Opieka, wychowanie, pomoc, pojęcia, definicje, elementy składowe

1. definicja pojęcia opieka, ujęcie wąskie i szerokie

- Maciaszkowa:

• szerokie - odnosi się do całej populacji, której stwarza się warunki prawidłowego rozwoju;

• wąskie - ogarnia 2 grupy dzieci i młodzieży:

- dzieci i młodzież, których rozwój jest zaburzony z przyczyn organicznych; działanie o charakterze ratownictwa;

- dzieci i młodzież, których rozwój uległ zaburzeniu na skutek niedostatków środowiska wychowawczego (rodziny); działania o charakterze kompensacyjnym;

2. cechy konstruktywne opieki

- Kelm:

• sytuacja zagrożenia - zespół czynników oddziaływujących na dziecko negatywnie: potencjalnych lub rzeczywistych;

• brak lub ograniczone możliwości przezwyciężenia sytuacji zagrażającej przez samo dziecko - odwołanie do relacji opiekun - podopieczny;

• wypełnienie społecznej funkcji opieki nad dzieckiem - związek między zaspokojeniem potrzeb dziecka a zaspokojeniem oczekiwań społecznych;

3. funkcje i rodzaje opieki

- Funkcje - koniec lat 90 - Winiarski

• Wspomaganie mechanizmów rozwoju jednostki na różnych etapach życia i rozwoju

• Rozwijanie kompetencji, sił, sprawności jednostki niezbędnych do radzenia sobie w życiu

• Utrwalanie i rozwijanie zasad demokracji

- funkcje:

• homeostatyczna - zaspokajanie potrzeb w celu utrzymywania homeostazy

• egzystencjalna - funkcja funkcji homeostatycznej; skutki i następstwa:

- zachowania życia i zdrowia

- wielostronnego rozwoju

- określonego poziomu normalności funkcjonowania

- zadowolenia z życia oraz warunkowania wychowania

• regulacyjna - regulowanie i rozbudzanie potrzeb, ich granic, norm i sposobów zaspokajania:

- wytwarzanie odporności na ograniczenia i udaremnienia potrzeb

- utrwalanie i rozwijanie potrzeb pozytywnych

- aktualizowanie potrzeb potencjalnych

- kompensowanie potrzeb niezaspokojonych

- uświadamianie potrzeb, przyswajanie właściwej ich hierarchii

- kształtowanie potrzeb kompromisu w sytuacji zderzeń lub sprzeczności niektórych potrzeb

- profilaktyka i terapii potrzeb chorobowych, hamowanie potrzeb nienasyconych

• usamodzielniająca - doprowadzenie do względnej samodzielności i niezależności życiowej

• osobotwórcza

• socjalizacyjna - uspołecznianie i ukulturalnianie potrzeb oraz standardów i sposobów ich zaspokajania

- rodzaje - Dąbrowski:

• profilaktyczna - ukierunkowana na zapobieganie sytuacjom zagrożenia; usuwanie bądź neutralizowanie czynników zagrożenia;

• interwencyjna - postać ratownictwa; ukierunkowana na usunięcie podmiotu opieki spod wpływów już działających czynników zagrożenia;

• kompensacyjna - ukierunkowana na usuwanie lub neutralizowanie następstw zagrożenia rzeczywistego;

4. kryteria opieki (wg Dąbrowskiego)

- kategorie

• zwierzęca - opieka oparta na instynktach;

• transcendentalna - opieka bezwzględna sił wyższych;

• międzyludzka;

5. opieka międzyludzka, podział, rodzaje

- opieka międzyludzka - Dąbrowski - zaspokajanie potrzeb podmiotowych; potrzeb podopiecznego wynikających z przyjęcia za niego odpowiedzialności przez opiekuna, zaspokajanie w sposób ciągły (permanentnie i cyklicznie), bezinteresowne, w nawiązaniu stosunku z podopiecznym

6. definicja wychowania

- całkowity proces rozwojowy jednostki zwłaszcza młodej (uspołecznienie) czyniący z niej dojrzałego członka społeczeństwa (Jankowski);

- fragmentaryczny proces rozwojowy - kształtowanie w psychice człowieka sfery społeczno-moralnej, empatycznej, wolicjonalnej (polegającej na akcie woli, zależnej od woli), estetycznej (Jankowski);

- osiągnięty w danej fazie rozwojowej poziom tego rozwoju (Jankowski);

- proces intencjonalnego oddziaływania zmierzający do ukierunkowania, wsparcia, skorygowania całościowego rozwoju jednostki, lub fragmentu jej osobowości (Jankowski);

- wyprowadzanie rozwijającej się jednostki ze zwierzęcego stanu natury i podnoszenie jej do stanu człowieczeństwa (Kunowski);

- być w stawaniu się (Lengrand);

- działanie zorientowane na to jak „być bardziej”, celem którego jest wyzwolenie w jednostce świadomości i aktywności życiowej, przysposobienie do autonomicznego działania (Freir);

- Suchodolski - wychowanie metodą naprawy świata; wychowanie jest przygotowaniem do zadań stawianych przez cywilizację -> myślenie globalne, szerokie

7. podobieństwa i różnice między działalnością opiekuńczą a wychowawczą

- pojęcia:

• wychowanie - proces w ramach którego dokonuje się zmiana w osobowości ze względu na normatywny ideał, a efekt tego procesu zależy od uznawanego przez wychowanków systemu wartości;

