Paul Johnson - „Historia Żydów” rozdz. 1 i 2
Rozdział 1 „Izraelici”
Hebron (35 km na płd. Od Jerozolimy) jest symbolem wytrwałego znoszenia przez Żydów przeciwności losu przez 4000 lat. Był wielokrotnie plądrowany i zdobywany, a przetrwał. Znajduje się tam grób Abrahama, Sary (żona) Izaaka (synek). Hebron jest także miejscem pierwszego faktu nabycia przez Żydów ziemi na własność. Abraham kupił ją od Efrona.
Jedynym dowodem istnienia Abrahama są biblijne ustępy
Spory na temat wartości Biblii jako źródła historycznego. 2 nurty
fundamentalistyczny - opowieści są prawdziwe w ogóle i w szczególe
krytyczny - ST to starannie opracowane legendy, zdarzenia są nierzeczywiste, mitologiczne
Badania archeologiczne pozwalają znów uwierzyć w faktyczne istnienie miejsc i wydarzeń opisanych w pierwszych księgach ST
potop jest pierwszym wydarzeniem biblijnym naprawdę historycznym, poświadczonym przez inne źródła i przez badania archeologiczne.
Noe jest pierwszą rzeczywistą postacią żydowskiej historii
Abraham wywodzi się w prostej linii od Noego, pochodził z Ur, powędrował do Kannanu zabierając ze sobą opowieści o potopie. Abraham żył między 1900 a 1800 pne
Abraham był protoplastą plemienia hebrajskiego i ojcem narodu
Jest ojcem hebrajskiej kultury religijnej przez 2 aspekty : przymierze z Bogiem oraz otrzymanie w darze ziemi.
Zawarł przymierze z Bogiem (znacie historię o tym jak miał zabić swojego syna Izaaka więc nie będę jej tu przytaczał)
Uwidacznia się ostateczny sens ofiary, która jest symbolicznym przypomnieniem, że wszystko co posiadamy pochodzi od Boga i jemu musi zostać zwrócone w swoim czasie
Jego przymierze ma charakter osobisty i jest mniej znaczące niż mojżeszowe zawarte w imieniu całego narodu. Pojawia się tu obietnica posłuszeństwa w zamian za szczególne względy
Wnuk Abrahama - Jakub powołał do życia Izrael jako odrębny naród. Nie ma zgody co do znaczenia słowa Izra-el przykładowe „Ten z którym walczy Bóg” „Ten który walczy o Boga” „Sprawiedliwy przed Bogiem”
Jakub był także ojcem 12 plemion Izraela
Miasto Sychem było pierwszym ośrodkiem kulturowym i stolicą izraelskiego Kannanu
Gmina izraelska istniała w Palestynie również podczas niewoli egipskiej
Wyjście z Egiptu
wyjście z Egiptu ma decydujące znaczenie dla rozwoju kultury religijnej i etycznej narodu Izraelitów. Wtedy objawił się Jedyny Bóg, wyrwał ich z mocy najpotężniejszego imperium świata, podarował na własność kraj oraz sprecyzował czego od nich oczekuje!!!
przedtem był to skromny naród nie różniący się szczególnie od innych, po powrocie z niewoli miał już określony cel program i misję o światowym zasięgu.
Exodus najprawdopodobniej miał miejsce w XIII w p.Ch, skończył się ok.1225 BC
Udany bunt i ucieczka zajmuje centralne miejsce w historii narodu, gdyż przekonała lud, że Bóg bezpośrednio zaangażował się w sprawy Izraela mając na względzie jego dobro!!
Exodus podjęli ze względów ekonomicznych (bida) politycznych (byli szybko rozrastającą się mniejszością represjonowaną przez to przez niechętnych obcym Egipcjanom)
Mojżesz i Prawo
Mojżesz jest centralną postacią żydowskich dziejów, jest formierzem ludu
Cechy na szybko: prorok, wódz, stanowczy, surowy, nienawidzi nieprawości, żarliwie usiłujący stworzyć utopię. Ma również wady! Nie jest nadczłowiekiem!!
