EMOLIENTY

Ważne składniki preparatów emulsyjnych

Emolienty stanowią jedną z podstawowych grup składników używanych w różnorodnych formulacjach kosmetycznych. Szczególne miejsce znalazły w emulsjach, do których wprowadzane są do fazy olejowej wyrobu, gdyż należą one do surowców lipofilowych, nierozpuszczalnych w wodzie. Emolienty na ogół dobrze rozprzestrzeniają się na stosowanych powierzchniach, pokrywając je cienką warstewką, która pełni rolę swoistego filmu chroniącego skórę przed nadmiernym odparowywaniem wody z głębszych jej warstw, a także przed szkodliwym działaniem czynników zewnętrznych.

Dzięki swoim właściwościom związki tego typu stosowane w preparatach kosmetycznych, obniżają tzw. współczynnik TEWL (transepidermal water loss) czyli poprzez-naskórkowy ubytek wody. Parametr ten stanowi ważny wskaźnik określający stopień uszkodzenia bariery naskórkowej. Emolienty oprócz tworzenia warstwy ochronnej na powierzchni skóry, uzupełniają bowiem również lipidy naskórka wymyte przez mydła, inne środki oczyszczające zawierające w składzie recepturalnym syntetyczne detergenty, czy też alkohol etylowy naruszające tą barierę. Skóra zabezpieczona emolientem wykazuje znacznie mniejszą tendencję do utraty wody niż taka, która nie była poddana jego działaniu. Efekt ten jest wymierny i może on być potwierdzony przy użyciu odpowiednich systemów pomiarowych. Efektem tego jest wyraźny wzrost uwodnienia warstwy rogowej oraz wygładzenie i zmiękczanie skóry. Nazwa emolient wywodzi się od łacińskiego słowa emolliare oznaczającego właśnie zmiękczenie.

W kosmetyce termin emolient praktycznie odnosi się do wielu, różniących się polarnością naturalnych lub syntetycznych surowców, których wspólną cechą jest zapewnienie skórze odpowiedniego nawilżania, będącego efektem ich działania okluzyjnego. W literaturze można spotkać się z różną klasyfikacją związków zaliczanych do tej grupy.

Podstawowymi ich przedstawicielami, szczególnie często używanymi w kosmetyce są syntetyczne estry, o ogólnym wzorze:
R- COO R'
gdzie
R - reszta kwasowa
R' - reszta alkoholowa

W ofertach firm spotyka się związki tego typu o prostych jak i rozgałęzionych strukturach, przy czym rozgałęzienie może występować zarówno w reszcie kwasowej jak i alkoholowej. Do najczęściej pojawiających się w recepturach preparatów kosmetycznych przedstawicieli tej grupy należą estry prostych kwasów tłuszczowych z izoalkoholami, których głównym przedstawicielem jest alkohol izopropylowy. Spośród emolientów tej grupy można wymienić między innymi powszechnie stosowany mirystynian izopropylu. Oferta ta jest jednak znacznie szersza i obejmuje między innymi lanolinian., laurynian., linoleinian., palmitynian., czy też stearynian izopropylu. Spośród prosto-łańcuchowych układów można wymienić mirystynian mirycylu, mleczan laurylu, palmitynian cetylu, laurynian heksylu i wiele innych. Coraz częściej jednak można również spotkać surowce otrzymywane na bazie rozgałęzionych kwasów. Mogą one zawierać w strukturach zarówno proste jak i rozgałęzione reszty pochodzące od alkoholi np.: odpowiednio izostearynian propylu i izopropylu. W recepturach preparatów kosmetycznych pojawiają się także produkty bardziej hydrofilowe otrzymywane na bazie wymienionych estrów, na przykład ich pochodne etoksylowane. Są one cennymi składnikami receptur ponieważ zapewniają określony efekt kosmetyczny charakterystyczny dla tej grupy surowców nie pozostawiając przy tym uczucia lepkości na skórze.

