Historia państwa i prawa polskiego

Źródła prawa(fontes iuris)w monarchii patrymonialnej: 1.Prawo zwyczajowe-powstało, gdy państwo, poprzez wyroki sądowe sankcjonowało

zwyczaje regulujące postępowanie między jednostkami; 2.Prawo stanowione(wydawane ustnie przez monarchów -statuty-, rzadko z tego

korzystał. Dotyczyły częściej org. państwa, urzędników, rzadziej pr. sądowego. Pr. sądowe opiera się na pr. zwyczajowym. W XIII w. wykształca się ogólnopolski

system prawa procesowego (spis prawa zwyczajowego ziemi chełmińskiej zwany “prawem polaków” lub “księga elbląska”;3.Kroniki - G. Anonim, W.Kadłubek

;4.Prawo cywilne - dokumenty z kancelarii książęcej (cały obrót nieruchomościami rycerskimi musi być udokumentowany) -księgi uposażeń instytucji zakonnych

;5.Prawo niemieckie - lokacje na pr.niemieckim . Żródła to:-zwierciadło saskie,-magdeburski prawo ławnicze ;6.Prawo kanoniczne <pr.saskie w wersji

magdeburskiej> -zaczyna być stosowane od XII w.Monarcha godzi się by duchowni byli sądzeni w swoich sądach. Żródła to zbiór trzyczęściowy “Collectio triperita”.

Źródła prawa w okresie monar.stanowej. -coraz większą rolę odgrywa prawo stanowione(dokumenty, ustawy, edykty,

ordynacje).;- reprezentacja stanowa(konkluzje akty, dokumenty wydawane przez stany).;sejmiki ustanawiały

uchwały(zwane laudumi).;-rady miasta wydawały wilkierze.;-Źródła prawa stanowionego-statuty Kazimierza

Wielkiego, wydane w poł.XIV odrębnie dla Małopolski w Wiślicy(25 artykułów), dla Wielkopolski w Piotrkowie(34

artykuły). Statuty dołączono dodatkami: a)prejudykaty(precedensowe wyroki sądu monarszego),b) krótkie ustawy K. Wielkiego i

jego następców (estrawaganty);-Odrębne prawo obowiązywało na ziemiach ruskich do 1434r.(ruska prawda);-Lokalne prawo mazowieckie odbiegać od

polskiego(1421r. statuty Ziemowita IV).;-Prawo niemieckie, “ortyle” pouczenia prawne wydawane przez miasta macierzyste (Brema, Magdeburg).-Prawo

Chełmińskie zostało spisane w XV przez Krzyżaków , zmodyfikowane p. niemieckie “Der Alte Culm”. Źródła prawa i źródła poznania prawa w okresie

Rzeczpospolitej szlacheckiej. 1.Konstytucje i luda. W tej dobie prawo zwyczajowe odgrywało nadal istotną rolę, w zakresie stosunków prywatnoprawnych.

Natomiast w stosunkach publicznoprawnych prawo stanowione. Ponieważ konstytucjami regulowano wszystkie sprawy, zaczęto rozróżniać konsty. czasowe i

wieczyste. Wieczyste to normy, które nie mają określenia czasowego. Podstawowe normy ustrojowe zawarte w układach elekta ze szlachtą traktowano jako

niezmienne, jako prawa kardynalne, czyli podstawa ustroju Rzeczypospolitej. Od końca XVI w. przyjęła się zasada ujmowania wszystkich uchwał każdego sejmu

jako całości. Konsty. wydawano w imieniu króla. Od 1543r. pisane w j. polskim, od 1578r. drukowane, rozsyłając egzemplarze do poszczególnych ziem, co

stanowiło formę ich publikacji. W drugiej poł. XVII w. coraz częstsze zrywanie sejmów doprowadziło do zastoju w ustawodawstwie. A) Król z tytułu posiadanych

uprawnień wydawał edykty, artykuły wojskowe, ordynacje (górnicze i inne). B). Artykuły hetmańskie: organizacja kwarcianej stałej armii. C) partykularnym

źródłem prawa były lauda sejmikowe, wpisywane do ksiąg sądowych, co było formą jej publikacji.; 2.Prąd kodyfikacyjny. Źródła prawa polskiego nie były ujęte w

jednolity system. Najważniejsze prawa stanowione (statuty i konstytucje) zostały wydrukowane tzw. potocznie Statucie Łaskiego, powstałym z inicjatywy sejmu

radomskiego (1505). Rychło potem w łączności z ruchem egzekucyjnym średniej szlachty zaczęto dążyć do ujednolicenia i systematyzacji obowiązującego prawa.

W 1520r. na sejmie bydgoskim wybrano komisję kodyfikacyjną, która przygotowała projekt procesu sądowego zwanego “Formula processus”(1523), który został

przyjęty. Był to jedyny w szlach. Rzeczypos. Skodyfikowany dział prawa sądowego. W rezultacie dalszych prac kodyfikacyjnych, w 1532r. opublikowano projekt

Korektury Praw. Projekt objął 929 artykułach sądowych ustrój sądów, proces, prawo karne, prawo prywatne, prawo stanów oraz formuły czynności prawnych. Miał to

być kodeks ogólnopaństwowy. W całości świadczył o wysokim poziomie ówczesnej polskiej myśli prawniczej. Projekt został jednak odrzucony przez sejm w 1534r. W

pierwszej poł. XVIII w. zapoczątkowano ważne wydawnictwo ustaw i konstytucji, podjęte przez J.A. Załuskiego i S.Konarskiego, a zwane popularnie “Volumina

