MICHAEL GRANT - DZIEJE DAWNEGO IZRAELA
Rozdział XIV - profetyzm i dziejopisarstwo i diasporze
- Koniec VII w pne - Asyryjczycy deportują część ludności Izraela (oni + ich potomkowie to 10 Zagubionych Pokoleń)
598 i 586 - deportacje do Babilonu, wtedy siła tej społeczności to gola (diaspory), osiedlano się głównie w skupiskach miast i wiosek, Babilończycy dokonali ich selekcji - wiedzieli, że staja się powiernikami dziedzictwa narodowego (byli ośrodkiem życia Hebrajczyków). Zgodnie z zaleceniem proroka Jeremiasza budowali domy, mieszkali w nich (Żydzi). Nie byli prześladowani. 598 uprowadzony król judzki Jehojahin przez Nabuchodonozora II, 30 lat poźniej uwolniony, dożywotnia pensja, racje żywnościowe dla niego i jego 5 synów, tytułowano królem Judy - generalnie wiodło mu się dobrze. Przewodniczył Radzie Starszych ,, ważna rola rodziny, Żydzi mogli mieć w Babilonii nieruchomości i niewolników, duża rola w życiu finansowym Babilonii
nie zaczęli przejmować miejscowych wierzeń, jak 10 zagubionych pokoleń, ale raczej umocnili się w wierze, Jahwe jedynym królem Hebrajczyków, podkreślali swoją odrębność. Ale większość tęskniła za Syjonem .
tu pojawia się prorok Ezechiel (597 - deportowany)- jego księga to jedno z największych dzieł profetycznych w Biblii (objętościowo) obok Izajasza i Jeremiasza. Jego księga: opis blasku i szumu wody (wizja), potem 7 dni w odrętwieniu, wizja unicestwienia cudzoziemskich narodów, Judy i Jerozolimy, Jahwe wypiera się Jerozolimy, ale nuta nadziei: odprawi On sąd nad światem, wybrany naród uzna Go za Pana, powróci, odbuduje świątynię. W księdze widzimy go jako krasomówcę, kapłana, wizjonera, moralistę, pisarza. Dużo opisów znaków, sceny wizjonerskie, ważna rola ognia, oślepiające światło (jak u św Pawła w drodze do Damaszku, uczucia przerażenia). Gromi wszelkie występki ludu, przyrównuje Jerozolimę do ladacznicy: lud wybrany nie może upodabniać się do innych narodów, bo to byłaby herezja, pragnie odrębności swego narodu, patrzy w przyszłość, chce religijnej wspólnoty skupionej wokół odrodzonej Świątyni. Nawołuje do skruchy, przestrzegania reguł obrzędowych , jego pogląd jest formalistyczny. Dodawał ludowi sił do wytrwania - miano OJCA JUDAIZMU.
Na wygnaniu działają historycy: jeden opisał dzieje Izraela od wkroczenia do Ziemi Obiecanej do wypuszczenia króla Jehojahina - to chyba było dla niego inspiracją. Możliwe ze spisał to jeden autor „Historyk deuteronomiczny”, ujednolicił strukture Biblii, podzielił na księgi, daje czytelnikom lekcje religii - być posłusznym Jahwe! Nieposłuszeństwo = powód nieszczęść ludu wybranego (powodem był nawrót da praktyk kananejskich). Krytyka monarchii (zwł. Saula), niechęć do państwa północnego - to ono chciało partnerstwa z wyznawcami religii kananejskiej. Proroków darzy szacunkiem, ukazuje, że przepowiednie zostały wypełnione. Od Księgi Jozuego do II Królewskiej to księgi „proroków starszych”. Uważa, że nie wszystko przepadło, że dom Dawida będzie się jeszcze cieszył łaskami Jahwe.
