RYNEK KAPITALOWY
Rynek kapitałowy daje emitentowi papierów wartościowych możliwość pozyskania środków na planowaną przez niego działalność gospodarczą, na inwestycje, nabywcy natomiast stwarza możliwość przynoszącej zysk lokaty, o rentowności wyższej niż alternatywne możliwości inwestowania kapitału lub po prostu umożliwia zabezpieczenie środków finansowych. Rynek ten daje szansę łatwego i szybkiego przenoszenie środków finansowych zarówno między rożnymi sektorami rynku finansowego, jak i rożnymi częściami gospodarki. Rynek kapitałowy można podzielić na:
międzynarodowy rynek kapitałowy,
krajowy rynek kapitałowy.
Krajowy rynek kapitałowy
Podmioty i instrumenty krajowego rynku kapitałowego:
Na rynku kapitałowym firmy pozyskują fundusze na sfinansowanie potrzeb długoterminowych (inwestycyjnych). W procesach zachodzących na rynku kapitałowym uczestniczą dwa rodzaje podmiotów:
emitenci papierów wartościowych
podmioty dysponujące oszczędnościami, które inwestują posiadane oszczędności w instrumenty rynku kapitałowego.
Instrumenty rynku kapitałowego można podzielić na dwie grupy:
papiery wartościowe o stałym oprocentowaniu,
papiery wartościowe o zmiennym oprocentowaniu.
Papiery wartościowych o stałym oprocentowaniu to długoterminowe zobowiązania (obligacje) skarbu państwa, przedsiębiorstw, oraz ludności (głównie kredyt hipoteczny) i samorządów lokalnych. Charakterystyczne dla tej grupy instrumentów kapitałowych jest to, iż w większości przypadków przynoszą posiadaczowi pewny dochód. Papiery o zmiennym oprocentowaniu to przede wszystkim akcje przedsiębiorstw i firm. Zmienność dochodu akcji firm i przedsiębiorstw wynika stąd, że ich właściciel ma prawo do pewnej części zysku. Wielkość zysku jest trudna do przewidzenia, dlatego dochód posiadacza akcji nie może być z góry określony.
Innymi popularnymi papierami wartościowymi są papiery dłużne o zmiennym oprocentowaniu, indeksowane na WIBOR, a pewna cześć na inflację.
Segmenty rynku kapitałowego:
Rynek kapitałowy w zależności od stopnia rozwoju i dojrzałości może składać się z rożnych segmentów. Podział zasadniczy, to podział według występujących na rynku kapitałowym instrumentów finansowych:
rynek papierów wartościowych - stanowi zasadniczą część rynku kapitałowego. Papiery wartościowe to dokumenty, które stwierdzają prawo własności w firmie, bądź fakt udzielenia pożyczki określonemu podmiotowi, a tym samym uzyskanie praw do świadczeń z tego tytułu. Papiery wartościowe dzieli się na:
papiery potwierdzające wierzytelność tj.: pożyczki publiczne, obligacje komunalne, obligacje zamienne, inne obligacje, oraz różnego rodzaju bony,
papiery potwierdzające współwłasność tj.: akcje, udziały, certyfikaty inwestycyjne.
Charakterystyczną cechą papierów wartościowych występujących na rynku kapitałowym jest ich powszechny i szybki obrót, duże rozproszenie współwłasności pomiędzy dużą ilość ich posiadaczy, łatwa wzajemna wymienialność oraz proste procedury przenoszenia wartości.
rynek skryptów dłużnych - rynek papierów wartościowych, których obrót dokonuje się na rynku pieniężnym (krótkoterminowe papiery dłużne: bony, certyfikaty zamienne i weksle komercyjne) oraz na rynku kapitałowym (długoterminowe papiery wartościowe). Papiery dłużne są dokumentami, w których emitent potwierdza zaciągnięcie pożyczki i zobowiązuje się do jej zwrócenia w ustalonym z góry terminie oraz do zapłacenia odsetek. Są to papiery stwierdzające udzieloną pożyczkę podobnie jak obligacje, z tą różnicą, iż stosuje się do nich inne zasady emisji i obrotu. Dominującą forma prawną skryptów dłużnych jest weksel.
