Zmiany w edukacji i

badaniach naukowych

a bezpieczeństwo państwa

i społeczeństwa

Prof. nzw. dr hab. Włodzimierz Chojnacki

Warszawa 26 marca 2012 roku

Nowy projekt uczenia się

W środowisku naukowym nabiera coraz większego

znaczenia pogłębiona refleksja nad różnymi

typami uczenia się, a głównie na doświadczeniach

życiowych, komunikacji wirtualnej i komunikacji

korporacyjnej. Ich efekty instytucjonalne i

organizacyjno-programowe obecnie są jeszcze

trudne do przewidzenia. Podobnie jak

oddziaływanie podmiotów politycznych oraz

zmiany zachodzące pod wpływem wzrostu

znaczenia kapitału ludzkiego

[1]

, kulturowego i

procesów globalizacji

[2]

.

[1]

Radło M. J., Strategia Lizbońska Konkluzje dla Polski,

Wydawnictwo Instytut Spraw Międzynarodowych,

Warszawa 2002, s. 36.

[2] Sulmicka M., Priorytety polityki gospodarczej Unii

Europejskiej w świetle Strategii Lizbońskiej, [w:] Stecewicz

J., Problemy ekonomii i polityki rozwoju, Wydawnictwo

Szkoła Główna Handlowa, Warszawa 2005, s. 55.

Otwarty Uniwersytet

Globalny

Obecnie

poszerza

się

przestrzeń

i

integracja społeczności Internetowej, która
wykreowała nie tylko „Youtube”, „Nasza
klasę” i „Facebook”.

Jednak przede wszystkim wykreowała wielki

sieciowy projekt internetowy pod nazwą,

twarty

uniwersytet

globalny

,

który

umożliwia uczenie się niezależne od
zbiurokratyzowanych systemów edukacji
publicznej

i

komercyjnej.

Nierówności społeczne

Zastanawiającym i zadziwiającym jest nie tylko z

poznawczego

punktu

wiedzenia,

dlaczego

demokratyczne struktury i formy organizacji

społeczno-politycznej dalszym ciągu generują

podziały, stratyfikacje i nierówności społeczne

poprzez

orientacje

elitarystyczne

[1]

,

korporacyjne, układowe oraz znajomości i

polecenia

[2]

, które szybko petryfikują się.

Istotne jest zatem udzielenie odpowiedzi na

pytanie:

Czy jest to wynik obiektywnego

procesu stratyfikacji społecznej, czy też jest to

specyfika typowo Polska?

[1]

Sztumski J., Elity. Ich miejsce i rola w społeczeństwie, Katowice

2007, s. 47.

[2] Bourdieu P., Passeron J., The Inheritors: French Students and

their Relation to Culture, University of Chicago Press, Chicago

1979 [w:] Sztompka P., Zaufanie fundament społeczeństwa,

Wydawnictwo Znak, Kraków 2007, s. 40.

TEZA

Formułuję więc tezę, o ważności badań efektów

transformacji które generują nowe międzypokoleniowe

style i wzory zachowań, ale także potrzebę monitoringu

procesu powstawania racjonalnych, symbolicznych,

emocjonalnych

i

uniwersalnych

nierówności

prowadzących do marginalizacji jednostek i grup

społecznych pod wpływem edukacji i socjalizacji. Proces

ten dotyczy także lokalnych rynków pracy, gdzie

następuje włączenie negatywnych postaw, zachowań i

cech do kompetencji osobowościowych, motywacyjnych

i społecznych jednostek

[1]

. Pewne światło na ten proces

rzucają dane

Głównego Urzędu Statystycznego

z

których wynika, że

osoby z wyższym wykształceniem

stanowią już ok. 11% wszystkich bezrobotnych, a tylko

w 2011 roku ich liczba zwiększyła się o 15%.

Oznacza to

że obecnie ok. 200.000 absolwentów uczelni wyższych

poszukuje

pracy

.

[1]

Chojnacki W., Socjologiczna analiza zarządzania personelem. Między

pracą a bezrobociem, [w:] K. Doktór, Z. Sirojć, M. Żukowski (red. nauk.),

Procesy zarządzania w czasach przemian gospodarczych, Wydawnictwo

Wyższa Szkoła Menedżerska w Legnicy, Wyższa Szkoła Informatyki,

Zarządzania i Administracji w Warszawie, Warszawa-Legnica 2011, s. 345-

347.

Antyteza

Poszerza się zakres specjalizacji organizacji i
ludzi rozumiany jako posiadanie wiedzy,
doświadczeń potrzebnych do aktywnej
partycypacji w środowisku społecznym, adaptacji
do nowoczesnych technologii i usług oraz
wysokiej tolerancji ryzyka i zagrożeń oraz
wyzwań generowanych przez lokalne i
regionalne

[1]

oraz globalne rynki edukacji i

pracy.

