11. Związek opieki z wychowaniem Na podstawie książki pt." Pedagogika opiekuńcza w zarysie" część 2 Zbigniewa Dąbrowskiego.
Związki opieki z wychowaniem przejawiają się najbardziej \\tedy. Gdy przedmiotem działalności tych dziedzin są dzieci i młodzież. Ze względu na wielorakość i relatywność tych powiązań nie są one łatwe do pełnego i jednoznacznego sprecyzowania. Trudność ta \\)'nika również z istniejącej niejednoznaczności pojęć opieki i wychowania. Przyjmując, że:
OPIEKA to działanie oparte na odpowiedzialności kompensac:jnej, polegające na ciągłym i bezinteresownym zaspokajaniu przez opiekuna ponadpodmiotowych potrzeb podopiecznego nawiązanym stosunku opiekuI1czym. Sprawowanie opieki tworzy układ zależnościo\\y.
A WYCHOWANIE to świadome, celowe i specyficzne pedagogiczne działanie osób z reguły \vystępujących w ich różnych zbiorach (rodzinnych, szkolnych. innych) dokonywane głównie przez słowo (i inne postacie interakcji zwłaszcza przez przy'kład osobisty) zmierzające do osiągnięcia względnie trwałych skutków (zmian) w rozwoju fizycznym. umysłowym, społecznym, kulturowym i duchowym jednostki ludzkiej.
możemy wyróżnić następujące związki:
. Zaspokajanie fizjologicznych potrzeb podopiecznych warunkujące wychowanie. Bardzo często real izacja określonych zadaJl i celów wycho\\ a\":z: ch zależy bezpośrednio lub pośrednio od uprzedniego zaspokojenia odpowiednich potrzeb biologicznych wychowanków. np, bez niezbędnego ubrania dziecko nie może pójść do szkoty: jeśli jest glodne. nie będzie mogło się wystarczająco skupić na danym temacie: gd: jest zmęczone nie będzie \V stanie podjąć pracy społecznie użytecznej itd. Opieka w zakresie zaspokajania potrzeb biologicznych \V a r u n k uj e wychowanie podopiecznych. które bez uprzedniego zaspokojenia tego zakresu ponadpodmiotowych potrzeb mogłoby zostać udaremnione. Zwiazek ten polega na warunkowaniu wvchowania określonym stanem zaspokaiania potrzeb pierwotnych.
podsta \vowvch podopiecznych -\wc ho\vankó\v.
. Zaspokajanie psychospołecznych pott'zeb podopiecznych warunkujące wychowanie. Zwiazek tego rodzai u polega na u war u n k o w a n i u \",chowania określon\:m stanem zaspokoienia Wyższych potrzeb podopiecznvch. Jest to zależność mi~dzy możliwością. przebiegicm i efektami oddzialywania wychowawczego a dzialalnością określającą stan zaspokojenia potrzeb podopiecznych. Do takich stanó\\ zal iczyć możl?ll1Y poczucie zagrożenia, dodatniej perspektyw y. braku akceptacji. krzy\\dy, niesprawiedliwości.
. Niezamierzone skutki wychowawcze sprawowanej opieki. Opieka poprzez swoje niezamierzone skutki wchodzi w pewnym stopniu w zakres szeroko pojętego wychowania. Określony charakter skutków zależy od jakości i popra\\ ności merytol)'cznej opieki. Jako przykład można tu podać ,.ślepą milość rodzicielską" i związaną z nią nadmierną opiekę, pociągającą za sobą na ogół negatywne skutki wychowa\\cze.
. Niezamierzone skutki opiekuńcze w)'chowanhł. Podstawowymi warunkami aktualizacji
tego związku są przede wszystkim:
l. Zbieżność celów określonej działalności wychowawczej \V różnych zakresach,
zakresach zwlaszcza celów instytucji wycho\\awczych z ponadpodmioto\vymi
potrzebami i interesem życiowym wycho\\ anków,
2. Zgodność z tymi potrzebami przebiegu. struktury tej działalności, a więc jej treści,
form. metod oraz tworzących się na tym tle stosunków interpersonalnych.
3. określone, bezpośrednie lub pośrednie, aktualne lub widoczne w perspektywie
skutki opiekutlcze tej działalności w stosunku do wychowanków.