I cała historia z górą Synaj…
Jest przede wszystkim prawodawcą i sędzią, twórcą konstrukcji regulującej wszystkie aspekty życia publicznego i prywatnego
Istniało wiele precedensów w oparciu o które mógł skompletować i kodyfikować prawo. Zasiadał w sądzie, umiał czytać i pisać. Jego kodeks był częścią tradycji Bliskiego Wschodu gdzie również w tamtych czasach spisywano prawa
Zasadnicza różnica : Nie ma rozróżnienia na świeckie i święte. Wszystko jest jednością i prawo cywilne i kryminalne i moralne
Prawo
każde jego naruszenie jest grzechem; wszystkie przestępstwa są grzechami i na odwrót
przebaczenie grzechów nie leży w ludzkich możliwościach
Wynagrodzenie poszkodowanego i pokrycie strat nie wystarczy - Bóg żąda jeszcze pokuty
Ośrodkiem kodeksu nie jest własności ale Bóg
Nie ma prawa łaski
Nie ma przebaczania np. jeśli żona cię zdradziła to nie wystarczy, że jej przebaczysz - i tak musi ponieść karę
Rekompensata możliwa tylko w wypadku gdy czyn był niezamierzony
Kara Bodącego Wołu - jeśli wół zabije człowieka to zwierza się ubija, a właściciel ma luz, ale jeśli właściciel wiedział, że zwierzak is dangerous to jemu też ucina się główkę
Morderstwo jest najgorszą zbrodnią. Grozi za nie kara śmierci (hehehe). Oko za oko
Za zbrodnie rodziców nie można karać dzieci
Życie ludzkie jest święte
Okrucieństwo fizyczne zredukowane do minimum bo człowiek został stworzony na obraz Boga
Jądrem prawa Mojżesza był Dekalog (jądrem Mojżesza był Dekalog )
Był podstawą przymierza zawartego z Bogiem przez Abrahama, odnowionego przez Jakuba i jeszcze raz odnowionego przez Mojżesza i cały naród!
W prawie jest wiele elementów nowych, całość jednak harmonizuje i dotyczy podobnych tematów charakterystycznych dla epoki późnego brązu, lub będących w obiegu od stuleci
Nowość! Rygorystyczne prawa seksualne!
Przepisy dietetyczne po części od Egipcjan. Nie można jeść drapieżników i mięsożernych, wieprzowiny, wielbłąda, ptactwa drapieżnego, wodnego, stworzeń morskich bez płetw i łuski oraz zajęcy ani królików
Higiena od Egipcjan
Szabat - dzień odpoczynku, upamiętnia odpoczynek Boga po dokonaniu dzieła stworzenia
Wszystkie próby sporządzania podobizn Boga są bluźnierstwem bo Bóg przewyższa wszystko, przerasta świat
Prawo stanowi pierwotną deklarację równości. Wszyscy ludzie są stworzeni na podobieństwo Boga więc są równi przed Bogiem i wobec jego prawa!
Wraz z podbojem ziemi Kannan tło historyczne staje się coraz bardziej przejrzyste i znajduje potwierdzenie w źródłach archeologicznych
Podboju Kannan dokonał Jozue - następca Mojżesza, odniósł wiele zwycięstw (Jerycho); ostateczne opanowanie wybrzeża trwało 2 wieki 1200 - 1000 BC dopiero wtedy powstało zjednoczone państwo Izrael
Izraelici na skutek zagrożenia ze strony Filistynów (ok. 1050) postanowili zcentralizować władzę i wprowadzić monarchię. Wcześniej rządzili prorocy (najstarszy urząd od Abrahama), którzy pełnili funkcje religijne i byli łącznikami między ludem a Bogiem.
Prorok Samuel mimo wahań mianował królem Saula. Jednak był to błąd bo był władcą niekompetentnym i rok po koronacji zginął w walce z Filistynami (było to w 1005 BC)
Dawid
Dawid służył u Saula. Najprawdopodobniej wykształcenie wojskowe zdobył służąc u Filistynów jako najemnik. Po śmierci Saula, dzięki poparciu „wielu mężów” objął tron. Okres jego panowania określa się jako złoty wiek Izraela. Jego potęga opierała się głównie na zawodowej armii. Panował 40 lat. Po śmierci Samuela który nie miał następcy połączył funkcję kapłańską i królewską. Przekształcił władzę królewską w instytucję łączącą w sobie religię, orientalny przepych i nowe wzorce kulturowe. Jego niezliczone zwycięstwa sprawiły, że panowało ogólne przekonanie, że działa on z bożego błogosławieństwa. Wyparł Filistynów, zlikwidował enklawy kannańskie i rozszerzył znacznie terytorium Izraela! Jego królestwo formowało się w dobrym czasie. Egipt był już słaby, a potęga Asyrii i Babilonii dopiero rosła. Zdobył Jerozolimę z rąk Jebusytów (hehe) i ustanowił państwową i religijną stolicę kraju w Jerozolimie sprowadzając tam Arkę Przymierza, która zastępowała świątynie. Świątyni nie zbudował. Zmarł w 966 BC. Jego synem i następcą był Salomon
Salomon
Salomon zmienił politykę na bardziej świecką. Wprowadził podatki, umocnił państwo budując nowe miasta, twierdze i forty. Podzielił kraj na 12 okręgów administracyjnych. Rozwijał handel (głównie z Fenicją - sojusz z władcą Tyru) zawierał liczne sojusze. Dbał bardziej o interesy niż o religię, nie podobało się to północnej części (nie pasiła im stolica w Jerozolimie np.) No sprowadził także rydwany, handlował bronią i ogólnie handlarzyk z niego był. Zbudował pałac i świątynie (upadła w 587BC) Zmarł w 925 BC
--------------------------------------------------------------------------------------------------------
Po śmierci Salomona nastąpił kryzys. Państwo rozpadło się na Judę i Izrael.