•

[1]

Borsa M., Strategie rozwoju lokalnego i

regionalnego, Wydawnictwo Wyższa Szkoła
Społeczno-Ekonomiczna w Warszawie, Warszawa
2006, s. 18-30.

Synteza

Celem

podjętych,

zabiegów

koncepcyjnych

i

operacjonalizacyjnych jest wskazanie na

potrzebę

wzrostu zainteresowania w środowisku akademickim

problemami zmian w edukacji i badaniach naukowych

oraz

dyspozycjami

intelektualnymi,

moralnymi

i

emocjonalnymi potrzebami rynku pracy.

Mając na

uwadze

to,

że

opierają

się

ona

na

miękkich

imponderabiliach kulturowych takich jak: wartości,

przekonania i kompetencje.

Powoli

wyczerpują

się

twarde

instytucjonalno-

organizacyjne i strukturalne zasoby ideologiczne oraz

legislacyjne i reformatorskie)

[1]

. Taka sytuacja kreuje

nowe wyzwania związane z coraz większymi trudnościami

rozwiązania problemów społecznych i tym samym

generuje niepokój intelektualny o bezpieczeństwo

naszego

państwa,

narodu

i

społeczeństwa.

[1]

Szczupaczyński J., Władza i społeczeństwo, tłum. J.

Łoziński, Wyd. Naukowe SCHOLAR, Warszawa 1995, s.

332.

Miejsce uczelni w nowy modelu

gospodarki innowacyjnej

Należy wypracować nowy bardziej efektywny model

Narodowego Systemu Gospodarki Innowacyjnej.

Elementami tego systemu w szkołach wyższych

powinny być Centra Badań Interdyscyplinarnych,

Centra

Kształcenia

na

Odległość,

Centra

Kształcenia Ustawicznego, Konsorcja Edukacyjno-

Badawczych ds. współpracy pomiędzy ośrodkami

akademickimi[1]

i

przedsiębiorstwami

oraz

Internetowy

Serwis

Naukowo-Badawczych

i

Dydaktyczny, a także zintegrowany System Prac

Kwalifikacyjnych zgodny z potrzebami nauki,

gospodarki, społeczeństwa oraz administracji

rządowej, samorządowej i NGO.

[1] Marszałek A., Budowanie konsorcjów edukacyjno-badawczych oraz

współpracy pomiędzy ośrodkami akademickimi, „e-mentor” 2008,

nr 4 (26), s. 4-7.

CZŁOWIEK – DECYZJA – SKUTEK - GODNOŚĆ

LUDZKA

CZŁOWIEK – DECYZJA – SKUTEK - GODNOŚĆ

LUDZKA

Kompetencje innowacyjne

uniwersytetów

Wzrost kompetencji innowacyjnych
uniwersytetów w powinien wyzwalać i rozwijać
bardziej efektywnie kreatywność studentów
oraz

umożliwiać im odchodzenie od strategii, że

najważniejsze jest by każdy uczeń, student i
pracownik zrobili to co do nich należy pod
kontrolą swojego szefa

.

Ich celem powinno być kreowanie postaw
społeczno-moralnych, kompetencji, zaufania i
wolności twórczej (autonomii

innowacyjnej).

SYTUACJI DECYZYJNYCH ZE WZGLĘDU NA

SYTUACJI DECYZYJNYCH ZE WZGLĘDU NA

PRZEWIDYWANE SKUTKI

PRZEWIDYWANE SKUTKI

Sytuacje decyzyjne

Sytuacje decyzyjne

Pewne

Wyniki działania dają się

przewidzieć z dużym

prawdopodobieństwem

Pewne

Wyniki działania dają się

przewidzieć z dużym

prawdopodobieństwem

Ryzykowne

W sytuacjach ryzykownych

podejmujący decyzję kierują się

użytecznością wyników oraz

prawdopodobieństwem ich

uzyskania

Ryzykowne

W sytuacjach ryzykownych

podejmujący decyzję kierują się

użytecznością wyników oraz

prawdopodobieństwem ich

uzyskania

Probabilistyczne

Można je określić obiektywne

lub subiektywne

prawdopodobieństwo

oczekiwanego skutku

Probabilistyczne

Można je określić obiektywne

lub subiektywne

prawdopodobieństwo

oczekiwanego skutku

Niepewne

Nie ma możliwości określenia

prawdopodobieństwa

oczekiwanego wyniku

Niepewne

Nie ma możliwości określenia

prawdopodobieństwa

oczekiwanego wyniku

Ogniwa etycznego procesu decyzyjnego

Ogniwa etycznego procesu decyzyjnego

Edukacja nie powinna być obszarem

politycznych obietnic bez pokrycia i
ręcznego sterowania, wystarczy przecież
dobre prawo i efektywny system ewaluacji
kształcenia.

Ewaluacja

jak

stwierdza

Leszek

Korpowicz

nie

może

być

zabiegiem

podejmowanym

jedynie

dla

potrzeb

machiny biurokratycznej administracji.
Głównym jej celem jest odkrywanie i
pobudzanie

wewnętrznych

zasobów

jednostek

i

grup

społecznych[1].

