Użytkowanie mleczne

Czynniki wpływające na produkcję i jakość mleka

>Środowiskowe

>Genetyczne

Czynniki genetyczne

• Rasa

• Krzyżowanie

• Wielkość założeń genetycznych

Czynniki środowiskowe:

• Żywienie

• Warunki utrzymania

• Masa ciała

• Liczba urodzonych jagniąt (2-30%; 3-40%)

• Kolejna laktacja

• Zdrowotność

• Budowa wymienia

• Wiek

• Technika doju

Użytkowanie mleczne owiec

• Pogórze, niektóre rejony Śląska

• Laktacja- 100dni

• Typowa rasa mleczna- owca wschodnio-fryzyjska (700kg mleka, rekordy -1000kg, 300dni laktacja)

• Owce nieużytkowane mlecznie: PON i merynos - 80-120kg

• Mleko owcze zawiera ponad 2x więcej tłuszczu i białka niż mleko krowie

• Jest to jeden z powodów uzyskiwania doskonałych serów

Użytkowanie mleczne kóz

• Laktacja u ras mlecznych- 270dni (nie dłużej niż 300)

• Laktacja u ras mięsnych - 100-120

• Rasy mleczne: saaneńska, alpejska, toggenburska

• Wydajność- 1000kg mleka w okresie laktacji

Wartość odżywcza mleka koziego
woda  87 g

wartość energetyczna 260/62 kJ/kcal

białko 2,9 %

kazeina: laktoalbuminy 85:15

tłuszcz 3,8 %

węglowodany 4,5 %

sód 35-42 mg

wapń 114-163 mg

fosfor 84-122 mg

żelazo 0,01-0,07 mg

Średni skład mleka 3 gatunków

owcze krowie kozie

Sucha masa 17,8 12,3 13,2

Tłuszcz 6,5 3,4 3,3-3,9

Białko 5,7 3,2 2,9-3,0

Laktoza 4,5 4,6 4,6

Popiół 0,9 0,7 0,8

Białko

• Obok tłuszczu ważny składnik mleka

• Ogólna zawartość nieco niższa niż w mleku krowim

• Tworzy luźny, gładki skrzep kazeinowy, bardziej podatny na rozrywanie który jest łatwo trawiony i przyswajany w ppok

• Zawierają aa egzogenne, ważne w procesach metabolicznych

Podstawowe frakcje białka

• α-laktoalbumina 

• β-laktoglobulina

• k-kazeina

• β-kazeina

• αS₁-kazeina

• αS₂-kazeina

Węglowodany

• Główny- laktoza

Dwucukier, którego zawartość w mleku nie ulega zmianom w trakcie laktacji, co ma miejsce w odniesieniu do białka i tłuszczu

Zalety mleka koziego

Pełnowartościowa substancja odżywcza

Doskonały substytut mleka krowiego (zespół nietolerancji białek mleka krowiego, skaza białkowa)

• Białko mleka koziego nie zawiera głównych frakcji globulin, występujących w mleku krowim. Frakcje te często wywołują alergie, objawiające się wysypkami na skórze, egzemami, problemami z oddychaniem, bólami brzucha czy biegunką.

• Dietetycy zachwycają się strukturą białka i tłuszczu koziego napoju. Tłuszcz w nim zawarty ma budowę drobnych kuleczek tworzących emulsję, co ułatwia jego trawienie i przyswajanie w jelicie cienkim.

• Kozie mleko jest przez nasz organizm naturalnie homogenizowane. Oznacza to, że obniża ono poziom cholesterolu we krwi.

Zagospodarowanie mleka

• Po wydojeniu - schładza się do temp 2-4⁰C

• W tej temp może być przechowywane do 5 dni- później uaktywnienie procesów lipolitycznych

• Pasteryzacja - w temp 65⁰C przez 30 min lub 72-75⁰C przez 5-10min

Wykorzystanie mleka owczego/koziego

  Sery:

• feta (Grecja) 

• Roquefort (Francja) 

• Manchego (Hiszpania) 

• Pecorino  

• Ricotta (Włochy)

Ser Feta

mieszanka mleka owczego z mlekiem kozim (tylko 5-10%) lub tylko z mleka owczego. Niedozwolone jest używanie środków konserwujących lub koloryzujących. 
Feta z mleka koziego- najbardziej aromatyczna, ma najmocniejszy smak

Feta z mleka owczego, ma trochę mniej intensywny smak, jest bardziej tłusta, ale zawiera stosunkowo najwięcej składników odżywczych - zwłaszcza protein.

Roquefort

• ostry ser owczy, niebieskawy, żyłkowany

• Sery dojrzewają w jaskiniach o odpowiedniej wilgotności i temp (ok. 7°C) - w warunkach sprzyjających rozwojowi  pleśni  Penicillium roqueforti.

