Bezpieczeństwo państwa a edukacja szkolna.
Jedną z podstawowych form kształtowania bezpieczeństwa jest edukacja, która wpływa na takie postawy jak wartość oraz umiejętności, które to pozwalają na radzenie sobie w sytuacjach trudnych (kryzysowych). Jak wiadomo bezpieczeństwo ma charakter podmiotowy, bo przecież zaspokaja nasze potrzeby takie jak: spokoju, przetrwania, niezależności, istnienia. Wyraża nasze naczelne potrzeby jak i całego społeczeństwa, ale „będzie ono skuteczne, jeżeli każdy z podmiotów będzie oddziaływał na swoje otoczenie zewnętrzne i sferę wewnętrzną, usuwając lub oddalając zagrożenia i eliminując niepewność i lęk”. Jedną z podstaw kształtowania bezpieczeństwa jest edukacja, która wpływa, a zarazem kreuje postawy, wartości, wiadomości i umiejętności potrzebne do profilaktyki, oraz radzeniu sobie w sytuacjach zagrożeń. Możemy wyróżnić wiele zagadnień współczesnej edukacji:
-mobilizacja społeczeństwa do stawianych zadań,
-analiza danych i projektowanie rozwiązań pod kątem skuteczności i efektywności,
- określenie źródeł zachowań problemowych uczniów, wyciągnięcie wniosków
-przedstawienie dotychczasowych jak i projektowanych działań mających na celu zapewnienie bezpieczeństwa w szkołach i placówkach.
Edukacja obronna jaka jest realizowana w naszych szkołach nie jest tak naprawdę do końca wystarczająco zżyta z innymi formami oddziaływań dydaktyczno-wychowawczych, a w edukacji ustawicznej i równoległej nie ma należnego miejsca. „W nowocześnie pojmowanej edukacji szczególnie istotne jest to, by uczniowie mogli rozwijać swoją osobowość i przygotowywać się do dorosłego, obywatelskiego życia, a nie tylko do spełniania wymagań wynikających z realizacji celów i zadań nauczania poszczególnych przedmiotów szkolnych. Nie przypadkowo też współczesne problemy edukacji i wychowania pozostają w ścisłym związku z refleksja nad człowiekiem i jego funkcjonowaniem w przeszłości oraz w przyszłości. Jest w nich zawarta również tendencja do respektowania ciągłości zmiany w edukacji. Z tej racji tak wiele uwagi poświęca się uniwersalnym wartością w wychowaniu, a także metodologicznym procedurom określania celów i doboru treści kształcenia, uwzględniającym nowe cechy społeczeństwa i nowe wymogi demokracji”. Edukacja dla bezpieczeństwa nie może stanowić oddzielnego systemu w kształceniu. Obok edukacji, której celem jest stworzenie warunków do rozwoju różnych predyspozycji czy warunków, jest też zestaw cech, które człowiek powinien posiąść. Edukację należy rozumieć w podwójnym kontekście, a mianowicie jeden, czyli wychowanie, a drugi nauka. Mówiąc o edukacji dla bezpieczeństwa państwa, to musimy uwzględnić wychowanie jak i naukę. „Edukacja dla bezpieczeństwa to ogół procesów oświatowo-wychowawczych realizowanych głównie przez rodzinę, szkołę, wojsko, policję, kościoły, środki masowego przekazu, organizacje młodzieżowe i stowarzyszenia, zakłady pracy oraz specjalne powołane instytucje, ukierunkowanych na kształtowanie wiadomości i kształtowanie umiejętności ważnych dla zapewnienia bezpieczeństwa narodowego”
W dzisiejszych czasach model rodziny jest zmieniony z wielopokoleniowej w dwupokoleniową, pogoń za dorobkiem zmusza często do zatrudnienia obojga rodziców, a co nam sprawia, że rodzina niema wystarczająco dużo czasu dla siebie, w efekcie prowadzi do tego, że wychowanie schodzi na dalszy plan. Niestety jest to zjawisko, które się powiększa, i działa na niekorzyść nas wszystkich. Jednym z ważniejszych elementów edukacji na rzecz bezpieczeństwa można wymienić „obronę cywilną”, a dokładnie jej cele jak i treści, które są dobrymi narzędziami do pracy dydaktycznej, która przygotowywała by uczniów do prawidłowego współdziałania w razie wystąpienia zagrożenia.
