Istota i rodzaje strumieni pieniędzy (finansów): Zasób pieniężny- stan środków w danym momencie. Strumień pieniądza- wszelkie transakcje powodujące zmianę w stanie zasobów. Finanse- strumienie pieniądza, pieniądz jest w ruchu, dynamika. Wg kryteriów przedmiotowych dzielimy na: a) strumienie materialne(ekwiwalentne): polegają na tym, że za pośrednictwem pieniądza następuje zapłata za coś; b) redystrybucyjne (transferowe) renty, zasiłki, dotacje, istotą jest, że prawa rynkowe nie mają wpływu, nieoddziaływują; c) kredytowe(pożyczkowe)
Stabilizacyjne finanse publiczne stanowią narzędzie łagodzenia wahań cykli koniunkturalnych. Finanse mogą być wykorzystywane do łagodzenia wahań.
Finanse publiczne (art.6 ufp) obejmują procesy związane z gromadzeniem środków publicznych publicznych ich rozdysponowaniem a w szczególności:
- pobieranie i gromadzenie dochodów,
- wydatkowanie środków publicznych,
- finansowanie deficytu,
- zaciąganie zobowiązań angażujące śr. Publiczne,
- zarządzanie środkami publicznymi,
- zarządzanie długiem publicznym,
Zasady Fin. Publ.
1. zasada legalności - oparcie systemu gromadzenia wydatków wydatkowania wydatków przepisy.
2. zasada celowości
3. zasada planowości
4. zasada jawności wydatków przejrzystości
5. zasada ochrony interesu finansowego państwa
6. zasada praworządności postępowania organów finansowych.
7. Zasada sprawozdawczości budżetowej.
Rodzaje wydatków publicznych:
Kryterium ekonomiczne:
1. wydatki nabywcze (ostateczne)
2. wydatki redystrybucyjne (transfery) regulowane są przepisami np. renty, emerytury, transfery, na rzecz instytucji np. dotacje.
Kryterium przedmiotowe:
1.Wydatki na funkcjonowanie państwa,
2. wydatki socjalno-kulturalne (edukacja, kultura, zdrowie)
3. wydatki gospodarcze (dotacje dla podmiotów gospodarczych, budowa dróg, autostrad)
4. wydatki na obsługę długu publicznego (spłata odsetek, finansowanie kosztów emisji bonów skarbowych)
Kryterium konieczności ponoszenia kosztów przez sektor publiczny:
1. wydatki konieczne(np. obrona narodowa
2. wydatki pożądane(pożyteczne, np. służba zdrowia)
Kryterium ze względu na charakter:
1. Majątkowe - zwiększa się majątek publiczny (inwestycja budowlana, zakupy majątku ruchomego, nieruchomości) , wydatki państwa na nabycie akcji w spółkach.
2. wydatki bieżące, w tym osobowe, rzeczowe, subwencje i dotacje.
Wydatki publiczne:
*wydatki budżetowe objęte są budżetem
- wydatki budżetu państwa,
- wydatki budżetów samorządowych,
wydatki instytucji i związków publiczno - prawnych (ZUS, Fundusz Pracy)
Przyczyny wzrostu wydatków:
1. Socjologiczne- sprowadzają się do tego, iż wzrost wydatków publicznych wiąże się z rozwojem społecznym na który składają się elementy demograficzne związane ze strukturą wiekową, wzrost świadomości społecznej.
2. Ekonomiczne - wraz ze wzrostem wydatków publicznych jest od użyteczności prywatnych. Powinny rosnąć aż ostatecznośc marginalnej złotówki wyrówna się z kosztem ponoszonym przez podatnika.
Budżet Państwa:
Art219-226 Konstytucji RP.
