Metody nauczania (kształcenia)

Jak się uczymy? I jak zapamiętujemy to, czego się uczymy?

Stadia w procesie uczenia się nowych rzeczy

1. Nieświadoma niekompetencja - nie wiem, czego nie potrafię,

2. Świadoma niekompetencja - wiem, czego nie potrafię i chcę się nauczyć,

3. Świadoma kompetencja - wiem, w jaki sposób coś robię, świadomie kontroluję proces,

4. Nieświadoma kompetencja - robię to automatycznie.

Co to znaczy człowiek w pełni aktywny?
Kiedy człowiek może być w pełni aktywny?

• gdy działa z poczuciem bezpieczeństwa,

• gdy ma poczucie sensu tego co robi,

• gdy doświadcza powiązania między własnym wysiłkiem wkładanym w działanie a uzyskanym efektem.

Uczenie się to proces prowadzący do pewnych zmian, względnie trwałych, w sposobie myślenia, odczuwania i działania ucznia.
Metody nauczania nazywamy aktywizującymi a metody uczenia się aktywnymi.

Ogół celów, środków i metod przygotowanych i wykorzystanych przez nauczyciela dla osiągnięcia jak najlepszych wyników nazywamy - STRATEGIĄ.
Sposób pracy nauczyciela z uczniami w celu przyrostu wiedzy i umiejętności nazywamy - METODĄ.
Zajęcia w ramach jakiejś metody nazywamy - TECHNIKĄ.
W języku greckim słowo methodos (metoda) oznacza drogę dochodzenia do prawdy, sposób badania, sposób postępowania. .

Dobór metod nauczania zależy od wielu czynników, a zwłaszcza od:

• celów i zadań, jakie nauczyciel postawił sobie i uczniom na konkretnej jednostce lekcyjnej,

• właściwości merytorycznych dotyczących treści danego przedmiotu (tematu),

• poziomu intelektualnego i psychofizycznego uczniów (wiek, klasa, typ szkoły),

• form organizacyjnych kształcenia zawodowego (zajęcia w klasie, w pracowni, warsztatach szkolnych),

• czasu przeznaczonego na realizację danego tematu (w klasie, pracowni, warsztatach),

• kwalifikacji i doświadczenia nauczyciela oraz jego inwencji.

Na każdej lekcji (zajęciach edukacyjnych) może być wykorzystana jedna lub więcej metod, lecz jedna z nich powinna dominować w realizowanej jednostce lekcyjnej.

Podział metod nauczania wg polskich autorów

Autor	Układ metod nauczania
K. Sośnicki	podające, poszukujące, dyskusyjne
B. Nawroczyński	podające, poszukujące, laboratoryjne
Cz. Kupisiewicz	oparte na słowie, obserwacji i pomiarze działalności praktycznej
W. Okoń	podające, problemowe, eksponujące, praktyczne
T. Nowacki	teoretyczne (wykład, pogadanka, dyskusja, opis, opowiadanie); praktyczne (rozwijanie umiejętności, pokaz, ćwiczenia instruktażowe, inscenizacja)
Z. Wiatrowski	podające, poszukujące, kierowanie samodzielną pracą uczniów
K. Kruszewski	słowne, oglądowe, praktyczne, gry dydaktyczne

Na szczególną uwagę zasługuje rozwój metod praktycznych, które są związane głównie z realizacją praktycznej nauki zawodu. Metody stosowane przez praktyków w praktycznym nauczaniu zawodu:

• metoda pokazu,

• metoda ćwiczeń,

• metoda instruktażu,

• metodę pracy produkcyjnej (usługowej),

• metodę demonstrowania sposobów pracy i procesów produkcyjnych (usługowych).

Podział metod praktycznych (współczesnych) proponowany przez F. Szloska:

• pokaz z objaśnieniem (wyjaśnieniem),

• pokaz z instruktażem,

• ćwiczenia przedmiotowe,

• ćwiczenia laboratoryjne,

• ćwiczenia produkcyjne (wytwórcze),

• metoda projektów,

• metoda przewodniego tekstu.

Podział ten powstał w wyniku wszechstronnej analizy czynności praktycznych wykonywanych podczas zajęć z różnych przedmiotów oraz po konsultacjach ze środowiskiem doradców metodycznych. Jest to klasyfikacja uniwersalna, ponieważ obejmuje czynności wykonywane zarówno w procesie zajęć praktycznych w warsztatach szkolnych jak i w procesie teoretycznych przedmiotów zawodowych i ogólnokształcących.