[1] Korpowicz L., Polityka edukacyjna, [w:] Dyrektor

Szkoły nr 10 z 2010 roku.

Edukacja nie powinna być obszarem

politycznych obietnic bez pokrycia i
ręcznego sterowania,

wystarczy przecież

dobre prawo i efektywny system ewaluacji
kształcenia

.

Ewaluacja

jak

stwierdza

Leszek

Korpowicz

nie

może

być

zabiegiem

podejmowanym

jedynie

dla

potrzeb

machiny biurokratycznej administracji.

Głównym jej celem jest odkrywanie i
pobudzanie

wewnętrznych

zasobów

jednostek

i

grup

społecznych[1

].

[1] Korpowicz L., Polityka edukacyjna, [w:] Dyrektor

Szkoły nr 10 z 2010 roku.

Uspołecznienie a gospodarka

Uspołecznienie edukacji wymaga dojrzałej i

przemyślanej strategii oraz synergii ludzi,

procesów i programów kształcenia.

Dlatego też

zupełnie zbędni są w niej niekompetentni

dyspozycyjni partyjni decydenci, w tym także ze

stopniami i tytułami naukowymi.
Potrzebni są obecnie najlepsi specjaliści od

edukacji narodowej i edukacji w perspektywie

europejskiej

i

globalnej.

Model

ręcznego

sterowania oraz gospodarki niedoboru, był już

przeszłości

praktykowany,

a

efekty

jego

funkcjonowania są nam dobrze znane jeszcze do

dziś.

Narodowe badania innowacyjne

Narodowe badania innowacyjne

Wizja budowania narodowych badań innowacyjnych

winna opierać się na efekcie synergii generowanej
ze swobodnego przepływu zasobów, badań i
rozwoju innowacji.

A szczególnie poprzez:
1.Ścisłą

współpracę

ośrodków

naukowych

i

koordynację badań z krajowymi i zagranicznymi
firmami.

2.Lepsze wykorzystanie zasobów i wsparcie dla

doskonalenia innowacji.

3.Szersze otwarcie programów badań krajowych na

współpracę z państwami Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Obszaru Badań (ERA) i z
poza niej.

4.Stosowanie otwartych metod koordynacji w celu

większej europeizacji polityki badań.

Wizja budowania narodowych badań innowacyjnych

winna opierać się na efekcie synergii generowanej
ze swobodnego przepływu zasobów, badań i
rozwoju innowacji.

A szczególnie poprzez:
1.Ścisłą

współpracę

ośrodków

naukowych

i

koordynację badań z krajowymi i zagranicznymi
firmami.

2.Lepsze wykorzystanie zasobów i wsparcie dla

doskonalenia innowacji.

3.Szersze otwarcie programów badań krajowych na

współpracę z państwami Unii Europejskiej w
ramach Europejskiego Obszaru Badań (ERA) i z
poza niej.

4.Stosowanie otwartych metod koordynacji w celu

większej europeizacji polityki badań.

Warto zapamiętać

Każdy, kto chce być dobrym decydentem powinien
doskonalić sztukę podejmowania i wdrażania decyzji.
O wynikach tego procesu w większym stopniu

rozstrzyga struktura i organizacja instytucji

niż cechy

osobowe decydenta.
Dobra organizacja firmy lub instytucji zmusza
decydentów do wyboru optymalnych wariantów
działania

w

poszczególnych

obszarach

ich

odpowiedzialności

służbowej

oraz

skłania

do

podejmowania

decyzji

zawierających

margines

dopuszczalnego ryzyka.

Jeżeli nie odróżnia się w praktyce dobrej, racjonalnej
decyzji od dobrego, oczekiwanego wyniku oraz nie
premiuje się rozsądnego ryzyka,

to zaczynają pojawiać

się wzorce nieefektywnego, konformistycznego i
asekuracyjnego stylu podejmowania decyzji, które
wykazują tendencję do utrwalania się.

Nowy społeczno-biznesowy model

uczelni

Myślę, że oczekiwane jest w środowisku akademickim ewolucyjne

przechodzenie od modelu upolitycznionej edukacji państwowej do

nowego społeczno-biznesowego modelu uczelni bardziej otwartej

na zmiany i odpornej na wpływy polityczne. Będzie to uczelnia w

dużej mierze niezależna od finansowania ze strony administracji

rządowej oraz bardziej wyczuwająca i kreująca potrzeby społeczne

uczelnia.

