POPYT - zapotrzebowanie zgłoszone na dobra i usługi na rynek przez nabywców ( rynek

konsumpcji , rynek czynników produkcji )

NABYWCY

KONSUMENCI PRODUCENCI

dobra finalne czynniki produkcji

Rodzaje popytu :

• popyt efektywny - popyt poparty siłą nabywczą pieniądza

• popyt potencjalny - ( co by było gdyby ) preferencje

• popyt na dobra komplementarne - popyt na jedno dobro jest ograniczony popytem

na drugie dobro

• popyt na dobra substytucyjne - potrzebę zaspokaja dobro A lub dobro B

• popyt złożony - popyt na opony zależy od popytu na samochody

POPYT - elementy regulujące :

1. Cena dobra

• cena substytutów

• ceny dóbr komplementarnych

• przewidywania co do kształtowania się cen w przyszłości

• zjawisko antypacji popytu - wyprzedzanie faktycznego popytu

2. Dochód - ile mamy i ile możemy wziąć na kredyt - ujęcie statystyczne i dynamiczne

3. Preferencje popytowe - upodobania indywidualne , tradycje , religia , moda

4. warunki geograficzne - demograficzne

PODAŻ - ilość dóbr i usług zaoferowanych na rynek w danym czasie określonemu lub

nieokreślonemu nabywcy ( występuje dzisiaj częściej )

Czynniki motywujące podaż :

1. Cena produktu

• cena dóbr substytucyjnych

• cena dóbr komplementarnych

• statystyczne i dynamiczne badania - kształtowanie się cen

• cena czynników produkcji

• technologia

• ilość przedsiębiorstw w gałęzi - warunki konkurencji

• warunki prawne

• pomoc państwa ( dotacje , subwencje )

PRAWO POPYTU ( Zależności na rynku konkurencyjnym , produkt jest jednorodny , ilość

produktu jest ograniczona , konsumenci i producenci decydują na

podstawie swoich korzyści . Nabywcy podejmują decyzję niezależnie

od siebie . Rynek dotyczy dóbr konsumpcyjnych , ceteris paribus . )

- mówi ono że , wraz ze wzrostem ceny danego dobra lub usługi w

sytuacji ceteris paribus spada zapotrzebowanie na to dobro lub usługę .

Funkcja jednoczynnikowa

cena

wg Marshalla

popyt

POPYT :

• potencjalny , efektywny

• komplementarny

• substytucyjny

• złożony , ograniczony

Dobra substytucyjne - cena B spada popyt A spada

Dobra komplementarne - cena B rośnie popyt A i B spada

PRAWO PODAŻY ( Celem producentów jest maksymalizacja zysków . Producenci są

niezależni od siebie - rynek konkurencyjny . Producenci są sprzedawcami

ceteris paribus . )

- wraz ze wzrostem ceny wzrasta ilość produktu czy usługi oferowana

przez producentów na rynek .

cena

wg Marshalla

podaż

Mechanizm równoważenia rynku - cena , popyt , podaż .

CENA RÓWNOWAGI RYNKOWEJ - cena czyszcząca rynek , pozwala ona na uwolnienie

rynku z nadmiernej ilości popytu lub podaży .

RÓWNOWAGA RYNKOWA

cena

C 3 - niedobór popytu , nadwyżka podaży

C 2 - cena równowagi ( punkt przecięcia

E krzywej popytu i podaży )

C 1 - nadwyżka popytu , niedobór podaży

podaż , popyt

Cena równowagi - sytuacja modelowa

Flubturencje - ruch wokół ceny równowagi

Procesy dostosowawcze - krótko lub długo okresowe

Krótki okres czasu - przynajmniej jeden czynnik constans ( technologia ) - podaż jest

mało elastyczna - limituje nas wielkość produkcji

Długi okres czasu - wszystkie czynniki produkcji są zmienne

Bardzo krótki okres czasu - tylko cena się zmienia

Ex - ante -działanie wyprzedzające

Ex - post - działanie po wystąpieniu jakiegoś czynnika

MODEL PAJĘCZYNY - opisuje opóźnione dostosowanie podaży w stosunku do zmian popytu na rynku ( rolnictwo - opóźnienie jednoroczne )

Dostosowanie ekstrapolacyjne - dostosowanie z opóźnieniem , podaż w danym okresie

dostosowuje się do podaży bazowej ( rok poprzedni ) .

