GEOGRAFIA FIZYCZNA POLSKI

Rzeźba Polski w ujęciu regionalnym - cechy:

• pasowość rzeźby - duże cechy pasowości nabyte w czasie zlodowaceń (układ trójstopowy).

Strefy pasowości:

• niziny nadmorskie 50 m.n.p.m.

• pas wysoczyzn pojeziernych 100-300 m.n.p.m.

• kraina wielkich pradolin - bruzda środkowa 50-150 m.n.p.m.

• pas wyżyn południowych 200-600 m.n.p.m.

• pas starych gór - do 1600 m.n.p.m.

• pas niżu podkarpackiego 150-

• pas górski Karpaty

• poligenetyczność rzeźby - rozkładanie się rzeźby o różnej genezie, pochodzeniu - Zapadlisko Przedkarpackie, Równina Zalewowa Wisły

• metachroniczność rozwoju - rozwój zróżnicowany w czasie [najstarsze zrównania - krasowienie, jaskinie - 65-50 mln lat; Karpaty - 16,5 mln lat - powstawała 24-10 mln lat; Pasowość uwarunkowana pobytem lądolodu - pas ostatniego zlodowacenia - 20 tyś. lat; faza poznańska - 18 tyś; pomorska - 15 tyś; wybrzeże - pare tyś. lat.

Klimat:

• po silnych wahaniach holocenu - klimat w miare ustabilizowany

• gwałtowne zmiany ok. 10 tyś. lat temu (-2,-3^oC - kiedyś średnia temp.; początek holocenu - lasy sosnowe temp. +5, +6^oC), przez 600 lat temp. Podniosła się o 5^oC.

• od okresu 9-tyś. paruset lat podnosiła się 8-5000 lat osiągnęła swoje maksimum - optimum klimatyczne holocenu

• dominuje cyrkulacja atlantycka - wiatry zachodnie

• w młodym holocenie - wahania klimatyczne - w okresie subborealnym ochłodzenie klimatu - więcej opadów, rozwój lodowców

• okres subborealny ok. 2,5 tyś. lat temu - ochłodzenie

• data 400-1200 - okres cieplejszy, suchy - tzw. Era wikingów - ocieplenie - sprzyjało ekspensji wczesnośredniowiecznej

• okres ocieplenia - sprzyjało powstawaniu państwowości w Europie

• 1200-1400 - zwilgocenie i ekspansja lodowców górskich - lekkie ochłodzenie

• 1400-1550 - cieplejsze lata

• 1550-1850 - mała epoka lodowa zamarzanie Bałtyku w całości

• Dzisiejszy klimat bada 64 stacji metaklimatycznych, 260 posterunków meteo

• długość serii pomiarowej - 200 lat - w Warszawie pomiary opadów; Poznań - natężenie przepływu powietrza

• średnia temperatura roczna - duże wahania 4,6-9,6^oC, 5^oC - zmienność w okresie 200 lat

• opady - za 170 lat 560 mm dla Warszawy (niekiedy: 370 mm, 1100 mm) - duże wahania opadów - konsekwencje to wzrost opadów - nalesienie przepływu rzecznego wzrasta o 100%

Charakterystyka czynników kształtujących klimat w Polsce:

• cyrkulacyjne - związane z czymś co przychodzi z zewnątrz

• radiacyjne - pionowa wymiana energii (atmosfera - ziemia) - różnicuje klimat

CYRKULACYJNE:

• ścieranie się z suchymi masami kontynentalnymi o przebiegu cyrkulacyjnym - decyduje przestrzenne zróżnicowanie układów ciśnienia

• częstość pojawiania się układów wysokiego i niskiego ciśnienia

• kierunki napływu mas powietrza

• częstość przechodzenia frontów atmosferycznych [front - granica między dwoma masami]

• zróżnicowane ciśnienie atmosferyczne - dwa centra napływające na Europę:

• Niż Islandzki - styczeń - ciśnienie 995 hPa; latem niż słabszy, ciśnienie =1100 hPa