Warto podkreślić, że przedstawiciele administracji rządowej,

politycy i w pewnej mierze władze uczelni mają tendencję do

poszerzania zakresu posiadanej władzy, a nie do jej samo-

ograniczania oraz zbyt mało uwagi poświęcają kształtowaniu sfery

duchowej, kompetencji społecznych i koncepcyjnych nauczycieli

akademickich i studentów.
A przecież

każdy współczesny człowiek poszukuje poznawczo-

emocjonalnego, aksjologicznego i działaniowego uzasadnienia dla

swojego jednostkowego bytu opartego na miłości, sprawiedliwości,

odpowiedzialności, prawdzie i kreatywności, a nie ograniczonego

tylko do egoizmu, budowania własnej pozycji społecznej na grze

interesów i cynicznym materializmie.

Brak wartości, w tym empatii społecznej, szacunku dla życia

własnego i innych ludzi kreuje bezsensowny pozbawiony głębszego

sensu „wyścig szczurów”, marginalizację społeczną, biedę i

bezrobocie, a w skrajnych przypadkach samounicestwienie siebie i

rodziny.

Czynniki warunkujące

rozstrzygnięcia etyczne w

organizacji

Decydowanie odbywa się zawsze w warunkach

niepewności, gdyż jest ono wyborem dokonywanym w
uproszczonym schemacie, który obejmuje

Rozstrzygnięcia

etyczne

Rozstrzygnięcia

etyczne

Problem

etyczny

Problem

etyczny

Kodeks etyczny

firmy

Kodeks etyczny

firmy

Wartości

narodowe

Wartości

narodowe

Czynniki sytuacyjne

np. nastrój, trudności,

kłopoty domowe,

zdrowotne

Czynniki sytuacyjne

np. nastrój, trudności,

kłopoty domowe,

zdrowotne

Tradycje firmy

Tradycje firmy

Wartości i normy

własne

Wartości i normy

własne

Wpływ

przełożonych

Wpływ

przełożonych

Wpływ kolegów

Wpływ kolegów

Doświadczenie

Doświadczenie

Wartości firmy

Wartości firmy

D

ec

yz

ja

D

ec

yz

ja

Uczelnie jako centra generujące wiedzę

innowacyjną

Kluczowym

zadaniem

dla

uczelni

obok

funkcji

dydaktycznej

jest

działalność

naukowo-badawcza

ukierunkowana na lepsze wykorzystanie posiadanych

zasobów wiedzy i umiejętności oraz laboratoriów jakimi

dysponują środowiska akademickie.

Lepsze efekty tej

działalności

byłyby

możliwe

po

przekształceniu

uniwersytetu w ważne ogniwo ułatwiające tworzenie i

wykorzystanie nowej wiedzy dla szerokiego spectrum

odbiorców a nie tylko pracowników nauki i studentów.

Uniwersytety, aby przetrwały i dobrze rozwijały się muszą

stać się centrami generującymi innowacyjną wiedzę i

projekty z zakresu nauk humanistycznych, społecznych,

technicznych i ścisłych, dzięki której zwiększą potencjał

intelektualny nie tylko własnego województwa ale kraju i

społeczeństwa.

Nowymi rolami

uniwersytetów są już

obecnie

inicjowanie nowych projektów badawczych,

oferowanie edukacyjnych usług doradczych i eksperckich,

kursów szkoleniowych dla administracji, samorządów i

personelu przedsiębiorstw oraz kształcenie studentów

dla potrzeb kraju i zagranicy .

Progi i bariery

Jest

głęboko

zastanawiające,

dlaczego

innowacyjne

i

interdyscyplinarne osiągnięcia naukowe napotykają na tak duże

trudności przełożenia ich na kompetencje społeczne, techniczne

i koncepcyjne ludzi w środowisku lokalnym i regionalnym.
Można przyjąć a priori, że występują w tym obszarze zarówno

przyczyny

systemowe

o

charakterze

wewnętrznym

i

zewnętrznym[1

]. Do przyczyn wewnętrznych zaliczyłbym postawy

konserwatywne, w tym świadome wzajemne blokowanie

propozycji i inicjatyw lub niezauważanie istniejących trendów

kulturowych w imię uznanych i tradycyjnych wartości[2].
A także brak szerszego dyskursu i współpracy ze studentami na

temat doskonalenia rzeczywistości, w której wspólnie żyjemy

poprzez ciężką pracę fizyczna i umysłową, umiejętność

gospodarowania czasem wolnym, świadome dokonywanie

wyborów co do własnej tożsamości, ścieżki rozwoju kariery z

udziałem trenerów, doradców i mentorów oraz poszukiwanie

dróg

samorealizacji.

[1]

Melosik Z., Uniwersytet i społeczeństwo: dyskursy wolności,

wiedzy i władzy, Wydawnictwo Wolumin, Poznań 2002.

[2] Melosik Z., Kultura popularna jako czynnik socjalizacji, [w:]

Śliwerski B., Kwieciński Z., (red.) Pedagogika. Podręcznik

akademicki, t. 2, Warszawa 2003.