Pieniądz światowy - ( pieniądz kruszcowy , pieniądz narodowy $ )

Pieniądz kreowany SDR ( Special Drawing Rights ) , MFW , ECU , EURO ( wąż walutowy )

Cena absolutna - ilość jednostek pieniężnych przypisywanych danemu przedmiotowi .

Cena relatywna - ilość jednostek dobra A z konsumpcji której musi zrezygnować aby

nabyć jedną jednostkę dobra B ( niezbędna do analizy ekonomicznej )

Dwa mechanizmy cen :

• ceny żywiołowe , rynkowe - cena tworzona tylko w oparciu o rynek jako mechanizm

alokacji ( raczej model )

• cena administrowana

1. Podmiot gospodarczy który ma silną pozycję na rynku ( monopol ) .

2. Państwo jako podmiot gospodarczy może administrować ceną .

Cena administracyjna - socjalizm , cena ustalana nakazowo , od góry .

Gospodarka rynkowa - oddziaływanie na cenę za pomocą podatków , ceł ,oprocentowanie

kredytów , ulgi , subwencje .

ELASTYCZNOŚĆ - miara zmian względnych ( pokazuje nam jak zmienia się dana wielkość

pod wpływem danego czynnika .

Elastyczność POPYTU :

E= % zmiana wielkości popytu / % zmiana wielkości czynnika wpływającego na popyt

1. 
   Cenowa

2. 
   Dochodowa ( + dobra normalne , - dobra niższego rzędu )

3. Mieszana ( krzyżowa ) ( + dobra substytucyjne , - dobra komplementarne )

Krzywe popytu przy różnych poziomach elastyczności cenowej .

elastyczny E > 1 jednostkowy E = 1 nieelastyczny E < 1

sztywny E = 0 doskonale elastyczny

AD 1 . Jak zmieni się popyt na dobro A przy zmianie ceny dobra A o jednostkę .

AD 2 . Jak zmieni się popyt na dobro A pod wpływem zmiany dochodu konsumenta

o jednostkę .

AD 3 . Jak zmieni się popyt na dobro X pod wpływem zmiany ceny dobra Y .

Produkty spożywcze - niska elastyczność , mniej niż jednostka

Produkty przemysłowe - wyższa elastyczność , prawie jednostkowa

Usługi - wysoka elastyczność , więcej niż jednostkowa

Elastyczność PODAŻY

Ec = % zmiana wielkości podaży / % zmiana wielkości ceny

cena

ec < 1

ec = 1

ec > 1

podaż

Wzdłuż całej krzywej popytu i podaży nie ma elastyczności takiej samej , może ona się

zmieniać .

Elastyczność :

• punktowa

• łukowa ( konkretny odcinek krzywej )

Ekspansybilność ceny - jak zmieni się cena jeżeli podaż zmieni się o jednostkę .

Fleksybilność cenowa - jak zmieni się cena jeżeli popyt zmieni się o jednostkę .

PODMIOTY W GOSPODARCE RYNKOWEJ

Struktura gospodarki rynkowej .

PODMIOTEM GOSPODARCZYM - nazywamy każdą formę organizacji , każdego aktywnego

uczestnika gry rynkowej podejmującego samodzielne decyzje , kierującego się

własnym interesem i związanym z tym ryzykiem .

JANOS KORNAI - wyodrębnił w gospodarce dwa procesy :

1. Procesy realne ( materialne ) - są tom wszelkie działania w ramach tych procesów

powodujące zmiany czynników produkcji mające na celu wytworzenie dóbr ,

produktów , ich wymianę jak również konsumpcję np. : wytwarzanie ,

przetwarzanie, transportowanie , pakowanie .