• Wyż Azorski - wpływa na Europę Środkową pulsacyjnie; zimą niewyraźnie zarysowany. Niekiedy zimą łączy się z wyżem nadalpejskim i przybliża się w kierunku wyżu skandynawskiego (bezchmurna pogoda)

Pulsowanie wpływów:

Azja:

lato

W N

N W

zima

opady monsunowe

8 sytuacji cyrkulacyjnych dominujących w klimacie europejskim (kształtuje pogodę w Polsce):

• 4 z nich to cyklonowe: zachodnia, pn-zach-cyklonalna, pd-zach-cyklonalna (najczęściej zimą), pd-cyklomalna (zima)

Zachodnia - gradient baryczny, ruch wirowy, wiatr wieje wzdłuż izobar; powietrze do Polski napływa z zachodu.

Pn-Zach-cyklonalne - inne ukształtowanie niżu w stosunku do Polski

masy powietrza zbliżają się spiralami do centrum;

masy sięgają znad Morza Północnego i Atlantyku.

- niż nad Szkocją - zasycone masy powietrza z południa - ciepłe masy powietrza zimą

Pd -cyklonalna - odmiana - gradient baryczny sięga powietrze z południa; silne odwilże często na 1 dobę.

Antycyklonalna zachodnia - C2D - maksymalne aktywności latem

Pn-wsch-cyklonalna - E_o - okres późnej wiosny, wczesne lato [maj lipiec]

Pn-wsch-antycyklonalna - E - maksimum od maja czerwca

Pd-wsch i wsch. Antycyklonalna - E1 - jesienią i na wiosnę

pojawienie się wiatrów wschodnich i pd-wschodnich - latem. Gradient baryczny - skręt wzdłuż izobar.

E_o - do Polski powietrze napływa z pn-wsch i północy (wiosna). Wiosną ten kierunek powoduje, że otrzymujemy nagle zimne powietrze arktyczne.

E pn-wsch - z dalekiej północy Europy

E1 - przynosi masy powietrza z północnego-wschodu (lato / jesień) - sucha jesień słoneczna

Udział wyżów i niżów w cyrkulacji w Polsce 50% : 50%

Masy powietrza ściągane do Polski:

• Powietrze Polarno-Morskie Ppm - znad północnego Atlantyku - wilgotne powietrze

• zima - odwilż (+1,+2^oC), zachmurzenie, śnieg z deszczem

• lato - ochłodzenie, wzrost zachmurzenia, opady

• ośrodek baryczny - niż islandzki

Największa częstotliwość - lipiec - 70% dni w ciągu roku. Średnio w roku - 65% czasu.

2 rodzaje Ppm:

• świeże - związane z układem ciśnienia znad Morza Północnego i Atlantyku; obfite opady (przez Danię)

• stare - zostawia opady od Anglii przez Francją

16% - powietrze świeże

84% - powietrze stare

• Powietrze Polarno-Kontynentalne PPK- suche, przychodzi ze wschodu, związane z układem wyżowym, powietrze suche

• zima - mroźna, bez opadów (słońce świeci - temp. - )

• lato - słońce, suche, gorące, upały

• ośrodek baryczny - zima - wyż azjatycki, lato - niż azjatycki

Największa częstotliwość - wiosna, jesień - 60% w marcu się pojawia. 29% czasu się pojawia.

• Powietrze Arktyczne PA - napływa z północy i północnego-wschodu - znad Morza Arktycznego, Wysp Arktycznych (wiosna - kwiecień, jesień - październik)

• Jesień - zwiastun pierwszych przymrozków - znaczne ochłodzenie, przezroczystość powietrza, spadek temperatury przy gruncie.