Pogadanka

Pogadanka - należy do metod podająco-słownych inaczej zwanych metodami asymilacyjnymi. To najstarsza metoda za jej twórcę uznaje się greckie-go filozofa Sokratesa, który w sposób znakomity opanował sztukę zadawania i formułowania pytań. Stąd często metoda ta nazwana jest pogadanką sokratyczną lub heurystyczną. Istota pogadanki sprowadza się do rozmowy nauczyciela z uczącym się, w której nauczyciel stawia kolejne pytania na które otrzymuje odpowiedzi od uczniów. W ten sposób krok po kroku uczący się ,,przechodzą ze stanu niewiedzy w stan wiedzy, przyswajają sobie nowe informacje oraz porządkują już posiadane wiadomości. Rozmowa ta jednak różni się od zwykłych rozmów prowadzonych przez ludzi, bowiem w zwykłej rozmowie stawiając komuś pytanie zazwyczaj nie znamy odpowiedzi. W pogadance natomiast nauczyciel zazwyczaj zna odpowiedź (gdyż powinien ją przewidzieć). Dobrze sformułowane pytania pobudzają uczących się do myślenia i samodzielnej pracy, rozwijają umiejętności analizy i wnioskowania, uzasadniania wniosków przez przytoczenie odpowiednich faktów. Skuteczność pogadanki uzyskamy wtedy, gdy zajęcia będą prowadzone w sposób żywy i interesujący. Nauczyciel musi zadbać o to, by pytania nie były zbyt trudne, a odpowiedzi padały bez dłuższej zwłoki. Ze względu na moment (czas), w jakim stosujemy pogadankę w trakcie zajęć, możemy mówić o pogadance:

 

• wstępnej - polegającej na wywołaniu u uczących się stanu gotowości do poznania czegoś nowego, a także zorganizowania uczniów (klasy) do nowej pracy,

• przedstawiająca nowe wiadomości - ma za zadanie tak zmotywować i zaktywizować uczących się, aby nowe treści nauczania były przez samych uczących się częściowo wydedukowane (na zasadzie skojarzeń, wynikających z treści udzielanych odpowiedzi), czemu sprzyja powiązanie stawianych przez nauczyciela pytań z dotychczasową wiedzą i doświadczeniem uczących się,

• utrwalająca - polega na operowaniem materiałem uprzednio przyswojonym, lecz wymagającym zintegrowania w ramach większych całości (systemów, działów). Ciekawym sposobem sprawdzania stopnia opanowania wiedzy przez uczących się jest rozmowa nauczyciela z uczącym się o treściach wcześniej realizowanych. Pytania stawiane podczas tej rozmowy przez nauczyciela mogą być cząstkowe lub całościowe, nie mogą być zbyt obszerne, gdyż wówczas treść rozmowy staje się rozproszona a żadne z zagadnień nie zostanie omówione do końca. Tego typu sprawdzanie wiedzy można nazwać pogadanką

• kontrolną.

Metoda pogadanki znajduje zastosowanie we wszystkich zajęciach edukacyjnych zarówno teoretycznych, jak i praktycznych. Jej zaletą jest także utrzymywanie uwagi uczących się w stałym napięciu.

Dyskusja dydaktyczna

Dyskusja dydaktyczna (metoda oparta na słowie) - to jedna z aktywizujących metod nauczania-uczenia się, której istota polega na zorganizowanej wymianie myśli i poglądów uczestników grupy na dany temat.

Dyskusja to także sztuka wyrażania swojego zdania, argumentacji i trening szacunku do przekonań innych. Na dzień dzisiejszy wypracowano różne techniki dyskusji, które zwiększają jej efektywność i powodują, że umiejętnie zastosowana staje się skuteczną metodą nauczania, umożliwiającą kształtowanie takich umiejętności jakich nie da się kształtować żadną inną metodą. Bo czy można opanować umiejętność dyskutowania, argumentowania swojego stanowiska, szacunku dla poglądów innych nie dyskutując? A więc dyskutujmy!
Dyskusja, tak jak inna metoda, powinna być w przemyślany sposób dobrana do celu, który chcemy osiągnąć. Nauczyciel w dyskusji powinien pełnić rolę zagajającego, przewodniczącego i dokonującego podsumowania. Aby uczniowie mogli zabierać sensownie głos w dyskusji, powinni się do niej przygotować i na dany temat posiadać jakieś wiadomości.
Dyskusja składa się z :

• zagajenie

• dyskusja właściwa

• podsumowanie

Wyróżnia się wiele odmian dyskusji, oto niektóre z nich:

• burza mózgów, (giełda pomysłów) - słowne zgłaszanie wszystkich pomysłów;

• dyskusja konferencyjna - problemy są rozwiązywane werbalnie w grupach dyskusyjnych;

• dyskusja okrągłego stołu - wymiana poglądów między uczestnikami a prelegentami;

• dyskusja punktowana - wypowiedzi uczestników są punktowane;

• dyskusja panelowa - panel lub dyskusja obserwowana;

• dyskusja wielokrotna - prowadzona w małych grupach na to samo zagadnienie;