Kolejną grupę związków o działaniu

okluzyjnym stanowią oleje roślinne, jedne z najstarszych układów stosowanych w preparatach pielęgnacyjnych. Już w czasach starożytnych w Egipcie, Chinach, Mezopotamii używano ich jako podstawowych środków kosmetycznych. W dzisiejszych czasach nadal są one niezbędnymi składnikami tego typu preparatów. Wiele z tych związków charakteryzuje się działaniem okluzyjnym jednak ze względu na ich silne właściwości natłuszczające nie wszyscy zaliczają je do grupy emolientów.

Oleje stosowane zewnętrznie zabezpieczają skórę cienką warstwą ochronną, chroniąc ją przed utratą wody i zapobiegając w ten sposób obniżeniu jej elastyczności. Surowce te praktycznie można znaleźć w większości preparatów kosmetycznych: kremów, balsamów, płynów kąpielowych, preparatów do masażu. Są one także składnikami szamponów, odżywek oraz innych środków do pielęgnacji włosów.

Do bardzo chętnie stosowanych olejów należy olej rącznikowy bardziej znany jako olej rycynowy. Jednym z głównych składników tego tłuszczu jest, występującym w jego składzie w ilości około 80 .90%, kwas rycynolowy (12-hydroksy-9-oktadecenowy). Obecność grupy hydroksylowej w łańcuchu kwasowym równoważy właściwości lipofilowo-lipofobowe oleju rycynowego. Surowiec ten, zaliczany do olejów nieschnących, działa powlekająco i łagodząco na skórę. W kosmetyce wykorzystywane są także produkty jego modyfikacji np. rycynolan cetylu, acetylorycynolan metylu, i inne. Związki te oprócz tego, że są dobrymi emolientami posiadają cały szereg dodatkowych, pozytywnych kosmetycznie właściwości takich jak znoszenie uczucia lepkości innych składników, zdolność emulgowania czy też dyspergowania wielu surowców kosmetycznych.

Nową grupę emolientów, które mogą zastąpić oleje roślinne, stanowią coraz częściej pojawiające się w ofertach handlowych polihydroksylowane pochodne olei roślinnych. Układy te charakteryzują się dużo lepszymi właściwościami nawilżającymi niż ich prekursorzy.

Podobną rolę jak oleje pełnią w preparatach kosmetycznych woski. Swoje miejsce w kosmetyce znalazły zarówno surowce pochodzenia roślinnego, zwierzęcego czy też mineralnego jak i ich syntetyczne odpowiedniki. Układy te są chętnie wykorzystywane ze względu na ich trwałość, znacznie wyższą niż olejów.

Na szczególną uwagę zasługuje tu wosk owczy czyli lanolina. Układ ten zajmuje czołową pozycję spośród naturalnych układów regulujących gospodarkę wodną skóry i zmiękczających naskórek. Jako emolienty wykorzystuje się również produkty jego przerobu np. wydzielaną frakcję alkoholową, która znana jest jako alkohole lanolinowe lub euceryt oraz inne produkty jego modyfikacji. Szczególnie chętnie z oferty tej wykorzystywane są ich acetylowane pochodne.

Równie często stosowany jest w recepturach emulsji biogenny węglowodór - skwalen, który wykazuje duże powinowactwo do skóry i przyczynia się do zwiększenia jej bariery ochronnej. Jest on łatwo rozprzestrzeniającym się, tworzącym na skórze nietłusty film emolientem.

Swoje miejsce w grupie emolientów znalazły także produkty mineralne i silikony. W recepturach kosmetyków pojawiają się oleje parafinowy i wazelinowy oraz wazelina i parafina. Znaczenie tych surowców wynika między innymi z ich właściwości fizycznych zbliżonych do właściwości tłuszczów roślinnych i zwierzęcych. W odróżnieniu jednak od nich surowce te charakteryzują się znacznie większą trwałością.

