DEFINICJA, PRZEDMIOT, CELE, ZADANIA, FUNKCJE

Pedagogika porównawcza - to dyscyplina pedagogiczna, zajmująca się analizą i porównywaniem systemów wychowania i oświaty w różnych krajach w powiązaniu z ich rozwojem polityczno-ekonomicznym i społeczno-kulturalnym. (W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny)

Przedmiot

Przedmiotem pedagogiki porównawczej jest analiza całego systemu oświatowego:

Bada ona:

- politykę i prawodawstwo szkolne - zarządzanie i finansowanie szkolnictwa

- strukturę systemów szkolnych i ich rezultaty

Zajmuje się również:

- celami kształcenia i ich treścią pedagogiczną - metodami nauczania - podręcznikami

- uczestnikami procesu pedagogicznego - problemami cząstkowymi (np. podziałem godzin).

Cele

Według Frątczaka:

1. Cel poznawczy:

- poznanie podstawowych warunków i czynników determinujących systemy edukacyjne, a zwłaszcza szkolne wybranych trzech wymienionych grup państw,

- poznanie podstawowych kierunków i tendencji ewolucji i prognozy edukacji na świecie.

2. Cel praktyczny:

- opanowanie umiejętności dokonywania analizy i wartościowania o charakterze porównawczym, zwłaszcza poziomym, tj. formułowania odpowiedzi na pytania: jak jest tu i tam, jest tak tu i tam, czy i jak mogłoby być tu i tam, a jak może być tu i tam („ tu” tzn. w Polsce). Po każdym z tych pytań należy stawiać pytanie: dlaczego?,

- opanowanie umiejętności obserwacji niektórych zjawisk edukacyjnych w szkołach i innych placówkach, których edukacja stanowi zasadniczy lub dodatkowy zakres działalności, a w systemie szkolnym: zjawiska odpadu, odsiewu, furkacji i innych,

- opanowanie umiejętności projektowania odpowiednich struktur organizacyjnych i czynnościowych dla modernizacji i innowacji określonych dziedzin edukacji dzieci, młodzieży i dorosłych.

3. Cel wychowawczy:

- kształtowanie postaw przyjaźni międzynarodowej i gotowość współpracy,

- kształtowanie postaw wobec różnych kultur i tendencji edukacyjnych w poznawanych państwach.

Według Pęcherskiego:

Celem pedagogiki porównawczej jest uchwycenie prawidłowości w kształtowaniu się i rozwoju systemów oświatowych, określeniu tendencji zmian w tych systemach oraz kierunków, w jakich zmiany te zmierzają, a także wyjaśnienie ich przyczyn na podstawie porównywania działania (funkcjonowania) i efektywności systemów oświatowych działających w różnych krajach i w różnych warunkach.

Zadania

Do zadań pedagogiki porównawczej należą:

- zbieranie wiadomości o ustrojach szkolnych i pozaszkolnych oraz danych statystycznych charakteryzujących różne systemy wychowania i nauczania,

- opracowanie monografii poświęconych poszczególnym ustrojom wychowania i nauczania,

- porównywanie różnych ustrojów,

- wykrywanie tego co jest wspólne we wszystkich ustrojach, a więc zmierzanie do odkrycia pewnych zasad budowy i prawidłowości ich rozwoju

- opisywanie, wyjaśnianie, rozwijanie i upowszechnianie wiedzy o systemach oświatowych oraz ideach i problemach edukacji na świecie.

Funkcje

Według Pęcherskeigo:

1) poznawcza - pozwala nam dowiedzieć się, jak funkcjonuje szkolnictwo w innych krajach; dostarczenie wiedzy w tym zakresie należy do komparatystów,

2) wartościująca - prowadząc badania porównawcze uzyskujemy wnioski jakie badania dotyczące oświaty są korzystniejsze, a jakie nie; wprowadzanie tylko dobrych rozwiązań, wprowadzanie tych, które są najbardziej wartościowe,

3) inspirująca - dotyczy podejmowania nowych działań oświatowych w celu inicjowania globalnych zmian,

4) integracyjna - wynika z konieczności rozległego widzenia zjawisk wychowawczych, spojrzenie na zjawiska, problemy badawcze w różnych dziedzin; pedagogika porównawcza stwarza płaszczyznę do porozumienia dla osób, które na co dzień zajmują się sprawami wychowania,

5) prognostyczna - nawiązuje do planowania oświatowego, gdzie mówi się o zmianach w porównaniu ze współczesnymi tendencjami rozwojowymi w oświacie; pilotowe badanie zjawiska, czy zmiany należy wprowadzać; można powiedzieć decydentom, co nas czeka w najbliższej przyszłości.

