Wg Kelma:
Potrzeba opiekuńcza - oznacza zespół czynników stwarzających sytuacje zagrożenia, której przezwyciężenie wymaga dostarczenia odpowiednich środków i wykonania określonych czynności, a więc podjęcia opieki. Potrzeba opieki to potrzeba podjęcia opieki ze względu na określoną sytuację.

Wg Dąbrowskiego:
Potrzeba opiekuńcza - to tyle samo co potrzeba -konieczność opieki wobec kogoś lub taki niekorzystny stan, w jakim się ktoś znajduje, który wymaga interwencji opiekuńczej. Potrzeby opiekuńcze to te spośród całości potrzeb jednostki lub grupy, których nie jest ona zdolna przejściowo lub trwale, częściowo lub całkowicie, samodzielnie zaspakajać, regulować.

Lista potrzeb ludzkich:

• estetyczne

• wiedzy i rozumienia

• szczęścia

• samorealizacji

• sensu życia

• nowych wrażeń, doświadczeń

• uznania

• samodzielności i autonomii

• aktywności i twórczości

• przynależności i miłości

• bezpieczeństwa

• opieki prawnej

• opieki moralnej

• opieki zdrowotnej

• opieki socjalnej

• opieki psychologicznej i pedagogicznej

• pomocy materialnej

• profilaktyki

• interwencji

• kompensacji

• resocjalizacji

• itd.

II. Klasyfikacja potrzeb opiekuńczych według głównych środowisk opieki i wychowania oraz według właściwości organizmu dziecka (według sytuacji zagrożenia):

1. potrzeby wynikające z funkcjonowania rodziny

2. potrzeby związane z działalnością szkoły

3. potrzeby związane z aktywnością dziecka w środowisku zamieszkania

4. potrzeby wynikające z właściwości organizmu dziecka.

A. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z DZIAŁALNOŚCI RODZINY

1. Pozbawienie opieki:

• sieroctwo naturalne pełne (brak obojga rodziców) i niepełne (brak jednego z rodziców),

• sieroctwo społeczne (porzucenie dziecka, odebranie władzy rodzicielskiej przez sąd),

• okresowe pozbawienie dziecka opieki z powodu choroby rodziców, ich wyjazdu, zdarzeń losowych.

2. Brak środków materialnych:

• rodzina pozbawiona środków materialnych na zaspokojenie potrzeb dziecka,

• rodzina mająca trudne warunki materialne, nie pozwalające na zaspokojenie wszystkich niezbędnych potrzeb dziecka,

• rodzina pozbawiona środków materialnych okresowo, na skutek zdarzeń losowych (choroba, powódź, pożar, klęski żywiołowe).

3. Brak dostatecznej opieki w związku z pracą zawodową obojga rodziców:

• rodzice pracujący zawodowo w jednakowym czasie i nie mogący zapewnić dzieciom opieki w okresie swego pobytu w pracy,

• rodziny niepełne, w których pracują zawodowo ojcowie lub matki,

• rodzice pracujący zawodowo w wymiarze godzin lub w warunkach uniemożliwiających opiekę nad dzieckiem (wyjazdy).

4. Zaburzenia funkcjonalne rodziny:

• rodzina w rozkładzie (sprawy rozwodowe, rozpad dotychczasowej rodziny),

• poważne błędy wychowawcze rodziców, powodujące utratę więzi z dzieckiem,

• brak troski o dziecko, alkoholizm i demoralizacja w rodzinie (prowadzące zwykle do sieroctwa społecznego).

B. POTRZEBY ZWIĄZANE Z DZIAŁALNOŚCIĄ SZKOŁY

1. Bezpieczeństwo osobiste dziecka:

• w drodze do szkoły (problemy ruchu drogowego),

• w toku zajęć szkolnych (pracownie, wycieczki, zajęcia sportowe),

• w czasie przerw rekreacyjnych (niebezpieczne zabawy w różnych porach roku).

2. Niepowodzenia szkolne:

• wynikające z indywidualnych właściwości dziecka powodujących trudności w nauce,

• wynikające z wadliwej organizacji życia dziecka w rodzinie i braku odpowiednich warunków do nauki własnej w domu,

• wynikające z niedostatecznej pracy szkoły (słabe przygotowanie uczniów do samodzielnej pracy umysłowej).

3. Utrudniony dostęp do szkoły ponadpodstawowej:

• odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, uniemożliwiająca mu podjęcie nauki,

• odległość szkoły od miejsca zamieszkania dziecka, wymagająca dojazdu do szkoły,

• brak środków materialnych na opłacenie przez rodzinę kosztów pobytu dziecka w internacie lub na stancji.

C. POTRZEBY ZWIĄZANE Z AKTYWNOŚCIĄ DZIECKA W ŚRODOWISKU

1. Potrzeba aktywności indywidualnej:

• ograniczenie pożytecznej samodzielności dziecka w zabawie, nauce, życiu domowym,

• brak troski o rozwój i zaspokajanie zainteresowań dziecka (zwłaszcza poznawczych),

• niewystarczająca/wadliwa opieka nad dzieckiem utalentowanym.

2. Potrzeba kontaktów społecznych:

• brak/nieumiejętność nawiązywania kontaktów koleżeńskich i przyjaźni,

• wypaczone kontakty koleżeńskie (fałszywa solidarność, zbiorowe wagary i in.),

• trudności wychowawcze (lenistwo, kłamstwo, agresywność, zazdrość, nieposłuszeństwo) utrudniające ułożenie prawidłowych kontaktów dziecka z innymi dziećmi/dorosłymi.