Legum”. W latach 1732-1739 ukazało się 6 tomów tego wydawnictwa: objęły one ustawy od XIV w. do 1736r. Było kontynuowane w okresie następnym. 3.Prawo

miejskie. Na XVI w. przypadło też ożywienie w zakresie opracowań prawa miejskiego. Największą rolę odegrał tu B.Groicki, który wydał “Artykuły prawa

magdeburskiego”,a w ślad za nim 5 książek dotyczących różnych działów prawa miejskiego; doczekały się one licznych wydań. 4.Prawo wiejskie. Ustawy wiejskie,

zwano je też wilkierzami, rzadzie ordynacjami. Zawierały one normy określające życie wew. wsi, powinności chłopów, organizację władz i sądu, prawa cywilnego,

karnego i procesu - zgodnie z wolą pana, który posiadał pełnię władzy prawodawczej. W XVII-XVIII w. działalność ustawod. panów normowała szczegółowo

stosunki dominialne. 5. Korektura pruska. Odrębność w prawie sądowym zachowały Prusy K. Początkowo K.Jagielończyk postanowi że dla wszystkich stanów

będzie obowiązywało prawo chełmińskie. Szlachta domaga się zmiany prawa, chce nowej regulacji prawnej dla swojego stanu. Ta kodyfikacja szlachty polskiej

została zatwierdzona przez Zygmunta III Wazę jako “Korektura pruska”. Oparta na prawie chełmińskim, uwzględniała też wzory polskiego prawa ziemskiego,

nasycona elementami prawa rzymskiego. Korektura mogła być prawem posiłkowym wykorzystywanym przez Trybunał Koronny. W drugiej poł. XVI w. w reformie

prawa chełmińskiego, przyjęto 3 różne wersje prawa chełmińskiego(1566-rewizja lidzbarska,1580-rewizja nowowiejska,1594-rewizja toruńska). Dotyczyła miasta

lokowane na prawie chełmińskim. 6.Prawo litewskie. Związek z Polską sprzyjał stopniowemu zbliżeniu prawa W.K.Litewskiego do polskiego prawa ziemskiego,

zwłaszcza gdy chodzi o pozycję szlachty. Dążności kodyfikacyjne natrafiły na Litwie, dążącej do zachowania odrębności polit.-prawnej, na bardziej korzystne

warunki niż w Polsce. Doprowadziło to powstania w XVI w. trzech kolejnych kodyfikacji w postaci Statutów litewskich: I(1529), II(1566), III(1588, liczył 4500

artykułów, prawo procesowe, karne, cywilne, przepisy administracyjno-sądowe). Były one zredagowane w języku ruskim, mowie urzędniczej W.Księstwa. Wobec

jednak polonizacji jego górnych warstw społ. w 1614r. ukazał się polski przekład III Statutu, który stał się podstawą późniejszych redakcji i był stosowany w praktyce.

Prawo litewskie obowiązywało w województwach wołyńskim, bracławskim, kijowskim w redakcji II Statutu. Ze względu na przejrzysty układ, precyzję i wysokie walory

prawne posługiwano się też III Statutem (tłuma.polskie) jako prawo pomocnicze w Polsce. Na terytorium W.K.L. III Statut obowiązywał aż do 1840r.

Skarbowość:Skarb rawski. Wprowadzenie wojsk zaciężnych opłacanych z nakładanych w tym celu podatków prowadziło do wyodrębnienia wydatków

państwowych od skarbu królewskiego. Wydatki na wojsko poddano w XVI w. kontroli sejmu. Zawiązek stałego skarbu publicznego stworzyła o utrzymaniu wojska

zaciężnego z 1563r. Utworzono w tym celu (1569) oddzielny skarb z siedzibą w Rawie Mazowieckiej, zwany stąd skarbem rawskim. Wpływały do niego dochody z

tzw. kwarty. Były one rozliczane przez podskarbiego przed Komisją Skarbową. Sejm, uchwalając podatek na wojsko, powołał ze swego grona poborców i szafarzy,

którzy współdziałali z podskarbimi w ściąganiu oraz wydatkowaniu sum skarbowych. Musieli oni rozliczyć się z nich przed sejmem. W ten sposób następował

stopniowo rozdział skarbu na nadworny i pospolity. W 1632 r. opisano źródła dochodu skarbu nadwornego, w czym znalazła wyraz rozłączność obu skarbów. Skarb

nadworny pobierał dochody z mennicy żup, kopalń olkuskich, niektóre cła, część królewszczyzn wyodrębnionych od 1590 r. Inne dochody, przede wszystkim podatki

wpływały do skarbu pospolitego. Sejm Walny 1.Powstanie Izby Poselskiej. Izba poselska ukształtowała się jako reprezentacja sejmików ziemskich. Stąd

w wyborach posłów uczestniczyli też senatorowie. Od połowy XVI w. posłów wybierała sama szlachta. Większe województwa wysyłały po 6 posłów, mniejsze oraz

ziemie na ogół po 2, ale drobne ziemie i po 1 pośle. Czasem po 1569 nieproporcjonalnie wielka była reprezentacja posłów z Prus Królewskich. Posłowie jednego

sejmiku początkowo występowali i głosowali łącznie, w XVI w. zaczęli występować indywidualnie. Otrzymywali oni diety początkowo płacił skarb królewski, w XVI w