Północna część się wzbogaciła i zcentralizowała władzę. Powstał tam tzw. Dom Omariego, elity się bogaciły, biedni mieli lipę. Religię tragicznie zaniedbano. Sprowadzała się jedynie do ofiar, kapłani byli na garnuszku państwa. Znów do głosu doszli prorocy np. Eliasz, wywodzący się z biedoty czynił cuda i krytykował władze. Podczas suszy założył się z kapłanami Baala kto sprowadzi deszcz. Tamci nie dali rady, a dzielny Eliasz jak można się domyślić deszczyk sprowadził. Nie udało mu się jednak obalić Domu Omariego, choć miał za sobą lud.
Jego następca Elizeusz uknuł spisek obalił Acheba (syna Omariego), jednak nowo mianowany król czynił to samo co poprzednicy.
W IX w pne wzrosła potęga Asyrii, Izrael płacił daniny, jednak 733-734 Asyryjczycy podbili Galilee, a w 722/21 Samarię. Sargon II spustoszył półn. Królestwo deportując całą elitę. Sychem znikło z powierzchni ziemi. Żydzi byli w niewoli u Asyryjczyków do Samarii sprowadzono ludy z Kuty i innych.
- To pierwsza masowa tragedia Żydów. 10 plemion znikło z historii (stopiły się z ludem Asyrii tracąc wiarę i język)
Kapłani Jerozolimy zawsze mieli zastrzeżenia do kultu północnych więc upadek i rozproszenie północnego królestwa oraz mieszane małżeństwa posłużyły za argument odmówienia Samarytanom ich pierwotnego izraelskiego rodowodu. Odtąd ich pretensje do bycia częścią narodu wybranego i posiadania pełni praw przysługującym mieszkańcom Ziemi Obiecanej nie były uznawane przez Żydów
W tym czasie, Juda obawiając się podobnego losu fortyfikowała się i w 701r zdołała przetrwać oblężenie Jerozolimy (zaraza zdziesiątkowała Asyryjczyków) Świątynia Jerozolimska stała się wyrocznią wszelkiej prawdy religijnej, wytępiono wszystkie kulty pogańskie, gdyż uważano, że przez to Bóg sprowadza na nich karę
Prorok Izajasz działał w latach 740 - 700
Był najwybitniejszym pisarzem ST. Jego dzieło wyznacza punkt począwszy od którego religia izraelska zaczęła nabierać coraz bardziej duchowego charakteru i przechodzić w wymiar uniwersalny. Nawoływał do przemian moralnych i sprawiedliwości społecznej oraz skruchy.
Prorok Jeremiasz nauczał, że nawet w niewoli Żydzi nie powinni tracić wiary, wierzyć że Bóg jest sprawiedliwy (karze ich za grzechy) i że nadal są narodem wybranym. Uchodzi za pierwszego Żyda (wcześniej byli to Izraelici - niestety autor nie wyjaśnia dlaczego)
- 16 marca 597 datuje się na koniec pierwszego państwa, gdyż Judee zdobyli Babilończycy i odesłali Izraelitów na wygnanie. Została tylko najbiedniejsza ludność. Zniszczono świątynie, mury, domy. Jednak Babilończycy w przeciwieństwie do Asyryjczyków nie skolonizowali Judy i nie osiedliły się tam inne plemiona.
Niewola babilońska trwa do 538 BC
Prorok Ezechiel
pierwsze biblijne wizje
podobnie jak Jeremiasz, Izajasz podkreślał, że na naród spadła kara
Wskazywał na indywidualną odpowiedzialność. Bóg nie karze obecnego pokolenia za grzechy poprzedniego, ale osądza każdego osobno podług jego czynów
Odtąd indywidualna odpowiedzialność stała się istotą żydowskiej religii
Między 734 a 581 miało miejsce wiele deportacji, i odtąd większość Żydów żyła poza Ziemią Obiecaną. Rozproszeni, pozbawieni przywództwa i organizacji musieli zapewnić sobie alter. Sposób podtrzymania swojej tożsamości. Znaleźli go w pismach
Wielu Żydów zostało kupcami, mogli więc finansować skrybów i utrzymywać Żydów w wierze poprzez nauczanie
W czasach wygnania dyscyplinowano Żydów i ściśle wymagano obrzezania, szabatu
Po raz 1 rok wyznaczony był przez regularne święta (było to możliwe dzięki babilońskim kalendarzom) : Paschy (czci założenie narodu Żydowskiego), Szałasów (wspomina wędrówkę po pustyni w czasie której naród i religia stały się jednym) Tygodni (otrzymanie praw), Nowy Rok, Dzień Pojednania
Badano prawa, odczytywano na głos, uczono się na pamięć
Żydzi na wygnaniu pozbawieni państwa stali się nomokracją - z własnej woli poddali się rządom Prawa
Istnieje istotowy konflikt pomiędzy religią a państwem Izrael. W kategoriach religii miały miejsce 4 wielkie okresy formatywne : za Abrahama, za Mojżesza, w czasie Wygnania, po zburzeniu Drugiej Świątyni. Dwa pierwsze stworzyły religię, dwa następne ją rozwinęły. W żadnym z tych okresów Żydzi nie posiadali niezależnego państwa. Łatwo zauważyć, że gdy Żydzi zyskują trwały i własny rząd, okazuje się, że z trudem zachowują swą religię w czystości. Rządząc samodzielnie często przechodzili na obce religie, tylko pośród przeciwności zdecydowanie trzymali się swoich zasad i rozwijali je.