Tradycja i współczesność

Obecnie trudno nie dostrzec w społeczeństwie polskim

wszechobecnej

orientacji

ukierunkowanej

na

prywatyzację, konsumpcję i komercję m.in. w

kulturze, nauce i technice. Wzniosłe oświeceniowe i

pozytywistyczne zasady uprawiania badań naukowych

nie tylko straciły swój dawny blask, jako głęboko

humanistyczne meta-narracji, ale coraz bardziej

podporządkowywane są bieżącym interesom polityki i

ekonomii.

W ten sposób została skutecznie podważona idea

nauki jako siły moralnej, drogi poszukiwania prawdy i

dominacji rozumu i nastąpiła w konsekwencji

atomizacja interesów badawczy w zależności od tego,

kto i ile za przeprowadzenie i wyniki badań płaci[1].

[1]

Lyotard J. F.,: The Postmodern Condition: A

Report on Knowledge. University of Minnesota

Press, Mineapolis 1984, p. 34-37.

Nowe role nauczycieli

akademickich

Obecnie ekonomicznemu i politycznemu rozproszeniu

centrów generujących i zamawiających wiedzę

towarzyszy

zapotrzebowanie

na

wiele

teorii,

metodologii i procedury pomiaru dla każdej gminy,

korporacji,

mniejszości

etnicznej

czy

ruchu

społeczno-politycznego[1].

Dlatego też istnieje coraz większe zapotrzebowanie

na naukowców jako doradców ministerialnych,

naukowców od badań podstawowych oraz naukowców

jako badaczy społecznych problemów lokalnych

potrafiących opracować dobre ekspertyzy i diagnozy.
Tym samym narasta ilość i konfliktów indywidualnych

i grupowych oraz organizacyjnych i planistyczno-

programowych,

które

wynikają

z

rozbieżnych

interesów między mikro, mezo- i makrostrukturami.

[1] Melosik Z., Szkudlarek T., Kultura, tożsamość i

edukacja – migotanie znaczeń, Oficyna Wydawnicza

Impuls, Kraków 1998, s. 11-13.

[2] Baudrillard J., America. London 1988, pp. 76-81.

Konfliktogenność

Obecna sytuacja konfliktogenna wspierana
jest

jeszcze

procesami

globalnymi

(migracjami, aspiracjami ekonomicznymi,
etnicznymi i ekologicznymi).
Prowadzi to do powolnego kruszenia się
m.in. monolitu uczelni realizującej zadania
tylko na rzecz państwa narodowego.
Badacze w nowej rzeczywistości zmuszeni
są do poruszania się w przestrzeni
społecznej pełnej sprzecznych interesów
między przedstawicielami nauki, firm i
władzy oraz barierami finansowymi[2].

Możliwości uczelni

Jeden z rektorów o swojej uczelni
powiedział jest

„twarda, lecz o miękkim

sercu”.

Zatrudnia tylko ludzi potrzebnych,

gdyż takie wymogi stawia konkurencja.
Ale jednocześnie pomagamy zwalnianym w
znalezieniu pracy. Możemy im zapewnić
również rozwój zawodowy poprzez
podnoszenie kwalifikacji, co umożliwia im
łatwiejsze znalezienie pracy.

Autopromocja i granice

inteligencji

Analiza tekstów wielu badaczy z zakresu nauk

humanistycznych i społecznych wskazuje, że

piszą oni najczęściej na te same lub podobne

tematy, zazwyczaj o swoich dokonaniach, o

sobie i dla siebie. Sprawiają wrażenie jakby

ich zaangażowanie w publiczne debaty

podporządkowane było tylko ich

własnym

interesom autopromocji

. W ich trakcie

posługują się pojęciami i metaforami mało

zrozumiałymi dla innych, często świadomie

rezygnując z powszechnie stosowanych pojęć i

języka kreując pustosłowie i nowomowę.

Granice inteligencji

Powracające kryzysy ekonomiczne i niski poziom
merytoryczny dyskursu społecznego, nie tylko w
naszym kraju, zdaje się wskazywać, że ludzkie
mózgi

osiągnęły

już

maksymalne

granice

inteligencji.
Oznaczałoby to, że rozwój zdolności umysłowych
osiągnął poziom stabilizacji ludzkich możliwości
poznawczych, co do tworzenia nowych idei, teorii
i treści. A pozostało mam doskonalenie tylko
form, zasad i metod oddziaływania poprzez
komunikację, autopromocję, public relations i
lobbing.

Od F. Taylora do R.

Dahrendorfa

Wskazują na to również działania podejmowane przez działy

administracyjno-kadrowe uniwersytetów, które stosują nie

tylko taylorowskie założenia ekonomiczne z początków XX

wieku oparte na rachunku kosztów-zysków, ale także próbują

coraz częściej stosować badania rynkowe jako skuteczne

narzędzie pobudzania aktywności personelu akademickiego.

