Zabawa jest charakterystyczną dominującą formą aktywności dziecka zarówno zdrowego i rozwijającego się prawidłowo, jak i dziecka niepełnosprawnego fizycznie lub upośledzonego umysłowo. Ponieważ zabawa jest zgodna z psychofizyczną strukturą dziecka w wieku przedszkolnym, toteż owa aktywność ma istotny wpływ na rozwój psychomotoryczny, percepcyjny, intelektualny oraz estetyczny kilkulatka, a nadto daje mu możliwość samodzielnego podejmowania i rozwiązywania różnorodnych zadań.

Zabawa po pierwsze zwiększa orientację w świecie oraz ćwiczy umiejętności, sprzyja rozwojowi myślenia, wiedzy, spostrzegania, oraz poszczególnych czynności czynnościowych. Po drugie uczy kierowania, planowania, rozwija zdolności organizacyjne, wzbogaca osobowość dziecka. Po trzecie rozwija sferę emocjonalną życia, pogłębiając ją. Po czwarte stanowi jeden z najlepszych środków psychoterapeutycznych i często bywa stosowana jako metoda oddziaływania na dzieci z różnymi trudnościami i zaburzeniami rozwoju.

Zabawa ma duże znaczenie dla rozwoju psychicznego i uspołecznienia dzieci. W jej toku kształtują się uczucia społeczne, dzieci przyswajają sobie normy, których następnie przestrzegają.

Przyjmując za punkt wyjścia definicję podaną przez J. Huizingę można wyłonić pięć cech odróżniających zabawę od innych form aktywności człowieka.

1/ zabawa jest działaniem swobodnym, podjętym dobrowolnie, z własnej woli

nie pod przymusem, czy na skutek zewnętrznych poleceń;

2/ zabawa jest działaniem bezinteresownym, dokonywana jest dla zadowolenia,

jakie mieści się w samym jej dokonaniu;

3/ zabawa odbywa się w określonym - często fikcyjnym miejscu i czasie,

cechuje ją odrębność i jednocześnie ograniczoność przestrzenno -czasowa;

4/ w zabawie występuje element napięcia, oznacza to pojawienie się u

bawiącego silnych emocji, dużego zaangażowania w to co się dzieje,

osobistego stosunku do wykonywanych czynności;

5/ zabawa jest ujęta w normy, rządzą nią pewne reguły, tworzy ona pewien

porządek. Zabawa jest działaniem wykonywanym dla własnej przyjemności, a

opartym na udziale wyobraźni, tworzącej nową rzeczywistość.

Motywem zabawy nie jest osiąganie ważnych lub użytecznych rezultatów, ani nawet samo działanie, ale przeżycie pewnych ważnych dla dziecka stron rzeczywistości, których inaczej nie jest ono w stanie przeżyć.

Dobra zabawa jest dziecku potrzebna jak jedzenie, ubranie, sen. Sprawia dziecku radość, a

RODZAJE ZABAW:

Zabawa samotna, w której dziecko bawi się oddzielnymi zabawkami samo, nawet w obecności innych dzieci. Rozmawia z nimi, lecz nie nawiązuje kontaktu w odniesieniu do czynności zabawowych.

Zabawa równoległa, kiedy dzieci bawią się obok siebie, a nie ze sobą. Posługują się niekiedy tymi samymi zabawkami, brak jednak między nimi współdziałania.

Zabawa wspólna, podczas której dzieci bawią się razem , wymieniają zabawki, pożyczają je sobie, dzielą się uwagami. Nie ma jednak działania. Nie występuje podział ról. Każde dziecko bawi się według własnych zainteresowań i chęci.

Zabawa zespołowa, w której czynności i role są podzielone, dziecko bawi się w grupie zorganizowanej do wspólnej zabawy. Jedno lub więcej dzieci kierując, pobudza aktywność całej grupy.

Zainteresowanie zabawami wspólnymi i zespołowymi wzrasta z wiekiem dzieci i zależy od warunków, w jakich one się wychowują.