Bundz

• Słodki ser podpuszczkowy

• żentyca  serwatka z mleka owczego, ściętego podpuszczką, otrzymywana przy wyrabianiu oscypków i bundzu  z mleka owczego.

Bryndza

• Przetworzony bundz (kruszy się i pozostawia w cieple przez ok. 2 tyg (do dojrzenia pod wpływem enzymów wydzielanych przez pleśń Oidium lactis

• zawiera około 45% tłuszczu, 50% wody i 2-3% soli

Przemysł kosmetyczny

kosmetyki z mlekiem kozy najefektywniej działają na cerę suchą i zniszczoną (zawierają większy procent tłuszczu ok. 30%)

Wełna

Wełna to włókno uzyskiwane z okrywy włosowej owiec, lam, wielbłądów, niektórych ras kóz, królików (definicja zoologiczna)

Wełna to włókna pochodzenia zwierzęcego mające właściwości przędne i zdolność spilśniania się bez domieszki innych włókien (definicja technologiczna)

Czołowi producenci wełny

Australia około 25% światowej produkcji (475mln kg wełny potnej, w tym około 85% to wełna merynosowa o grubości 18,5-21 mikronów, pozostała część to wełna krzyżówkowa)

Chiny - 18% światowej produkcji

Nowa Zelandia - 11% światowej produkcji

Argentyna - 3% światowej produkcji

W zależności od sposobu pozyskiwania włókna rozróżnia się wełny:
żywą - uzyskiwaną przez okresowe strzyżenia żywych zwierząt

garbarską - uzyskiwaną podczas obróbki skór w garbarniach

skórną - uzyskiwaną ze skór zwierząt ubojowych

futrzarską - uzyskiwaną z odpadów powstających przy szyciu futer

wtórną - uzyskiwana przez rozwłóknienie ścinków lub starych wyrobów wełnianych

Okrywa wełnista

• Wełna jednolita- 1 rodzaj włosów - runo

• Wełna mieszana- zawiera kilka rodzajów włosów- okrywa

Rodzaje włosów występujących w wełnie owiec

• Włosy pożądane - puchowe, przejściowe, rdzeniowe

• Włosy niepożądane - martwe, psie, nadrunne

Włosy puchowe

• bezrdzeniowe,

• średnica do 40 μm najwyżej cenione w przerobie, łatwo zginają się i zaplatają w przędzy

• Długość w odroście rocznym w zależności od grubości 5 - 20 cm

• Jedyny rodzaj włosów w wełnie jednolitej (merynos)

Włosy rdzeniowe

• średnica powyżej 30 - 200 μm,

• długość w odroście rocznym 10-40 cm.

• włosy o ciągłym rdzeniu, lekko sfalowane/proste

• mniej pożądane jako surowiec włókienniczy, gdyż są sztywne i nadają szorstkość przędzy

• koce, wojłoki, kilimy

Włosy przejściowe

• pośrednie pomiędzy puchowymi a rdzeniowymi

• Posiadają ślady rdzenia lub rdzenia przerywanego

• Średnica 30 - 70 μm, długość do 30 cm.

• Występują w runie merynosów ok. 0,2%, PON do1,1%, texeli 9,6%

Włosy niepożądane

• włosy martwe (kemp) - grube, krótkie, łamliwe. Mocno rozbudowany rdzeń otoczony cienkim pierścieniem warstwy korowej. Krótko rosną, mogą występować na całym polu obrostu ciała zwierzęcia

• włosy nadrunne - grube, długie wyrastające ponad powierzchnie jednolitego runa, mogą być rdzeniowe lub przejściowe

Włosy niepożądane

• włosy szerstne - proste lub wygięte łukowato, krótkie i grube, porastają głowę i nogi owiec w zależności od rasy

• włosy psie - wyrastają na miejscach zabliźnionych, gdzie nie ma gruczołów łojowych i potowych. Są grube, sztywne o silnym połysku

Strzyża owiec

1 z ważniejszych zabiegów pielęgnacyjnych wykonywanych w stadach owiec.

Wełna jaką uzyskujemy od owiec -wełna potna lub żywa

Wełna potna - włosy, tłuszczopot i zanieczyszczenia.

Ilość wełny po strzyży to wydajność wełny potnej

Strzyża owiec

• 2x/rok (wiosna/jesień)- wełna mieszana

• 1x/rok - wełna jednolita

Owce 6-8 tygodni przed wykotami

samce 4-6 tygodni przed stanówką

Hodowlane sprawdziany jakości wełny

• Grubość wełny jest to średnica włókna wyrażona w (μm)

• Długość wełny

• Wytrzymałość wełny

• Wydłużenie wełny - rozciągliwość

• Karbikowanie

• Barwa

• Połysk

Grubość wełny

To najważniejszy element właściwości fizycznych wełny.