• opieka - świadczona jest niezależnie od tego jaki system wartości uznaje podopieczny i czy pragnie zmian idących w kierunku uznawania norm społecznie aprobowanych;

- swoistości opieki w porównaniu z wychowaniem:

opieka	wychowanie
Pierwotna (w filogenezie, ontogenezie, procesie opiekuńczo-wychowawczym)	wtórne
Odnosi się do wymagań stawianych przez właściwości tkwiących w naturze człowieka (potrzeby i niedyspozycje samoregulacyjne)	Odnosi się do tego czego jeszcze w strukturze osobowości człowieka nie ma (modele-wzorce osobowe)
Wyznaczana koniecznością zachowania istnienia i jego ciągłości	Wyznaczane koniecznością zachowywania, przekazywania i rozwijania dorobku kulturowego
działania w stosunku do jednostek upośledzonych w stopniu głębokim, nieuleczalnie chorych oraz nad człowiekiem starym w okresie niedołężności, a także w sytuacjach realnego zagrożenia człowieka	Działanie w stosunku do wszystkich jednostek

8. elementy składowe, funkcje i rodzaje wychowania

- rodzaje:

• Wychowanie skuteczne - gdy trzy (cztery) czynniki są ze sobą zbieżne i w wyniku zabiegów wychowawczych dziecko zdobyło pożądane doświadczenie a wiec cel wychowawczy został osiągnięty

• Wychowanie nieskuteczne - wychowanek mimo aranżowanych sytuacji nie zdobył zamierzonego doświadczenia

• Wychowanie błędne - wywołujące niekorzystne dla rozwoju dziecka doświadczenia

- elementy:

• Cel wychowawczy

• Sytuacje wychowawcze organizowane przez nauczyciela

• Doświadczenia zdobyte przez wychowanka w procesie wychowawczym

• Zmiany zachodzące w osobowości wychowanka pod wpływem doświadczeń

9. definicja, cechy i podziały pomocy

- Pomoc - Dąbrowski - współdziałanie z podmiotem w sytuacji trudnej w realizacji na normalnym poziomie jego aktywności podstawowej, przywracaniu normalności tej sytuacji, zapobieganiu aktualizacji sytuacji trudnej albo na ułatwianiu lub uefektywnianiu sytuacji będących w granicach normy; Jest to ujecie wąskie sprowadzające się do: Warunków w których udziela się pomoc, Podkreślenia rozwiązywania trudności i przeciwdziałania im, Skupienia się na współdziałaniu z podmiotem

- cechy:

• brak odpowiedzialności za osobę która pomoc otrzymuje, ani za wykorzystanie tej pomocy i skutki tego

• zależność między stronami ma charakter symetryczny;

• brak ubezwłasnowolnienia

- Pomoc

• Doraźna

• Neutralna

• Podmiotowa

10. podobieństwa i różnice opieki i pomocy

opieka	pomoc
Obejmuje jednostki niezdolne do samodzielnego życia	Obejmuje jednostki w sytuacji trudnej
Bierze za jednostkę odpowiedzialność	brak odpowiedzialności za osobę która pomoc otrzymuje, ani za wykorzystanie tej pomocy i skutki tego
Asymetryczne zależności między opiekunem a podopiecznym	Symetryczne zależności
Charakter ciągły, bezinteresowny	Charakter może być doraźny, okresowy, wzajemny, zwrotny
Trwały układ - stosunek opiekuńczy	Nie wymaga trwalszych więzi interpersonalnych i bezpośrednich styczności

11. definicja pedagogiki opiekuńczej, jej przedmiot, zadania i funkcje

- pojęcie - nauka o funkcjach, zadaniach, zasadach, formach i metodach opieki, wychowaniu przez opiekę i wychowaniu opiekuńczym

- przedmiot - zjawisko opieki nad dziećmi i młodzieżą: osieroconymi, opuszczonymi, zaniedbanymi a także osobami w innych kategoriach wieku znajdującymi się w trudnej sytuacji życiowej

- zadania -

- funkcje:

• dostarczanie wiedzy o potrzebach ludzkich a szczególnie potrzebach ponadpodmiotowych i ich diagnozowaniu

• dawanie obiektywnej diagnozy rzeczywistych zewnętrznych warunków w jakich przebiegają procesy opiekuńczo-wychowawcze oraz gromadzenie wiedzy o warunkach wewnętrznych tych procesów, tkwiących w przedmiocie opieki

• wskazywanie zasad, form, metod, technik sprawowania opieki, w celu zachowania prawidłowego jej przebiegu

• wypracowanie wskazań co do zasad, form, metod i technik wychowawczej modyfikacji opieki

• ukazywanie możliwości i powinności opiekuńczej waloryzacji wychowania

• opisywanie i wyjaśnianie istotnych relacji zachodzących między opieką a wychowaniem

• rozwijanie wiedzy o postulowanym modelu naturalnego i profesjonalnego opiekuna

• dostarczanie wiedzy o roli i miejscu pedagogiki opiekuńczej w systemie nauk społecznych, jej treściach, funkcjach, charakterze

• gromadzenie i rozwijanie wiedzy historycznej z zakresu opieki międzyludzkiej, wychowania przez opiekę i wychowania opiekuńczego

4

---