sejmiki. Po uni lubelskiej w skład sejmu wchodziło 170 posłów, w tym 48 z Litwy. Izba poselska była reprezentacją wyłącznie stanu szlacheckiego.2. Senat

wywodził się z dawnej rady królewskiej. W skład wchodzili dożywotnio powoływani senatorowie świeccy: wojewodowie oraz kasztelanowie, oraz duchowni:

arcybiskup oraz biskupi rzymskokatoliccy. Za Zygmunta I nastąpiło ustalenie i zamknięcie składu senatu. Do senatu któremu przewodniczył król należeli następujący

dostojnicy koronni i nadworni: marszałek wielki koronny i marszałek nadworny, kanclerz koronny, podkanclerzy koronny oraz podskarbi koronny. Zwani oni byli

ministrami. W senacie nie głosowano, lecz jego członkowie wypowiadali swoje zdanie na podstawie którego król dokonywał konkluzji, zgodnie z przeważającymi

opiniami. 3.Funkcjonowanie sejmu, uchwalanie ustaw: a)sejmy rozpoczynają się jesienią po zbiorach. Czas obrad sejmowych zależał przede wszystkim od

okolicznościach oraz liczebności i zachowań sejmujących. Średni czas obrad wynosił 6, a wyjątkowo 12 tygodni. Według artykułów henrykowskich co 2 lata na 6

tygodni, miał się zbierać sejm zwykły z możliwością przedłużenia obrad. W sytuacjach szczególnych zwoływano sejm nadzwyczajny na okres 2 tygodni ;b) otwarcie

obrad, często z wielodniowym opóźnieniem, następowało po zjechaniu większości sejmujących. Po uroczystym nabożeństwie w kościele powracano na miejsce

obrad. Następną czynnością był wybór marszałka Izby poselskiej. Po przedstawieniu przez kanclerza w imieniu króla od tronu obie izby obradowały oddzielnie.

Projekty aktów przygotowanych przez Izbę Poselską przedstawiano na wspólnym posiedzeniu Senatu. Przyjęcie jak i wydanie konstytucji wymagało zgody

powszechnej w postaci jednomyślności, której uzyskanie często utrudniały szczegółowe instrukcje poselskie. W praktyce do poł. XVII przechodzono do porządku

dziennego na niezbyt liczną opozycją, uznając fikcję jednomyślności. Po ich przyjęciu i po uzyskaniu sankcji króla, stawały się prawem obowiązującym. Po

żegnaniu poselskim odprawiano uroczyste nabożeństwo kończące obrady sejmowe .c) W czasach Zygmunta III pojawiły się sejmy bez uchwały. W 1652r.

uniemożliwienie przerwania Sejmu w czasie jego kadencji. Liberum veto to zerwanie sejmu i dotychczasowych uchwał. To wielki cios w obradowanie Sejmu.

Zorientowanie się w tym państw i rozkład państwa(za Augusta Sasa zerwanie wszystkich sejmów. Trybunał Koronny. Po utworzeniu T.K. (1578), a

następnie T. Litewskiego (1581) król przestał być najwyższym sędzią dla szlachty (nie miał być zależny od króla).

Wiosną i latem odbywały się kadencje T.K. dla Małopolski w Lublinie, a jesienią i zimą dla Wielkopolski w

Piotrkowie. Od 1590r. po zamknięciu działalności Trybunału w Łucku sprawy z województw ruskich rozpatrywano w

Lublinie. T.Lit. zbierał się w Wilnie, Nowogródku lub Mińsku. W 1585r. właściwość T.K. uznały Prusy Królewskie.

W skład T.K. wchodzili szlacheccy deputaci(27), corocznie wybierani na sejmikach deputackich oraz duchowni(6), obierani przez synody diecezjalne. T.L. był

mniej liczny. Deputaci szlacheccy wybierali marszałka Trybunału(większością głosów), duchowni prezydenta. Gdy jedną ze stron była osoba duchowna, spór

rozstrzygał sąd mieszany składający się w połowie z deputatów szlacheckich i duchownych. Marszałek decydował o doborze sędziów w konkretnej sprawie.

Marszałek decydował też o kolejności rozpatrywania spraw na wokandach sejmowych. Trybunał orzekał w kompletach 3 osobowych lub więcej. Wyroki miały

zapadać jednomyślnie, a dopiero w 3 głosowaniu większością. Trybunały były sądami apelacyjnymi od wyroków sądów szlacheckich(grockich, podkomorskich,

ziemskich) w sprawach karnych i cywilnych. Wyroki Trybunału miały być ostateczne. Funkcjonowały sprawnie prawie przez 100 lat. Próby reformy, włącznie z wielką

Korekturą Trybunału Koronnego z 1726r., okazały się bezskuteczne.; Sąd asesorski. Wyodrębnił się w poł. XVI w. z sądu nadwornego. W I instancji należały

sprawy o rozdział dóbr państwowych od prywatnych, w II apelacje od sądów miast królewskich(jednakże bez udziału mieszczan jako wśród asesorów). Obradował

pod przewodnictwem kanclerza lub podkanclerzego z udziałem asesorów, w większości urzędników kancelarii królewskiej, w tym referendarzy. Przy sprawach

miejskich sąd stosował prawo niemieckie, posiłkowo normy statutu litewskiego. Podział na asesorie koronne i litewskie. Cechowała go nieprzekupność i fachowość.;

Sąd referendarski. Chłopi z królewszczyzn byli uprawnieni odwoływać się do sądu referendarskiego, wyodrębnił się z sądu nadwornego obok asesorskiego i

relacyjnego. Urząd referendarza został ustanowiony w 1507r. Referendarze (2) z wykształceniem prawniczym uczestniczyli w różnych czynnościach sądowych.