Rozdział 2 „Judaizm”
Gdy Babilonia upadła, prymat uzyskała Persja. Tolerancyjny Cyrus Wielki nakazał Żydom powrót i odbudowanie Świątyni. Pod panowaniem Persów Żydzi czuli się bardzo dobrze, mieli zapewnioną całkowitą swobodę religijną
Żydzi powrócili w kilku falach. W 538, 520 (powróciło wielu pisarzy i kapłanów, odbudowano Świątynie. Była skromniejsza niż Salomona), 458 i wreszcie w 445 (na czele stał Nehemiasz, odbudowano Jerozolimę, odnowiono Przymierze, oficjalnie i prawnie zapoczątkowano judaizm.
Lata 400 - 200
Powstał kanon. Tora co prawda była już w kanonie od 622 BC, proces kształtowania kanonu zakończył się ok. 300 BC. Ukształtowanie kanonu sprawiło, że Żydzi porzucili w dużym stopniu spisywanie ksiąg, prorocy popadli w niełaskę, zwiększyła się wśród ludności znajomość testów (Synagogi zadomowiły się na dobre) Systematyczne nauczanie kanonu sprawiło, że judaizm stał się religią jednorodną i rygorystyczną
W 332 BC Aleksander Wielki pokonał Persję, a Żydzi w latach 332 - 200 znaleźli się pod panowaniem Ptolemeuszy, potem Selucydów. Nowi władcy wzbudzali „strach i przerażenie” bo budowali wymyślne machiny wojenne.
Greccy koloniści intensywnie napływali do Syrii i Palestyny, poddając te tereny gwałtownej hellenizacji. Budowano greckie miasta, wprowadzano greckie zwyczaje i kulturę. Sprzyjało to powstawaniu ortodoksyjnych sekt
Najwcześniejsze dokumenty z Qumran pochodzą z 250 BC
Żydzi z diaspory przyjmowali chętnie nową kulturę, w Judei dominował raczej nurt rygorystyczny
---------------------------------------------------------------------------------------------------------------
Jednak w Judei powstał nurt reformatorski. Jego zwolennicy chcieli połączyć judaizm z kulturą grecką, zrobić z judaizmu wyznanie uniwersalistyczne
W 175 BC ruch ten zyskał oparcie w seleucydzkim władcy Antiochu Epifanesie, który chciał przyspieszyć hellenizację, wprowadzić wysokie podatki. Mianował arcykapłanem zwolennika ruchu reformatorów. Podniesiono podatki, arcykapłan zarządzał funduszami publicznymi. W 171 zastąpiono go jeszcze bardziej progreckim arcykapłanem, wybudowano górujący nad świątynią akropol.
Konflikt stał się otwarty w 167 kiedy ogłoszono dekret zastępujący prawo mozaistyczne prawem świecki. Zniżono status świątyni, wprowadzono posąg wieloimiennego boga. Prawdopodobnie nie dokonał tego Antioch, który nie interesował się judaizmem, ale ekstermistyczni reformatorzy żydowscy chcący pozbyć się absurdalnego Prawa i kultu Świątynnego (Menelaos). Zmuszano żydów do składania ofiar Baalowi, nie godzili się na to. Pojawili się pierwsi męczennicy.
Nie uzyskali jednak poparcia pisarzy, chasidim, ani ludu (wysokie podatki)
Wojny machabejskie
OD tego momentu rygoryści mogli przetworzyć religijną dysputę w powstanie przeciw zaborczemu mocarstwu.
W mieści Modiin, reformator żydowski nadzorujący nową oficjalną ceremonię został zabity przez Matatiasza Hasmona.
Jego pięciu synów, pod wodzą Judy Machabeusza (od słowa młot) poprowadziło kampanię partyzancką przeciwo garnizonom Seleucydów. W ciągu 2 lat 166-164 całkowicie wyparli Greków z obszaru Jerozolimy
Świątynię oczyścili, poświęcając ją znów Jahwe w czasie uroczystego nabożeństwa w grudniu 164 BC. Do dziś obchodzone jest święto Chanuki, czyli Oczyszczenia.