2. Procesy regulacyjne ( myślowe ) są to wszelkie procesy związane z przetwarzaniem

i przekazywaniem informacji jak również z przygotowaniem i podejmowaniem

decyzji ekonomicznych .

Podział gospodarki na sferę realną i regulacyjną .

Sfera realna - przedsiębiorstwa ( producent ) , konsumenci ( gospodarstwa domowe )

BANK komercyjny - podmiot gospodarczy powołany w celu przyjmowania z rynku wolnych

środków pieniężnych i zarządzania nimi ( sfera realna )

NBP , banki narodowe , centralne -podmiot sfery regulacyjnej , obsługuje państwo ,

zarządza budżetem państwa , jest bankiem banków , jest bankiem emisyjnym ,

określa rezerwy obowiązkowe .

Parametry NBP :

1. Stopa redyskontowa

2. Stopa lombardowa

3. Stopa refinansowa

INSTYTUCJE UBEZPIECZENIOWE - są powołane do życia w celu przejmowania ryzyka z

podmiotów mniej zdolnych do jego ponoszenia . Są podmiotem rynku kapitałowego

gromadzą duże środki kapitałowe .

GIEŁDA - rynek kapitałowy , ` barometr gospodarki `

PODMIOTY DEMOKRACJI PRZEMYSŁOWEJ - związki zawodowe , zrzeszenia pracodawców

zrzeszenia konsumentów - zadaniem ich jest obrona interesów grup które zrzeszają .

PAŃSTWO - podmiot specyficzny ( superpodmiot ) , podmiot o charakterze władczym ,

może regulować , sterować podmiotami , przestrzega zasad gospodarki rynkowej .

PRZEDSIEBIORSTWO ( producent ) - jest podmiotem gospodarczym realizującym swoje

cele , działa samodzielnie , podejmuje decyzje i ryzyko .

Cechy przedsiębiorstwa :

1. Odrębność ekonomiczna ( własność )

2. Odrębność organizacyjna ( np. spółka )

3. Odrębność prawna ( strona prawna , pełna osobowość prawna )

PRZEBSIĘBIORSTWO: publiczne (państwowe, lokalne) i prywatne( indywidualne zbiorowe ( spółki ))

GOSPODARSTWO DOMOWE - grupa ludzi , wspólnie zamieszkujący i wspólnie podej -

mujących decyzje co do rozdysponowania posiadanych środków . przynajmniej jedna

z osób musi prowadzić działalność zarobkową .

Funkcje gosp . domowego :

1. Funkcja konsumpcyjna ( zaspokajanie potrzeb )

2. Funkcja produkcyjna ( uczestnictwo w rynku czynników produkcji - rynek pracy )

WYBORY konsumenta :

1. Wybory konsumenta odbywają się zgodnie z jego preferencjami , interesem ( główny

cel - zaspokajanie potrzeb )

2. Wybory dokonywane są w oparciu o dane informacje ( modelowe - pełna informacja )

3. Wybiera między dobrami substytucyjnymi

4. Jest podmiotem racjonalnym

Celem konsumenta jest maksymalizacja zadowolenia z konsumpcji

Ograniczenia :

1. Dochody ( dochód realny )

2. Ceny dóbr i usług ( dochód realny )

Uporządkowany system preferencji konsumenta :

1. Założenie kompletności preferencji .

2. Założenie przechodniości preferencji .

3. Nienasyconość zadowolenia konsumenta .

Dobra :

• preferowane - najważniejsze dla konsumenta

• obojętne - między dobrami można szukać najlepszej kombinacji dóbr ( możliwość

wymiany)

UŻYTECZNOŚĆ - miara zadowolenia konsumenta , pokazuje ile zadowolenia z konsumpcji

jednego dobra bądź usługi ma konsument

Użyteczność jest więc miarą porządkową , coś jest ważniejsze a coś mniej - subiektywizm.

UŻYTECZNOŚĆ CAŁKOWITA - suma użyteczności konsumowanej ilości dobra.

UC

Ilość dobra Q

Funkcja rosnąca ale o zmiennym tempie przyrostu ( trzeba badać tempo przyrostu ) .