Powietrze to przynosi zawsze znaczne ochłodzenie, duża zmienność pogody

• ośrodek baryczny - wyż arktyczny

• 10% dni w ciągu roku

• występowanie późnych przymrozków wiosennych i wczesnych jesiennych

PAm - ogrzewa, nawilża; PAk - suche, bardzo mroźne

• Powietrze Zwrotnikowe Morskie PZm - dociera z wyso Azorów, Morza Śródziemnego

• wilgotne, bardzo ciepłe powietrze

• lato - gorące, burzliwe, tropikalne noce (20^oC)

• zima - gwałtowne odwilże i ocieplenia (w środku zimy mamy wiosnę)

• 1% dni w ciągu roku

• Powietrze Zwrotnikowe Kontynentalne PZk - dociera znad Azji Mniejszej

• pogoda gorąca, słoneczna, sucha

• jesienią - lato - złota jesień

• 1% dni w ciągu roku

Typy pogód:

- zmienność pogód - cykl 2-3 dniowy

Fronty atmosferyczne - przechodzą przez Polskę przez 125 dni; 60% dni - gwałtowne zmiany pogody.

50% fronty z zachodu na wschód

35% fronty z północnego-zachodu na południowy-wschód

Cechy radiacyjne:

- cyrkulacyjne - zmiany pogody, zmiana mas powietrza

W pewnych obniżeniach gromadzą się chłodniejsze masy - większa wilgotność - nasycenie 100%- pojawiają się mgły.

Wymiana energii pomiędzy atmosferą na powierzchni gruntu.

Do powierzchni czynnej - bezpośrednio tam promieniowanie rozproszone w atmosferę. Bezpośrednie promieniowanie - działanie albedo - stosunek promieni odbitych (lód najbardziej odbija) do pochłoniętych.

Grunt - skała ciemna - lokalne zróżnicowanie ciśnienia - ogrzewa się powietrze. W warunkach pustynnych unosi się gwałtownie.

Bańka powietrza - powietrze stoi - trąba powietrzna, tworzy się próżnia i na przestrzeni kilometra zawirowania.

Usłonecznienie - ma duży wpływ na czynniki radiacyjne; zróżnicowane ze wschodu na zachód w niewielkim stopniu. Na zachód docierają bardziej atlantyckie masy.

Czynniki radiacyjne zależą od kąta padania promieni słonecznych.

Średnie usłonecznienie jest nieduże - 4 godz. na dobę - bezpośrednio docierające na powierzchnię ziemi.

Średnia 4 godz. - max - Wyżyna Lubelska 4,5 h

min - Górny Śląsk 3,5 h (zapylenie, okręg przemysłowy)

Lato - czerwiec - średnia suma dobowa 9 h na pn. skraju Polski (wsch. pobrzeże Bałtyku - zatoka Gdańska).

8 h na dobę - wsch. Mazowsze i Podlesie; Pd krańce - Karpaty i Sudety oraz G. Śląsk 6 h.

Zima - (najkrótsze dni) - najdłuższe Pd Polska - Karkonosze, Tatry - 2 h na dobę, Białosuwalszczyzna i wybrzeże - 0,5 h na dobę.

Kierunki wiatru:

• od lipca do września - wiatry zachodnie SW - NW

• najsilniej - Polska pn-zach - częstość wiatru 5× większa nad wiatrami zachodnimi niż z sektorów wschodnich

• prędkość wiatru - max prędkość - styczeń 5,2 m; min sierpień 3,2 m. (Warszawa 4,2 m)

• słabsze - kotliny przedgórskie, Warszawa, w rowach zapadliskowych [kotliny - 60-70 dni w roku to cisza]

• max wiatrów - 11 m - Śnieżka, 7 m - Kasprowy Wierch - na prędkość wiatru - szorstkość podłoża; do Śnieżki - po nizinie - brak czynnika, który spowalnia; szorstkość powierzchni - to las, góry też; góry wyhamowywują prędkość wiatrów

• większe niż średnie - wybrzeże - Hel - powierzchnia morza niewielka, sprężanie zwrotne między falami a wiatrem (szybko wieje przy powierzchni - falowanie)

• szorstkość wiatru - wydmy śródlądowe ; zimne powietrze jest bardziej lepkie - im wyższa temperatura - tym lepkość mniejsza

WIATR FENOWY:

• wiatr unosi się do góry - zachodzą przemiany wilgotnoadiabatyczne - powietrze ochładza się o 0,6^oC na 100 m - para wodna zamienia się w chmury - kondensacja pary wodnej; po przejściu przez wierzchołek góry powietrze spada w dół i ogrzewa się suchoadiabatycznie o 1^oC na 100 m

• wiatr fenowy - związany z występowaniem różnic ciśnienia po obu stronach łańcucha górskiego

• fen 0 suchy, silny, porywisty, ciepły

BRYZA:

• powstaje na wybrzeżach morskich i nad wielkimi jeziorami - bliskość zbiorników wodnych i powierzchni lądowych; wieje od wyżu do niżu

• różnice nagrzewania powierzchni lądowej i wodnej

• wyraźne bryzy wieją przez 25 dni w roku

• bryza dzienna - wada pochłania promienie, ląd szybko się nagrzewa; ciepłe powietrze jest lekkie i unosi się do góry - powstaje niż, morze wolniej się ogrzewa - chłodniejsze - powstaje wyż; bryza wieje z morza na ląd

• bryza nocna - ląd szybciej traci ciepło, w nocy słońce nie świeci, ląd nie ogrzewa się - tworzy się wyż, woda oddaje ciepło, sucha bryza z lądu do morza, ciepłe powietrze unosi się do góry - ogrzewa wodę.

WIATRY ŚRÓDMIEJSKIE:

• wymyślone

• wiatr ukierunkowany, silny

• masa powietrza (50 km) musi przedostać się przez szczeliny, ulice wielkich miast (np. New York)

Cechy termiczne:

- rozkład przestrzenny średnich temperatur rocznych

• średnia najwyższa roczna temperatura 8,5 ^oC i - pd-zach część Polski, pd-zach WLKP, Dolny Śląsk, zach. część Kotliny Sandomierskiej, Kotlina Oświęcimska i Raciborska

• najniższa - 6,5 ^oC - pn-wsch Polska, Suwalszczyzna, Ziemia Augustowska, góry Świętokrzyskie, Pojezierze Kaszubskie

• góry - zasada zmniejszania się temperatury o 0,6 ^oC

• ruch powietrza adiabatycznie- suche i wilgotne

• bezruch powietrza - zmiana temperatury o 0,6 ^oC

• skrajnie niskie temp. - Góry Świętokrzyskie +5,7 ^oC, Śnieżka +0,2 ^oC, Kasprowy Wierch -0,8 ^oC

- zmienność temperatur:

• styczeń - przebieg południkowy izoterm (-1 ^oC średnia stycznia - wsch. część Polski, -5 ^oC - Suwalszczyzna, Roztocze -4,5 ^oC, Pojezierze Kaszubskie -3 ^oC (leży wysoko), góry Świętokrzyskie, Karpary i Sudety

• lato - układ równoleżnikowy - najcieplej - Nizina Śląska i Pd WLKP - 18,5 ^oC, pas Wielkich Dolin, Podkarpacie 18,5 ^oC, Kotlina Warszawska, Sandomierska, Zapadlisko Przedkarpackie, Lubelszczyzna 18,5 ^oC; do 17 ^oC i morze, 16,5 ^oC - pojezierze Kaszubskie i góry Świętokrzyskie

- amplituda rocznych temp. - amplituda średnich miesięcy

- amplituda 19 ^oC - temp. najchłodniejsza -1 ^oC, najcieplejsza +18 ^oC

- izoamplitudy rosną w kierunku wschodnim

- klimat oceaniczny - zach., klimat kontynentalny - wsch.