W konsekwencji jeszcze nadal zbyt często na poziomie

strukturalnym, profesjonalna i kadencyjna administracja

uczelni kreuje przekonanie o słuszności relacji patron

(uczelnia) – klient (student), które dalekie jest od relacji

partnerskich.
A

na

poziomie

organizacyjnym

petryfikowane

są

hierarchiczne stosunki między magistrami, doktorami a

profesorami, studentami i pracownikami obsługi rektoratu,

wydziałów i instytutów. Podobne relacje egalitarnej

kolegialności występują między przedstawicielami różnych

dyscyplin, które konkurują ze sobą, a tylko w sytuacjach

ryzyka utraty uprawnień lub akredytacji mocno zwierają swe

„szeregi” .

Wewnętrzne i zewnętrzne uwarunkowania

edukacji

W celu przedstawienia czynników determinujących rozwój

profesji akademickich posłużę się wiedzą z zakresu

socjologii grup zawodowych, w tym głównie rozważaniami

Andre Abbotta[1], Davida J. Greenwooda i Mortona

Levina[2] oraz Janusza Sztumskiego[3].
Starając się opierać przede wszystkim na podejściu

funkcjonalistyczno-interpretacyjnym przydatnym dla opisu

zawodów. Takie podejście do profesjonalizmu umożliwia

wyraźnie określenie granic pomiędzy wnętrzem a

otoczeniem organizacyjno-instytucjonalnym i społecznym

profesji

akademickich.

Umożliwia

ono

również

zogniskowanie rozważań nie tylko na źródłach i zasobach,

dzięki którym możliwe jest doskonalenie struktur

akademickich,

ale

również

na

relacjach

władz

uniwersyteckich z władzą ustawodawczą i wykonawczą.

•

[1] Abbot A., The system of professions, Published by University of

Chicago, Chicago 1998.

•

[2] Greenwood D. J., Levin M., Reforma nauk społecznych i

uniwersytetów przez badania interwencyjne, [w:] Denzin N. K., Lincoln

Y.S., Metody badań jakościowych, Wydawnictwo Naukowe PWN,

Warszawa 2009, s. 80-81.

•

[3] Sztumski J., Socjologia pracy, Wydawnictwo Górnośląska Wyższa

Szkoła Handlowa, Katowice 1999, s. 137-146.

Jaki model szkoły wyższej

Akceptowanie i akredytowanie zewnętrznie profesji

akademickiej

determinuje

pojawienie

się

zarówno

czynników integrujących, jak i dezintegracyjnych, które

powodują, że

bliżsi naukowcom są profesjonalni koledzy

uprawiający określoną dyscyplinę naukową

niż rektor,

dziekan i kanclerz, którzy są istotnymi podmiotami każdej

struktury uniwersyteckiej.
Być może dostrzegana zmiana, polega na tym, że

uniwersytet staje się nie tylko instytucją kreująca nową

wiedzę poprzez działalność badawczą i dydaktyczną, ale

także

zachowania

przedsiębiorcze

pod

wpływem

dynamicznego rozwoju rynku usług edukacyjnych i badań

rynkowych.

Potwierdza to reguła, że bogactwo i władza

oparta jest na wiedzy, powoduje wzrost znaczenia

uniwersytetów jako coraz bardziej aktywnych aktorów

kształtujących regionalne środowiska pod względem

społeczno-ekonomicznym.

Możliwości rozwoju

Warto jednak podkreślić, że „biznesowo” zorientowani

badacze z zakresu nauk społecznych mają o wiele

trudniejsze

zadanie,

aby

się

„wypromować”

w

gospodarce rynkowej, gdyż niewiele jest prowadzonych

dużych badań makro-społecznych takich jak Diagnoza

społeczna[1]. W obszarach problemowych politologii,

psychologii, socjologii czy pedagogiki fundusze i środki

materialne pozyskiwane z zewnątrz na badania i rozwój

są niezwykłe małe i potrzebne jest dodatkowe wsparcie

finansowe ze strony budżetu państwa. Dlatego też

przedstawiciele tych dyscyplin naukowych starają się

koncentrować swoje zainteresowania na

problemach

opisu i wyjaśnienia oraz wartościowania planowanych i

podejmowanych działań politycznych, społecznych,

kulturowych i ekonomicznych najczęściej popularyzując

je w artykułach i raportach z przeprowadzonych badań.

[1]

Czapiński J., Panek T., Diagnoza społeczna. Warunki i jakość

życia 2009, Wydawnictwo Rada Monitoringu Społecznego. Główni

sponsorzy projektu: Ministerstwo Pracy i Polityki Społecznej,

PFRON, Wyższa Szkoła Finansów i Zarządzania w Warszawie,

Telekomunikacja Polska SA.

Dobro- Prawda-Piękno.