• dyskusja związana z wykładem - wyjaśnienie wątpliwości dotyczących wykładu;

• metaplan - wypowiedzi pisemne i ustne tzw. cicha dyskusja;

• śnieżna kula - dyskusja piramidowa;

• ,,66” znana też jako ,,Philips 66” - grupa dyskusyjna liczy 6 osób, dyskusja trwa 6 minut;

• dyskusja ,,kielecka” - w grupach, pisemna i ustna, wieloszczeblowa, połączona z wizualizacją;

• brzęczące grupy - dyskusja po wykładzie w małych grupach;

• debata - zaprezentowanie w przyjazny sposób argumentów za i przeciw

• dywanik pomysłów - wypowiedzi pisemne i ustne;

• mapa pojęciowa - prezentacja wizualna przebiegu procesu myślenia;

• drzewko decyzyjne - prezentacja wizualna przebiegu procesu myślenia.

Dyskusja daje dobre efekty tylko wówczas, gdy:

• temat dyskusji jest właściwie sformułowany, w sposób wywołujący zaangażowanie emocjonalne i umożliwiający ścieranie się przynajmniej dwóch racji;

• limitowany jest czas dyskusji zgodnie z zasadą ,,lepiej za krótko niż za długo”;

• przestrzegane są zasady prowadzenia dyskusji.

Zasady prowadzenia dyskusji:

• słuchajcie się wzajemnie,

• mówcie za siebie,

• uzasadniajcie znaczenia,

• wypowiadajcie się tylko na temat,

• stosujcie rekapitulację,

• zadawajcie przede wszystkim pytania otwarte,

• nie przerywajcie, nie mówcie jednocześnie,

• argumentujcie rzeczowo we własnym imieniu,

• wysłuchajcie argumentów drugiej strony,

• nigdy nie atakujcie osób, a jedynie obalajcie argumenty oponentów,

• nie obrażajcie się, nie ośmieszajcie, nie przyczepiajcie łatek, nie róbcie aluzji,

• nie poddawajcie się, jeśli nie zostaliście przekonani,

• gdy wyczerpaliście argumenty, a nadal nie przekonaliście swoich adwersarzy lub gdy poziom emocji grozi wybuchem - zakończcie dyskusję, podkreślając różnicę zdań, na zakończenie podsumujcie rezultaty dyskusji.

Wykład

Wykład (metoda oparta na słowie) - to metoda planowania, organizowania i oceniania własnej nauki, metoda efektywnego porozumiewania się w różnych sytuacjach, prezentacji własnego punktu widzenia, przygotowania do publicznych wystąpień. Metoda poszukiwania, porządkowania i wykorzystywania informacji z różnych źródeł oraz efektywnego posługiwania się technologią informacyjną.
Celem wykładu jest przekazywanie uczniom informacji pozwalających im na uczestnictwo w lekcji (zajęciach) prowadzonych innymi metodami. Metoda jest przydatna wówczas, gdy trzeba podać informacje ułatwiające rozumienie nowych zagadnień, przekazać wiedzę, teorię, instrukcje, dokonać podsumowania zrealizowanego tematu.

Wyróżnia się następujące rodzaje wykładów:

 

• wykład konwencjonalny, którego treść przekazywana jest bezpośrednio w formie gotowej do zapamiętania,

• wykład problemowy stanowi ilustrację określonego problemu naukowego albo praktycznego,

• wykład konwersatoryjny - fragmenty mówione wykładu są przeplatane wypowiedziami słuchaczy.

Odmianami wykładu są:

• prelekcja to odmiana wykładu o treści popularnonaukowej

• odczyt to również jedna z odmian wykładu. Metoda ta polega na zreferowaniu treści przygotowanych na piśmie.

Prawidłowo zbudowany wykład składa się z :
a) część wstępna :

• cel

• temat

• plan

• pomoce

b) część główna :

• szczegółowe rozwinięcie poszczególnych punktów planu.

c) krótkie podsumowanie i odpowiedzi

Mocną stroną wykładu jest to, że w krótkim czasie możemy przekazać dużo informacji na dany temat i wykorzystać je w następnych etapach lekcji, zajęć Słabymi stronami wykładu są: znużenie podawanymi treściami, brak koncentracji u uczniów, trudności z zapamiętywaniem podawanych informacji. Wykład może trwać od 10 do 20 minut lub krótszy (stąd zapis w konspekcie miniwykład) w którym używaj krótkich zdań, unikaj słów i zwrotów niezrozumiałych i trudnych, utrzymuj kontakt wzrokowy ze słuchaczami. Wykład powinien być stosowany w wyższych klasach szkoły ponadgimnazjalnej, w szkołach wyższych i kształceniu dorosłych.