- 19 a 23 - przejściowy oceaniczny do kontynentalnego

• styczeń -1,5 ^oC połudn. - na wybrzeżu się wygina - do Gdańska - ciepło sięga na wschód - dowód na ocieplający wpływ Bałtyku

• izoamplitudy na wybrzeżu wyginają się -ocieplający się wpływ Bałtyku

• wpływ Bałtyku wiosną i latem - ochładzający, zimą - wpływ ocieplający; jesień nad Bałtykiem - cieplej niż w kraju; wrzesień-listopada temp. wyższa o 4 ^oC

- temperatury bezwzględne - najwyższe w dziejach historii:

• Opole 29.11.1921 r. - +40 ^oC, 38,5 ^oC - Poznań

• Styczeń 1940 r. -41 ^oC - Siedlce, -40 ^oC - Żywiec

• inwersje temp. - dna kotlin zimne - wychłodzone, a szczyty gór ocieplone

Termiczne pory roku:

• przedwiośnie - średnia temp. dobowa 0 ^oC, przychodzi od Dolnej Odry - Zalew Szczeciński; przypada na II i III dekadę marca, do końca lutego obejmuje cały obszar Polski

• wiosna - 5 ^oC - przychodzi od strony Niziny Śląskiej (5 ^oC - początek okresu wegetacji), przypada na III dekadę marca, najwcześniej: Nizina Ślaska, Pogórze Karpackie, Dolina Sandomierska, I dekada kwietnia w całej Polsce

• lato - średnia temp. dobowa 15 ^oC, przypada na III dekadę maja, przychodzi z południa, Pogórze Karpackie, Dolina Sandomierska, Dolny Śląsk; koniec lata - Pojezierze - II dekada czerwca, koniec czerwca - wybrzeże. 4 miesiące - góry Świętokrzyskie, Przedkarpacie, 2 miesiące - Pojezierze.

800mnpm - średnie temp. dobowe są zawsze poniżej 15 ^oC - brak lata termicznego.

• jesień - średnia temp. dobowa spada 15 ^oC - najwcześniej w górach, przypada na III dekadę sierpnia, kończy się w I dekadzie września; Jesień wkracza od pn-wsch. Trwa 50 dni na wschodzie i 70 dni na pojezierzu.

• przedzimie - średnia temp. spada 5 ^oC - koniec okresu wegetacyjnego. III dekada października - prawobrzeżna część dorzecza Wisły; wybrzeże najpóźniej - II dekada listopada - przesuwa się na zachód wcześniej

• zima - średnia temp. 0 ^oC, najwcześniej Suwalszczyzna (III dekada listopada), I dekada grudnia - cała Polska bez wybrzeża - ostatnia dekada grudnia. Czas trwania zimy - zróżnicowany - 120 dni - w górach, 100 dni - pojezierze Suwalskie, wschodnia Polska, pojezierze Kaszubskie; najkrócej - zachodnie wybrzeże, dolina Odry - 60 dni.

Okres wegetacyjny:

• 5 ^oC

• Suwalszczyzna - 190 dni

• Dolina Odry - 220 dni

• Kotlina Sandomierska - 220 dni

• Góry 1400 - 140 dni

• Najcieplej: Dolny Śląsk, Pd-zach. WLKP, Kotlina Sandomierska i Oświęcimska - lato 100 dni, zima 80 dni

• Najchłodniej - Suwalszczyzna i Pojezierze Kaszubskie - 70 dni lato, 100 dni zima.

Opady atmosferyczne:

• na rozkład opadów działa mapa fizyczna Polski

• wybrzeże 600-650 mm

• wał pomorski do 700 mm

• pas pradolin środkowej Polski do 500 mm i

• Kujawy 450 mm

• WLKP, Mazowsze - większość od pn-zach str. - wał pomorski - tam wszystko spada

• Góry Świętokrzyskie - więcej

• Wielkopolska 500 mm, 650 mm - pogranicze WLKP - Góry Kocie

• Pas wyżyn 600, 700 mm

• Kotlina Sandomierska 600, 650 mm

• Niecka Nidy 550 mm

• Tatry 1600 mm

• Kasprowy Wierch 1721 mm - opad - średnie wieloletnie

• ukształtowanie kontroluje wielkość i wysokość sum opadów

• początek maja - końca października 60% (z tego 40% czerwiec-lipiec-sierpień)