Rola państwa

Nie ulega wątpliwości, że przetrwanie i rozwój

nauk społecznych i humanistycznych jest w

dużej mierze uzależniony od redystrybucji

środków rządowych, grantów krajowych i

międzynarodowych, funduszy pozyskanych przez

nauki ścisłe i inżynierskie ze sfery rynku usług i

produkcji.
Oznacza to, że uniwersytecka ekonomia ma

charakter interwencyjny i redystrybutywny oraz

oparta jest głównie na mecenacie państwa oraz

różnych źródłach finansowania
Stąd też coraz częściej pojawiają się pewne

wątki w artykułach i dyskusjach członków rad

naukowych instytutów, wydziałów oraz senatów

uczelni

świadczące

o

chęci

postrzegania

uniwersytetów jako przedsiębiorstw biznesowych

opartych na rachunku ekonomicznym.

Rozumienie wiedzy i innowacji

Głównym zadaniem uczelni jest kreowanie,

pozyskiwanie,

gromadzenie,

selekcja

oraz

wykorzystanie wiedzy i wdrażanie innowacji[1]. W
antropologii i socjologii wiedza pojawia się w wielu
kontekstach i koncepcjach.
Na przykład

Michel Foucault identyfikuje wiedzę

z władzą, która jego zdaniem pozwala wybitnym
jednostkom osiągnąć przewagę na innymi.

Albert Einstein zauważył, że jedną z cech wiedzy

jest jej logiczność i prostota, co oznacza jednak, że im
prostsza logicznie teoria tym więcej wymaga
złożonych twierdzeń i wzorów matematycznych

.

[1]

Fuller S., Knowledge Management Foundations,

Published by Butterworth/Heinemann, Boston 2002, pp.
34-45.

Synergia i specjalizacja

W naukach społecznych studia polegają na
opanowaniu wielu teorii i koncepcji. Teorie i
koncepcje dają się niekiedy łączyć ze sobą,
aby rozwiązać określony problem badawczy.

W ten sposób czasami jesteśmy w stanie

docenić prawdziwe piękno tkwiące w synergii
i efekcie specjalizacji w socjologicznej myśli
społecznej. Wiedza wszakże nie ma wąsko
ograniczonych dziedzin, występują tylko
bariery wyobraźni i możliwości, które tkwią w
intelekcie samych badaczy.

Jaka wiedza jest nam potrzebna

Wiedza najczęściej rozumiana jest jako poznawczo-aksjologiczny

fenomen kultury ukształtowany w procesie socjalizacji i

edukacji jednostek, dzięki ich zdolności percepcyjnych,

intelektualnych i motywacyjno-ekspresyjnych. Takie

rozumienie wiedzy wskazuje:

•

po pierwsze,

na potrzebę ciągłego modyfikowania wiedzy

klasycznej na rzecz kreowania nowej wiedzy potrzebnej

jednostkom i grupom społecznym dla długookresowego

rozwoju i doskonalenia a tym samym ograniczenia ryzyk i

zagrożeń.

•

po drugie

, na potrzebę rozszerzania pojęcia wiedzy w sensie

teoretycznym,

metodologicznym,

pragmatycznym

(technicznym) i praktycznym. Głównie dotyczy to pobudzania

do refleksyjności, która opartą jest m.in. na potrzebach,

wartościach, postawach i zachowaniach.
Wiedza nie jest nadrzędna lub ważniejsza wobec innych

zawierają one tylko różnie rozłożone akcenty w sferze

intelektualnej, proceduralnej, kontekstualnej, technicznej czy

społeczno-ekonomicznej.

Dziewczyny na Politechnikach

Udział kobiet w grupie studentów ogółem na

uczelniach technicznych

•

2008 – 30,8%

•

2009 – 31,3%

•

2010 – 32,4%

•

2011 – 33,5%

•

2012 – 34,6

W ciągu ostatnich 5 lat liczba studentek na

uczelniach technicznych powiększyła się o

14 tysięcy.

Źródło: Fundacja Edukacyjna Perspektywy

Teoria i praktyka

Obecnie widoczne są próby łączenia wiedzy

teoretycznej z praktyczną oraz technicznej z

praktyczną dla dokonania potrzebnych zmian

społeczno-ekonomicznych. W tym celu stosowane są

zarówno proste modele deterministyczne, jak i

modele

do

badań

perspektywicznych

i

hipotetycznych zjawisk społecznych z zastosowaniem

metod wnioskowania statystycznego, logiki rozmytej

oraz sztucznej inteligencji.
Istnieje wiec całe bogactwo współczesnych metod i

modeli pozyskiwania nowej wiedzy zarówno ze

świata realnego, jak i wiedzy uzyskanej z

przetwarzania dotychczas istniejącej. Polega to na

tym, że naukowiec lub zespół badaczy generuje

pomysł a inteligentny program komputerowy

dokonuje analizy możliwych rozwiązań i formułuje

własne propozycje.

Poziomy wiedzy

W układzie funkcjonalno-strukturalnym można wyróżnić co najmniej sześć

poziomów wiedzy:

1.

Ontologiczna

odpowiadająca na pytanie

Co to jest?

2. Epistemologiczna (opisowa) odpowiadająca na pytanie

Jakie to jest?

3.

Aksjologiczna

(strukturalna) odpowiadająca na pytanie

Jak to jest zbudowane?