Według Wilocha:

1) integrująca - wynika z konieczności rozległego widzenia zjawisk wychowawczych we wszechzwiązkach z ciągłym przekraczaniem tych granic, które wyznaczają sobie badacze, skupiający swoją uwagę na wybranych odcinkach rzeczywistości, „widzianych” z pozycji reprezentowanych przez siebie dyscyplin. Jeśli przedmiotem pedagogiki porównawczej powinny być w zasadzie wszystkie zagadnienia interesujące pedagogów, to komparatysta musi nawiązać kontakt z różnymi specjalistami, żeby - korzystając z wyników ich badań i nawiązując do ich problemów badawczych - kumulować w wielkiej strukturze wiedzy pedagogicznej to, co niezbędne dla syntezy „dorobku” pedagogiki,

2) wartościująca - dążenie do syntezy wymaga zasadniczych wartościowań. Szczególnie w badaniach różnorakich wielostronnie powiązanych zjawisk wychowawczych, których ujmowanie z różnych punktów widzenia często grozi pomyłkami lub świadomym nawet zafałszowaniem. Do spełnienia tej funkcji jest predestynowana pedagogika porównawcza, której podstawowym zadaniem jest przezwyciężanie zaściankowości,

3) inspirująca - wykazując realną szansę niezbędnych zmian, „dostrzeżoną” w toku wielostronnych analiz wartościujących, pedagogika porównawcza przyczynia się do kształtowania aktywnej postawy wobec danej rzeczywistości wychowawczej.

Według Śliwerskiego

1) teoretyczna - pedagogika porównawcza wiele wnosi do innych nauk,

2) praktyczna - większość prac komparatystów ma na celu podanie istotnych i możliwych do ogólnego wykorzystania informacji na temat rozwiązania określonego problemu w różnych krajach pomagając w poprawie aktualnego stanu kształcenia w swoim kraju,

3) prognostyczna - dąży do prognozowania przyszłego rozwoju, wyznaczenia określonych trendów i tendencji w zakresie kształcenia,

4) międzynarodowo-integracyjna - może być istotnym narzędziem w walce z ksenofobią i tendencjami nacjonalistycznymi (dostarczając wiedzy o szkolnictwie w innych krajach przyczynia się do międzynarodowego poznania i zrozumienia; ukazuje wyjątkowość zjawisk i problemów edukacyjnych, ich kontekst i źródła, a tym samym konieczność ich specyficznego rozwiązywania w poszczególnych krajach),

5) propedeutyczna - zwiększa kompetencje teoretyczno-metodyczne i praktyczno-pedagogiczne przyszłych nauczycieli i pracowników pedagogicznych.

ETAPY ROZWOJU PEDAGOGIKI PORÓWNAWCZEJ

1. Okres prekonstytutywny

Wielu historyków pedagogiki porównawczej umieszcza jej początki już w starożytności.

• Ksenofont - ukazywał różnice między wychowaniem ateńskim spartańskim

• Cyceron - opisywał grecki i rzymski sposób wychowania

• Tacyt - analizował kulturę i wychowanie Żydów, Galów i Germanów, wskazując czym różnią się od wychowania i kultury rzymskiej

Średniowiecze - podróżowali głównie kupcy, dyplomaci i misjonarze, później zdając swoim władcom lub kościołom sprawozdania (m. In. ze spostrzeżeniami na temat wychowania w odwiedzanych krajach).

• Marco Polo - („Opisanie świata”) - opisał ziemie Orientu, zwracając m.in. uwagę na wychowanie

• Aurelio Lippo Brandolini - porównał systemy społeczne w królestwie i republice (i doszedł do wniosku, że system republikański jest pod względem społecznym lepszy, a wychowanie republikańskie bardziej demokratyczne)

Czasy nowożytne - wielcy uczeni i pedagodzy byli zapraszani przez obcych władców w celu zreformowania tamtejszego szkolnictwa (J.A. Komeński - Szwecja, Węgry, Anglia; J. I. Felbirger - Austria).

XVII i XVIII wiek - szlachta i bogaci mieszczanie wyruszali w „wielką” (do kilku krajów, głównie Niderlandów, Francji, Włoch i Niemiec) lub „małą” (do jednego lub dwóch krajów, najczęściej do Włoch) podróż, by poszerzyć swoją wiedzę.

• Johann Gottfried Herder - („Dziennik z mojej podróży z roku 1769”) - do własnego pojęcia na temat kształcenia humanistycznego i chrześcijańskiego dodał wrażenia wyniesione z obserwacji sposobu i historii kształcenia w krajach, które odwiedził, stając się jednym z pionierów podróży odbywanych w celu uzyskania informacji pedagogicznych.

2. Okres konstytutywny

Za rzeczywisty początek pedagogiki porównawczej można przyjąć rok 1817.