1. Plan finansowy Państwa,
2. zestawienie dochodów i wydatków oraz przychodów i rozchodów,
3. plan roczny,
4. odpowiednia formuła prawna, (ustawa, uchwala budżetowa)
Czynniki wpływające na rozwój budżetu:
1. rozwój stosunków towarowo-pieniężnych
2. oddzielenie majątku państwa od majątku prywatnego
3. rozwój gospodarczych funkcji państwa,
Gospodarka budżetowa polega na:
1. Planowaniu budżetu,
2. Gromadzeniu dochodów,
3. dokonywaniu wydatków budżetowych,
4. kontroli przestrzegania dyscypliny finansowej (budżetowej)
Gospodarka budżetowa opiera się na pewnych regułach i prawidłowościach które nazywamy zasadami budżetowymi.
Zasady budżetowe stanowią grupę ogólnych zasad finansów publ. Zasady podatkowe:
- zasada jedności,
- zasada szczegółowości i specjalizacji,
- zasada jawności,
- zasada mroczności,
- zasada przejrzystości,
zasada powszechności zw. Zupełności,, budżetowania brutto istota zasady sprowadza się do tego, iż budżet obejmuje wszystkie podmioty publiczne które wchodzą do budżetu całością swoich dochodów i wydatków.
Metody budżetowania:
1. Metoda budżetowania brutto,
2. Metoda budżetowania netto, zakład budżetowe, gosp. Pomocnicze, środki specjalne; rozliczenie z budżetem następuje saldem netto dochodzi do rozliczenia gdy mamy nadwyżkę, ustala się po wyeliminowaniu przepływów finansowych pomiędzy podmiotami należącymi do tego sektora.
Deficyt budżetowy państwa: forma ujemnej różnicy między dochodami a wydatkami budżetowymi,
Deficyt ekonomiczny, to ujęcie analizy oddające treści ekonomiczne co w szczególności wpływ finansów publ. Na kształtowanie się oszczędności prywatnych.
Deficyt budż. Państwa może być pokryty przychodami pochodzącymi z:
1. sprzedaży skarbowych papierów wartościowych na rynku krajowym i zagranicznym.
2. Kredytów zaciąganych w bankach krajowych i zagranicznych.
3.pożyczki.
4. z prywatyzacji majątku skarbu państwa.
5. nadwyżki budżetu państwa z lat ubiegłych.
Zasada jedności:
1.materialnej, tzw. niefunduszowania czyli nieutworzeniu funduszy celowych, istotą tej zasady jest brak połączenia celowego między dochodami publicznymi a wydatkami; fiskus- gromadzona jedna pula.
2. formalnej, polega na tym, że budżet jest jednym dokumentem prawnym.
Zasada szczegółowości:
Budżet to nie tylko globalne ujęcie dochodów i wydatków ale również układ szczegółowość dotycząca dochodów i wydatków.
Kryteria:
1. Podmiotowe- kto gromadzi i wydatkuje
2. Przedmiotowe mówiące jakie są źródła dochodów i na co są wydatkowane.
3. Funkcjonalne - konkretna realizacja celów.
4. mieszane - powiązanie kryteriów wcześniej wymienionych.
Klasyfikacja budżetowa to system podziałek klasyfikacyjnych do podziału dochodów, przychodów, rozchodów, wydatków budżetowych
Zasada równowagi budżetowej dochody równają się wydatkom:
Teorie pośrednie - łączą liberalizm
a) teoria budżetu cyklicznego - budżet może być niezrównoważony w krótkim okresie czasu, równowaga budżetowa w perspektywie wieloletniej deficyt budżetowy jest dopuszczalny jeżeli znajduje pokrycie nadwyżkami z lat ubiegłych i przyszłych.
b) teoria impasu - deficyt jest dopuszczalny w określonych warunkach granicach, celem jest szukanie granic.
Część, dział, rozdział, paragraf: dla dochodów i przych.; dla wydatków rozchodów.
Części budżetowe odpowiadają organom władzy i administracji publicznej mają resortowy charakter. Występują tylko w budżecie państwa. Województwa są odrębną częścią.