W 152 Seleucydzi porzucili wysiłki zhellenizowania Judei siła. W roku 142 Seleucydzi milcząco unzali niezależność Judeii, a arcykapłanem po swoim bracie został Szymon Machabeusz
- Żydzi po raz pierwszy od 440 lat znów byli niezależni
Wśród rozkwitu uczuć narodowych sprawy religijne zeszły na dalszy plan, jednakże długa walka o niezależność od greckiego uniwersalizmu pozostawiła niusuwalne znamiona na charakterze judaizmu. Żarliwość ataków na Prawo wzbudziło żarliwą obronę Prawa. OD tego momentu jakakolwiek ingerencja w Świątynię natychmiast zwoływała tłum jerozolimskich ekstermistów religijnych. Tłum stał się ważnym elementem sceny jerozolimskiej. Takie tło intelektualnego terroru wywieranego przez religijny tłum sprawiło, że duch świecki i wolność intelektualna jakie rozkwitały w greckich gimnazjach, został wygnany z żydowskich ośrodków nauczania.
Pod koniec II w p Ch rozwinął się żydowski system edukacji narodowej. Przynajmniej w teorii wszyscy uczyli się Tory. Miało to ogromne znaczenie dla rozprzestrzenienia się synagog i narodzin faryzeizmu jako ruchu mającego korzenie w edukacji ludowej.
Szymon Machabeusz został zamordowany przez Ptolemeuszy. Jego następcą został Jan Hyrkan (134-104), a Jana jego syn Aleksander Janneusz (103-76)
Jan Hyrkan stwierdził, że podbicie Palestyny jest jego obowiązkiem. Zniszczył Samarię i świątynie na górze Gerizim. Zniszczył też kilka innych miast (Scytopolis) charakterystyczną cechą jego wojen jest całkowita masakra ludności w podbijanych miastach. Jedyną ich winą było to, że mówili po grecku. Aleksander Janneusz z jeszcze większą mocą kontynuował politykę ekspansji i przymusowego nawracania. Mordował też Judejczyków. Wg. Flawiusza wybuchła wojna domowa, trwała 6 lat i pochłońęła 50 tys. Ofiar.
Właśnie z tych czasów pochodzą pierwsze wzmianki o peruszim czyli faryzeuszach. Odrzucali królewski system religijny. Państwo znów podzieliło się przez wewnętrzne spory. (faryzeusze vs. Saduceusze)
PO śmierci Aleksandra w 76r. potęga Rzymu już wzrosła. Senat Rzymski nie mógł zaakceptować królestwa siłą nawracającego sąsiadów na swoją wymagającą i nietolerancyjną wiarę.
Wdowa po Aleksandrze widząc zagrożenie dopuściła faryzeuszy do Sanhedrynu, by umocnić państwo. Jednak zmarła w 67 a synowie znów rozpoczęli spór o sukcesję.
Ze sporu zwycięsko wyszedł Antypater (pół Żyd pół hellen), który za cel obrał sobie ułożenie stosunków z Rzymem. W 63 r BC porozumiał się z Pompejuszem i Judea stała się satelickim państwem Rzymu. Syn Antypatra Herod, włączył Żydów w system administracyjny Cesarstwa.
Herod Wielki
Herod panował Judeą od 37 do 4 BC. Był zarówno Żydem, ale jednocześniesprzyjał kulturze grecko-rzymskiej. Zasłynął z licznych zbrodni religijnych, sam wydawał wyroki.
W 40 r. ledwo uszedł z życiem, gdy frakcja prowadzona przez Antygona przejęła Jerozolimę. Zwrócił się do Rzymu i wrócił na czele rzymskiej armii. I zaprowadził nowy reżim.
Po przejęciu władzy w 37 jego pierwszym aktem była egzekucja 46 członków Sanhedrynu, którzy próbowali stosować Prawo w sprawach świeckich. Od tej pory Sanhedryn był wyłącznie sądem religijnym. Rozłączył koronę i arcykapłaństwo, odwoływał arcykapłana według własnych życzeń wybierając ich najczęściej z egipskiej i babilońskiej diaspory.
Herod naśladował Salomona, uwieczniał pamięć o sobie poprzez kolosalne budowle, wydatki na cele publiczne u akty miłosierdzia. Zbierał podatki z ogromnego obszaru dzieląc się z Rzymem. Zgromadził ogromny majątek osobisty przede wszystkim poprzez majątki tych, których ogłosił wrogami państwa. Według szacunków w czasach Heroda było 8 mln Żydów z czego 2,5 mln żyło w Palestynie.Stanowili więc ok. 10% Cesarstwa Rzymskiego
Spierał Żydów z diaspory, którzy uważali go za najlepszego przyjaciela.
Był dumny z przynależności rasowej i religijnej, jego polityka posiada znamiona idealizmu
Dostarczał funduszy na synagogi, biblioteki i instytucje charytatywne
Finansował także instytucje greckie np. olimpiadę, wybudował forum w Tyrze, teatry w Sydonie, Damaszku, wybrukował główną ulicę w Antiochii.