Samodzielny sąd referendarski zaczął funkcjonować od lat osiemdziesiątych XVI w. stał się sądem dominialnym króla. Sąd ten rozstrzygał sprawy wniesione przez

chłopów z królewszczyzn przeciwko starostom i dzierżawcom. Referendarz sądził jednoosobowo na dworze królewskim w interesie monarchy.w postępowaniu przed

tym sądem występowały charakterystyczne odmienności polegające na stosowaniu języka polskiego i uproszczonej procedury, a terminy dla obu stron były zawsze

zawite(decydujące). Egzekucja wyroków należała do komisarzy wysyłanych przez referendarza. Sądem wyższym dla referndarii była Asesoria.;

Sąd marszałkowski. Wywodził swe kompetencje z uprawnień policyjnych marszałka. Wszystkie naruszenia prawa w

obrębie juryzdykcji marszałkowskiej należały do tego sejmu(burdy, pojedynki), naruszenia miru (bezpieczeństwo

rezydencji oraz okolicy). W ciągu XVI i XVII w. sejm ten rozszeża nieco swoje kompetencje. Dochodzą sprawy z najmu lokali, gier

hazardowych.; Sąd relacyjny. W ciągu XVI w. wyodrębnił się z sądu nadwornego m.in. sąd relacyjny pod przewodnictwem króla, rozpatrując apelacje wnoszone

przez szlachtę z lenn Rzeczypospolitej. Od XVII w. sąd ten rozstrzygał spory o własność cerkwi i ich uposażeń między prawosławnymi a unitami. Znacznemu

ograniczeniu uległa rola sądu komisarskiego.; Sąd sejmowy. Odbywał się jedynie podczas obrad parlamentarnych pod przewodnictwem króla z udziałem

wszystkich obecnych senatorów oraz kilku posłów. Po 1578r., rozszerzył zakres spraw rozpatrywanych przez ten sąd, z tym, że wobec coraz częstszego zrywania

sejmów zbierał się rzadko. Od XVII w. sąd sejmowy rozstrzygał w sprawach wyraźnie nie przekazanych do właściwości pozostałych sądów; sąd ten zaczął stosować

prawo łaski. Rozstrzygał też w pierwszej i ostatniej instancji spory pomiędzy stanami, zbrodnie obrazu majestatu. Sąd ten był właściwy także dla zbrodni

popełnionych przez szlachcica osiadłego, zagrożonych karą śmierci, konfiskatą majątku, utraty czci, fałszowanie monety krajowej, przestępstwa urzędnicze,

apostazji(odstępstwo od religii). Rozstrzygał również sprawy związane z gwałtem na sejmach oraz rozbijaniem Trybunału. W II instancji sąd orzeka o odesłaniu w

drodze remisji przez inne sądy oraz o rozpoczęciu ponownego postępowania przy zapadniętym wyroku. Sądy konfederacje. Powoływane w czasie konfederacji.

Orzekają tylko w sprawach nie cierpiących zwłoki (w czasie konfederacji). Reformy sejmu rozbiorowego: Rada Nieustająca. Ustanowienie nowego centralnego

organu władzy państ. Rady .Nieustającej. miał to być organ władzy wykonawczej, dzisiaj rząd. R.N. to organ dla całej Rzeczypospolitej. miała być powołana na

dwie kadencje przez wybór z połączonych izb parlamentu. Po 2 latach Rada miała składać sprawozdanie przed sejmem, uzyskać absolutorium. Komisje mogły

formować wnioski o oskarżenie naruszenia prawa. Co 2 lata ulegnie wymianie 2/3 członków, 1/3 miała pozostać na następną kadencję dla kontynuowania celów

Rady. Stary skład zostawał przez losowanie. Skład Rady: 18 posłów, 18 senatorów, plus z urzędu król. Król miał prawo przewodniczenia, skład wybierał marszałka i

on współ przewodniczył z królem. 5 departamentów: wojskowy, skarbowy, sprawiedliwości, policji, interesów cudzoziemskich. Najistotniejsze uprawnienia

przekazane lenarnemu. Rada miała przejąć część osobistych uprawnień króla, senatu- który staje się izbą. Rada uzyskała pewne uprawnienia w zakresie

ustawodawstwa. Rada utrzymała inicjatywę ustawodawczą. Było to zapisane jako jej obowiązek, a nie prawo. Rada mogła zwołać sejm, gdy swoich obowiązków

zaniedbałby monarcha. Radzie nadano uprawnienia nadawania aktów prawnych powszechnie obowiązujących. Rada miała to czynić przez rezolucje. Zastrzeżone

było że rezolucje nie mogły być sprzeczne z ustawami parlamentu. Parlament raz na dwa lata dokonywał kontroli rezolucji i gdyby była sprzeczna miał prawo ją

uchylić. Rada Nieustająca miała do interpretacji istniejącego w Polsce prawa. Mogła formułować wytyczne dla sądów, jak prawo rozumiane. R.N. otrzymała wpływ

na obsadę wszystkich urzędów centralnych i w większości w terenie, jest to kosztem monarchy który nominuje wskazanych kandydatów. Rada sprawowała nadzór i

kierowała resortami. Departamenty miały wykonywać wytyczne zlecone przez Radę . same departamenty mogły wydawać instrukcje lub przygotować projekty