Praca z książką (podręcznnikiem)

Praca z książką (podręcznikiem) - metoda oparta na słowie - bardzo ważny sposób zdobywania jak i utrwalania nowych wiadomości, może to być lektura, wyszukiwanie odpowiedzi na pytania, streszczanie poglądów autora, analiza tekstu, uczenie się na pamięć.
Do samodzielnego posługiwania się książką uczniowie muszą być przygotowani przez szkołę. Muszą umieć płynnie i ze zrozumieniem czytać, oraz umieć sporządzać notatki, a także odpowiednio wybierać. Należy nauczyć uczniów korzystać też z katalogów bibliotecznych, słowników, encyklopedii, roczników statystycznych.

Metoda pokazu

Metoda pokazu - zaliczana jest do podstawowych metod poglądowych w procesie nauczania zawodu. Polega głównie na obserwacji, której towarzyszy komentarz słowny, czyli objaśnienie. Celem pokazu jest ukierunkowanie obserwacji oraz umożliwienie pełnej oceny obserwowanego zjawiska, przedmiotu lub procesu technologicznego. Metoda pokazu umożliwia uczniom bezpośrednią obserwację postawy roboczej, ruchów, czynności, zabiegów, operacji technologicznych itp. Metoda ta może być stosowana zarówno w warsztatach szkolnych, jak i w sali lekcyjnej czy w laboratorium. Poniżej przedstawiono zastosowanie metody pokazu w praktycznej nauce zawodu.

Pokaz jako wzór do naśladowania

• organizacja stanowiska roboczego,

• postawa robocza na stanowisku pracy,

• ruchy, czynności, zabiegi i operacje technologiczne,

• ćwiczenia na trenażerach,

• prowadzenie pojazdów samochodowych (nauka jazdy),

• ćwiczenia laboratoryjne,

• metody pracy, sposoby i metody produkcji, (usług) itp.,

• modele itp.

Pokaz jako źródło informacji

• surowce, materiały, narzędzia, przyrządy, aparatura kontrolno - pomiarowa,

• maszyny, urządzenia produkcyjne, instalacje, konstrukcje budowlane,
  modele statyczne i dynamiczne,

• szkice, rysunki kontrolne, schematy, dokumentacje techniczne

• przeźrocza, filmy, fotografie, obrazy,

• metody pracy w zakresie obróbki : ręcznej, mechanicznej itp.,

• metody pracy, sposoby i metody produkcji (usług) itp.

Metoda ćwiczeń

Metoda ćwiczeń

Ćwiczenia to metoda kształcenia polegająca na samodzielnym wykonywaniu przez uczniów ruchów roboczych, czynności, zabiegów i operacji technologicznych lub roboczych, uprzednio pokazywanych uczniom przez nauczyciela zawodu.

Ćwiczenie polega na wielokrotnym wykonywaniu określonych czynności, których celem jest uzyskanie wyższej sprawności w działaniach umysłowych i praktycznych oraz rozwijanie aktywności sensomotorycznej uczniów. Metoda ćwiczeń może być wykorzystywana zarówno w czasie zajęć w pracowniach, laboratoriach, jak i w warsztatach szkolnych. Ćwiczenia wykonywane w toku zajęć praktycznych w warsztatach szkolnych polegają na wielokrotnym i świadomym powtarzaniu wykonywanych czynności w celu ukształtowania określonych umiejętności i sprawności manualnych, niezbędnych w biegłym wykonywaniu zawodowych zadań produkcyjnych i usługowych.

Przygotowanie ćwiczeń wymaga od nauczyciela zawodu:

• sprecyzowania tematu i celu ćwiczenia;

• opracowania wytycznych dotyczących modelu działania oraz sposobu przeprowadzenia ćwiczeń;

• przygotowania materiałów, dokumentacji, narzędzi, przyrządów, wymaganej aparatury;

• przygotowania pomocy do nauczania-uczenia się;

• określenia czasu przeznaczonego do wykonania ćwiczenia;

• ustalenia kryteriów kontroli i oceny ćwiczenia.

 

Warto nadmienić, że ćwiczenia w praktycznym nauczaniu zawodu nie zawsze mają charakter pracy produkcyjnej, zwłaszcza w klasie pierwszej. Ponadto trzeba pamiętać, że ćwiczenia z jednej strony wymagają intensyfikacji działań, a z drugiej zaś dokonywania częstych przerw. Doświadczenia wykazują, że lepsze skutki osiąga się w intensyfikacji ćwiczeń realizowanych w krótkim czasie.

Metoda pracy produkcyjnej (usługowej)

Zaliczana jest do podstawowych metod w praktycznym nauczaniu-uczeniu się zawodu. Polega ona na wykonywaniu przez uczniów różnego rodzaju prac użytkowych, których wykonywanie przebiega wg wcześniej ustalonego toku.