rynek transakcji terminowych - na rynku kapitałowym występują instrumenty finansowe tzw. pochodne czy derywaty, umożliwiające zawieranie transakcji terminowych. Transakcja terminowa polega na zawarciu umowy nabycia prawa kupna lub prawa sprzedaży danego papieru wartościowego (akcji, obligacji) w przyszłości po z góry określonej cenie. Transakcje terminowe dzielą się na:
opcyjnie (warunkowe) - nabywający nie ma obowiązku ich realizacji,
bezwarunkowe - strony umowy zobowiązują się do realizacji przyjętych warunków umowy.
Transakcje terminowe dają ogromne możliwości spekulacji giełdowych, ale należą do najbardziej ryzykownych na rynku kapitałowym ze względu na duże wykorzystanie dźwigni finansowej.
Rynek pierwotny i wtórny:
Rynek kapitałowy dzieli się na:
rynek pierwotny,
rynek wtórny.
1.1.1 Rynek pierwotny
Na rynku pierwotnym wyróżniamy obrót publiczny oraz obrót niepubliczny. Podział ten wynika z zakresu ochrony potencjalnego inwestora, a także zasięgu emisji. W Polsce stosuje się odpowiednio rożne akty prawne. W odniesieniu do obrotu publicznego stosuje się ustawę: „Prawo o publicznym obrocie papierami wartościowymi”. W odniesieniu do obrotu niepublicznego stosuje się szereg różnych aktów prawnych, z których głównym jest Kodeks handlowy.
Obrót publiczny - Publicznym obrotem papierów wartościowych jest: „propozycja nabycia papierów wartościowych emitowanych w serii, skierowana do więcej niż 300 osób albo do nieoznaczonego adresata” (np. przy wykorzystaniu środków masowego przekazu). Wyjątkami, w których powyższej zasady się nie stosuje, są następujące sytuacje: „oferowanie nabycia papierów wartościowych w postępowaniu likwidacyjnym, upadłościowym i egzekucyjnym oraz udostępnianie przez Skarb Państwa akcji pracownikom, producentom rolnym i rybakom trwale związanym z przedsiębiorstwem”.
Na rynku pierwotnym dochodzi do sprzedaży inwestorom nowych emisji papierów wartościowych przez emitenta lub subemitenta. Sprzedaż akcji w obrocie pierwotnym (lub pierwszej ofercie publicznej) może następować na wiele sposobów. Najczęściej stosuje się metodę stałej ceny. Innym sposobem sprzedaży akcji na rynku pierwotnym jest metoda przetargowa.
Metody przeprowadzania pierwszej oferty publicznej.
Metoda stałej ceny.
Spółka emituje określoną ilość akcji w ustalonej cenie emisyjnej za jedną akcję. Wyspecjalizowane instytucje, najczęściej domy maklerskie, przyjmują zamówienia na akcje. Zamawiający deponuje środki pieniężne adekwatne do wielkości zamówienia. Po złożeniu zamówień emitent nie może podwyższyć ceny. W przypadku gdy zamówienia opiewają na większą ilość od zakładanej przez emitenta, zlecenia są zwykle (może to zależeć od warunków emisji) redukowane proporcjonalnie np.: jeśli zamówienia przekraczają ofertę emitenta dwukrotnie zlecenia są redukowane o 50%. Jeżeli łączny popyt na akcje jest niższy niż oferta emitenta, zgodnie z Kodeksem handlowym, emisja nie dochodzi do skutku. Wynika to z faktu, iż spółka emitując nowe akcje ma obowiązek przeznaczyć je na określony cel. Jeżeli nie uzyska zakładanej kwoty z emisji akcji cel spółki nie może być osiągnięty. Prawo nie dopuszcza do "częściowej" emisji.