Zabawy w „rolę” rozwijają zdolności naśladowania, pomysłowość wyobraźnię, umiejętność kojarzenia wiadomości i faktów, logicznego rozumowania, przerzucania się myślą od przeszłości i przyszłości do teraźniejszości i przyszłości, stanowią wdzięczne pole do własnych twórczych pomysłów dziecka. W zabawach tych dziecko wciela się w różne postacie: jest mamą, tatą, lekarzem, policjantem, żołn9ierzem, kierowcą, a nawet psiakiem lub zajączkiem. Przybrane role odtwarza wiernie, lecz również wzbogaca i rozbudowuje według własnych pomysłów.

Zabawy o zabarwieniu dydaktycznym mają na celu naukę. Niezbędne są dla rozwoju umysłowego, kształcą umiejętności spostrzegania, zapamiętywania, wyciągania wniosków, zapoznają z pewnymi pojęciami, np. wielkością, liczbą itp.

2.2.3. Rozwój zabawy (str 72-74)

L. Wygotski (1966) twierdził, że zabawa jest nie tylko dominującą formą aktywności, ale w pewnym sensie głównym źródłem rozwoju dzieci do wieku szkolnego.

W okresie poniemowlęcym obserwujemy kilka rodzajów zabaw np.:

1. zabawy manipulacyjne- wywodzą się z zabaw funkcjonalnych; są to swobodne czynności podejmowane przez dziecko dla przyjemności. Zwykle czynności te prowadzą do osiągnięcia określonego stanu rzeczy przez manipulacyjne oddziaływanie na przedmioty. Np. potrząsanie grzechotką, jak i wkładanie przedmiotów do pudełek czy przenoszenie lub przewożenie klocków.

2. konstrukcyjne- Opisywane wyżej działania stanowią podstawę zabaw konstrukcyjnych, w wyniku których dziecko, w sposób mniej lub bardziej zaplanowany, dąży do uzyskania jakiegoś wytworu i dostrzega rezultat swego działania (wieża z klocków, rysunek, zamek z piasku, ludzik z plasteliny, a u dzieci starszych - model samolotu). Jednak w tym wieku dziecko bardziej zainteresowane jest samym działaniem niż jego rezultatem.

3. symboliczne, będące podstawą późniejszych zabaw tematycznych.

4. tematyczne

M. Bornstein (1998) podkreśla, iż rozwój zabawy w 2. i 3r.ż. polega na przejściu od zabaw funkcjonalnych do symbolicznych. Autor wyróżnia osiem stadiów, z których pierwsze cztery związane są z manipulacją, a cztery następne z zabawą symboliczną. W kolejnych stadiach zmienia się stosunek dziecka do przedmiotu w zabawie.

Tabela 2.5. Koncepcja rozwoju zabawy wg Bornsteina (Bornstein, 1998)

Stadium rozwoju	Charakterystyka zabawy	Przykład zachowania dziecka
I. Zabawy funkcjonalno-manipulacyjne
ogólna aktywność funkcjonalna	używa jednego przedmiotu w zabawie	ciągnie zabawkę, np. autko
niespecyficzne działania kombinowane	używa dwóch lub więcej przedmiotów niezgodnie z ich przeznaczeniem	wkłada filiżankę do autka
manipulacje specyficzne	używa dwóch lub więcej przedmiotów zgodnie z ich przeznaczeniem	przykrywa garnek pokrywką
stadium przejściowe	używa przedmiotu-zabawki w sposób bliski jego założonej funkcji	kładzie słuchawkę telefoniczną (telefonu—zabawki) obok ucha lub na ramieniu (nie wypowiada żadnych słów)
II . Zabawy symboliczne
udawanie skierowane na siebie	wykonuje udawane działania w odniesieniu do samego siebie	pije z pustej filiżanki
udawanie skierowane na innych	wykonuje udawane działania w odniesieniu do innych	całuje lalkę
sekwencje czynności udawanych	łączy dwa lub więcej udawanych działań	wykonuje ciąg czynności, np. całuje lalkę, kładzie ją do wózka, okrywa, itd. itd.
zabawa w udawanie z przedmiotami zastępczymi	w udawanym działaniu używa jednego lub więcej przedmiotów zastępczych	udaje, że klocek to słuchawka telefoniczna

---