UŻYTECZNOŚĆ MARGINALNA - zadowolenie konsumenta ze zwiększenia ( zmniejszenia )

konsumpcji o jedną jednostkę dobra Q .

UM

nasycenie Ilość dobra Q

Funkcja malejąca przecinająca układ współrzędnych , najcenniejsza dla konsumenta jest

pierwsza jednostka dobra ( bo wtedy najbardziej odczuwa rzadkość , potem wzrasta

uczucie nasycenia danym dobrem ) .

W przypadku konkretnego dobra może dojść do nasycenia - dane dobro nie ma już dla

nas znaczenia .

Ostatnia jednostka przypada na moment gdy UM przecina układ - nasycenie , gdy ilość

dobra jest maksymalna .

UC = max

UM = 0

punkt nasycenia ( odnosi się do jednego dobra )

PRAWO malejącej użyteczności marginalnej - każda następna jednostka danego dobra

daje coraz mniejsze zadowolenie konsumenta .

TEORIA nadwyżki konsumenta ( Marshall ) - z dodatniej różnicy pomiędzy indywidualną

użytecznością jakiegoś dobra dla danego konsumenta a jego ceną rynkową .

KRZYWA OBOJĘTNOŚCI - pokazuje wszystkie kombinacje dwóch dóbr dających

konsumentowi ten sam poziom zadowolenia.

Dobro A

Dobro B

Dla konsumenta jest obojętne czy tyle danego dobra czy tyle innego - dobra wymienne .

Relacja wymienności jest zmienna ( bo przydatność danych dóbr może się zmieniać )

Różna jest substytucyjność dóbr .

PRAWO malejącej marginalnej substytucyjności dóbr - określa jaką ilość dobra A należy

poświęcić w celu zwiększenia konsumpcji o 1 jednostkę dobra B .

Zależy od ogólnej ilości A i B ( rzadkość )

MAPA OBOJĘTNOŚCI

Dobro A

Każda wyżej położona krzywa symbolizuje

wyższe zadowolenie z konsumpcji .

Dobro B

Krzywe wzajemnie równoległe , nie przecinają układu .

Kombinacja na zasadzie zmniejszania się jednego i

drugiego dobra. Konsumentowi jest wszystko

jedno . Taka krzywa jest niemożliwa ,

ograniczenia finansowe .

DUDŻET KONSUMENTA :

1. Dochody :

• płacowe

• pozapłacowe

• stałe ( regularne )

• sporadyczne ( nieregularne )

2. Wydatki

• konsumpcja bieżąca

• oszczędności

Płaca jest najpowszechniejszym dochodem ale nie jest jedynym źródłem .

Źródła pozapłacowe :

• działalność państwa : stypendia , renty ,zasiłki , pomoc społeczna

• wygrane - gry liczbowe , spadki

• oszczędności

Dochody:

• regularne - podstawowe : płaca , stypendium , renta , wyniki z ubezpieczeń społ.

• sporadyczne - wygrane , spadki

Dochód z okresu T = konsumpcja z okresu T ale istnieje też ograniczenie z konsumpcji

bieżącej na korzyść konsumpcji przyszłej ( oszczędności ) .

Rentier - osoba żyjąca z kapitału , ma dosyć środków na życie .

Transfery rzeczowe - pieniądze trafiające z pomocy społecznej ( Begg ) .

LINIA BUDŻETOWA KONSUMENTA

Dobro A

Pokazuje wszystkie kombinacje dóbr , które wymagają

zaangażowania takich samych środków ( takiej samej

ilości środków ) .

Dobro B

Zakreśla obszar możliwości finansowych konsumenta , ale nie wszystkie kombinacje są

jednakowo ważne dla konsumenta ze względu na indywidualne preferencje .

Optimum konsumenta

Krzywa obojętności jest styczna do linii budżetowej .

Najlepsze wykorzystanie dochodu zgodne z rzeczywistością .

Konsument dąży do maksymalizacji , będzie więc dążył do wzrostu dochodu , żeby był

realny ( nie tylko zgodny z inflacją )

Decyzje mikroekonomiczne producenta

• co do zasobów

• co do czynników produkcji

• co do planowania itd.