3. Potrzeba przydatności społecznej:

• egoizm i niechęć do współdziałania,

• postawa konsumpcyjna i pasożytnicza,

• niedostosowanie społeczne (w tym przestępczość nieletnich).

D. POTRZEBY WYNIKAJĄCE Z WŁAŚCIWOŚCI ORGANIZMU DZIECKA

1. Defekty fizyczne:

• kalectwo ograniczające/uniemożliwiające samodzielne poruszanie się dziecka,

• upośledzenia narządów ruchu, nie ograniczające poruszania się dziecka,

• wady rozwojowe i mikrouszkodzenia, utrudniające pełną sprawność organizmu dziecka i wymagające zabiegów korekcyjnych/kompensacyjnych.

2. Upośledzenia:

• słuchu (niedosłyszący, głusi)

• wzroku (niedowidzący, niewidomi),

• umysłowe.

3. Zagrożenia zdrowia:

• zły stan higieny domowej, wadliwy tryb życia dziecka,

• stany osłabienia organizmu (wątła budowa, rekonwalescencja i in.)

• choroby (zwł. przewlekłe, wymagające stałej opieki lekarskiej, o charakterze epidemicznym).

• Ta klasyfikacja ma charakter ramowy, dlatego osoby i instytucje zajmujące się opieką powinny dokładnie i całościowo poznać sytuację dziecka.

Według A. Kelma proces opieki obejmuje 2 cykle:

( Etapy postępowania w zapewnieniu opieki dziecku osamotnionemu )

I. Cykl diagnostyczny (rozpoznanie sytuacji dziecka):

1. sygnalizacja potrzeby opieki ( sygnalizować potrzeby mogą sąsiedzi, służba zdrowia, placówki oświatowo- wychowawcze, szkoły itp. )

2. rozpoznanie potrzeby opieki (diagnoza sytuacji dziecka dokonana prze osoby upoważnione lub P P-P, placówki diagnostyczne )

3. kwalifikacja potrzeby opieki (ocena sytuacji dziecka oraz podjęcie decyzji o opiece częściowej lub całkowitej )

4. zastosowanie odpowiedniej formy opieki nad dzieckiem (częściowej lub całkowitej)

II. Cykl realizacyjny (wykonanie zadań składających się na osiągnięcie celów opieki):

1. włączenie dziecka do życia w nowym dla niego środowisku

2. realizacja zadań okresowych obejmujących przygotowanie wychowanka do samodzielnego życia w społeczeństwie (wyznaczanych przez wiek dziecka, zdolność, szczebel edukacji)

3. okres bezpośredniego usamodzielniania (mieszkanie, praca)

4. opieka wspomagająca w pierwszym okresie samodzielnego życia.

• W praktyce nie muszą być spełnione wszystkie etapy z cyklu realizacyjnego. Postępowanie opiekuńcze może zakończyć się wcześniej.

Inne klasyfikacje potrzeb:

I. Klasyfikacja potrzeb powszechnych oparta na hierarchicznej typologii A. Maslowa

1. fizjologiczne

2. bezpieczeństwa

3. przynależności i miłości

4. aktywności i twórczości

5. samodzielności i autonomii

6. uznania

7. nowych wrażeń, doświadczeń

8. sensu życia

9. samorealizacji

10. szczęścia, zadowolenia z życia

11. wiedzy i rozumienia

12. estetyczne

II. Klasyfikacja potrzeb dzieciństwa ( M, Tyszkowa 1992 )

1. przywiązania ( bliskiego, fizycznego )

2. stymulacji zmysłowej i społeczno-uczuciowej

3. stałości otoczenia ( zwłaszcza osobowego)

4. wzrostu i rozwoju

5. znaczenia i ważności

6. aktywności przedmiotowej ( zabawowej ) w środowisku

7. oparcia, wzoru

8. relacji partnerskich

9. poczucia własnej tożsamości, wartości

10. eksperymentowania w pełnieniu różnych ról społecznych

III. Klasyfikacja potrzeb powszechnych wg T. Tomaszewskiego 1979

1. potrzeby biologiczne

2. potrzeby psychologiczne

3. potrzeby społeczno-kulturowe

4. potrzeby instrumentalne

IV. Klasyfikacja potrzeb powszechnych ( K. Obuchowski 1983 )

1. Potrzeby samozachowania

• potrzeby fizjologiczne, związane z fizjologicznymi czynnościami organizmu, jak: odpowiedniej ilości substancji budulcowych i energetycznych, pokarmu, właściwej temperatury, tlenu, wypoczynku, wody, snu

• potrzeby orientacyjne- związane z orientacją w otoczeniu - są to potrzeby: poznawcze, kontaktu emocjonalnego, sensu życia

2. potrzeba rozmnażania ( zachowania gatunku )

V. Klasyfikacja potrzeb indywidualnych ( K. Obuchowski 1983 , G. Gajewska 1997 )

1. nawykowe

2. nałogowe

3. chorobowe

4. utrwalone dążenia pragnienia

5. trwałe zainteresowania

„Potrzeby indywidualne” mają indywidualny charakter i są wytworem jednostkowych biografii i osobowości w „zaawansowanych” etapach ontogenezy.

Temat opracowała mgr Dorota Ławecka- Bednarska na podstawie:

Albin Kelm: „Węzłowe problemy pedagogiki opiekuńczej”, Wydawnictwo Akademickie „Żak” ,Warszawa 2000 oraz Zdzisław Dąbrowski: „Pedagogika opiekuńcza w zarysie”, Wydawnictwo Uniwersytetu Warmińsko-Mazurskiego w Olsztynie, Olsztyn 2006.

---