Przebiega to zwykle w sposób następujący: po opanowaniu przez uczniów prostych czynności, zabiegów i operacji zawodowych w czasie ćwiczeń przeprowadzanych z zasady na przedmiotach użytkowych, stopniowo przechodzimy do wykonywania prac coraz bardziej złożonych, obejmujących wyuczone poprzednio czynności, zabiegi i operacje zawodowe. Praca produkcyjna ma na celu nabywanie przez uczniów określonych umiejętności i sprawności manualnych, które kształtują się w wyniku wielokrotnego powtarzania celowych działań zawodowych.

Metoda instruktażu

Metoda instruktażu (wstępnego, bieżącego, końcowego) - metoda ta często towarzyszy metodzie pokazu i ćwiczeniom. W dydaktyce kształcenia zawodowego przyjęto umowny podział instruktażu na wstępny, bieżący i końcowy.

Metodę tą szczegółowo opisano w sesji 8.

Współczesne metody nauczania praktycznego

Współczesne metody nauczania praktycznego

1. Pokaz z objaśnieniem (wyjaśnieniem).

2. Pokaz z instruktażem.

3. Ćwiczenia przedmiotowe.

4. Ćwiczenia laboratoryjne.

5. Ćwiczenia produkcyjne(wytwórcze).

6. Gry dydaktyczne.

7. Metoda przewodniego tekstu.

8. Metoda projektów.

Pokaz z objaśnieniem (wyjaśnieniem)

Pokaz z objaśnieniem (wyjaśnieniem) - stosowany jest zwykle w początkowej fazie zajęć o charakterze praktycznym, gdzie spełnia on raczej funkcję wprowadzającą do wykonania określonego działania.

Wyróżnia się dwie formy pokazu wspieranego objaśnieniem:

• pokaz następuje po przedstawieniu werbalnym (słownym),

• omawianie ilustrowane jest jednoczesnym pokazem.

Wybór formy pokazu w dużym stopniu będzie zależał od rodzaju i zakresu prezentowanych treści.

Metoda omówienia albo instruktażu

Omówienie dzielimy na; wstępne, bieżące, końcowe.
Ponadto rozróżniamy omówienie grupowe albo zespołowe, frontalne i indywidualne.
Omówieniem frontalnym nazywamy udzielenie wyjaśnień i wskazówek dużej liczbie uczniów, którzy mają wykonać lub wykonują jednakowe czynności.
Omówienie zespołowe lub grupowe przeprowadza się w najmniejszych grupach. Dotyczy ono rozmaitych czynności.

Omówienie wstępne
Elementy omówienia wstępnego:

1. Zaznajomienie uczniów z treścią czekającej ich pracy.

2. Przeanalizowanie dokumentacji.

3. Zaznajomienie z narzędziami.

4. Pokazanie i omówienie cech surowca i produktu.

5. Uświadomienie reguł i ustalenie kolejności wykonywanych operacji.

6. Pokaz sposobów wykonania.

7. Uprzedzenie o możliwych i częściej zachodzących błędach i pomyłkach.

8. Zaznajomienie ze sposobami kontroli.

9. Podkreślenie prawideł bezpieczeństwa i higieny pracy.

Omówienie bieżące
Należy cały czas kontrolować wykonywane zadania we wszystkich etapach Kontrola polega na obserwacji, czy uczeń prawidłowo posługuje się narzędziami, czy wykonuje właściwe czynności, rozumie je, umie porozumiewać się itp. Przy dostrzeżeniu błędów lub niedociągnięć instruktor udziela dodatkowych wyjaśnień, pokazuje właściwe chwyty, postawę.

Omówienie końcowe
Omówienie końcowe zawiera podsumowanie pracy dokonanej w czasie zajęć. Szczególną uwagę zwraca się uwagę na błędy. Przy omówieniu końcowym wyróżniamy najlepiej wykonane prace i ukazujemy ich zalety. Omówienia mogą być ustne lub pisemne

Pokaz z instruktażem

Pokaz z instruktażem - w praktycznej nauce zawodu pojęcie instruktażu ma dwojakie znaczenie. W pierwszym przypadku chodzi o słowne wyjaśnienie sposobu wykonania jakiejś czynności, w drugim zaś instruktaż rozumiany jest jako ogół czynności nauczyciela, realizowany we wstępnej fazie zajęć praktycznych lub w czasie trwania zajęć (instruktaż wstępny, bieżący, końcowy).

Ćwiczenia przedmiotowe

Ćwiczenia przedmiotowe - są szeroko stosowaną metodą nauczania-uczenia się zarówno w przedmiotach teoretycznych jak i nauczaniu praktycznym. Celem ćwiczeń jest opanowanie przez uczących się umiejętności umysłowych lub praktycznych.