. Związek przeciwieństw w treściach oraz funkcjach wychowania. Normalny proces opiekutlczy stopniowo rcdukuje się. modyfikuje i zanika pod istotnym wplywem wychowania. które usamodzielnią;ąc życiowo podopiecznych powoduje w pewnym zakresie zbędność a
nawet szkodliwość opieki. Opieka niedostateczna poprzez swój ograniczony, niepełny i ubogi proces ogromnie utrudnia i pozba\\ia wychowanie skuteczności oraz zmusza do kompensacji negaty\.vnych skutków jej własnego niedostatku. Wychowanie niedostateczne wpływa z kolei niekorzystnie mi przebieg i skutki opieki poprzez utrudnianie jej przebiegu, pomniejszanie efektów ajednocześnie rozszerzanie jej zakresu i zahamowanie tendencji redukcyjnej, co zwrotnie pogłębia niedostatek wycho\\ania.
o Waloryzo\vanie procesu opieki wartościami wychowania. Istotą tego rodzaju pO\viązań są okreśłone intencie wychowawcze łączone ze sprawowaną opieką oraz odpowiadającą im pedagogiczną modyfikacją czynności i sytuacji opiekuńczych. Związek ten tworzy swoisty typ opieki - opieke wvcho\yawcza czyli opiekę spra\\.owaną w sposób wychow-a\vczy.
. \Valoryzowanie procesu \\)'chowania wartościami opieki. Tutąj nauczyciel-wychowawca w procesie dydaktyczno-\\)'cho\\"awczym liczy się z potrzebami ponadpodmiotO\vymi uczniów. drogą określonej opiekl1llczej mod) fikacji tego procesu stara się je \V miarę możliwości zaspokoić.
. Stymulacja, animacja i modyfikacja potrzeb w procesie wychowania. Związek ten polega
na interweniowaniu wychowania \\ aktualizowanie potrzeb, a pośrednio w opiekuńczy proces
ich zaspokajania. Na tej intel\\"encji zyskuje też wychowanie. bowiem człowiek nie mający
wyższych potrzeb, nie tylko nie \\ ~ maga petnej opieki. ale też nie poddąje się podstawowym mechanizmom wychowania(kary i nagrody).
. Zbieżność potrzeb jednostki i wymagań społecznych. Jest to najpelniejsze. integralne połączenie opieki z wychowaniem. aktualizujące się zawsze. gdy czynności opiekuI1cze podejmowane dla zaspokojenia potrzeb podopiecznego staja się jednocześnie czynnościami \\ ychowawcz} mi realizującymi \\ ymagania społeczne i odwrotnie. Zbieżność ta przejawia się
na różnych poziomach życia i zależy. od: I ) określonego stanu stosunków społeczno¬
ekonomicznych \\ kraju i poziomu kultury społeczeństwa. 2) określonego stanu potrzeb przedmiotu opieki i \\ycho\\ania. 3 )charaKreru instytucji opiekuI1czo-wycho\vawczych, ich celów, zadall działalności, -t )o!-..reślonego SIanu ś\\iadomości opiekuna-wychowawcy i jego postawy.
. Związek opieki z wychowanicin poprzez ich wspólny przedmiot i spełniane funkcje. Zarówno opieka jak i \\ ycho\\anie odnoszą się do tej samej osoby zawsze \\ tedy. gdy nie jest nią tylko podopieczny albo tylko \\ycho\\anek. lecz podopieczny-wychowanek. Kiedy zatem wspólny przedmiot opieki i \\ ychowania występuje równocześnie w tych dwóch rolach: jako podstawowy czlon stosunkó\\ opiekllJiczych sIOsunków wychowawczych. zbiegąją się stosunkó\v nim obiekt)\\nie i \\ \\ ieloraki sposÓb \\iążą ze sobą na przemian działania opiekuI1cze i \vycho\\a\\cze.
. Związek opieki z wychowaniem poprzez ich wspólny podmiot. Podmiot w tych dwóch dziedzinach występuje ró\\nocześnie d\\óch rol:1ch opiekuna i \\ychowawcy. Powinien on uświadomić sobie formuło\\ ać i akceptować uznane cele opieki i wychowania w stosunku do podopiecznego-wychowanka; pO\\ inien być ś\\ jadomy potencjalnych możliwości wycho\\ania przez opiekę; powinien przeja\\ iać niezbędne pozytywne postawy opiekuÓcze i \\ ychowawcze i podej l110wać określone zadan ia mające na celu real izowan ie i doprowadzan ie do pożądanych skutkó\\ czyli spełnienia założon~ch funkcji opiekutlczych wychowa\\iczych