Odbudował Samarię, nazwał ją Sebaste, zbudował Cezareę, która stała się stolicą administracji rzymskiej. W całej Palestynie budował pałace i twierdze.
W 22 BC. ogłosił wolę przebudowy świątyni na wspaniałą skalę przewyższająca świetność świątyni Salomona. Budowę zakończono niedługo przed tym, jak Rzymianie zrównali ją z ziemią w 70r.
Śmierć Heroda właściwie zakończyła ostatni okres trwałych rządów Żydów w Palestynie, aż do połowy XX w. Palestyna od tej pory była zarządzana przez rzymskich prokuratorów
Rzymianie tolerowali religię i zwyczaje, ale Żydzi nie byli w stanie wytrzymać konfliktu i sprzeczności między religią żydowską, a kulturą grecką.
Jan Chrzciciel działał w Galilei i Perei. Były to krainy prawowierności dołączone do Judei siłą za czasów Machabeuszy. Nauczał Żydów, że nadchodzi Dzień Sądu i przyjście Mesjasza. Wszyscy muszą wyznać swe grzechy i przyjąć chrzest z wody jako symbol pojednania i w ten sposób przygotować się na Sąd Ostateczny. Oczekiwał na Mesjasza, który będzie synem człowieczym.
Żydowska doktryna mesjańska opierała się na przekonaniu, że król Dawid był powołany przez Boga i, że on i jego potomkowie będą panować na Izraelem. Po upadku królestwa, przekonanie to przeistoczyło się w profetyczne oczekiwanie restauracji panowania Domu Dawidowego.
W II i I wieku BC charyzmatyczna postać wybrańca boskiego zaczęła być nazywana Mesjaszem czy pomazańcem. Uważano, że mesjasz wprowadzi istotne zmiany w istniejącym porządku (wywróci świat do góry nogami). Dlatego ciężko im było przekonać się do mesjańskiego wzoru jaki reprezentował sobą Jezus.
Jezus
jego obraz pasował za to do opisu Mesjasza z księgi Izajasza
Jezus brał udział w sporze w obrębie pobożnej społeczności żydowskiej. Spór był w dwóch kwestiach: centralnego miejsca i niezbędności Świątyni oraz stopnia przestrzegania Prawa.
Jezus stał po stronie tych, którzy traktowali Świątynię jako przeszkodę, na drodze upowszechnionego dążenia do świętości. Traktował Świątynie jako źródło zła, przewidział nawet jej zniszczenie. Uważał, że świętość spływać będzie na lud dzięki szkołom elementarnym i synagogom. Nie trudna się więc domyśleć, że jego nauczanie niezbyt odpowiadało faryzeuszom, saduceuszom, Sanhedrynowi
W drugiej kwestii Jezus należał do szkoły Hillela.
Dl a Szammaja (-50 - 30 ) istota Tory przejawiała się w szczegółach. Jeżeli nie osiągągało się dokładnej zgodności w szczegółach, system nie posiadał znaczenia i nie mógł się utrzymać.
Dla Hilella esencją Tory był jej duch : jeżeli właściwie ujęła się jej ducha, szczegóły same ułożą się właściwie. Tradycja kontrastuje gwałtowność i pedanterię Szammaja z pokorą i ludzkością Hillela. Najlepiej jednak pamiętano pragnienie Hilella, by uczynić możliwym przestrzeganie Prawa dla wszystkich Żydów i nawróconych.
Tora nie jest tylko kodeksem etycznym. Jest także zestawem absolutnych przykazań boskich odnoszących się do ogromnego obszaru rozmaitych działań począwszy od obrzezania, przez sposób odżywiania się do przepisów dot. Czystości. To właśnie tworzyło bariery między Żydami, a resztą ludzkości. Tu leżała przeszkoda na drodze do uniwersalizacji judaizmu, to przez to niechętni mu byli Grecy.
Droga nauczania Jezusa polegała na przełożeniu nauczania Hillela na system teologii moralnej i poprzez to na ogołoceniu Prawa ze wszystkiego poza elementami moralnymi i etycznymi
Działalność Jezusa uderzała w judaizm w wielu zasadniczych kwestiach, jego aresztowanie i osądzenie było nieuniknione. Jego wrogość do Świątyni była nie do zaakceptowania nawet dla liberalnych faryzeuszy. Jego odrzucenie Prawa miało charakter zasadniczy. Negowało to bowiem użyteczność Prawa dla procesu zbawienia i sądu. Oznajmiał, że człowiek może bezpośrednio zwracać się do Boga, nawet jeżeli jest biedny, nieuczony i grzeszny. Stwierdzał, że w Dniu Sądu nie potrzeba posłuszeństwa, ale wiary.