rezolucje. Departament wojskowy i skarbowy to dwa stare resorty które zostały zmodyfikowane. Pozostałe trzy były nowe. Departament interesów zagranicznych miał

zastąpić monarchę w wykonywaniu polityki zagranicznej. Monarcha miał przewodniczyć, ten departament był najmniej liczny (4), który król zdominował

departament ma zorganizować agentów dyplom.(mieli zbierać informacje o państwach i stosunek społeczeństw, reklamować R.P. za granicą. Departament

sprawiedliwości wybierany z kanclerzy. Miał dbać o jednomyślność orzecznictwa oraz prowadzić statystykę sądową. Ten nadzór nad sądami nie

ingerował w działanie sądów. Departament policji - administracja rządowa. Wszystkie zadania administracji, które nie były zarejestrowane dla pozostałych

departamentów. Nadzór nad miastami królewskimi. Kontrola nad samorządem miast królewskich. Nadzór nad ludźmi wolnymi, luźnymi. W XVIII w. jest to duża

grupa ludzi. Departament miał ich rejestrować. Depart. powołuje służbę sanitarną, miał zająć tworzeniem szpitali (domy opieki). Depart. miał kierować budową

domów poprawczych w których więźniowie pracują. Ewidencja ludności statystyki, wydawanie paszportów spoczywa nad Departamentem Policji ; Od 1776 do 1789

Rada Nieustająca zostaje rozwiązana. W tym krótkim czasie zbudowała nowoczesny system administracji, który nie odbiegał od administracji absolutycznych

państw europejskich.

Podział i ustrój administracyjny Królestwa polskiego. W 1815r. Podzielono Królestwo na 8 województw, te na 39 obwodów,obwody na 77 powiatów.

Województwo krakowskie(bez W.M.Krakowa)miało tymczasowo swą stolicę w Miechowie, następnie w Kielcach, sandomierskie w Radomiu,

augustowskie w Suwałkach. Obwód białostocki przypadł w 1808 r. Cesarstwu rosyjskiemu, w 1842 r. włączono go do guberni grodzieńskiej. Po upadku

odrębności państwowej Królestwa, województwa przemianowano w 1837 r. na gubernie, w 1842 r. obwody na powiaty, a powiaty na okręgi. Z kolei

gubernia krakowska uzyskała miano kieleckiej, sandomierska radomskiej, augustowska suwalskiej, mazowiecka warszawskiej. W 1866 r. zreformowano podział

administracyjny, tworząc 10 guberni i 85 powiatów. Podział ten z niewielkimi zmianami utrzymał się do 1912 r., kiedy z części guberni siedleckiej, którą

skasowano, i lubelskiej utworzono nową gubernię chełmską, złożoną z 8 powiatów. Wyłączono je następnie z K.P., wcielając do Cesarstwa. Wywołało to ostre

protesty ze strony polskiej. Wyłączenie nie weszło w życie z powodu odwrotu wojsk rosyj. i okupowania K.P. przez Niemcy i Austrię. Prawo cywilne w zaborach.

Zasady ogólne prawa cywilnego wszystkich dzielnic są to: 1)Zasada nienaszuralności własności prywatnej. Prawo własności prywatnej stanowiło centralną instytucję

prawną, na której opierały się kapitalistyczne stosunki społecz.-gosp. We wcześniejszych fazach rozwoju kapitalizmu dominował pogląd uznający prawo własności

za prawo absolutna nie zbywalne i nienaruszalne. Definicje prawa własności występujące w kodeksach cywilnych uwydatniały wyłączne uprawnienia właściciela do

swobodnego użytkowania, korzystania i nieograniczonego rozporządzenia danymi rzeczami. 2)Zasada równości podmiotu prawa cywilnego. Równość ta, nawet od

strony formalnej, podlegała jednak ograniczeniom. (ograniczenie praw kobiet, dyskryminacja dzieci nie ślubnych, wyznanie lub na zawód) Faktyczna nierówność

jest następstwem stosunków społ.-gospod. 3)Zasada swobody umów. Istota tej zasady polegała na swobodzie zawarcia umowy, wyboru kontrahenta, ukształtowania

w dowolny sposób treści umowy i określenia jej formy. Pozwalała na możliwie nieskrępowany rozwój gospodarki kapitalis. 4)Zasada bezpieczeństwa obrotu. Zasada

ta, istniejąca w prawie dawniejszym, uległa tu rozwinięciu. Miała ona zagwarantować kontrahentom pewność przy wymianie dóbr. Ochroną bezpieczeństwa obrotu

podyktowane były takie zasady, jak:Prawo nie działa wstecz, zawarte umowy powinny być dotrzymywane, ochrona praw nabytych, instytucja ksiąg wieczystych. 5)

Zasada harmonijnego współżycia. Prawo cywilne wyrażało nie tylko interesy i dążenia klas i grup społacz. władających środkami produkcji, ale także uwzględniało

podstawowe reguły współżycia ogółu ludzi. Reguły te kształtowały się pod wpływem oddziaływania dominujących w danym okresie zasad ustrojowych i moralnych.