W roku tym Marc Antoine Jullien de Paris (uważany za ojca pedagogiki porównawczej oraz pioniera idei założenia Międzynarodowego Biura Oświaty /BIE/ i UNESCO) wydał książkę „Szkice i przygotowanie przedwstępne do pracy o wychowaniu porównawczym”.

• Część I - wyjaśnienie powodów, które skłoniły go do stworzenia układu porównawczego o kształceniu w różnych częściach Europy.

• Utworzenie Komisji Specjalnej do Spraw Kształcenia - jej współpracownicy mieli zbierać w krajach europejskich informacje o instytucjach szkolnych i metodach nauczania, a następnie umieszczać je w tabelach analitycznych, ukazujących stan wykształcenia w poszczególnych krajach i umożliwiających wzajemne porównania. Metoda ta miała doprowadzić do stopniowego ujednolicenia metod i programów nauczania, a kształcenie stać się rzeczywistym narzędziem do osiągnięcia „powszechnego pokoju i dobrobytu publicznego”.

• Utworzenie Instytutu Kształcenia Nauczycieli w Genewie - jego zadaniem miało być nie tylko przygotowanie dobrych nauczycieli, ale także gromadzenie i używanie najlepszych znanych metod oraz opracowywanie podręczników do wszystkich przedmiotów.

• Część II - zajmuje się metodami badawczymi. Autor przedstawia w niej dwie serie pytań dotyczących kształcenia w szkołach podstawowych i średnich.

Przez wieki kształcenie, stanowiące w zasadzie monopol Kościoła, miało charakter uniwersalny, ale pod koniec XVIII w. ten stan uległ zmianie. Doszło do tego na skutek m.in. nowych odkryć (głównie przyrodniczych) oraz wydarzeń politycznych (rewolucja francuska) i rozwoju produkcji przemysłowej. Kształcenie i szkolnictwo zaczęły zmieniać się pod wpływem specyficznych lokalnych potrzeb polityczno-ekonomicznych i pojawienia się narodowych systemów szkolnych.

Potrzeba stworzenia i rozwoju narodowych systemów nauczania doprowadziła w wieku XIX do zainteresowania rozwiązaniami szkolnymi obowiązującymi za granicą.

• Victor Cousin (Francja) - w czasie swego naukowego pobytu w Niemczech (głownie w Prusach, które jako pierwsze wprowadziły powszechny obowiązek szkolny) zajmował się obowiązkowym szkolnictwem ludowym, a także szkolnictwem średnim i wyższym.

• August Niemeyer (Niemcy) - napisał książkę, w której zawarł obserwacje związane głownie z napoleońską reformą szkolnictwa uniwersyteckiego we Francji.

• Horace Mann (Stany Zjednoczone) - zwolennik publicznego, obowiązkowego i bezpłatnego szkolnictwa, odwiedził Anglię, Niemcy, Holandię, Francję i Belgię, starał się zastosować europejskie doświadczenia w szkolnictwie rodzimego stanu, założył seminarium nauczycielskie.

• Henry Barnard (Stany Zjednoczone) - również zwolennik publicznego, obowiązkowego i bezpłatnego szkolnictwa, odbył podróż do Europy w celu zapoznania się z zastosowaniem metody Pestalozziego.

• pedagodzy angielscy - podróżowali po Europie gromadząc spostrzeżenia o szkolnictwie ludowym (w Anglii w powijakach) oraz szkolnictwie warstw średnich i wyższych (które wymagało reformy),

• Mathew Arnold (Anglia) - publikował sprawozdania na temat systemów szkolnych we Francji, Anglii, Holandii, Szwajcarii i w Niemczech.

• Lew Tołstoj (Rosja) - podróżował po Europie Środkowej, szukając inspiracji dla swej szkoły, interesowało go szkolnictwo publiczne samo w sobie.

• Konstanty Uszyński (Rosja) - jego prace zawierają szereg uwag porównujących poszczególne systemy w Europie.

• Czechy - zainteresowanie kształceniem za granicą było ściśle związane z politycznym i kulturalnym ruchem narodowowyzwoleńczym (Jan Ladislav Mašek).

Większość „pedagogów-podróżników” miała świadomość, że nie można kopiować instytucji, systemów i stosowanych środków jako takich.

3. Okres klasyczny

Sięga mniej więcej od końca XIX w. do początku lat 50. XX w.

Początek tego okresu wyznacza konferencja w Guildfordzie (październik 1990).