Ćwiczenia można podzielić na następujące grupy:

1. Ćwiczenia wyrabiające umiejętności zastosowania przyswojonej wiedzy - związane są głównie z nauczaniem działań praktycznych, np. rozwiązywanie zadań, wykonywanie obliczeń, wykonanie rysunku detalu, praktyczne poznanie budowy maszyn lub ich zespołów

2. Ćwiczenia służące kształceniu umiejętności twórczego wykorzystania wiedzy w praktyce - polegają na odkrywaniu cech nowych konstrukcji, systemów, procesów, co zmusza uczącego się do wyboru np. sposobów obróbki lub naprawy w zależności od warunków i wymagań technicznych.

3. Ćwiczenia o charakterze poszukiwawczym - są to ćwiczenia w twórczym zastosowaniu posiadanych wiadomości i umiejętności.

Struktura metodyczna ćwiczenia przedmiotowego obejmuje następujące fazy i elementy:

Faza 1

• teoretyczna podbudowa i teoretyczny opis czynności składających się na całość ćwiczenia;

• pokaz ćwiczenia przez nauczyciela w normalnym tempie.

Faza 2

• demonstracja poszczególnych czynności przeprowadzona przez nauczyciela w zwolnionym tempie lub z zaakcentowaniem ważnych momentów;

• demonstracja poszczególnych czynności przeprowadzona przez nauczyciela w tempie normalnym.

Faza 3

• kilkakrotne wykonanie poszczególnych czynności przez każdego uczącego się (lub przez wybranych uczniów) w tempie zwolnionym;

• wykonanie przez uczących się poszczególnych czynności w tempie normalnym;

• całościowe wykonanie ćwiczenia przez wszystkich uczących się lub przez wybranych uczniów.

Przy złożoności współczesnego wyposażenia technicznego ćwiczenie przedmiotowe coraz częściej staje się nieodłącznym i nieodzownym elementem kształcenia zawodowego o charakterze teoretycznym.

Ćwiczenia laboratoryjne

Ćwiczenia laboratoryjne - stanowią jedną z metod praktycznego zastosowania w działaniu nabytych wcześniej wiadomości, jak również stanowią formę organizacyjną tego kształcenia.

W zależności od postawionego celu ćwiczenia laboratoryjne można podzielić na:

• ilustratywne, stanowiące ilustrację uprzednio opanowanych przez uczących się praw i związków przyczynowo-skutkowych;

• badawcze, które dostarczają faktów do samodzielnego formułowania przez uczących się uogólnień, praw, zależności itp.

Istota ćwiczenia laboratoryjnego polega na tym, że nauczyciel, gromadząc odpowiednie środki dydaktyczne, czyli zestawy ćwiczeniowe, umożliwia uczącym się wykonanie określonych doświadczeń, które dzięki wykorzystaniu posiadanej wiedzy pozwalają uczącym się na samodzielne ,,odkrycie” określonych związków, reguł, a nawet praw. Zadania, które stoją przed uczącymi się mają często charakter problemowy, zmuszający ich do poszukiwania pomysłów rozwiązania.

Zajęcia prowadzone metodą laboratoryjną, wymagają od nauczyciela dużej koncentracji uwagi i znacznego wysiłku głównie w fazie przygotowawczej.

Prace te obejmują:

• opracowanie instrukcji ćwiczeń,

• przygotowanie zestawów ćwiczeniowych (materiałów, narzędzi itp.),

• przygotowanie stanowisk do ćwiczeń,

• opracowanie harmonogramu pracy uczących się.

Ćwiczenia produkcyjne(wytwórcze)

Ćwiczenia produkcyjne(wytwórcze) stanowią podstawową metodę nauczania podczas zajęć praktycznych. Charakteryzują się tym, że jednym z głównych celów procesu dydaktycznego jest realizacja zadań produkcyjnych (wytwórczych), w wyniku których otrzymywany jest produkt praktycznie użyteczny. Mamy w tym przypadku do czynienia z połączeniem procesu szkoleniowego z procesem produkcyjnym , z tym, że na ogół jeden z tych procesów dominuje nad drugim.

Ćwiczenie produkcyjne służy kształtowaniu i utrwalaniu umiejętności praktycznych oraz nabywaniu sprawności wykonania danej czynności. W wyniku wielokrotnie powtarzalnych czynności nabyte umiejętności praktyczne przekształcają się w nawyki umiejętnościowe stanowiące podstawowe elementy kwalifikacji dla wielu zawodów, zwłaszcza zawodów robotniczych. Podczas zajęć produkcyjnych uczący się nie tylko opanowują określone umiejętności, ale zapoznają się również z autentycznymi warunkami procesu technologicznego, z jego organizacją i wymogami.

Tok zajęć praktycznych o charakterze produkcyjnym obejmuje dość specyficzne ogniwa, nie przystające na ogół do ogniw zajęć prowadzonych innymi metodami praktycznymi.