Prawo karne w Królestwie Polskim Sejm ustalił 1818r. zwarty w formie kodeks karzący dla K.P. Jego wydanie było podyktowane pilną potrzebą zastąpienia

dawnego prawa polskiego i Landrechtu. Do jego zasad należały: formalna równość wobec prawa. W 1847r. Mikołaj I ogłosił nowy kodeks kar głównych i

poprawczych. Zbliżał prawo karne w K.P. do ustawodawstwa w cesarstwie. Stanowił krok wstecz wobec kodeksu z 1818r.Kodeks z 1847r. był kazuistyczny,

przewidując aż 11 rodzajów kar, z których niemal każda dzieliła się na stopnie. W 1876r. wprowadza się kodeks karny rosyjski z 1866r. znowelizowany częściowo

1885r., który obowiązywał do końca rządów rosyj. System pozostawał nader skomplikowany. Rozróżniał on kary kryminalne(kara śmierci, ciężkie roboty) i kary

poprawcze(górowało zesłanie). Kary administracyjne zesłania, stosowane szeroko bez wyroku sądowego, więc bez potrzeby orzekania o winie, stanowiły cechę

systemu represyjnego caratu. Prawo karne w zaborze pruskim. Prawo karne, zawarte w Landrechcie z 1794r., było wyrazem utrzymujących się tendencji

feudal.-absolut. i niskiego stopnia techniki legislacyjnej. Do jego zasad należały: stanowość, kazuistyka połączona z drobiazgowym interweniowaniem w życie

osobiste mieszkańców kraju, surowość stosowanych kar. Nowe prawo karne wydano w1851r. i wkrótce dokonano w nim jeszcze parę nowelizacji. Represja karna

uległa na ogół złagodzeniu. W 1871r. ogłoszono kodeks karny ogólnoniemiecki. Zaznaczył się w nim wpływ szkoły socjologicznej p.karnego, której przedstawiciele

wskazywali na przestarzałość tradycyjnego systemu represji karnej. Niemiecki kodeks prawny wysunął na pierwsze miejsce nie tyle represję za czyn przestępny, ile

czynniki indywidualne ujawnione przez sprawcę czynu. Równocześnie wzięto pod uwagę niektóre typy przestępstw, które stanowiły groźbę dla porządku

publicznego. W Rzeszy w ostatniej ćwierci XIX w. zwiększyła się rola prawa karnego przy zwalczaniu ruchów narodowo-wyzwoleńczych oraz robotniczych. Prawo

karne w zaborze austriackim. Józefiński kodeks karny z 1787r. wprowadzał pewien postęp, jak ograniczenie stosowania kary śmierci, niemniej kary pozostały

okrutne (kwalifikowane pozbawienie wolności połączone z udręczeniami, publiczna chłosta, piętnowanie i przykucie). W 1796r. wprowadzono zachodni galicyjski

kodeks karny stanowił, po jego wypróbowaniu w Galicji, podstawę ogólno państwowego kodeksu karnego z 1803r. Do zalet tego ostatniego, obok stosunkowo

wysokiej techniki prawniczej, należało odejście od kazuistyki. Pomimo proklamowania zasady równości wobec prawa, sądy uwzględniały różnice stanowe.

Austriacka ordynacja procesowa z 1788r. utrzymała większość starych zasad w procesie karnym, a kodeks karny z 1803r. przewidywał przy zwalczaniu ruchów

wolnościowych postępowanie doraźne. W Austrii w ostatniej ćwierci XIX, zwiększyła się rola prawa karnego przy zwalczaniu ruchów narodowo-wyzwoleńczych oraz

robotniczych(1878,1885).;

Autonomia Galicji. Status krajowy dla Galicji wraz z ordynacją wyborczego sejmu (1861) w większości zawierał przepisy organizacji i funkcjonowania Sejmu

Krajowego. Skład wyłaniano na podstawie skomplikowanego, niedemokratycznego, kurialnego systemu wyborczego co znaczy zasadę reprezentacji interesów.

Spełnianie wymogów cenzusu majątkowego i zawodowego decydowało o zaliczeniu wyborców do jednej z kilku kurii. W skład sejmu wchodziło 161 posłów, z

czego 149 było wybieralnych, a pozostali to wiryliści wchodzący do niego z urzędu. Wiryliści to arcybiskupi i biskupi, rektorzy wyższych uczelni, prezes Polskiej

Akademii Umiejętności. Kadencja posłów trwała 6 lat. W czterech kuriach wybierano (44) reprezentantów wielkiej własności ziemskiej,(3) z izb

przemysłowo-handlowych( wybory dwustopniowe),(31)z miast większych,(74)z pozostałych gmin miejskich i wiejskich(wybory dwustopniowe ). Zasady wyborcze

umożliwiły uzyskanie do 25% mandatów ziemiaństwu, stanowiącemu 0.5% wyborców. Prawo wyborcze uzyskało jedynie 10% ludności kraju. Teoretycznie Rada

państwa obradująca w Wiedniu i sejm galicyjski były równorzędne. Obok kompetencji ustawodawczych sejm galicyjski uzyskał faktycznie pewne uprawnienia

kontrolne i współdziałał w ustawodawstwie ogólnopaństwowym. Ustawodawstwo krajowe stanowiło podstawę autonomii Galicji, w szczególności w zakresie kultury

krajowej. Ówcześnie oznaczało to regulacje dotyczące głównie ekonomiki kraju, budowli użyteczności publicznej i zakładów dobroczynnych. Sejm układał budżet.