Sposobem na zapewnienie sukcesu emisji jest znalezienie przez emitenta gwaranta emisji. Może się to odbyć przez znalezienie subemitenta inwestycyjnego lub subemitenta usługowego. Subemitent inwestycyjny, na podstawie umowy subemisji inwestycyjnej, ma obowiązek nabycia na własny rachunek całości lub części oferowanych papierów wartościowych, na które nie złożono zapisów w ustalonym terminie. Subemitent usługowy natomiast nabywa od emitenta całość lub część emisji gwarantując jej powodzenie (jeśli umowa przewiduje nabycie całości emitowanych papierów wartościowych przez subemitenta) podejmując działania na własne ryzyko. Działania te polegają na sprzedaży akcji na rynku pierwotnym lub w pierwszej ofercie publicznej.
Umowy subemisji wiążą się z możliwością osiągnięcia znacznego zysku przez subemitentów. Choć ponoszą oni ryzyko związane z możliwym spadkiem koniunktury, to jednak z drugiej strony pobierają za to prowizje. W odniesieniu do inwestorów objęcie części emisji przez subemitenta inwestycyjnego jest raczej niedobrym znakiem, gdyż subemitenci nabywają akcje od emitenta taniej niż inni uczestnicy rynku co może spowodować spadek cen tych papierów wartościowych na giełdzie. Subemitenci zazwyczaj sprzedają swoje akcje po cenach niższych niż pozostali inwestorzy.
Metoda przetargowa.
Innym sposobem sprzedaży akcji na rynku pierwotnym (lub w pierwszej ofercie publicznej) jest metoda przetargowa. Podstawowym wariantem tej metody jest wariant, w którym spółka oferuje określoną ilość akcji po cenie nie niższej niż cena za jedną akcję określoną w prospekcie emisyjnym. Charakterystycznym dla tego rodzaju metody są ogólnie określone cele emisji (np. rozbudowa sieci dystrybucji, unowocześnienie parku maszynowego - w kilku wariantach). „Złożenie zamówienia polega na określeniu liczby akcji, jaką inwestor zamierza kupić, wraz z proponowaną ceną, która nie może być niższa od ceny określonej przez emitenta w prospekcie emisyjnym. Oferty trafiają do arkusza zamówień, na podstawie którego ustala się tzw. cenę równowagi, tzn. cenę równoważącą popyt z podażą. Oferty porządkuje się od najlepszej (z punktu widzenia spółki) do najgorszej”. Ustalając cenę emisyjną zasadniczą kwestią staje się konieczność znalezienia nabywców na wszystkie oferowane przez emitenta papiery wartościowe. „Wyznaczona optymalna cena często powoduje, iż ogólny popyt na akcje przy takiej cenie przewyższa podaż. Pojawia się więc problem jak podzielić akcje miedzy inwestorów gotowych zapłacić wyznaczoną cenę za akcje”. W przypadku zaistnienia powyższej sytuacji pierwszeństwo zakupu posiadają ci inwestorzy, którzy oferowali cenę wyższą od ustalonej ceny emisyjnej. Otrzymują oni tyle akcji, ile zamówili. Pozostałe akcje przyznaje się pozostałym inwestorom dzieląc je proporcjonalnie aż do wyczerpania puli. Logicznym wynikiem stosowania tej metody sprzedaży jest sytuacja, w której cześć inwestorów nie może otrzymać akcji w ogóle, gdyż papierów tych po prostu dla nich zabraknie. W powyższym przypadku otrzymają oni zwrot wpłaconej gotówki. Stosowanie oferty przetargowej niesie ze sobą pewne ryzyko inwestycyjne dla inwestorów. Ci którzy źle ocenili szansę na powodzenie emisji zamrażają pokaźną kwotę pieniędzy do czasu przydziału emisji nie będąc pewnymi czy akcje w ogóle dostaną. „Uczestnictwo w tego typu ofercie powinno opierać się na właściwym rozeznaniu co do przyszłej ceny”.
Porównanie metod
Przedstawione powyżej metody mają swoje wady i zalety. W przypadku metody stałej ceny wadą jest możliwość złej wyceny spółki. Jeśli ustalona cena okaże się za niska, spółka otrzyma mniej środków. Z drugiej strony, jeśli ustalona cena emisyjna jest za wysoka, liczba zamówień na akcje może okazać się nie wystarczająca dla powodzenia emisji.