Podstawową funkcją produkcji jest analiza ekonomiczna , która musi być dwusektorowa :

• technologiczna ( jakie technologie wytwarzania są możliwe do wyboru ), każde przedsiębiorstwo opracowuje współczynniki technologiczne , czyli dokonuje tzw. optymalizacji technologicznej która polega na poszukiwaniu najlepszej technologii , czyli lepszej bardziej efektywnej , pozwalającej na zaoszczędzenie przynajmniej jednego czynnika produkcji , jednak zazwyczaj zmieniają się proporcje co do wykorzystania pewnych czynników produkcji

• przedsiębiorstwo jest ograniczone finansowo , czyli musi prowadzić analizę finansową , jest to optymalizacja ekonomiczna , czyli ile kosztują te czynniki produkcji ( nowe produkcje mogą być bardzo kapitałochłonne )

Przedsiębiorstwo komponuje funkcje produkcji

1. Jednoczynnikową - mówimy o wpływie jednego czynnika na wielkość produkcji

2. Wieloczynnikową - badamy wpływ wielu czynników na wielkość produkcji

a = f ( F₁ , F₂ , ... , F_n ) - ogólna postać funkcji produkcji

a - wielkość produkcji F = czynnik produkcji

a = f₁ /L/ a = f₂ /K/ - jednoczynnikowa postać produkcji

L - siła robocza K - kapitał

a = f /L , K - wieloczynnikowa postać produkcji

Analiza może być - krótkookresowa

- długookresowa

Krótkookresowa analiza to taki okres , gdzie przynajmniej jeden czynnik produkcji jest stały ( np. czynnik technologii ) i niezmienny .

Czynnik technologiczny w krótkim okresie nie jest możliwy do zmiany , zmienia się on tylko w długim okresie .

Dlatego inaczej dany czynnik wygląda w analizie krótkookresowej , a inaczej w długookresowej . W każdym przedsiębiorstwie dokonuje się obu naraz .

Funkcja produkcji typu Cobba - Douglasa

Y - wielkość produkcji K - wielkość zaangażowanego kapitału

L - wielkość nakładu pracy A , alfa , beta - szacowane statystycznie parametry

Jest to zależność przyczynowo skutkowa , czyli jaki będzie efekt w zależności od nakładu .

1. Nieproporcjonalne przychody z czynnika - gdy mamy doczynienia z

czynnikami stałymi i zmiennymi .

Ricardo badał jak wpływa zmiana jednego czynnika na wielkość produkcji ( zrobił to w oparciu o rolnictwo ) . Zjawisko to polega na tym , iż gdy wykorzystamy zmienny nakład tylko jednego czynnika to trafimy na barierę efektywności przychodów z tego czynnika . Została wykorzystana fizyczna zdolność produkcji , czyli barierą efektywności działania jest wielkość czynników stałych ( np. pracownicy pracują 8h oraz maszyny pracują 8h - jest o.k. , można przez pozostały czas remontować maszyny i pracownicy odpoczywają , ale gdy pracuje się więcej to powstaje bariera fizyczna wykorzystania tego czynnika co powoduje mniejsze przyrosty , a nawet ujemne )

2. W długim okresie możemy zmieniać kilka czynników :

• ilość maszyn , urządzeń

• jakość aparatury

• ilość zatrudnionych pracowników

• wielkość zasobów itd.

Możemy kształtować wielkość produkcji i wielkość proporcji .

Proporcjonalne przychody z czynnika - aby zmienić kilka czynników , aby zmieniały się proporcjonalne nakłady danych czynników . Jest to sytuacja gdy powołujemy do życia nowe przedsiębiorstwo to wtedy możemy wykorzystać różne kombinacje danych czynników . Otwierając nowe przedsiębiorstwo wprowadzamy to co chcemy , natomiast stare przedsiębiorstwo jest ograniczone pewnym stanem posiadania , nie można go całkowicie zmienić ( np. nie stać go na wyrzucenie wszystkich starych maszyn i zakup nowych , gdy maszyny nie zużyły się , nie możemy ich wyrzucić ) .