Przy wyodrębnieniu działów na miejsce kryterium przedmiotowe Działy odpowiadają dziedzinom działalności np. 750 Administracja publiczna; 803 szkolnictwo wyższe.
Przy rozdziałach mamy kryterium przedmiotowo-podmiotowe odpowiada grupom jednostkom organizacyjnym lub konkretne zadanie budżetowe np. nr75008 Izby skarbowe
Zad. Budż. Np. nr 75052 wybory do Sejmu i Senatu. Żadna ustawa nie ma większej szczegółowości niż do poziomu rozdziału paragrafy nie występują.
Paragrafy-konkretne źródło przychodów, wydatków, dochodów, każdy podatek, opłata to oddzielny paragraf.
Zasada specjalizacji wyraża się w trzech aspektach
- rzeczowa polega na tym że dochody ujmowane są w budżecie według źródeł natomiast wydatki według przeznaczenia
- ilościowa polega na tym, że dochody ujmowane są w kwotach minimalnych, wydatki stanowią maksymalny pułap
- czasowa ujęte w budżecie dochody i wydatki realizowane są tylko w okresie obowiązywania ustawy budżetowej według okresu budżetowego.
Zasada jedności postulat o charakterze społeczno-politycznym.
Zasada mroczności czyli budżet obejmuje plan roczny który jest rokiem kalendarzowym.
Zasada budżetowa uprzedniości - budżet powinien być uchwalony zanim rozpocznie się rok kalendarzowy.
1. Prowizorium budżetowe to tymczasowa i uproszczona wersja budżetu.
2. Gospodarka finansowa prowadzona jest przez projekt ustawy budżetowej.
3. Prerogacja budżetu to przedłużenie ważności budżetu na kolejny rok budżetowy.
Funkcja fiskalna polega na gromadzeniu i wydatkowaniu środków publ.
Funkcje pozafiskalne Muzgraube wg jego koncepcji można wyróżnić:
- lokacyjna , polega na oddziaływaniu za pomocą instrumentów Fin. Publ. Na proces rozmieszczenia czynników produkcji to również oddziaływanie na strukturę produkcji.
- redystrybucyjna - polega na tym, że Fin. Publiczne stanowią narzędzie wtórnego podziału dochodu narodowego;
Gospodarka finansowa - działalność związana z tworzeniem, gromadzeniem, dzieleniem i wydatkowaniem zasobów pieniężnych, obejmuje:
- planowanie i przygotowanie operacji pieniężnych;
- ich realizacją;
- ewidencjonowanie i analiza ich przebiegu.
System instytucji i instrumentów finansowych.
Prawo finansowe- ogół norm prawnych regulujących gospodarkę finansową.
Prawo finansowe jest jedna z gałęzi prawa. Jego działy: podatkowe; dewizowe; celne; finansów publicznych tym samorządowych; ubezpieczeń; finansowe firm; karne skarbowe; bankowe; bilansowe.
Instytucje finansowe, podmiotowe, to jednostki które zajmują się finansami, gromadzeniem i wydatkowaniem.
Instytucje w znaczeniu przedmiotowym urzędnicze prawno finansowe które służą gromadzeniu i wydatkowaniu: budżet; fundusz zasobów pracy
Instrumenty finansowe: np. podatek, stopa procentowa; ceny - konkretne postacie, formy zjawisk finansowych.
System finansowy gospodarstw domowych
System bankowy
System budżetowy
Potrzeba to uczucie braku i chęć jego zaspokojenia. Zaspokajanie potrzeb: prywatne(poprzez starania indywidualne); publiczne(poprzez aktywnośc państwa)
Kryteria rozróżnienia:
- użyteczności (kryterium społeczne)
- odpłatności (kryterium ekonomiczne)
- kategorie dóbr (usług): dobro publiczne; dobro społeczne; dobro prywatne
Dobro prywatne z punktu widzenia społecznego daje korzyści indywidualnej jednostce.
