WADY OŚWIADCZENIA WOLI

Stany faktyczne

uzasadniające pozbawienie oświadczenia woli

skuteczności prawnej

1 rok -termin zawity

dla osoby

składającej ośw. woli

Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli

możliwość wolnego wyboru całkowicie wyłączona

brak rozeznania, niemożność zrozumienia własnych

lub cudzych posunięć

(w stanie choroby psychicznej,

niedorozwoju umysłowego albo innych,

chociażby nawet przemijających zaburzeń czynności psychicznych

np., rozwinięte zmiany miażdżycowe, działanie narkotyków, alkoholu lub środków farmakologicznych)

pozorność

• strona nie ma zamiaru wywołania skutków prawnych właściwych dla określonej czynności prawnej ale istnieje pozór

• (z góry powziętym zamiarem stron jest brak woli wywołania skutków prawnych. Strony więc udają, że dokonują jakiejś czynności prawnej)

• ma na celu ukrycie innej - rzeczywistej i zamierzonej - czynności prawnej, na przykład strony udają, że zawierają umowę sprzedaży, chcąc ukryć darowiznę nieruchomości i w ten sposób uniknąć wyłączenia rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych (art. 6 w zw. z art. 5 ust. o ks. wiecz. i hip.).

• Nie jest więc oświadczeniem woli pozornym oświadczenie nie na serio, w żarcie, na scenie,

Postanowienie Sądu Najwyższego - Izba Cywilna

z dnia 21 kwietnia 2004 r.

III CK 523/2002

LexPolonica nr 1852456

Stan wyłączający świadome albo swobodne powzięcie decyzji i wyrażenie woli może być rozumiany tylko jako stan, w którym możliwość wolnego wyboru jest całkowicie wyłączona. Sugestia osób trzecich nie wyłącza swobody powzięcia decyzji. W przeciwnym wypadku - jak zgodnie podkreśla się w doktrynie - niemal każde oświadczenie woli byłoby dotknięte wadą wskazaną w art. 945 § 1 pkt 1 kc, rzadko bowiem człowiek działa zupełnie swobodnie.

Zaniżenie ceny sprzedaży?

III CZP 83/66, Lexpolonica nr 296238 (NP 3/68, s. 477) wyraził pogląd, że „wady w określeniu ceny nie stanowią przyczyn nieważności samej umowy”, natomiast w wyroku z 18 marca 1966 r.,

II CR 123/66, Lexpolonica nr 356507 (OSNCP 2/67, poz. 22) zajął odmienne stanowisko, a mianowicie że: „umowa sprzedaży, w której kontrahenci wskazali cenę sprzedanego przedmiotu odmienną od rzeczywiście umówionej, jest umową pozorną. Strony bowiem, składając oświadczenie woli co do sprzedaży-kupna określonego przedmiotu za określoną cenę, ukryły przez to czynność o odmiennej treści, polegającą na sprzedaży tegoż przedmiotu za inną cenę. Spełnione są więc przesłanki przewidziane w art. 83 § 1 k.c.”.

Przykładem pozornej umowy o pracę (art. 83 § 1 k.c.) może być ukryta pod nią ważna umowa cywilnoprawna, której przedmiotem jest pełnienie przez jedynego wspólnika spółki z ograniczoną odpowiedzialnością funkcji członka zarządu (tak SN w wyroku z 23 lipca 1998 r., I PKN 245/98, Lexpolonica nr 335049, OSNAPiUS 16/99, poz. 517).

Ochrona osób trzecich przed skutkami pozorności

Pozorność nie może szkodzić osobom trzecim, które w drodze odpłatnej czynności prawnej dokonanej na podstawie pozornego oświadczenia woli nabyły prawo lub zostały zwolnione od obowiązku.

Np. nabycie służebności gruntowej od osoby, która z powodu pozorności umowy przeniesienia własności nie nabyła własności nieruchomości władnącej.

Osobą trzecią w rozumieniu tego przepisu może być każdy, z wyjątkiem stron pozornej czynności prawnej, ich przedstawicieli i następców prawnych pod tytułem ogólnym.

Pozorna

sprzedaż

Sprzedawca Anna kupujący Jan

Nabywca służebności Adam

pozorność czynności prawnej stwierdzonej dokumentem może być udowodniona za pomocą zeznań świadków i przesłuchania stron, również między uczestnikami tej czynności. Sąd Najwyższy wyroku z 18 marca 1966 r., II CR 123/66, Lexpolonica nr 356507 (OSNCP 2/67, poz. 22)

BŁĄD

może dotyczyć zarówno

• faktów

• 
  prawa

• może dotyczyć nie tylko essentialia negotii (na przykład kupujący mylnie sądzi, że kupuje samochód na raty, podczas gdy chodzi o umowę leasingu),

• innych elementów należących do treści czynności prawnej, na przykład kupujący jest przekonany, że kupuje obraz Wojciecha Kossaka, --- obraz namalował Jan Matejko.

walor istotności błędu musi być zobiektywizowany;

Przykłady:

Najbardziej zdecydowane wypowiedzi Sądu Najwyższego dotyczą problemu istotności błędu przy uznaniu dziecka (art. 80 k.r.o.). Podstawą unieważnienia uznania dziecka z powodu wady oświadczenia woli może być błąd, podstęp i groźba bezprawna. Tak np. uznaje się za błąd istotny mylne przekonanie uznającego, że jest ojcem dziecka, oparte na przeświadczeniu, że tylko on obcował w okresie koncepcyjnym z matką dziecka (wyrok SN z 25 sierpnia 1981 r., I CR 204/81, LexPolonica nr 318791). Podobnie błąd uznającego co do daty urodzenia dziecka jako błąd co do faktu pochodzenia dziecka od mężczyzny, który je uznał, jest istotny i stanowi wadę oświadczenia woli w rozumieniu art. 80 § 1 k.r.o. (wyrok SN z 7 czerwca 1976 r., IV CR 179/76, Lexpolonica nr 301144, OSNCP 2/77, poz. 32). Istotny jest także błąd polegający na mylnym przekonaniu uznającego, że dziecko urodziło się przedwcześnie, podczas gdy w rzeczywistości urodziło się donoszone, wobec czego zostało poczęte wcześniej niż uznający poznał matkę dziecka. Natomiast mężczyzna, który uznał dziecko, nie może żądać unieważnienia uznania z powodu błędu na tej tylko podstawie, że ujawnione później cechy krwi wyłączają możliwość jego ojcostwa (tak SN w uchwale składu 7 sędziów z 6 października 1969 r., mającej moc zasady prawnej, III CZP 25/69, Lexpolonica nr 300847, OSNCP 5/70, poz. 75). Nie stanowi istotnego błędu uznanie dziecka przez mężczyznę dlatego, że matka dziecka obiecała zawrzeć z nim małżeństwo, ale obietnicy nie dotrzymała (wyrok SN z 29 sierpnia 1985 r., I CR 219/85, Lexpolonica nr 310270, OSPiKA 7-8/86, poz. 145).

spółdzielnia może uchylić się od swego oświadczenia woli o przydziale mieszkania członkowi z powodu istotnego błędu wywołanego przez członka, który starając się o przydział mieszkania zataił wobec spółdzielni, że jego zamiarem nie było zamieszkanie w tym mieszkaniu, ale zbycie spółdzielczego prawa do lokalu (wyrok SN z 6 marca 1980 r., II CR 574/79, Lexpolonica nr 301396, OSNCP 11/80, poz. 209).

w odróżnieniu od błędu przewidywania i wnioskowania,

błędne prognozowanie wyników działalności gospodarczej, wskutek którego nie osiągnięto zysków, na które liczono (tak słusznie SA w Katowicach w wyroku z 17 sierpnia 1994 r., I ACr 312/94, „Wokanda” 8/95, s. 41-43).

(tak SN w orz.: z 21 lutego 1973 r., III CRN 415/72, Lexpolonica nr 296231, OSNCP 1/74, poz. 10, z 24 stycznia 1974 r., II CR 761/73, Lexpolonica nr 318787, OSPiKA 11/75, poz. 238 i z 31 sierpnia 1989 r., III PZP 37/89, Lexpolonica nr 302216, OSNCP 9/90, poz. 108).

POSŁANIEC

Zniekształcenie oświadczenia woli przez osobę użytą do jego przesłania ma takie same skutki, jak błąd przy złożeniu oświadczenia.

PODSTĘP

GROŹBA

• działanie celowe,

• zmuszenie zagrożonego, wbrew jego chęci,

do złożenia oznaczonego oświadczenia woli.

groźbę ------ zagrożenia wynikających w naturalny sposób ze świata zewnętrznego

jest uzależnienie możliwości spełnienia groźby od woli grożącego

bezprawność groźby:

• grozi dokonaniem czynu zabronionego przez prawo (na przykład pobiciem, zniszczeniem mienia)

• sprzecznego z powszechnie przyjętymi w społeczeństwie normami etycznego postępowania i wzajemnego współżycia,

• wykorzystanie działania formalnie zgodnego z prawem do osiągnięcia celu, dla którego prawo to nie przysługuje. Sąd Najwyższy w orzeczeniu z 19 marca 2002 r., I CKN 1134/99, Lexpolonica nr 355492 (OSNC 3/2003, poz. 36,

np. groźbę dokonania samobójstwa przez grożącego,

groźbę dopuszczenia się przez niego zdrady małżeńskiej

groźbę publicznego ujawnienia kompromitujących faktów z życia prywatnego.

Nieprawidłowe funkcjonowanie mechanizmu woli

Niezgodność między powzięciem woli a jej przejawem

Z mocy prawa

NIEWAŻNOŚĆ BEZWZGLĘDNA

na tę nieważność każdy może się powołać

• Stan wyłączający świadome albo swobodne podjęcie decyzji i wyrażenie woli art. 82

• pozorność art.83

Przez autora oświadczenia woli

NIEWAŻNOŚĆ WZGLĘDNA (wzruszalne)

przez uchylenie się w terminie określonym w § 2 art. 88 stają się od początku (ex tunc) bezwzględnie nieważne, w przeciwnym razie ulegają konwalidacji z chwilą bezskutecznego upływu terminu do chylenia się 

• błąd art. 84-85, 88

• podstęp art.86

• groźba art.87-88

niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, („błąd widzenia”)

• błąd co do treści czynności prawnej i

• musi być błędem istotnym

świadome wywołanie u drugiej osoby fałszywego obrazu jakiegoś faktu, sytuacji lub przekonania po to, aby skłonić ją do określonego postępowania (zakłócenie procesu myślowego)

umyślne działanie sprawcy w postaci:

• dolus directus,

• dolus eventualis

• bezprawność

• powaga groźby

• normalny związek przyczynowy między groźbą a złożeniem oświadczenia woli określonej treści

---