Jezus nie został ukamienowany wg. Prawa żydowskiego, ale wg. Rzymskiego - ukrzyżowany
Przemoc żydowskiego rygoryzmu zaowocowała konfliktem z grecko- rzymskim światem w latach 66—60 i ostateczne odcięcie chrześcijaństwa od judaizmu. Oba bunty żydowskie należy ujmować w kategorii rasowego i kulturalnego konfliktu.. Szczególna wrogość do Żydów, która wyłoniła się w połowie pierwszego tysiąclecia przed Chrystusem była rezultatem żydowskiego monoteizmu i jego konsekwencji społecznych. Nie mogli uznać innych bóstw. Już w 500 r BC wiara Żydów była bardzo stara i zachowywała starożytne praktyki i tabu, porzucone gdzie indziej. Kierowani przez coraz bardziej rygorystycznych przywódców wiernie przestrzegali tych praktyk. Obrzezanie czyniło ich kimś odrębnym.
W 133 BC doradcy powiedzieli władcy seleucyjskiemu Antiochowi Sidetsowi, że powinno się zniszczyć Jerozolime, a naród żydowski unicestwić, ponieważ jest to jedyny lud na Ziemi, który odmawia wejścia w stosunki z resztą ludzkości
Od śmierci Heroda, stosunki między Żydami, a Rzymem stale się pogarszały.
Powstania
Bunt w 66 r ne rozpoczął się nie w Jerozolimie, a w Cezarei po zakończeniu grecko-żydowskiego procesu sądowego wygranego przez Greków. Uczcili oni wygraną pogromem w dzielnicy żydowskiej, podczas gdy greckojęzyczne straże nie reagowały. W tym samym czasie postanowiono zabrać pieniądze ze skarbca świątynnego. W Jerozolimie zawrzało, wojska rzymskie splądrowały Górne Miasto, kapłani zaniechali ofiar na rzecz Rzymu. Jerozolima wypełniała się żądnymi zemsty żydowskimi uchodźcami z innych miast, gdzie grecka większość napadała na ich dzielnice. Rzymski garnizon został zaatakowany i zmasakrowany. A więc Wielkie Powstanie było wojną domową i rasową między Żydami i Grekami. Radykalni nacjonaliści po objęciu władzy nad Jerozolimą zwrócili się przeciw bogatym.. Spalono archiwa świątynne gdzie były wszelkie zapisy długów.
Rzym zareagował szybko i oblężenie Jerozolimy skończyło się we wrześniu 70 ne. Było to za rządów Wespazjana. Jego syn Tytus oblegał Jerozolimę. Miał 60 tys. Ludz. Powstańcy mieli ok. 25. tys. Ostatnia twierdza - Masada padła w 73. Z Jerozolimy zostały zgliszcza, świątynię zniszczono. Mimo to po powstaniu, emocje antysemickie rosły i nadal się rozpowszechniały. Nawet w diasporze spotykali stale kłopoty.
Cesarz Hadrian chciał stworzyć nowe polis na gruzach Jerozolimy i postawić świątynię rzymską na górze świątynnej. Zaraz po odjeździe Hadriana judejscy Żydzi zaatakowali. Bunt trwał cztery lata. Trzeba było skoncentrować w Palestynie legiony z całego cesarstwa. Ostatnia twierdza padła w 135r. Spory zasięg i początkowy sukces umożliwił fakt, że Żydzi posiadali charyzmatycznego przewódce Szymona Bar Kochbe.
Rzymska zemsta była okrutna. Zniszczono 500 twierdz, 1000 miat i wsi. Dion mówi, że zginęła 580 tys Żydów. Niemal cała Judea była ruiną. (niewolnik żydowski - jak podaje autor - był tańszy od konia)
Hadrian nadal sobie chciał to miasto zbudować i zbudował. Nazywało się Aelia Capitolina. Sprowadził Greków by zaludnić miasto, Żydom zabroniono tam wstępu pod karą śmierci. (zakaz zniesiono w IV wieku za sprawą cesarza Juliana)
Dwie katastrofy. W 70 i 135 zakończyły historię żydowskiego państwa w starożytności. Skutki to ostateczna separacja judaizmu i chrześcijaństwa. Pierwotne chrześcijaństwo zamarło, a triumf święciło chrześcijaństwo zhellenizowane na czele z Pawłem.
Rozłam całkowity nastąpił ponieważ Żydzi (byli w stanie zaakceptować decentralizacje świątyni i odmienny pogląd na Prawo) nie byli w stanie uznać, że Jezus może być i Bogiem i człowiekiem. Zawsze rozróżniali podział i to stanowiło istotę ich teologii. Nie mogli przyjąć Jezusa jako Boga, który stał się człowiekiem. Chrześcijanie nie mogli przyznać, że Jezus nie był Bogiem. Jeżeli Chrystus nie był Bogiem - chrześcijaństwo byłoby fałszywe. Jeżeli był Bogiem - judaizm byłby fałszywy.