• tam gdzie przewaga opadów jesiennych (wrzesień-listopad) nad wiosennymi (marzec-kwiecień-maj) to wskaźnik klimatu oceanicznego. Sumy opadów jesiennych przeważają nad wiosennymi (Nizina Śląska po Doliny Noteci), wybrzeże - przewaga jesiennych nad wiosennymi

• anomalie: najwyższy opad 29.11.1897 r. - Sudety 345 mm - opad w ciągu doby, 30.06.1973 r. - Hala Gąsienicowa - 300 mm jednego dnia

• śnieg, pokrywa śnieżna - najmniejsza ilość dni gdzie pada śnieg 30-40 dni - zachód, pn-wsch Suwalszczyzna 50 dni z opadami śnieżnymi, Tatry 145 dni.

• grubość pokrywy śnieżnej:

• najcieńsza: 20-30 cm na zachodzie

• 40-50 cm na wschodzie

• 70 cm i Suwalszczyzna

• 2 m góry

Cechy hygryczne:

- parowanie - proces parowania zużywa dużą ilość energii, największy element bilansu wodnego po stronie strat (opad i kondensacja ropy - przychody)

- parowanie to jednocześnie ochłodzenie (pochłania energię)

- 2 wartości parowania: rzeczywiste i potencjalne

- im wyższa temp. tym parowanie wyższe

• rzeczywiste - to ile wyparuje z powierzchni - najmniej na północy 350 mm, niż 400-450 mm (Kujawy 450mm)

• potencjalne - mówi ile wody wyparowałoby gdyby czynnikiem ograniczającym byłaby tylko ilość energii potrzebna do parowania

- obszary pustynne - parowanie potencjalne wyższe od rzeczywistego

- w okresie wegetacji średnie sumy parowania potencjalnego wyższe niż rzeczywistego (rośliny - zapas wody z gleby - zgromadzone podczas zimy)

- różnica między opadem a parowaniem potencjalnym - klimatyczny bilans wodny. Ta różnica w Polsce jest ujemna.

Piętra klimatyczne:

KLIMAT	Tatry		Beskid Żywiecki/Średni	Sudety	G.Świętokrzyskie
		Zbocze pd				Zbocze pn
Zimny(-4,-2^oC)	>2350	>2200	-	-	-
Umiark. Zimny (-2,0^oC)	2350-2050	2200-1850	>1670	-	-
Bardzo Chłodny (0,2^oC)	2050-1650	1850-1550	1670-1400	>1260	-
Chłodny (2-4^oC)	1650-1200	1550-1150	1400-1080	1260-980	-
Umiark. Chłodny (4-6)	<1200	<1150	1080-680	980-570	>550
Umiark. Ciepły (6-8^oC)	-	-	680-260	<570	<550

Podział Polski na Reginy klimatyczne wg Romera:

• klimaty bałtyckie - pas 50 km, w delcie Wisły - dalej sięga do Żuław

• klimat pojezierze - pojezierze zachodnie i wschodnie

• krainy wielkich dolin

• wyżyn środkowych

• podgórskich kotlin (Nizina Śląska, Zapadlisko Przedkarpackie)

• górskie i podgórskie (Sudety, Karpaty)

Te regiony klimatyczne dostosowane do form rzeźby.

Warunki wodne - stosunki hydrologiczne:

• woda - od atmosfery - opady, parowanie

• składowe zasolenie - atmosferyczna faza obiegu wody

• opad - po stronie przychodów, parowanie - straty

• woda kiedy spadnie - wyparuje

• niekorzystne warunki hydrologiczne w Polsce (500-700 nad atlant.) - spada i paruje większość latem, na retencję przypada niewiele; ewaporacja - wyparowanie przez rośliny, las - odprowadzenie przez las - woda w powietrzu.

• Kontynentalna faza obiegu wody - kiedy spadnie - to co zatrzymuje się na powierzchni - retencja. Retencja powierzchniowa = przejściowa i podziemna.

• Retencja powierzchniowa - krzywy chodnik - dopóki woda nie wyparuje - jeziora - zasada zatrzymania wody - stała postać - pokrywa śnieżna - lód.