Struktura metodyczna tych zajęć obejmuje:

Faza 1

• czynności organizacyjno - przygotowawcze;

• instruktaż wstępny.

Faza 2

• rozdanie zadań szkoleniowo - produkcyjnych;

• instruktaż bieżący.

Faza 3

• odbiór i ocena prac (zadań) szkoleniowo - produkcyjnych;

• instruktaż końcowy.

Gry dydaktyczne

Gry dydaktyczne to rodzaj metod nauczania - należących do grupy metod problemowych, które organizują treści kształcenia w modele rzeczywistych zjawisk, sytuacji, w celu zbliżenia procesu poznawczego ucznia do poznania bezpośredniego, dzięki dostarczeniu okazji do manipulowania modelem.

Metoda gier dydaktycznych jest najczęściej zabawą, w której należy przestrzegać określonych reguł. Jest działaniem wykorzystywanym dla przyjemności, stąd jej zastosowanie w procesie dydaktyczno-wychowawczym jest dość skuteczne. Stanowi bardzo dobry sposób uczenia się. Istnieje wiele odmian gier dydaktycznych, do najważniejszych można zaliczyć:

• <!--[if !supportLists]-->Gry symulacyjne - mają niekiedy zastosowanie w praktycznym nauczaniu zawodu np. symulowanie na trenażerach jazdy samochodem, lotu samolotem, czynności spawalniczych, czynności, operacji, zabiegów i chwytów itd. Metoda gier symulacyjnych polega na odtworzeniu przez uczących się określonych sytuacji problemowych, które porównuje się z rozwiązaniami faktycznymi.

• <!--[if !supportLists]-->Gry decyzyjne - opracowano w celu rozwijania umiejętności kierowniczych, a następnie metody te zostały wykorzystane w kształceniu kadr przedsiębiorstw średniego szczebla. Właściwością gier decyzyjnych jest to, że wykorzystuje się je do nabywania lub doskonalenia umiejętności podejmowania decyzji w stosunkowo krótkim czasie i w warunkach konkurencji. Istotą jest przydział uczącym się ról, np. dyrektora, głównego księgowego, kierownika itp., których ,,odegranie” polega na prezentacji myśli, postaw stosownie do sytuacji, w ich wyniku powinna zostać podjęta decyzja co do dalszej strategii działania.

• <!--[if !supportLists]--><!--[endif]-->Gry psychologiczne - można wykorzystać w szkole, klasie, świetlicy terapeutycznej, na obozie, na wycieczce, spotkaniu towarzyskim. Mogą one stanowić inspirację do głębszej pracy terapeutycznej. Szczególną rolę w tych grach odgrywa interakcja pomiędzy jednostkami lub grupami, dążącymi do realizacji określonych celów. Tego rodzaju gry pomagają w rozwijaniu umiejętności indywidualnych i grupowych, budują wrażliwość na problemy innych, przełamują bariery między ludźmi, są okazją do ekspresji uczuć, a także do szukania innych sposobów zachowania.

• Gry sportowe

Podział gier dydaktycznych

• Burza mózgów - ta metoda przeznaczona jest do samodzielnego, szybkiego wymyślania przez uczniów zbioru hipotez przy wykorzystaniu myślenia intuicyjnego.

• Metoda sytuacyjna - zwana metodą przypadków - polega na bardzo dokładnym rozpatrzeniu jakiegoś przypadku, tak skonstruowanego, że jest on typowy, często wykorzystujemy w szkolnictwie medycznym, wojskowym.

• Metoda symulacyjna - inaczej inscenizacja - to udawanie kogoś np. nauczyciela, robi się wszystko tak, jakby się nim było. Uczeń jest aktywny.

• Metaplan - jest to jedna z technik prowadzenia dyskusji, spotykana czasami pod nazwą ,,cicha dyskusja”. Polega ona na tym, że w czasie narady (dyskusji) jej uczestnicy tworzą plakat, który jest graficznym skrótem dyskusji, w której odpowiadają na pytania: jak jest?, jak powinno być?, dlaczego nie jest tak, jak powinno być? oraz zapisują wnioski. Uczestnicy, zamiast zabierać głos, zapisują swoje myśli na kartkach określonego kształtu i koloru w krótkiej formie równoważników zadań. Następnie przypinają je do arkusza papieru umieszczonego na tablicy.

Można by było jeszcze wymienić wiele innych nazw gier np. drama, giełda pomysłów itd., ale w nauczaniu szczególnie przydatne są dwie odmiany gier: gry symulacyjne i decyzyjne.

Metoda przewodniego tekstu

Metoda przewodniego tekstu - w metodzie tej uczeń wykonuje zadanie dokładnie przemyślane i przygotowane przez nauczyciela, ma więc mniejszą swobodę niż w metodzie projektów, za to można otrzymać założony wynik - określone umiejętności. Wykorzystywana jest ona w krajach zachodnich szczególnie w ćwiczeniach praktycznych i w wykonywaniu ćwiczeń laboratoryjnych. Jest to pewien rodzaj nauczania problemowego.