Dobro publiczne z punktu widzenia użyteczności daje korzyści dla nich, jest finansowane ze środków publicznych. Pojedyncze jednostki korzystają z tego dobra bezpłatnie, częściowo płatne, odpłatne.
Dobro społeczne daje korzyści indywidualnej jednostce, ale ze względu na doktrynę społeczną bez względu na realizowaną politykę, realizowane są ze środków społecznych.
Różnice pomiędzy finansami prywatnymi i publicznymi:
Państwo dysponuje przymusem dla zapewnienia sobie dochodów i niepodległa przymusowi w zakresie wykonywania wydatków. wydatków przypadku podmiotów prywatnych, sytuacja jest odwrotna. Prawo do stanowienia i emitowania pieniądza jako obowiązującego środka płatniczego.
Prawo do stanowienia i pobierania dochodów publicznych. Finanse publiczne wyrażają się w pieniądzach którego gestorem jest państwo. Prawo do dokonywania wydatków: aktem prawnym jest ustawa budżetowa.
Ocena działalności w zakresie finansów prywatnych ma charakter indywidualny, każda jednostka samodzielnie i bezpośrednio odczuwa skutki swoich decyzji.
Dochody prywatne: dochody z tyt. urzyczeń sądowych; decyzja administracyjna
Tryb wymiaru i poboru egzekucji:
Dochody publiczne: większy stopień sformalizowania, np. podatki
Dochody prywatne: mniejszy reżim
Zakres odpowiedzialności za zobowiązania:
Dochody publiczne: odpowiedzialność dużo szersza i bardziej restrukcyjna.
Przeznaczenie i wykorzystanie:
Publiczne: na zadania publiczne
Prywatne: zaspakajanie potrzeb indywidualnych.
Prowadzenie, gromadzenie, wydatkowanie i kontrola:
Publiczne: sformalizowanie, narzucone terminy
Prywatne: indywidualne decyzje.
Kryteria klasyfikacyjne:
1. ekonomiczne:
- dochody publiczne, stanowiące pierwotny podział PKB
- dochody publiczne stanowiące wtórny podział PKB, przede wszystkim podatki,
- dochody rzeczywiste i rozliczeniowe. Rzeczywiste faktycznie zwiększają możliwości finansowe państwa, a rozliczeniowe to transfery wewnątrz sektora finansów publicznych, subwencje
- ze względu na naturę państwa: dochody nieodpłatne, dochody odpłatne
2. Kryteria prawne:
a) tytuł prawny: dochody publiczne oparte na tytule- prywatno prawnym(państwo osiąga dochód występując jako właściciel, z racji większości praw) i publiczno prawnym( państwo wykorzystuje swoje władze finansowe- prawo do stanowienia i egzekwowania finansów publicznych
b) podział dochodów wg. Ustawy o finansach publicznych, wyróżniamy:
- daniny publiczne
- pozostałe dochody, wśród których: dochody z opłat; dochody z mienia; dochody ze sprzedaży majątku, rzeczy, praw; dochody ze spadków, zapisów, darowizn.
c) kryterium przymusu państwowego
- dochody przymusowe: podatki; składki
- dochody dobrowolne: znaczenie uzupełniające np. darowizny, spadki, zapisy.
d) Formy prawnej
- dochody podatkowe ( ponad 90% budżetu, w tym ponad 60% to podatki pośrednie)
dochody niepodatkowe ( darowizny, wpłaty z zysku NBP, cła, dochody jednostek budżetowych, wpłaty gmin, pozostałe.
Dochodami zagranicznymi są odsetki i oprocentowanie z tyt. udzielonych pożyczek.
e) ze względu na cel
- dochody zasadnicze( cel fiskalny-podatki)
- dochody uboczne( cele pozafiskalne: polityczne, społeczne, gospodarcze, np. mandat cło 2-2,5% dochodu budżetu.