-> Ewangelię Mateusza i Jana w niektórych miejscach oskarżają Żydów, stworzyli oni specyficzną postać chrześcijańskiego antysemityzmu, która nałożyła się i wymieszała z pogańską tradycją antysemityzmu, by z biegiem historii stać się potężnym motorem napędowym….. Przed wybuchem powstania w 132 w Żydach i chrześcijanach widziano otwartych wrogów
Jednak chrześcijaństwo dużo zaczerpnęło od judaizmu. Przejęli Pięcioksiąg, księgi prorockie w dużo większej liczbie niż w kanonie Żydów. Przejęli liturgię, eucharystie (też ma żydowskie korzenie), szabat, święta, kadzidła, psalmy, hymny, szaty, modlitwy, kapłanów, męczenników, czytanie świętych ksiąg, synagogę (kościół). Nawet urząd arcykapłana (zmieniony na papieża). Poza chrystologią nie ma we wczesnym kościele nic, czego nie zapowiadał judaizm
po powstaniach judaizm przestał być religią państwową, a panowanie Tory stało się wyłączne, bo nie zostało nic innego
Tora zachowała judaizm i tożsamość narodu. Żydzi przetrwali ponieważ okres intensywnej introspekcji umożliwił przywódcą intelektualnym rozbudowanie Tory w system teologii moralnej.
Jochanan ben Zakkai nie popierał powstania. Uzyskał on od władz rzymskich na założenie ośrodka kierującego żydowską religią w Jawne (zachód od Jerozolimy). Akademia w Jawne wykonywała obliczenia kalendarza żydowskiego i zakończyła proces kanonizacji Bibilii. Ustaliła postać wspólnych modlitw, zasady poszczenia i pielgrzymowania. Akademia wyświęcała nowych rabinów na podstawie ich doświadczenia i zasług. Jawne przestało się nadawać do zamieszkania po powstaniu Bar Kochby i w ładze rabiniczne przeniosły się do Usza (zachodnia Galilea)
Główny nurt judaizmu rabinicznego odrzucał dychotomię ciała i duszy. Ciało i dusza było jednym. Jest to poważna różnica między judaizmem a chrześcijaństwem. Umartwianie ciała i posty były nie do przyjęcia przez Żydów. Odwrócili się od monastycyzmu, ascetyzmu i pustelnictwa. Powstrzymywanie się od wina i seksu było grzechem, bo „czyż nie wystarczą Ci zakazy Tory, że dodajesz inne od siebie samego”? Samobójstwo było świętokradztwem bo człowiek należał do Boga i został stworzony na jego podobieństwo. Wszyscy ludzie są równi zarówno arcykapłan jak i niewolnik (zasadnicza różnica między faryzeuszami a saduceuszami)
Żydzi byli pierwszym społeczeństwem stosującym przywileje wynikające posłuszeństwa. Sądy i prawo opierało się na demokratycznych zasadach
Żydzi sądzili, że grzech i cnota mają charakter nie tylko indywidualny, ale i zbiorowy. Biblia nieustannie wskazuje, że miasto czy naród mogą ściągnąć na siebie karę poprzez czyny
Każdy Żyd jest ubezpieczeniem drugiego. Widząc jak ktoś grzeszy musi się temu sprzeciwić, jeśli tego nie zrobi - grzeszy.
W średniowieczu najlepiej mieli Żydzi w Babilonii. Uważali się za najczystszych. Gminy babilońskie wytworzyły wysoki standard uczonych. Talmud babiloński jest bardziej szczegółowy niż palestyński. Jednak w Babilonii również nie obeszło się bez prześladowań. Jednak w Palestynie i zachodniej diasporze sytuacja Żydów była znacznie cięższa W 313 Konstantyn zakończył prześladowania państwowe chrześcijaństwa. Nastąpił krótki okres tolerancji. Jednak od czterdziestych lat IV w chrześcijaństwo zaczęło nabierać cech kościoła państwowego. Z tego okresu pochodzą pierwsze edykty przeciwko pogańskim kultom. Chrześcijaństwo stało się religią masową. Namawiano do palenia idoli i pogańskich świątyń Było kwestią czasu, aby zwrócili się również przeciwko Żydom. Pod koniec IV w. chrześcijaństwo stało się normą w Cesarstwie, a pogaństwo zaczęło zanikać. Żydzi stali się widoczni - duża, dobrze zorganizowana grupa, bogata, wykształcona i odrzucająca chrześcijaństwo.. Stali się dla chrześcijaństwa problemem który należy rozwiązać. Byli nie lubiani przez tłum który wierzył, że pomagali władzom kiedy chrześcijaństwo było prześladowane. W latach osiemdziesiątych IV w na wszelkiego rodzaju niechrześcijan spłynął deszcz ograniczeń prawnych (za Teodozjusza I). W tym samych czasie powszechne stały się ataki na synagogi. W V w. Żydom żyjącym w społ. Chrześcijańskich cofnięto większość praw obywatelskich i wszystkie przywileje. Wykluczono ich z urzędów i z wojska.
Św. Augustyn dowodził, że istnienie Żydów jest częścią planu bożego, zatem polityka kościoła dopuszczała istnienie niewielkich gmin żydowskich. Kościół grecki jednak był bardziej wrogi.