GRAFICZNA ANALIZA PRODUCENTA

A ) Wybór ilościowy - czyli ile czynników produkcji zaangażować

IZOKWANTA - Krzywa jednakowego produktu

Kapitał

A

B

L - praca

A - technologia kapitałochłonna

B - technologia pracochłonna

Krzywe te mogą mieć różne nachylenie , zależy to od sybstytucyjności czynników produkcji . Nie są one doskonale substytucyjne , gdyż nie można całkowicie wyeliminować jednego czynnika ( krzywa nigdy nie styka i nie przecina się z

układem ) np. nie można pracować bez odpowiednich narzędzi , co z tego że mamy robotników jeśli nie posiadamy zasobów lub kapitału oraz odwrotnie - nie można nic zrobić bez robotników choćbyśmy mieli bardzo dużo kapitału - nic się nie zrobi samo.

Czyli , im mniej jakiegoś czynnika angażujemy tym trudniej jest go wyeliminować . Powstaje pytanie ile trzeba zaangażować danego czynnika aby otrzymać daną wielkość produkcji .

Produkt przeciętny / PP /

L - czynnik pracy , czynnik zmienialny

Ilość produkcji przypadająca na jednostkę czynnika zmiennego w danym czasie .

Produkt marginalny / PM /

Przyrost produkcji osiągnięty z dodatkowej jednostki czynnika zmiennego .

Graficzny obraz produktu całkowitego

PC

• L

Graficzny obraz PM i PM

PP PM

PP

PM L

Nałożenie dwóch funkcji

PP PM PC

B

PC

A

PP

0 PM L

A - jest to sytuacja idealna , najkorzystniejsza , ale przedsiębiorstwo może dalej angażować czynnik , ponad punkt A , czyli efektywność wchodzi w fazę wzrostu produkcji , mamy przyrost efektu .

B - zaangażowanie ostatniego czynnika daje zerowy wzrost , zerową efektywność , dalej już przedsiębiorstwo musi dopłacać , nie mamy zysku ale możemy zapłacić za wszystkie czynniki produkcji

B ) Ograniczenia finansowe

K Izokoszta - krzywa jednakowego kosztu , zakreśla obraz

finansowych możliwości przedsiębiorstwa ,

ponad krzywą jest to niemożliwe ( bo przedsięb .

nie ma źródeł finansowania , dlatego sięga po

kredyty itp. ; aby zapewnić sobie możliwość

rozszerzenia działalności .

L

C ) Nałożenie technologii ilościowej (A) i finansowej (B)

K

A

0 L

Pełny rachunek ekonomiczny musi być techniczno - finansowy , czyli wybieramy technologię , a potem szacujemy jej ewentualne koszty ( Nasiłowski )

Zanim powstanie jakakolwiek produkcja , to najpierw powstają koszty ( produkcja kosztów , dlatego koszty są bardzo ważne dla każdego przedsiębiorstwa .

Przedsiębiorstwo powinno wybrać punkt A , bo jest to optimum producenta ( styczność izokwanty z izokosztą ) - pojawia się tu zasada racjonalnego gospodarowania . Jest to sytuacja statyczna .

Przedsiębiorstwo maksymalizuje zysk , i nie usatysfakcjonowane , dąży wiec by osiągnąć coraz większe zyski , przy odpowiednio nowej kombinacji czynników , dąży by osiągnąć coraz wyższe punkty styczności ( przechodzi na wyższe izokwanty )

Ścieżka ekspansji przedsiębiorstwa

K

Krzywa łącząca punkty będące

optymalną kombinacją czynników

0 L

Ciągle jest to taki sam proporcjonalny nakład , jest to sytuacja umowna bo sytuacja dostępności pewnych czynników się zmienia np. gdy NBP ogłasza zmianę oprocentowania i wtedy zmieniają się nasza możliwość pozyskania kapitału jako czynnika i inaczej będzie wyglądać wybór czynników technologicznych , jest to inny koszt czynników produkcji .

---