Socjalizacja - proces przyswajania przez jednostkę wiedzy, umiejętności, wzorów
zachowań, norm i wartości przekazywanych jej przez społeczeństwo.
Jest rezultatem wpływów zamierzonych (wychowania) i niezamierzonych.
Trzy mechanizmy socjalizacji: wzmacnianie, naśladowanie, przekaz symboliczny.
• Wzmacnianie - zachowania właściwe są nagradzane, niepożądane - karane.
• Naśladowanie - obserwujemy zachowania innych i postępujemy podobnie.
• Przekaz symboliczny - wiedzę o tym co dobre, a co złe uzyskujemy słownie od
innych i dzięki rozmaitym tekstom pisanym.
Dwie główne fazy socjalizacji: socjalizacja pierwotna i wtórna.
• Socjalizacja pierwotna - przypada na niemowlęctwo i wczesne dzieciństwo. W
tym czasie dzieci poznają język i podstawowe wzory zachowań, które staną
się podstawą ich dalszej edukacji. Główną instytucją socjalizacji jest rodzina.
Socjalizacja pierwotna odbywa się pod wpływem „znaczących innych”.
Socjalizacja wtórna - obejmuje starsze dzieci i rozciąga się na dorosłe życie jednostki. Odpowiedzialność za socjalizację przejmują inne
instytucje: szkołą, grupy rówieśnicze, media, miejsce pracy. Zachodzące tam interakcje uczą jednostkę wartości, norm i przekonań składających się na wzór kultury, w jakiej żyje. Socjalizacja wtórna odbywa się pod wpływem „uogólnionego innego”.
Teoria osobowości społecznej
W procesie socjalizacji kształtuje się osobowość jednostki. Jej funkcjonowanie
określają trzy podstawowe sfery: biologiczna, psychiczna i społeczna.
Sfera biologiczna związana jest z funkcjonowaniem organizmu, instynktami oraz
wrodzonymi skłonnościami i talentami. Składają się na nią potrzeby, które są „motorem napędowym” działań człowieka. Wg B. Malinowskiego takich potrzeb pierwotnych jest siedem: metabolizmu (dostarczania energii), reprodukcji, odpowiednich warunków fizycznych, rozwoju, ruchu, zdrowia, ochrony i obrony.
Sfera psychiczna - bardzo ważna płaszczyzna motywująca jednostkę do
działania. Potrzeby psychiczne, których zaspokojenie lub brak zaspokojenia
decydują o osobowości społecznej jednostki to (wg R. Lintona): potrzeba
akceptacji, odzewu emocjonalnego, bezpieczeństwa, nowych doświadczeń.
Na podbudowie tychże cech biologicznych i psychicznych kształtują się - w toku
socjalizacji - cechy osobowości pochodzenia społecznego - czyli
socjogenne cechy osobowości:
• - jaźń subiektywna
• - jaźń odzwierciedlona
• - kulturowy ideał osobowości
• - role społeczne
Jaźń subiektywna - zespół wyobrażeń o sobie wytworzonych przez jednostkę na podstawie jej traktowania przez otoczenie społeczne. W miarę
rozwoju osobniczego człowieka jaźń staje się względnie niezależna od środowiska
społecznego. Ma to miejsce wtedy, gdy jesteśmy głęboko przekonani o tym, że jesteśmy tacy jak to sobie wyobrażamy. Poprzez jaźń subiektywną
kształtuje się nasze poczucie własnej wartości i samoakceptacja.
Jaźń odzwierciedlona - nasze wyobrażenia na temat tego jak wyobrażają
nas sobie inni ludzie. Zachowania i reakcje jednostki odbijają się - jak w lustrze - w
postępowaniu i reakcjach ludzi przynależnych do jej kręgu społecznego.
Największe znaczenie mają „bliscy inni” i znajomi - ich akceptacja ma szczególne
znaczenie dla samooceny.
Kulturowy ideał osobowości to ideał wychowawczy służący jako wzór do
naśladowania, przekazywany młodzieży w szkołach i innych instytucjach wychowawczych, w rodzinie i w grupach rówieśników. W każdej kulturze jest różny, a ponadto może zmieniać się w zależności od klasy społecznej, kategorii wieku, kategorii zawodowych. Zostaje zinternalizowany przez jednostkę w okresie dojrzewania, kiedy człowiek zaczyna szukać wzorów do naśladowania.
