Ochrona radiologiczna. W dziedzinie ochrony przed promieniowaniem jonizującym stosowany jest podział ludności na następujące kategorie:
Kategoria A - osoby dorosłe narażone zawodowo na promieniowanie jonizujące;
Kategoria B - osoby dorosłe, wykonujące pracę w sąsiedztwie źródeł promieniowania, narażone pośrednio na pro¬mieniowanie;
Kategoria C - osoby mieszkające lub przebywające w sąsiedztwie źródeł promieniowania /w otoczeniu zakładów stosujących promieniowanie/.
Ze względu na różną wrażliwość części ciała i narządów wprowadzono dodatkowo następujący podział na grupy:
grupa I - gonady, szpik czerwony;
grupa II - mięśnie, tkanka tłuszczowa, przewód pokarmowy, płuca, wątroba, nerki, oczy; grupa III - kości, tarczyca, skóra;
grupa IV - ręce, przedramiona, stopy
Graniczna wartość dawki została przyjęta:
a/ przy założeniu równomiernego napromienienia całego ciała jak narządów krytycznych gr. I /gonady, czerwony szpik kostny/,
b/ przy nierównomiernym napromienieniu przyjmuje się narząd kry¬tyczny, którego narażenie pociąga za sobą najgroźniejsze skutki.
Dawki graniczne:
a) prawnie ustalone limity jakie może otrzymać człowiek.
b) ustalane są dla ludności:
- narażonej zawodowo
- reszty świata (zamieszkałych w pobliżu źródeł, narażonych przez przedmioty codziennego użytku)
c) obejmują narażenie zewnętrzne i wewnętrzne
d) nie uwzględniają tła naturalnego i diagnostyki
Aktywność substancji promieniotwórczej - liczba przemian jądrowych zachodzących w danej substancji promieniotwórczej w jednostce czasu
1Bq - 1 rozpad/sekunda
1Ci - aktywność 1g radu
1mCi - 37MBq
Narażenie na promieniowanie jonizujące:
a) 15% działalność człowieka
- 78% diagnostyka
- 12% techniki interwencyjne
- 7% medycyna nuklearna
- 1% narażenia interwencyjne
- 0,1 % awarie jądrowe
b) 85% promieniowanie naturalne
Trzy zasady ochrony radiologicznej:
a) czas - jak najkrótsze przebywanie na ekspozycji
b) odległość
c) osłony
Postulaty Bohra.
a) Model atomu Bohra: jądro + elektron
b) I postulat Bohra: W atomie wodoru elektron w stanie podstawowym może znajdować się tylko na dozwolonej orbicie.
c) II postulat Bohra: zmiana energii atomu; stan wzbudzony. Przeskakiwanie z 1 orbity na 2 - absorpcja energii z zewnątrz, zmian z orbity 2 na 1 emisja energii.
Zadania ochrony radiologicznej:
a) ustalanie norm dawek, dopuszczalnych norm otrzymywanych przez:
- ogół ludności
- pracowników narażonych zawodowo
b) monitoring środowiska - optymalizacja lokalizacji urządzeń i obiektów jądrowych.
c) nadzór na ich eksploatacją
d) problemy związane z gospodarką odpadami promieniotwórczymi
Dozymetria:
a) dział fizyki technicznej, zajmujący się oddziaływaniem promieniowania z materią, a w szczególności materią ożywioną
b) głównymi problemami dozymetrycznymi są metody określenia dawki, zagadnienia makrodozymetrii, ochrona radiologiczna, pomiary skażeń
Ochroną radiologiczną zajmują się : WHO, IAEA, CLOR, IMP
Źródło promieniowania: miejsce powstawania promieniowania
Źródło promieniotwórcze:
a) materiał zawierający stężone substancje promieniotwórcze
b) użytkowa forma substancji promieniotwórczej
c) charakteryzuje je jego aktywność oraz rodzaj zawartych w nim izotopów promieniotwórczych
d) pod względem dozymetrycznym dzielimy je na:
- otwarte - substancja może się przedostać do otoczenia, roztwór w fiolce,
- zamknięte - np. zespawanie w kapsule metalowej; substancja zamknięta szczelnie w obudowie trwałej i odpornej na działanie czynników zewnętrznych, uniemożliwiającej rozpraszanie substancji promieniotwórczej w normalnych warunkach użytkowanie źródła
Obszar kontrolowany:
a) obszar podlega kontroli dozymetrycznej
b) obszar, na którym znajdują się źródła promieniowania jonizującego
c) personel podlega kontroli dozymetrycznej
Cel i zadania obszaru kontrolowanego:
a) rozumienie podstawowych procesów oddziaływanie promieniowanie jonizującego na tkankę żywą i znajomość skutków tego oddziaływania
b) świadomość dawki otrzymywanej przez pacjenta
c) znajomość sposobów ochrony radiologicznej
d) znajomość zasad badań dzieci i kobiet w wieku rozrodczym
e) umiejętność interpretacji i zastosowania przepisów ochrony radiologicznej
f) znajomość przyrządów dozymetrycznej
g) przygotowanie do pełnienia obowiązków inspektora ochrony radiologicznej
Okres połowicznego rozpadu - okres, w którym połowa jąder ulegnie rozpadowi
Okres półrozpadu - czas po upływie, którego aktywność próbki zmalej do połowy
ALARA - As Low As Reasonably Achievable
Organizacja ochrony radiologicznej
1. Według dotychczas obowiązujących przepisów za stan bezpieczeństwa i higieny pracy ze źródłami promieniowania jonizującego odpowiadają:
a/ Kierownik zakładu pracy, na terenie którego są stosowane; bezpośredni nadzór wykonuje inspektor ochrony przed promieniowaniem,
b/ Wojewódzka Stacja Sanitarno-Epidemiologiczna /WSSE/ - w zakresie ogólnego nadzoru,
c/ Centralne Laboratorium Ochrony Radiologicznej /CLOR/ - w zakresie nadzoru technicznego i ochrony radiologicznej pełniąc funkcję Centralnego Ośrodka Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych /COPSP/,
d/ Placówki Służby Pomiarów Skażeń Promieniotwórczych /SPSP/, podległe różnym instytucjom i resortom, np. Instytutowi Meteorologii i Gospodarki Wodnej - w zakresie kontroli skażeń promieniotwórczych środowiska.
2. Ponadto działają w zakresie ochrony radiologicznej następu¬jące organizacje /instytucje/ krajowe i międzynarodowe:
a/ Państwowa Agencja Atomistyki /PAA/
b/ Ministerstwo Zdrowia i Opieki Społecznej /MZiOS/
c/ Ministerstwo Ochrony Środowiska i Zasobów Naturalnych
/MOSiZN/,
d/ Międzynarodowa Agencja Energii Atomowej /IAEA/
e/ Międzynarodowa Komisja Ochrony Radiologicznej /ICRP/,
f/ Komitet Naukowy Narodów Zjednoczonych d/s skutków Promieniowania Atomowego /UNSCEAR/.