Były to jego najważniejsze samodzielne uprawnienia. Natomiast akty prawne wydawane w ramach ustawodawstwa ogólnopaństwowego uzupełniały

ustawodawstwa krajowe co dotyczyło samorządu terytorialnego, organizacji sądownictwa oraz stosunków wyznaniowych. Sejm galicyjski sprawował nadzór nad

administracją kraju. Najważniejszą funkcję organizatorską sejmu galicyjskiego był wybór Wydziału Krajowego. Namiestnik składał Sejmowi Krajowemu

sprawozdanie z działalności administracji rządowej. Prawo inicjatywy ustawodawczej przyznano rządowi, komisjom sejmowym, grupom posłów(15), Wydziałowi

Krajowemu. Cesarz zarządzał corocznie zwołanie sejmu galicyjskiego, z siedzibą we Lwowie. Uchwały sejmowe zapadały zwykłą większością głosów. Organem

wykonawczym sejmu był pochodzący z jego wyboru na 6 lat Wydział Krajowy, reprezentujący kraj na zewnątrz. Przewodniczył w nim marszałek krajowy, kierujący

też obradami sejmu. Organ ten sprawował między innymi nadzór nad samorządem terytorialnym. Dwuizbowy parlament austriacki obejmował Izbę Panów, Izbę

Poselską. Początkowo poszczególne sejmy krajowe wyłaniały delegacje do Izby Poselskiej. Od 1873 posłowie byli wybierani w kuriach. W odróżnieniu od sejmów

krajowych wybory do Rady Państwa buły powszechne, równe, bezpośrednie, tajne.; Reformy z lat 1764-1766. Powstanie kolegialnych centralnych urzędów. W

czerwcu 1764r. powołano najpierw Komisję Skarbową Koronną, apotem dla Litwy. Poza ministrami kierującymi ich pracami, członkowie tego organu( tak jak

Komisji Wojskowej) , byli wybierani przez sejm na dwa lata, spośród kandydatów przedstawionych przez króla. Obok zarządu skarbu komisje były zobowiązane m.in.

do rozwijania komunikacji i transportu, jak przemysłu i handlu. Charakterystyczne było łączenie przez komisje funkcji administracyjnych z sądownictwem

skarbowym. Za sprawą komisji skarbowej w 1768r. sejm ułożył budżet będący zestawieniem dochodów i wydatków w określonym czasie. Przyjęto że podstawą

gospodarki finansowej państwa będzie ustawa budżetowa. Kontrolę wykonania budżet powierzono sejmowi. W rzeczywistości dopiero budżet z 1775r. stał się

podstawą wydatkowania wpływów skarbowych. dalsze reformy polegały na zniesieniu ceł wew. i myt ujednolicono system miar i wag. W 1776r. przeprowadzono

reformę monetarną. Zamyślano o emisji papierowych znaków pieniężnych, co zrealizowano w nadzwyczajnych okolicznościach 1794r. powołano Komisję

Wojskową Koronną, a potem Litewską. Do ich zadań należało organizowanie zaopatrzenia, szkolenie oddziałów wojskowych, a także funkcje sądowe wobec osób

wojskowych i w sprawach wnoszonych przeciwko nim wnoszonych przez osoby cywilne. Podczas konwokacji uchwalono regulamin sejmowy, zgodnie którym uchwały

z zakresu materii ekonomicznych miały być przyjmowane większością głosów. Pozostałe ważne sprawy, nadal wymagały jednomyślności. Wprowadzono zakaz

zaprzysięgania przez posłów instrukcji sejmowych. Sejmy pod węzłem konfederacji pod węzłem konfederacji gromadziły się najczęściej w izbach połączonych,

sejmy te nie mogły być zrywane, a uchwały podejmowano większością głosów. W ostatnim dniu konwokacji (23.6.1764) zawiązano konfederację generalną na czas

nieokreślony. Sejm pod groźbą wojny rozwiązał konfederację generalną (1766) i potwierdził stosowani zasady jednomyślności. Dzięki wpisywaniu nonstucji

bezpośrednio po uchwaleniu do ksiąg grodzki na polecenie marszałka sejmu, odrzucono utrwaloną zasadę iż wszystkie uchwały danego sejmu stanowią całość.;

Sejm 1773-1775. Pod presją mocarstw ościennych zebrał się w 1773r. w Warszawie sejm nadzwyczajny pod węzłem konfederacji. Zadaniem wyłonionej delegacji

(97 osób) było przygotowanie traktatów rozbiorowych. Po ich zawarciu zajęto się przede wszystkim sprawami wew. Ponowiono prawa kardynalne. Rozszerzono je

m.in. o postanowienie, że na tron polski może być wybierany jedynie “Piast rodowity szlachcic i posesjonat” z wykluczeniem jego następstwa po ojcu i dziadku.

Obok wolnej elekcji viritim do praw kardynalnych zaliczono: prawo wypowiedzenia królowi posłuszeństwa, jednomyślność, konstrukcje trzech stanów sejmujących.

Charakter praw kardynalnych uzyskał przywileje szlacheckie: nietykalność osobista, równość przy obsadzie urzędów i ich dożywotność, zwierzchność dominialna

nad chłopami. Sejm 1773-1775 Komisja Edukacji Narodowej. Powstała 14.10.1773r., powszechnie traktowana jako kolegialne ministerstwo oświaty publicznej.

Z dochodów z dóbr pojezuickich, po kasacie zakonu w 1773r. utworzono fundusz edukacyjny. Komisji przewodniczył prymas, a jej członkowie byli wybierani na

okres 6 lat przez króla, wypełniając nadzór nad szkolnictwem, sejmowi zaś powierzono pewne funkcje kontrolne nad K.E.N., sprawującej zwierzchność nad całym

szkolnictwem (poza Szkołą Rycerską). Największym osiągnięciem Komisji była reforma szkół głównych oraz szkół średnich(ok.100) Nowością było wprowadzenie do

programów szkolnych wychowania obywatelskiego.