Główną wadą metody przetargowej natomiast, jest eliminacja części inwestorów z uczestnictwa w przetargu. Ze względu na fakt, iż mali inwestorzy najczęściej nie posiadają wystarczającego rozeznania co do właściwej wyceny spółki, zostają automatycznie wyeliminowani z przetargu - nie starcza dla nich akcji. Z tego samego powodu inwestorzy ci często sami rezygnują z oferty. Taka rezygnacja jest niekorzystna dla rozwoju spółki, gdyż brak małych inwestorów w gronie posiadaczy akcji określonej spółki może znacząco ograniczyć płynność papierów wartościowych spółki. Inną wadą metody przetargowej może być zjawisko ,,wywindowania" ceny na bardzo wysoki poziom, „co z jednej strony oznacza wysokie wpływy z tytułu emisji, z drugiej jednak prowadzi do spadku notowań na giełdzie”. Spadek notowań natomiast może zmniejszyć zaufanie inwestorów do spółki i mieć negatywny wpływ na powodzenie przyszłych emisji.
Ze względu na przedstawione wady metod władze spółek stosują szereg rożnych modyfikacji przeprowadzania ofert sprzedaży. Modyfikacje te polegają na ustalaniu ceny minimalnej i maksymalnej oferowanych papierów czy podziale puli akcji na transze, które następnie sprzedawane są różnymi sposobami. Część akcji można sprzedawać przy ustalonej cenie (dogodne rozwiązanie dla inwestorów indywidualnych), a część metodą przetargową (dogodne rozwiązanie dla inwestorów instytucjonalnych). Podejście takie pozwala w dużym stopniu zadowolić zarówno inwestorów drobnych, jak i dużych.
1.1.2 Rynek wtórny
Rynek wtórny to cześć rynku kapitałowego, na którym obrót papierami wartościowymi (sprzedaż i kupno) odbywa się pomiędzy inwestorami. Emitent jest z niego wyłączony - nie otrzymuje dodatkowego kapitału. Dotychczasowi akcjonariusze zbywają akcje, sprzedając je nowym osobom, które stają się nowymi akcjonariuszami spółki lub powiększają swój dotychczasowy stan posiadania akcji tej spółki. Na rynku wtórnym kształtuje się cena papieru wartościowego, odzwierciedlająca jego wartość.
Rynek wtórny jest uzupełnieniem rynku pierwotnego. Na rynku tym inwestor może dokonać zakupu lub sprzedaży papieru wartościowego w dogodnym dla siebie momencie. Wtórny rynek kapitałowy dzieli się na trzy segmenty: prywatny (niepubliczny), pozagiełdowy i giełdowy. Najważniejszymi instytucjami reprezentującymi poszczególne segmenty tego rynku są: Giełda Papierów Wartościowych w Warszawie S.A. oraz Centralna Tabela Ofert (CeTO) S.A. Trzeci segment rynku wtórnego papierów wartościowych to rynek, na którym dokonywane są transakcje między różnymi instytucjami finansowymi, a także między instytucjami finansowymi i inwestorami (dotyczy to głównie wymiany np. bonów skarbowych).
Rynek pozagiełdowy i giełdowy dotyczy dopuszczonych do publicznego obrotu spółek dużych.
„Rynek pozagiełdowy - to rynek, który nie ma ustalonego miejsca transakcji. Najczęściej odbywają się one za pośrednictwem środków telekomunikacyjnych między biurami maklerskimi, które są pośrednikami inwestorów. Rynek pozagiełdowy jest zazwyczaj regulowany”.
WIBOR - Warsaw Interbank Offered Rate - średnie oprocentowanie, po jakim polskie banki gotowe są udzielić pożyczek innym bankom.
http://www.kpwig.gov.pl
Tamże.
Tamże.
Emitent może ustalić inne warunki przydziału akcji.
http://www.kpwig.gov.pl/f1c1.htm
Tamże.
Tamże.
http://www.kpwig.gov.pl/f1c1.htm
Tamże.
Tamże.
Tamże.
Tamże.
Krzysztof Jajuga, Rynek wtórny papierów wartościowych, [w] Anatomia Sukcesu. Instytucje i zasady funkcjonowania rynku kapitałowego
Tamże.