- Drugie źródło historyczne, oznaczane literą P, nawraca do przeszłości, pisarz kapłański, ważna dla niego rytuał i kult, główny cel = opracowanie założeń kapłańskiego zbioru praw „Kodeks Świętości”, zajmuje 10 rozdziałów z księgi kapłańskiej, dążenie do załagodzenia tarć między kapłanami i prorokami . wraca do przymierza Jahwe z Noem (początek epoki traktatów przymierza) - odnotował podstawowe zasady etyczne (7 praw noachickich), Noe ma dać w zamian za ich przestrzeganie początek całemu rodzajowi ludzkiemu . zbawieni zostana wszyscy ludzie za pośrednictwem potomków Abrahama, pkt kulminacyjny = wreczenie Mojżeszowi Prawa na Synaju. Ważne dla niego przepisy dietetyczne (nie łączyć krwi z produktami mlecznymi!), obrzędy religijne - np. przebłagalne, Jom Kippur, cały dzień (!) - ale ma ono za cel oczyszczenie z grzechu - więc porusza tez zagadnienia moralne. Oko za oko, ale to nie znaczy okrutna pomsta, to jest raczej konstruktywne - potem zamienione na odszkodowanie pieniężne przez faryzeuszy
ważna zasada: będziesz miłował bliźniego swego jak siebie samego. Żydzi nie mogli przyjąć nauki Jezusa, bo to co niemożliwe nie może być ideałem moralnym. Jednak P pisze, że mamy miłowac cudzoziemców, którzy nie są wrogami , jak swoich bliźnich . bóg jest uniwersalny , jest nim Jahwe. Opow o stworzeniu świata - Bóg nie antropomorficzny, ale wszechmocny i transcendentny. Podobieństwo do eposów mezopotamskich śpiewanych przez kapłanów babilońskch - więc napisane już po zesłaniu. Ale tam jest walka (Marduk contra Tiamat), a w Biblii nie ma. Człowiek stworzony na podobieństwo Boga, razem, a nie kobieta po facecie - "Wielka Karta Rodzaju Ludzkiego". Przyroda nie ma być posłuszna bogom babilońskim, ale Jahwe, który dał władzę człowiekowi. Świat musi być dobry, bo uczynił go dobry Bóg.
ROZDZIAŁ XV - ZŁOTY WIEK MYŚLI HEBRAJSKIEJ
1.HIOB
Po upadku Izraela i Judy Palestyna przeżywa kryzys materialny - ter pn, Izrael przemieszany z Asyryjczykami (oni przyjęli Jahwe do swego panteonu). W Judzie zamordowany jahwista, pierwszy namiestnik mianowany przez okupantów, Gedaliasz, opłakiwany do dziś. 5 poematów skł się na lamentacje dowiadujemy się, że brakowało wody i był tam kanibalizm, ale w końcu hodowcy zwierząt stopniowo naprawiali sytuację ekonomiczną, ale dzielili ziemie z imigrantami (Filistyńczycy). Czasy sprzyjające synkretyzmowi religijnemu, wierzenia kananejskie maja szansę rozkwitu - Deutero Izajasz się wkurza na tych, co to je uprawiają. Pytanie: czemu dobrzy tak cierpią, a źli imprezują? - rodzi monoteizm - kiedyś Jahwe nagrodzi dobrych. O tym jest ks Hioba = gość z kraju Uz, bogaty i pobozny, szatan mówi Bogu że jest egoistą, Bóg pozwala wydac go na próbe, Hiob traci wszystko, przyjaciele mówią mu, że musiał zgrzeszyć, Hiob błaga o sprawiedliwość, godzi się ze swym losem. Jahwe mu wynagradza. Jest to ks poetycka, o dramacie człowieka, zawiera wszystkie gat literackie z Biblii hebrajskiej powst w Vw. Przez mieszkańca Judy. Wstęp i zakończenie chyba starsze, z VIII w , imię z 2 tys pne, Hiob to cudzoziemiec, jak kiedys Baalam , podobny do otw poetyckiego z Mezopotamii z II tys pne, szatan jako prokurator, oskarża, ale nie jest diabłm jako takim. Hioba najbardziej boli fakt oddalenia od Jahwe. Elihu - zarozumiały młodzieniec mówi mu, że mu się poprawi, jak się przyzna do grzechów. Nagle objawia się Jahwe w majestacie, sąd nad Hiobem, ujrzał wszechmoc Jahwe. Księga nie daje odp na pyt, czemu jest złe. Ale w epilogu Hiob znów jest bogaty, happy end jak nic!
2. DEUTERO -IZAJASZ
20-40 lat po upadku Judy Cyrus II król Presów najechał Azję mniejszą i Mezopotamię, zdobył Babilon 539pne, a więc i tereny należące kiedys do Izraela i Judy, włączono je do swej prowincji nazwanej przez Persów Abarnahara (kraj za rzeką). Cyrus fajny gość, pozwolił na remont i odbudowę Świątyni, repatriował do Palestyny dużo Hebrajczyków, żyli tam biedniej, ale na własnej ziemi, a niektórzy zostali. 516 - koniec odbudowy. Gdy się budowała w diasporze babilońskiej pojawił się Deutero-Izajasz, pod wpływem dobroci Cyrusa, zajmuje w ks Izajasza rozdziały 40-60. Zapowiedx Jahwe, że nastąpi wyzwolenie narodu żydowskiego , upadek bogów babilońskiech. Są tam 4 poematy „Pieśni Sługi Jahwe”, jedno z najstaranniej skonstruowanych pism profetycznych , D-Iż jest myślicielem, artystą, daje początek nowej epoce teologicznej i duchowej - absolutny monoteizm , jeden Bóg dla Żydów, chrześcijan i muzułmanów. Jahwe przemawia do sługi czasem w lp (jako Izrael lub pojed człowiek), lub w lmn całe zbiorowość. Sługa cierpi, jest niewinny ale posłuszny Jahwe, mamy tu cierpienie w zastępstwie, raduje się, że jego cierpienia mogą mieć znaczenie dla innych ludzi, św Paweł i ewangeliści chrześc widza tu zapowiedź męki i ukrzyżowania Chrystusa „jak baranek na rzeź prowadzony, tak On nie otworzył ust swoich” . przyniesie to zadośćuczynienie i triumf, odnowione przymierze z Domem Dawida.