Mechanizm działania olejów mineralnych polega na tworzeniu na powierzchni skóry bariery okluzyjnej, która hamuje utratę wody do otoczenia i zapobiega jej nadmiernemu przesuszeniu. Wazelina jak i inne środki nawilżające tego typu są efektywnymi czynnikami zapobiegającymi wysuszeniu skóry. Duża stabilność, skuteczność działania oraz niska cena powodują, że surowce te dość chętnie wykorzystywane są w preparatach kosmetycznych. Ich wadą jest fakt, że stosowane na duże powierzchnie ciała mogą powodować powstawanie zbyt zwartego filmu, blokującego całkowicie wymianę między skórą i otoczeniem. W tego typu przypadkach celowy jest dodatek do preparatu syntetycznych estrów, np. mirystynianu izopropylu, które powodują częściowe otwarcie powstałej warstewki okluzyjnej. Produkty mineralne najczęściej wykorzystuje się w kosmetykach o charakterze ochronnym, szczególnie w preparatach stosowanych w okresie zimowym.

Konkurencyjnymi surowcami dla olejów mineralnych stały się oleje silikonowe, które wykazują analogiczne właściwości jednak nie ograniczają wymiany tlenu z otoczeniem. Są to układy bezbarwne, bezwonne, obojętne chemicznie. Są one wyjątkowo stabilne, odporne na działanie tlenu, wody, światła. Produkty te mieszają się z wieloma surowcami stosowanymi w preparatach kosmetycznych m in. olejami roślinnymi.

Wybór pojedynczego emolientu lub ich mieszaniny oparty jest na ogół o ich charakterystyczne cechy, takie jak: polarność, zdolność rozprzestrzeniania, stabilność chemiczna, właściwości reologiczne itp. Jednym z ważniejszych parametrów, który charakteryzuje te związki jest zdolność rozprzestrzeniania układu - ESSF (Emollient Skin Spreading Factor). W głównej mierze uwarunkowana jest ona ich strukturą chemiczną, ciężarem cząsteczkowym, konsystencją układu.

Jednak akceptacja tego typu związków przez konsumentów zależy w dużej mierze od takich właściwości jak subiektywne odczucie na skórze bezpośrednio po ich aplikacji jak i po pewnym czasie od niej. Bardzo ważnym parametrem jest tu również potwierdzony stopień zmiękczenia skóry. Parametry te oceniane są w skali punktowej przez grupę wytypowanych użytkowników, co ilustruje tabela 1.

Tabela 1 obrazująca subiektywne odczucie na skórze oraz stopień zmiękczenia skóry;

Emolient	Rozprzestrzenianie	Odczucie po aplikacji	Odczucie po czasie	Zmiękczanie
Mirystynian izopropylu	8	3	2	1
Izostearynian izopropylu	9	1	1	3
Stearynian oktylu	8	3	1	2
Oleinian decylu	7	4	3	5
Oleinian oleilu	5	6	5	3
Olej jojoba	5	5	3	7
Izostearynian izostearylu	4	5	2	7
Olej awokado	2	9	7	6
Triizostearynian glicerolu	2	9	7	6
Olej mineralny	1	8	8	6

W przypadku rozprzestrzeniania wysokie wartości przypisywane są produktom łatwo rozprowadzającym się po stosowanych powierzchniach. Jeżeli chodzi o efekty na skórze bezpośrednio po aplikacji, jak i po pewnym czasie wysoka ocena punktowa odpowiada wyrobom o dużej tłustości, niska zaś jest zarezerwowana dla tzw. .suchych. emolientów.

Wysokie wartości stopnia miękkości odpowiadają wyrobom, działającym bardzo korzystnie w stosunku do skóry. Wartość ta jest jednak wielkością względną, która pozwala jedynie porównać zachowanie poszczególnych emolientów.

Na koniec warto może zwrócić uwagę na fakt, iż oprócz własności zmiękczających emolienty cechuje wiele innych pozytywnych działań. Bardzo często wykorzystuje się ich zdolność do rozpuszczania niektórych stałych związków np. barwników czy tez środków promieniochronnych, które dzięki ich obecności można wprowadzić do receptury.

---