3. Organizacyjne
- dochody państwowe
- dochody samorządowe: wojewódzkie; powiatowe; gminne
Podatki:
Cechy podatków: cechy stałe, które stanowią istotę podatku; cechy zmienne, którymi różnią się podatki od siebie.
Cechy stałe:
1.pieniężność
2. zasadniczość
3. bezzwrotność - należny podatek niepodległa zwrotowi
4. nieodpłatność - brak bezpośredniego świadczenia
5. jednostronność
6. przymusowość - ich płatność jest uzyskiwana w drodze przymusu(przepisy z ustaw podatkowych, kodeks karny skarbowy)
7. Ogólność - podatek nie jest świadczeniem indywidualnym.
Cechy zmienne:
1. Podmiot opodatkowania - jest nim zarówno ten kto ustanawia i pobiera podatki. Przedewszystkim państwo, lecz w pewnym zakresie samorząd terytorialny
2. Podmiot bierny
- płatnik
- inkasent
- podatnik - jednostka fizyczna, na której ciąży obowiązek podatkowy
Z pnktu widzenia ekonomicznego rozróżniamy:
1. Podatnik formalny( z mocy prawa)
2. Podatnik rzeczywisty - ten który faktycznie ponosi ciężar ekonomiczny opodatkowania. Jego dochód bądź majątek ulega zmniejszeniu w rezultacie opodatkowaniu.
Przynależność podatkowa- rozdzielenie podatnika formalnego i rzeczywistego. Podatnikiem formalnym jest sprzedawca, doliczając do ceny VAT, przeżuca ciężar na nabywcę, staje się więc formalnym podatnikiem. Rzeczywistym jest nabywa niemogący przeżucić podatku dalej.
Płatnik: z punktu widzenia prawnego ciążą na nim 3 obowiązki: oblicza; pobiera; odprowadza do fiskusa
W największej skali osób fizycznych zakład pracy np. ZUS, jeśli chodzi o renty i emerytury Urząd pracy zanim wypłaci zasiłek.
Inkasent: pobiera od podatnika i doprowadza do fiskusa w terminie. Przy podatkach lokalnych często jest stanowione przez radę gminy.
Przedmiot opodatkowania: jest to wszystko to co powoduje powstanie obowiązku podatkowego: rzecz, przedmiot, zjawisko.
Podstawa opodatkowania: ustalenie podstawy stanowi 1 etap procesu jakim jest wymierzenie podatku. 2-ustalenie stawki podatkowej, 3- obliczenie kwoty podatku.
Podstawa jest to wymiar ilościowy lub wartościowy przedmiotu opodatkowania.
Stawka podatkowa- relacja podatku do podstawy opodatkowania.
Skala podatkowa: zbiór stawek podatkowych, wraz z podstawami opodatkowania. W zależności od rodzaju stawek, można mówić o skalach: proporcjonalnych, inaczej liniowych stawki proporcjonalne dominują.
Przy zmiennych stawkach skala nieproporcjonalna-są 3 rodzaje skal nieproporcjonalnych: progresywna; regresywna; degresywna.
Progresja podatkowa: polega na tym, żę wraz ze wzrostem podstawy opodatkowania rośnie stawka podatkowa. W rezultacie ciężar opodatkowania bardziej rośnie.
Skala regresywna: wraz ze wzrostem podstawy, maleje stawka.
Skala degresywna: maleje podstawa, maleje stawka. Przy bardzo niskich podatkach stawka przechodzi w stałą.
Wyłączenia, zwolnienia i ulgi
Z punktu widzenia ekonomicznego nie płacony jest podatek ( zwolnienie, wyłączenie)
Wyłączenie bądź zwolnienie podmiotowe bądź przedmiotowe.
Z punktu widzenia obowiązek podatkowy i zobowiązanie podatkowe.
Obowiązek: nieskonkretyzowana powinność świadczenia pieniężnego na rzecz władzy publiczej o charakterze podatkowym.