4.

Funkcjonalna

odpowiadająca na pytanie

Jak to działa?

5. Praktyczna, odpowiadająca na pytanie

Gdzie i jak ją

można wykorzystać?

6.

Refleksyjna

– egzystencjalna odpowiadająca na pytania

Co jest potrzebne i czym to zastąpić? Jak to
zaprojektować, skonstruować, wyprodukować,
eksploatować i recyklingować?

Wiedza jako refleksja

Uogólnianie, ekstrapolacja, rafinacja[1] i interpolacja[2]

wiedzy stają się obecnie aktywnymi procesami refleksji,

w które angażowane w nie podmioty muszą zastanowić

się nad tym czy tradycyjna wiedza ma znaczenie w

nowym kontekście, czy nie, oraz jak działać w nowych

uwarunkowaniach społeczno-ekonomicznych.

Być może odpowiedzią jest dalsze zacieśnianie współpracy

między

naukami

technicznymi

(inżynierskimi:

budownictwem, mechatroniką, rolnictwem) a naukami

społecznymi (socjologią, psychologią, filozofią) czego

przykładem jest dynamiczny rozwój inżynierii

biomedycznej.

•

[1]

Rafinacja wiedzy

- to proces jej oczyszczenia i

uszlachetnienia w celu uzyskania wyższej jakości oraz

lepszych cech i właściwości.

•

[2]

Interpolacja wiedzy

– jest metodą przenoszenie

wiedzy z równomiernym rozkładem w określonym

czasie.

Narodowy System Innowacji

Makroekonomiczna

analiza

porównawcza

naszego Narodowego Systemu Innowacji z

podobnymi funkcjonującymi w Unii Europejskiej

wskazuje na różnice występujące w tym obszarze

pod względem wielkości, struktury finansowania

badań i rozwoju oraz struktury zatrudnienia

zasobów ludzkich w nauce i technice zgodnych z

ich historia i specyfiką. W Polsce system ten

oparty jest na trzech sektorach: rządowym,

sektorze przedsiębiorstw i sektorze nauki i

edukacji.

Wiele

badań

prowadzonych

w

firmach

zachodnich

wykazuje,

że

ponadprzeciętne

wymagania

etyczne

korelują

z

ponadprzeciętnymi wynikami ekonomicznymi

firmy.

System innowacji

System innowacji w państwie zwiększa

jakość kapitału ludzkiego oraz obniża
koszty produkcji i usług. Dokonuję się
go najczęściej poprzez zastępowanie
starych struktur gospodarczych i
technologii

nowymi

oraz

lepszą

współpracą i współdziałaniem między
poszczególnymi

sektorami

i

ich

strukturami. System te tworzy scenę
na której proces innowacyjny zaczyna
grać pierwszoplanowe role.

Innowacyjność gospodarek

W jednej z najsilniejszych gospodarek jaką jest Niemiecka,

Narodowego Systemu Innowacji oparty jest na udziale

poszczególnych landów w finansowaniu B+R w połowie poprzez

rząd federalny i w połowie przez rządy władz regionalnych[1].

W Belgii na czele Narodowego Systemu Innowacji stoi rząd

sprawujący władzę poprzez rządy regionalne oraz organizacje o

charakterze administracyjnym wspierane przez komisje doradcze.

Z tych organizacji płyną środki finansowe do sektora badawczego

poprzez rożne organizacje finansowe. Jednocześnie sektor B+R

jest

wspierany

przez

przedsiębiorstwa

i

instytucje

międzynarodowe, w tym:

•

uczelnie i działające przy nich samodzielne centra badawcze;

•

samodzielne laboratoria funkcjonujące przy przedsiębiorstwach;

•

parki technologiczne i organizacje zajmujące się badaniami i

technologiami[2].

[1] Spielkamp A., Vopel K., National Innovation System and Mapping

Innovative Clusters At the Firm, Center for European Economic

Research, ZEW, Manheim 1997, p. 18-19.

[2] Capron H., Meeusen W., Daumont M., Vandewalle K., van Pottesberghe

B., Nation Innovation Systems. Pilot Study of the Belgia Innovation

System, Belgia Federal Office for Scientific, Technical and Cultural

Affairs (OSTC), Brussels/Antwerp 1998, p. 9.

Aktywność patentowa

Warto podkreślić, że Niemcy i Finowie mają

najwyższe w Europie wskaźniki aktywności
patentowej w przeliczeniu na milion osób
aktywnych zawodowo.
Zaletą niemieckiego, belgijskiego systemu
innowacyjnego

jest

dobra

organizacja,

wsparcie

pośrednie

i

bezpośrednie

podmiotów gospodarczych (na poziomie 65%
środków finansowych) oraz zaangażowanie
władz

regionalnych

w

kształtowaniu

społeczeństwa innowacyjnego.

DZIĘKUJĘ PAŃSTWU

ZA UWAGĘ