadająca ilości pieniędzy ( chęć kupienia towaru miejąc pieniądze )

- potencjalny - chęć nabycia towaru po określonej cenie nie poparta określonym posiadaniem odpowiedniej ilości pieniędzy ( kupno towaru bez gotówki )

- spekulacyjny:

a) wzrostowi cen towarzyszy wzrost popytu jeśli konsumenci przewidują dalszy wzrost cen

b) spadek popytu przy spadku cen, jeśli konsumenci przewidują dalszy spadek cen.

---