Generalnie świadomość społeczności hebrajskiej pozostaje pod chwiejna syntezą 2 przeciwstawnych nurtów: uniwersalizmu (nawracać gojim!) i nacjonalizmu (trzymać się od nich jak najdalej)
ROZDZIAŁ XVI - NOWE MYŚLENIE - JUDAIZM
1.NEHEMIASZ I EZDRASZ: KRONIKARZ
O czasei 70 lat po zbud światyni mało wiemy, tworzyła Trito-Izajasz, szerzył się sceptycyzm, imigranci z Edonu, bo podbili ich Arabowie z Dedanu (pn Arabia)
Za panow Antarkserksesa I (464-425pne) postanowili odbudowac mury wokół Jerozolimy. Nehemiasz był podczaszym królewskim król jakoś go lubił, to on kierował budową muru, budowa w 42 idcinkach. Ludzie ubodzy nie chcieli, była też silna opozycja (zwł Sanballat, namiestnik Samarii), jahwista, ale nie chciał odbudowywać, takż eTobiasz. Rozpuścili plotkę, że podburza buntowniczych proroków. Samarytanie ofiarowali swa pomoc w odbudowie, Nehemiasz im odmawia (gł powód wystapienia Samarytan ze wspólnoty i zalożenia swej sekty). Gardził nimi, bo się przemieszali etnicznie
Ezdrasz- skryba, rzecznik interesów swych rodaków na dworze króla, Antarkserkses zlecił mu zbadac stosunki w Judzie i Jerozolimie. Zgromadził tam lud, przeczytał im chyba Kodeks Kapłański, wg perskiej decyzji miał się stać prawem na terenie Judy. Wzruszył słuchaczy, więc miał grunt po reformy i czystki - a było wtedy sporo innowierców, wierzeń kananejskich. Wprowadził totalny zakaz małżeństw mieszanych - podważenie teorii, że kult Jahwe powinien być uniwersalny , wprowadził instytucje kapłanów do posług w świątyni (znów) - synowie Aarona, poźniej zwani arcykapłanami, miał być głową wspólnoty i przewodniczyc Radzie starszych - powstaje teokratyczne „państwo świątyni”, fundamentem = Tora - od tej pory religie Żydów można nazwac judaizmem, a Izraelitów -Żydami. Uczeni skrybowie tak ważni jak kapłani, opatruja Tore wyjaśnieniami. Ezdrasz tłumaczył ja na aramejski, który stopniowo wypierał hebrajski, aramejski uzywany tez przez Persów. Do dzis mówią nim mieszkańcy wiosek w okol. Damaszku. Ezdrasz zwany drugim Mojżeszem , reformatorem religii swego narodu
Te księgi to raczej dzieło jednego człowieka, jest w niej fragment autobiografii Nehemiasza o budowaniu murów, o opozycji i groźbach pod jego adresem, złożył swoje pamiętniki w Świątyni. Kroniki wydzielone jako odrębny utwór ok. 400pne, w Wulgacie zwane „Paralipomena” - rzeczy opuszczone (zaw wiadomości pominięte w ks Królewskich). Gł temat to moralność. Państwo Judy jest jedynym prawowitym królestwem
2. JONASZ
protest przeciw rasizmowi Ezdrasza i Nehemiasza. Jahwe rozkazał prorokowi Jonaszowi iść do Niniwy i przepowiedzieć jej mieszkańcom wielkie nieszczęścia, bo zgrzeszyli nieprawością, ale on idzie w odwrotnym kierunku, wsiada na statek, po drodze burza, ciągną losy czyja to wina, wypada na Jonasza, wyrzucają go za burte, połyka go wielka ryba, wyrzuca po 3 dniach na ląd, Jahwe każę jeszcze raz iść do Niniwy, on idzie, Asyryjczycy wykazują skruchę za grzechy, ale kara nie spadła na miasto, Jonasz zawiedziony modli się o zagładę Niniwy i śmierc dla siebie, wyrasta obok niego krzak rycynusowy, ale usycha, żal mu krzaczka, Jahwe mówi, że w takim razie jemu powinno być żal Niniwy.
Ks powstała między 400 a 350 rokiem, zaliczana do proroków mniejszych. Żydzi cały czas żyli w Babilonie (ryba=symbol życia na obczyźnie). Protest przeciw ciasnocie poglądów i rasizmowi - czytana w Jom Kippur, święto pojednania, dla chrześcijan - zapowiedź śmierci i zmartwychwstania Jezusa