Rola społeczna - oczekiwany zespół różnych postaw i zachowań jednostki, wynikający z zajmowania przez nią jakiejś pozycji w grupie społecznej. W konstrukcji roli wyróżnić można zachowania nakazane, zachowania zakazane oraz margines swobody. Uczestnictwo w różnych grupach i rozmaitość wymagań co do zachowania jednostki prowadzić może do → konfliktu ról.
• Jaki jest związek roli społecznej z osobowością? - człowiek ucząc się ról przyswaja je sobie jako część własnego „ja” i czyni je elementami własnej osobowości.
Kontrola społeczna (wg B. Szackiej) - wszelkie mechanizmy uruchamiające i wymuszające współdziałanie, które utrzymuje porządek społeczny.
Kontrola społeczna (wg słownika socj.) - system zakazów, nakazów, sankcji i innych środków oraz metod, które służą grupie lub społeczeństwu do utrzymania konformizmu ich członków wobec wartości, norm i wzorów zachowania przyjętych w danej zbiorowości
Kontrola społeczna wewnętrzna polega na internalizacji przez jednostkę norm,
wartości i wzorów zachowania, tak iż odczuwa ona wewnętrzny nakaz postępowania zgodnego z nimi i nie ma poczucia bezpośredniego zewnętrznego przymusu
Kontrola społeczna zewnętrzna polega na przymusie stosowanym przez grupy
społeczne, które przy użyciu systemu sankcji społecznych, a czasami również manipulacji, podtrzymują konformizm jednostek, odczuwających swoje posłuszeństwo jako wymuszone i często nie chciane
Kontrola społeczna formalna sprawowana jest głównie poprzez użycie oficjalnych,
zinstytucjonalizowanych sankcji społecznych (areszt, kara śmierci, mandat etc.) pozostających w gestii policji sądów etc.
Kontrola społeczna nieformalna - użycie nieoficjalnych, nie zinstytucjonalizowanych
sankcji społecznych, takich jak np. drwina, wyśmianie czy lekceważenie, które
stanowią reakcje grup koleżeńskich, opinii społecznej itp..
Dewiacja - zachowanie postrzegane przez większość członków danej grupy
społecznej czy społeczeństwa jako sprzeczne z obowiązującym systemem
norm, wartości i oczekiwań społecznych; zachowanie przekraczające granice
tolerancji.
Główne nurty socjologii wyróżniają trzy liczące się teorie dewiacji:
b) Dewiacja jest rezultatem rozregulowania systemu społecznego
c) Dewiacja jest rezultatem transmisji kultury dewiacyjnej
d) Dewiacja jest rezultatem niesprawności mechanizmów kontroli społecznej
a) Zakłócenia porządku społecznego prowadzą do załamania się jednolitego systemu
powszechnie przyjętych norm, a więc do dezorganizacji społecznej - pojęcie anomii
wprowadzone przez E. Durkheima
Anomia - stan zagubienia powstały w wyniku osłabienia oddziaływania lub rozpadu norm, w jakim może znaleźć się społeczeństwo na skutek załamania się porządku społecznego. Brak wspólnych wartości powoduje, że kontrola społeczna zachowań jednostek staje się nieskuteczna, co prowadzi do chaosu i dezorganizacji.
Amerykański socjolog Robert Merton łączy występowanie zjawisk dewiacyjnych z
anomią: podstawowe źródło dewiacji leży w braku spójności między uznawanymi w
społeczeństwie wartościami określającymi cele dążeń, a wzorami aprobowanych
zachowań zapewniających realizację tych celów.
b) Dewiacja jako rezultat transmisji kultury dewiacyjnej
Subkultury dewiacyjne - zbiorowości wytwarzające własny system wartości i
norm sprzeczny z normami szerszego społeczeństwa
c) Dewiacja jako rezultat niesprawności mechanizmów kontroli społecznej
Można przyjąć założenie, że ludzie kierują się interesem egoistycznym i nie mają
powodów, by przestrzegać norm, które ich ograniczają