Czynniki wpływające na tę cechę: rasa, wiek, płeć oraz czynniki wewnętrzne oraz zewnętrzne.

Wiek zwierząt

Najcieńsza najdelikatniejsza wełna to jagnięca, najczęściej w 2 do 3-4 roku następuje pogrubienie wełny, a w 5 i 6 roku życia proces odwrotny pocienienie.

Płeć

Tryki grubsza wełna, maciorki cieńsza

Kastracja wpływa na pocienienie wełny

Sortyment

Sortyment to jakościowa cecha wełny związana ściśle z jej grubością i wyraża za pomocą symboli literowych lub cyfrowych (literowa i bradfordzka)

Długość wełny

Cecha dodatnio skorelowana z grubością

Wyróżnia się następujące miary długości:

wysadność (długość pozorna)- długość mierzona na owcy przy zachowaniu naturalnej karbikowatości

długość rzeczywista - długość włókien po rozprostowaniu karbików (pomiar laboratoryjny)

Barwa

Barwa uwarunkowana jest występowanie dwóch klas ziaren pigmentu - melaniny we włosach czarnych i feomelaniny we włosach jasnych.

Intensywność barwy zależy od liczby ziaren pigmentu

Niewłaściwa pielęgnacja owiec i alkierzowe utrzymanie może powodować zażółcenie wełny

Właściwości użytkowe wełny

• higroskopijność

• ciepłochronność

• sprężystość

• zdolność do spilśniania

• plastyczność

Sprężystość

Szybkość, z jaką dany zbiór włosów powraca do poprzedniej objętości po ustąpieniu siły, która tę objętość zmniejszyła.

Taki charakter zawdzięcza budowie cząsteczkowej keratyny

Higroskopijność

włókno wełniane charakteryzuje się dużą zdolnością do sorpcji wody zarówno w postaci ciekłej jak i pary z otoczenia. wartość wilgotności wełny pranej 13,6 - 15,0%

Włókno wełniane może przyłączyć masę wody do 50% suchej masy włókna (zaleta - odzież dla ludzi pracujących fizycznie)

Zdolność do spilśniania

Zdolność do tworzenia zbitej masy włosów pod wpływem ciepła, wilgoci i mechanicznego oddziaływania.

Ta cecha wełny wykorzystywana do produkcji filcu najstarszego wyrobu wełnianego.

Spilśnianie stanowi źródło uciążliwości: spilśnianie na owcy, po strzyży w magazynie, spilśnianie wyrobów wełnianych podczas noszenia bądź w czasie prania.

Plastyczność wełny

Po wpływem wilgoci i wysokiej temperatury wyroby wełniane mogą przybierać pożądany kształt i zachować tę zmianę. Ta właściwość pozwala na wiele procesów wykończeniowych w tkaninach wełnianych.

Włos wełniany odporny jest na zginanie. Aby „złamać włos” potrzeba 20 000 przegięć o 180⁰, a włókno bawełniane znosi tylko 3200 przegięć.

Inne cechy wełny

• b. lekki surowiec

• zły przewodnik ciepła i elektryczności

• przepuszczalna dla UV i powietrza

• odporna na ogień

• łatwo się barwi przy użyciu naturalnych i sztucznych barwników

Wełna innego pochodzenia mohair kozy angorskie

• Mohair - wełna kozia odznacza się miękkim chwytem, połyskiem i elastycznością, nie spilśnia się

• łuski na włosach bardziej przylegają i są wyższe w stosunku do łusek cienkich włosów wełny owczej. Taki układ powoduje, że inaczej odbija się światło i wełna charakteryzuje się srebrzysto lśniącym połyskiem

• wydajność roczna 3-6kg od kozła, 1-3kg od kozy, strzyża 2 razy w roku (miesięczny odrost 2,5cm.)

Czołowi producenci mohairu

• Stany Zjednoczone

• Turcja

• Kraje byłego Związku Radzieckiego

• Afryka Południowa

turecki - zaliczany do najlepszych jasny kolor kosmyka do 25cm. długości

afrykański - nieco ciemniejszy kolor o odcieniu brązowym

z krajów byłego związku radzieckiego barwa lśniąco biała, długość kosmyków od 10 do 30 cm.

Kaszmir to wełna pochodząca od kozy kaszmirskiej

- bardzo cienkie włókna o grubości 16-18 mikrometrów, co zapewnia jej wyjątkową puszystość

- Naturalne kolory to szary, brązowy lub biały.

Użytkowanie kożuchowe i futrzarskie

• Skóry futrzarskie (PON, merynos, rasy mięsne)

• Skóry kożuchowe (wrzosówka, rasa romanowska, b.duża wytrzymałość)

• Skóry futerkowe - smuszki (2-3dniowe jagnięta r.karakuł)

---