Sejm Czteroletni. Ustawa rządowa z 3.maja 1791-próba odzyskania niepodległości. Sejm Wielki obradował z podwojoną liczbą Izby Poselskiej. Cele sejmu: -I

uchwalenie konstytucji politycznej; -II uchwalenie konstytucji prawnej i reformy sądownictwa; -III pakiet ustaw, konstytucja ekonomiczna. Konstytucja 3 Maja była

przyjęta z nie przyjęciem wszystkich reguł. Sejmiki zaprzysięgają konstytucję, rok później przystępują do Konfederacji targowickiej. Konstytucja 3 Maja

-wszystkie akty muszą być zgodne z konstytucją -cechą trwałości było to , że może być zmieniona po 25 latach. Jest samodzielnym wytworem myśli prawniczej

polskiej. Treść konstytucji można podzielić na trzy działy. 1. Prawa obywateli i obowiązki(pierwsze 4 art.).2.część poświęcona na podziałowi władz(od 5 do 8 art.)

3. Pozostałe (9. Nadzwyczajne sytuacje w R.P.; 10. Wykształcenie dzieci.; 11. Armia.; Artykuł 1 Konstytucja powtarza część praw kardynalnych.; Art.2 Poświęcony

był stanowi szlacheckiemu, zapewniał wszystkie dotychczasowe przywileje stanu. Szlachta ma po wieczne czasy korzystać z pierwszeństwa. Stan ten ma obowiązek

bronić suwerenności państwa.; Art.3 Dotyczył mieszczan. Czyli właścicieli nieruchomości miejskich. Uzyskali przywilej nietykalności osobistej, a także prawa

nabywania dóbr ziemskich. Mieszczanie uzyskali uprawnienia do piastowania różnych kategorii urzędów, niższego stopnia. Na szeroką skalę umożliwiło to

nobilitację mieszczan. Mieszczanie uzyskują wysyłanie na sejm swoich przedstawicieli zwanych plenipotentami. Mogli oni uczestniczyć w dyskusji, lecz nie mogą

głosować.; Art.6 Władza ustawodawcza. Nie ma 3 stanów sejmujących parlament złożony z 2 izb. Senatorowie z nominacji, posłów (204) z wyboru. Posłowi

wybierani przez sejmiki, Izba określa ich jako reprezentację narodu i związku z tym nie jest związany instrukcją narodu. Dwu letni okres mandatu poselskiego.

Dominującą pozycję spełniała Izba poselska “świątynia prawodawstwa”. Kompetencje sejmu obejmowały ustrojodawstwo, ustawodawstwo, nakładanie podatków,

ratyfikację traktatów międzynarodowych, ale także kontrolę władzy wykonawczej. Ograniczono liczebność Senatu, któremu przewodniczył król. Obok 102 senatorów

świeckich wchodzili do niego biskupi oraz ministrowie. Po śmierci Stanisława Augusta, senatorowie świeccy mieli być powoływani spośród podwójnej liczby

kandydatów przedstawionych przez sejmiki. Oznaczało to obieralność zamiast ich dożywotności. Jednocześni ograniczono uprawnienia Senatu, pozostawiając mu

weto zawieszające( do następnego sejmu) co do praw politycznych, karnych i cywilnych. Reformy sądów XVIII w. W czasach stanisławoskich doszło do zniesienia i

reorganizacji niektórych sądów oraz utworzeniu nowych. Zachowano poza wyjątkami stanowy charakter sądownictwa, dożywotność sędziów zastąpiono ich

wyborem. W wyniku rozwinięcia postanowień art.VII Ustawy Rządowej przeprowadzono reformę wielu sądów. W poważnej zreformowała sądownictwo szlacheckie.

Najważniejsza zmiana polegała na utworzeniu w województwach, ziemiach i powiatach w miejsce sądów ziemskich, grodzkich i podkomorskich sądów ziemiańskich

“zawsze gotowych”, to znaczy stale urzędujących poza miesiącami letnimi. Sąd ziemiańskich liczył 10 sędziów wybieranych na sejmikach deputackich na okres 4

lata. Od sędziów tych nie wymagano kwalifikacji prawniczych. Sądy te w I instancji rozstrzygały wszystkie sprawy dotyczące szlachty oraz innych posiadaczy dóbr

ziemskich. Odwołania od orzeczeń tych sądów rozpatrywały trybunały. Prawo miejskie z 17.IV.1791r. wprowadziło nową rozbudowaną organizację sądów.

Utworzono sądy sprawowane przez burmistrzów wraz 4 sędziami. Od sędziego wymagano wykształcenia prawniczego. w ważniejszych sprawach cywilnych apelacje

kierowano do sądu asesorskiego(III instancja). W sprawach karnych w I orzekały sądy wydziałowe, a w II Asesoria. Sądownictwo wiejskie zachowało dominialny

charakter z istotnym ograniczeniem wprowadzonym przez konstytucję sejmową z 1768r. Poddani winni być oddani do sądu ziemskiego lub grockiego lub

miejskiego w miastach większych. Po zniesieniu urzędu starosty, jurysdykcję sądową nad włościanami w dobrach królewskich przejęły komisje cywilno-porządkowe.

Od ich orzeczeń dopuszczona była apelacja do sadu referendarskiego.

---