Możemy wymienić następujące zadania szkoły w tym obszarze edukacji:
„1. Kształcenie umiejętności udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach. Przekazywanie uczniom wiedzy o zasadach zachowania się w stanach zagrożenia życia i zdrowia.
2. Przekazywanie uczniom wiedzy o zasadach zachowania się w stanach zagrożenia życia i zdrowia.
3. Uświadomienie uczniom znaczenia ochrony cywilnej (ludzi, środowiska i dóbr materialnych) i wykształcenia właściwych zachowań w sytuacjach zagrożeń”.
Szerzej ujęte cele jak i zadania edukacji w świetle obrony cywilnej ujmują autorzy jednego z ważniejszych programów nauczania dla szkół gimnazjalnych. Piszą oni, iż „w gimnazjum uczniowie realizują zajęcia dydaktyczne z zakresu obrony cywilnej. Powinni być zatem przygotowani do prawidłowego działania i współdziałania zagrożeń” Wśród głównych zadań edukacyjnych wymienia się:
„1.Uświadomienie uczniom znaczenia powszechnej samoobrony w tym ochrony cywilnej (ludzi, środowiska i dóbr materialnych), a szczególnie:
-potencjalnych zagrożeń pokoju,
-zasad i sposobów udzielania pomocy,
-obowiązków i form powinności obywatelskich związanych z ochroną ludności, mienia i dóbr kultury.
2.Umożliwienie uczniom zdobycia wiedzy o zasadach zachowania się w stanach zagrożenia życia i zdrowia, w tym:
-podczas zagrożenia powodziowego,
-podczas pożaru, - w czasie zagrożeń środkami chemicznymi i promieniotwórczymi,
-wyszukując i wynosząc poszkodowanych z rejonów zagrożeń.
3.Ukształtowanie w uczniach:
-zachowań bezpiecznych w szkole, w domu, na drodze w czasie zabaw, gier, nauki i odpoczynku,
-właściwych zachowań w sytuacjach zagrożeń życia, zdrowia i mienia człowieka,
-umiejętności udzielania pierwszej pomocy w nagłych wypadkach,
-postaw gotowości do udzielania pomocy innym,
-świadomości i odpowiedzialności za zdrowie i życie swoje oraz innych ludzi,
-poszanowania i respektowania prawa oraz przepisów szczególnie mających znaczenie dla życia i zdrowia ludzkiego”
R. Zięba, Instytucjonalizacja bezpieczeństwa europejskiego. Koncepcje-struktury-funkcjonowanie, Wydawnictwo Naukowe Scholar, Warszawa 1999, s 27.
Edukacja dla bezpieczeństwa, czasopismo dla dyrektorów szkół i nauczycieli, nr 1 wrzesień 2000, redaguje zespół w składzie dr T. Siuda, dr K.M. Zaczek Zaczyński, B. Harazińska s. 6.
Modelowy system edukacji obronnej społeczeństwa RP. Raport Końcowy (pod kier. nauk.) Ryszarda Stępnia, Warszawa 1998, AON.
Rozporządzenie Ministra Edukacji Narodowej z dnia 15 lutego 1999r. w sprawie podstawy programowej kształcenia ogólnego. DZU.RP, Nr 14 z dnia 23 lutego 1999r., poz. 129, s. 618.
T. Siuda, M. Stebelski, K.M. Zaczek Zaczyński, Program nauczania dla szkół gimnazjalnych. Ścieżka edukacyjna. Obrona Cywilna, Warszawa 1999, MEN.
Tamże, s. 6-7.