Przedstawiciele tego okresu:

• Michael Sadler - w swoim referacie naszkicował pierwszą wielką koncepcję pedagogiki porównawczej, dlatego nazywa się go drugim ojcem duchowym pedagogiki porównawczej; jako pierwszy użył pojęcia „siły determinującej” jako czynnika wpływającego na tworzenie narodowych systemów kształcenia; według niego systemy kształcenia musze być pojmowane w swoim historyczno-społecznym charakterze

• Isaac Leon Kandel - był profesorem, redagował kilka czasopism i roczników, napisał szereg prac (m.in. „Pedagogikę porównawczą”)

• Friedrich Schneider - był profesorem, swe podstawowe teorie z zakresu pedagogiki porównawczej zawarł w czasopiśmie, które założył i redagował

• Sergiusz Hessen - dokonał analizy kształcenia w dziesięciu krajach (Belgia, Francja, Anglia, Holandia, Włochy, Norwegia, Szwajcaria, Związek Radziecki, Czechosłowacja, Stany Zjednoczone); zajmował się obowiązkiem szkolnym analizował stosunki między szkołą a państwem, szkołą a kościołem oraz szkołą a ekonomią, zajmował się także organizacja szkolnictwa; u niego po raz pierwszy pojawia się dążenie do kształcenia mniejszości narodowych

• Nicholas Hans - wydał ponad trzysta publikacji, był profesorem stworzył strukturalną, teoretyczną koncepcję prezentująca czynniki oddziałujące na rozwój narodowych systemów kształcenia (naturalne, religijne, sekularne); nie tylko analizował istniejący stan rzeczy, ale proponował reformy i ulepszenia.

Zaczęły powstawać pierwsze instytucje międzynarodowe, m. in. Międzynarodowy Instytut Pedagogiczny, Międzynarodowa Rada do spraw Kształcenia, Międzynarodowe Biuro Federacji Nauczycieli, Międzynarodowe Biuro Edukacji (BIE).

Początek XX w. to początek akademickiego nauczania pedagogiki porównawczej.

4. Internacjonalizacja kształcenia

Etap ten rozpoczął się w latach 50. XX w.

Liczne organizacje międzynarodowe zaczęły zajmować się problematyką szkolnictwa i jego rozwoju.

• Organizacja Narodów Zjednoczonych (ONZ - utworzyła UNESCO)

• Unia Europejska

• Rada Europy

• Organizacja Współpracy Gospodarczej i Rozwoju (OECD).

Zwołano też wiele konferencji, na których poruszano tematy związane z edukacją i kształceniem.

• 1961 rok, Waszyngton - konferencja OECD na temat wzrostu gospodarczego i inwestycji w dziedzinie kształcenia, na której zajmowano się głównie analizą związku między kształceniem a gospodarką; wykształcenie określono jako inwestycję i powszechną potrzebę, która równocześnie współwyznacza przyszłą strukturę konsumpcji; podkreślono, że jest jednym z najważniejszych czynników wzrostu gospodarczego

• 1962 rok, Rzym - konferencja ministrów szkolnictwa - kształcenie jest nie tylko służbą publiczną, ale posiada również charakter inwestycji, która prowadzi do wzrostu dochodu narodowego i dlatego powinno być finansowane jak roboty publiczne

• konferencja ministrów szkolnictwa krajów OECD - uwypukliła znaczenie lepszego przygotowania młodzieży do zawodu już w fazie powszechnego obowiązku szkolnego i sformułowała postulat wspierania dokształcania i rekwalifikacji pracowników jako narzędzia walki z bezrobociem

• 1981 rok - międzyrządowa konferencja na temat polityki w stosunku do szkolnictwa wyższego - na której zadano pytanie o to, kto ma definiować jakość studiów wyższych i oceniać ich wyniki

• 1984 rok, Waszyngton - na konferencji tej pojawiły się dwie koncepcje: elitarystyczna i równego dostępu do wykształcenia wszystkich uczniów; zdefiniowano na niej pojęcie jakości w odniesieniu do celów i zakresów kształcenia

Zainteresowano się wiekiem przedszkolnym. Uwaga mu poświecona wiązała się ze stwierdzeniem, że jest to wiek istotny w formowaniu osobowości dziecka oraz predyspozycji intelektualnych i społeczno-emocjonalnych. Problematyka wychowania przedszkolnego stała się nieodłączną częścią polityki rodzinnej w rozwiniętych krajach zachodnich, co w latach następnych doprowadziło do szybkiego rozwoju zinstytucjonalizowanego wychowania przedszkolnego.

W drugiej połowie lat 80. XX w. politycy przestali zajmować się problematyką kształcenia młodzieży, przenosząc swe zainteresowanie na problematykę pracowników dorosłych. W centrum zainteresowania znalazła się tematyka interakcji miedzy kształceniem i przygotowaniem fachowym a ekonomicznymi i społecznymi zmianami strukturalnymi. Podkreślone zostało znaczenie kształcenia dla rozwijania zdolności każdego człowieka do ustawicznego uczenia się. Obok kształcenia w szkołach do głosu doszło też kształcenie w zakładach przemysłowych.

---