ZDOLNOŚCI
Ilekroć stykamy się z tematyką rozwoju muzycznego i różnorodnych czynników stymulujących ten rozwój, pierwotne zawsze wydaje się pytanie: jakie cechy człowieka wyróżniamy i chcemy w szczególny sposób rozwijać? Pojawia się wówczas określenie zdolności muzyczne, które jest jednak pojęciem bardzo obszernym i różnie rozumianym.
Dla psychologa muzyki i psychometry muzycznego zdolny muzycznie to ten, który uzyskuje wysokie wyniki w testach muzycznych, badających przecież zawsze jedynie wycinek rzeczywistości. (Zdolności, uzdolnienie i talent muzyczny. w: Wybrane zagadnienia z psychologii muzyki, M.Manturzewska i H.Kotarska)
Niemożliwym zdaje się, zatem określenie jednej uniwersalnej definicji zdolności muzycznych. Każde sformułowanie ograniczone jest zakresem znaczeniowym słów i naznaczone indywidualnym pojmowaniem zagadnień muzycznych. Formułujący definicję kieruje się - przynajmniej w części - swoim stosunkiem do muzyki, a przede wszystkim rodzajem własnej aktywności muzycznej. Inaczej o zdolnościach muzycznych będzie myślał rodzic, inaczej nauczyciel. Odmiennie zdolności rozumieć będą: teoretyk, instrumentalista, wokalista i psycholog. Różnice w pojmowaniu zdolności mogą pojawić się także w ramach jednej wąskiej specjalności, ale na różnych poziomach kształcenia: szkoła podstawowa, średnia i wyższa.
Psychologia muzyki dopracowała się wielu koncepcji uzdolnienia muzycznego. W Polsce do pionierów tej dyscypliny naukowej zalicza się Stefana Szumana i Marię Manturzewską. Zdolności według{ Manturzewskiej to względnie trwałe, uwarunkowane wrodzonymi zadatkami właściwości indywidualne człowieka, wyznaczające szybkość uczenia się i nabywania doświadczeń w określonej dziedzinie ludzkiej działalności.}
Uzdolnieniem muzycznym natomiast nazywa Manturzewska całokształt właściwości psychicznych, zarówno sensorycznych, intelektualnych jak i emocjonalno-motywacyjnych i kinestetyczno-motorycznych, wyznaczających stosunek człowieka do muzyki i efektywność podejmowanych przez niego działań muzycznych.} Uzdolnienie muzyczne jest zatem zbiorem dynamicznych cech, które wzajemnie na siebie oddziałują. Ponadto są zależne od wielu czynników zewnętrznych jak oddziaływanie środowiska rodzinnego i szkolnego, czy szeroko pojętej kultury. Zwłaszcza w dzieciństwie, gdy człowiek absorbuje wpływy zewnętrzne, cechy te mogą ulegać intensywnym przemianom. Ostateczna struktura uzdolnienia jest zawsze wynikiem wzajemnego wpływania na siebie poszczególnych zdolności, a także wypadkową cech wrodzonych i środowiskowych.
Szczegółowe zdolności postrzega się zatem głównie jako wrodzone możliwości uczenia się lub nabywania umiejętności. Określa się je niekiedy uzdolnieniem potencjalnym w odróżnieniu od uzdolnienia realnego, które jest pojęciem szerszym, obejmującym także osiągnięcia.
Edwin E.Gordon bardzo wyraźnie różnicuje te pojęcia twierdząc, że zdolności jako pewne potencjalne zadatki są cechami wrodzonymi i występują w danej populacji zgodnie z rozkładem naturalnym.
Audiacja - przyswajanie i rozumienie usłyszanej muzyki. Odpowiednikiem audiacji w mowie jest myślenie. Nie można nikogo nauczyć myślenia - to proces naturalny, umiejętność, którą dziecko zdobywa wraz z rozwojem, poznawaniem i kojarzeniem faktów. Podobnie jest z audiacją. Umożliwiając dziecku doświadczanie muzyki, dajemy mu szansę na rozwój audiacji. W metodzie Edwina E. Gordona podstawą jest słuchanie muzyki. Środowisko rodzinne jest niezwykle istotne w rozwoju audiacji, ponieważ dziecko i jego muzyczne potrzeby traktowane są tu indywidualnie.W rozwoju audiacji bardzo istotny jest także ruch towarzyszący muzyce.
Niezbędnym czynnikiem talentu muzycznego jest nadprzeciętna wrażliwość muzyczna, a także stała aktywność w zakresie podejmowania i rozwiązywania problemów muzycznych. {Talent (...) ma strukturę dynamiczną o charakterze organicznym i podlega wszystkim prawom rządzącym żywymi organizmami. Powstaje z wrodzonych zadatków, kształtuje się i rozwija w procesie nieustannej interakcji ze stymulującymi lub hamującymi wpływami środowiskowo-społeczno-kulturowymi.[7] } Wynika stąd wniosek, że talent muzyczny nie jest właściwością stałą. Można go rozwijać poprzez dostarczanie sprzyjających bodźców zewnętrznych. Jednak niewłaściwe pobudzanie rozwoju (świadome lub nie), albo brak stymulacji mogą zahamować lub wynaturzyć rozwój talentu.
Błędne jest powszechne uproszczenie, ograniczające talent muzyczny do wysokiego poziomu wrodzonych predyspozycji stricte muzycznych. Talent obejmuje, oprócz zdolności specyficznie muzycznych, także inteligencję ogólną, indywidualne cechy osobowościowe, czynniki środowiskowe oraz biograficzne, w tym kwalifikacje warsztatowe. Stąd dla rozwoju talentu istotne znaczenie ma środowisko rodzinne, z którego człowiek wynosi wyposażenie genetyczne w zdolności muzyczne i ogólne. W tym środowisku kształtuje się jego osobowość. Również rodzina często inicjuje formalne kształcenie muzyczne dziecka, wspiera je na tej drodze edukacji i ponosi jej koszty materialne i niematerialne: czas, organizacja życia rodziny, uwzględniająca zajęcia muzyczne i ćwiczenie, często dowożenie poza miejsce zamieszkania, wspólne przeżywanie stresów egzaminacyjnych itp.