Praca przebiega w sześciu fazach dotyczących:

1. zbierania i analizy informacji o podobnych rozwiązaniach;

2. planowania wykonania zadania;

3. ustalenia zgodności planowanego sposobu wykonania zadania z możliwościami wytwórczymi warsztatu;

4. praktycznego wykonania zadania;

5. sprawdzenia poprawności wykonania, kontroli wyników;

6. analizy sposobu wykonania pracy.

Ta kolejność postępowania występuje przy wykonaniu każdej pracy, nawet przy pospolitych zajęciach codziennych, tylko że przy czynnościach często powtarzanych niektóre fazy stają się algorytmem i można je pominąć. Fazy wykonania każdego zadania wytwórczego tworzą zamknięty cykl co obrazuje rysunek poniżej.

1.INFORMACJE

6.ANALIZA

2.PLANOWANIE

5.SPRAWDZANIE

3.USTALANIE

4.WYKONANIE

Faza 1

informacje - uczniowie zapoznają się z rysunkiem (dokumentacją) urządzenia, które mają wykonać. Musi to być dokładna analiza z określeniem funkcji poszczególnych części. Przy analizie rysunku uczniowie odpowiadają na przygotowane przez nauczyciela na specjalnym arkuszu pytania, tzw. ,,pytania prowadzące”. Wypełniają również przygotowany formularz dotyczący np. części znormalizowanych użytych w wyrobie.

Faza 2

planowanie - to przemyślenie i przygotowanie procesu realizacji zadania praktycznego. Tu uczniowie przygotowują proces technologiczny, ustalają kolejność wykonywania np. poszczególnych elementów wyrobu, planują dobór np. maszyn, narzędzi i środków pomocniczych. Opracowany plan wykonania może, (ale nie musi) być wspólny dla całej grupy. W tej fazie uczniowie otrzymują również pytania prowadzące i wypełniają formularz, w którym wpisują kolejne operacje, potrzebne narzędzia, przyrządy itp.

Fazie 3

Ustalenie - zaproponowany plan obróbki jest gruntownie omawiany z nauczycielem. Dyskutowana jest kolejność wykonania poszczególnych części, są rozpoznawane i korygowane błędy w procesie technologicznym oraz możliwość jego przeprowadzenia w warunkach danego warsztatu. Uczniowie wypełniają druki zamówień na części, które należy zakupić. Przeprowadzana jest także analiza kosztów produkcji w poszukiwaniu jak najtańszego wykonania wyrobu (usługi).

Faza 4

Realizacja - po tak dokładnym przygotowaniu uczniowie samodzielnie wykonują zadanie. Nauczyciel czuwa nad prawidłowym przebiegiem procesu, zwraca uwagę na trudne do wykonania czynności i bh i pp.

Faza 5

Sprawdzenie - kontrolę jakości wykonują uczniowie podczas wytwarzania wyrobu (usługi), aby błędy z poszczególnych operacji nie wpływały na dalszą obróbkę (proces). Najważniejsza jest jednak kontrola ostateczna. Uczniowie sprawdzają najpierw samodzielnie swój wyrób (usługę) wg przygotowanego arkusza kontroli jakości. Potem następuje kontrola koleżeńska wg tego samego arkusza. Poza dokonywanymi pomiarami ocenie podlega także jakość i staranność wykonania. W arkuszu kontroli należy zaproponować skalę do oceny np. od 0-10 pkt.

Faza 6

Analiza - w tej fazie należy odpowiedzieć na pytanie:
Co zrobiłbym inaczej, lepiej, gdybym to samo wykonywał jeszcze raz?

Uczniowie pod kierunkiem nauczyciela analizują cały przebieg wytwórczy pod kątem polepszenia jakości wyrobu (usługi), skrócenia czasu wytwarzania i obniżenia kosztów. Jeżeli poprawki są znaczne i jest to możliwe, całe ćwiczenie można powtórzyć.

Metoda projektów

Metoda projektów (metoda aktywizująca) jest strategią postępowania dydaktycznego bardzo przyjazną dla uczniów i nauczyciela. Sprzyja ich wspólnej pracy i osiąganiu wysokich efektów, przede wszystkim dydaktycznych. Kluczem do sukcesu w tej metodzie jest przekonanie uczniów, aby przyjęli odpowiedzialność za własną pracę. Celem tej metody jest kształtowanie umiejętności planowania i organizacji pracy własnej uczniów, zbierania i selekcjonowania informacji, rozwiązywania problemów, pracy w grupie, podejmowania decyzji, oceniania i komunikowania się.

Metodę tą bardzo szczegółowo opisano w sesji 7.

---