• Udział opadów stałych do ciekłych - zachodnia Polska - najmniejszy do 20%, wschód 20% na retencję, 20-25% w górach

• Zapas wody w śniegu (woda po stopieniu) - 30 mm - Zach. Polska - najmniejszy zapas wody; wschód - do 75 mm, Sudety - 100mm, Tatry - 200 mm

• Największa retencja powierzchniowa - jeziora róznego pochodzenia

• Jeziora polodowcowe na Niżu - rynnowe (długie szlaki wód, odpływanie wód spod lodowca: Mamry, Czarna Hańcza, j.Drawskie, Gopło, j. Łakowskie), wytopiskowe (czołowo-morenowe, sandrowe: Śniardwy, Gardno), glacjalne w górach (w cyrkach lodowcowych: stawy tatrzańskie, Czarny Staw, Morskie Oko).

• Jeziora przybrzeżne - stanowiły zatoki, mierzeje (Łebsko, Wicko, Jamno)

• Jeziora zakolowe - na równinach zalewowych - proces meandrowania (Dolina Wisły, Prosny)

• Jeziora śródwydmowe - (deflacyjne) - niewielkie - Międzyrzecze Warciańsko-Noteckie

• Jeziora krasowe - powierzchniowe, w głębokich lejach - pojezierze ŁęczyńskoWłodawskie

• Deltowe - Drużno

• Zaporowe, naturalne, sztuczne

• Rozmieszczenie jezior naturalnych jest nierównomierne. Jeziorność kończy się na zasięgu na lini ostatniego zlodowacenia (Dolina Bugu, Narwi, Biebrzy, Łęczyńsko-Włodawskie)

• Pojezierze mazurskie 4,5% jezior; pojezierze pomorskie 2,4%, WLKP i Kujawsko-Pomorskie 1,4%

3 rodzaje obiegu wody:

- bezodpływowe - pionowa wymiana wód (opad i parowanie) - małe wytopiskowe

- przepływowe - duże

- odpływowe - dobra regulacja stanu wód i przepływy w rzekach, brak głębokich niżówek

- na wiosnę brak gwałtownych wezbrań - obszary silnie zalesione

Intensywność wymiany wód:

• Rzeki przepływowe - szybka wymiana wód - 4 razy wymieniana woda w ciągu roku; duże jeziora - raz na 2 lata

• % zasilanie wodami powierzchniowymi i głębinowymi: jeziora głębokie (strefa wodonośna) - 20-30% , przepływowe 2-5% głębin.

Wielkość retencji w wodach:

• Jeziora duże - powierzchnia 50 ha - najwięcej wody magazynują

• Więcej jezior jest na Pomorzu niż na Mazurach, ale te na Mazurach są większe (w retencji odgrywają większą rolę)

Zwierciadło wód:

- listopad - stany niższe od średnich - obniżają się do stycznia, luty - niskie stany, czerwiec - wyższa temp. - obniżenie poziomu wód.

Roczne amplitudy 50-250 cm -największe wahania - jeziora bezodpływowe (zamknięte zbiorniki wodne), przepływowe 50 cm - najmniej.

Przepływowe - pojezierze Mazurskie - opad 18%, parowanie 20%, odpływ jezior do rzek 80%.

Zanik jezior - sedymentacja mineralna, chemigeniczna - działanie flor chemiganicznych; piogeniczna - to co po obumarciu roślin spada na dno - gatia (szambo naturalne).

Od połowy XIX w zanikanie jezior - przez regulacją, meriolację, eutrofizację rzek.

Retencja przejściowa - chwilowe zatrzymanie wody w bagnach i torfowiskach.

Powierzchnia zajęta przez torfowiska 7,4% powierzchni Polski.

Torfowiska utrzymują wilgoć - na nich dobrze rosną łąki.

Ilość wody nagromadzonej w torfowiskach 15 mld³. 480 mln - tyle oddają one wody.

Retencja podziemna - chwilowe zatrzymanie wody w podłożu.

wykład III 28.01.2005 r

8

NMKN

WMKN

---