Jeżeli obowiązek niedotyczy, niepowstaje powinność.
Wyłączenie osobowe: w podatku dochodowym od osób fizycznych wył. Podlegają osoby prawne.
Wył. Podmiotowe: do przychodów ze spadków i darowizn, działalnośc rolnicza objęta odrębnym podatkiem. W ustawach są wyliczone.
Zwolnienie - polega na tym, żę istnieje obowiązek podatku natomiast nie ma jego konkretyzacji w postaci zobowiązania.
Ulga podatkowa: polega na zmniejszeniu podatku w trakcie wymierzania podatku.
3 rodzaje ulg podatkowych:
1. odliczanie od podstawy opodatkowania;
2. stawka ulgowa; podatek od towarów towarów usług 22%, 7%, 3%, 12%, 0%
3. odliczanie od podatku- podatek dochodowy od osób fizycznych.
Minimum podatkowe - ogranicza wielkośc podstawy opodatkowania poniżej której nie ma podatku. Kwota wolna od podatku.
Kumulacja podatkowa - polega na łączeniu podstaw opodatkowania w celu zwiększenia lub zmniejszenia ciężaru podatkowego. Kumulacja może być dokonana w 4 płaszczyznach: czasowa, terytorialna, przedmiotowa, podmiotowa
Ryczałt podatkowy: polega na uproszczeniu wymiaru podatkowego i rezygnacji z 1-go etapu czyli z indywidualnej podstawy opodatkowania.
W polskim systemie podatkowym odzwierciedla karta podatkowa.
Rodzaje podatków:
Wg. Podmiotu opodatkowania:
1. podatki państwowe: PIT,CIT,VAT, akcyza
2. Podatki Samorządowe: podatki lokalne(od nieruchomości; od środków transportu; od posiadanie psów); podatek rolny; podatek leśny; podatek od spadków i darowizn; podatek od czynności cywilno prawnych.
3. Podatki wspólne (teoretycznie)
jeden podatek, np. we Włoszech.
Podział wg przedmiotu opodatkowania:
- podatki przychodowe;
- podatki majątkowe;
- podatki od spadku i darowizn;
- podatki konsumpcyjne;
Związek pomiędzy przedmiotem opodatkowania a źródłem pokrycia podatku:
Możemy wyróżnić:
- podatki pośrednie
- podatki bezpośrednie
przy bezpośrednich przedmiot opodatkowania jest źródłem pokrycia, tródna jest przeżucalność opodatkowania. Płatnik formalny i rzeczywisty to ta sama osoba. (podatki bezpośrednie: dochodowe, majątkowe)
przy pośrednich przedmiot opodatkowania nie jest źródłem pokrycia. Dzieje się tak na skutek przeżucalności podatkowej rozdzieleniu podlega rola, podatnika formalnego i rzeczywistego ( VAT, akcyza, podatek od nieruchomości)
Podział ze względu na charakter:
- osobiste
- rzeczowe
Sektor finansów publicznych:
- organy władzy publicznej, administracji rządowej, kontroli państwowej, ochrony prawa, sądy, trybunały jednostki organu terytorialnego ich organy oraz związki
- jednostki budżetowe, zakłady budżetowe, gospodarstwa pomocnicze
- fundusze celowe
- państwowe szkoły wyższe
jednostki badawczo rozwojowe
- opieka zdrowia
- instytut kultury
- ZUS; KRUS
- kasy chorych
- państwowa akademia nauk
- państwowe i samorządowe
- osoby prawne ustawowe na podstawie odrębnych ustaw za wyłączeniem przedsiębiorstw państwowych, banków państwowych, spółek prawa handlowego.
Większość tych w/w jednostek funkcjonuje finansowo w ramach albo budżetu państwa, albo budżetu samorządu terytorialnego, albo fundusze celowe, pozabudżetowe.
Praca pochodzi z serwisu www.e-sciagi.pl