prawo cywilne


Prof. dr hab. Pyziak - Safnicka;

PRAWO CYWILNE

- Jest częścią systemu prawa ;jest gałęzią tego systemu; stanowi jądro prawa prywatnego - istota prawa prywatnego, wywodzi się korzeniami z prawa rzymskiego:

,,ius proprium romanorum” -prawa, którym kierowali się obywatele rzymscy było przywilejem dla obywateli i stało się wzorcem dla ustawodawstwa kontynentalnego

„Bürgerliches”- prawa obowiązujące obywateli Niemiec;

„Гражданское Право” („grażdanskoje prawo”) - Rosja;

  1. prywatne -

“ius privatum est quod ad singulorum utiliatem spectat”- ,,prawo prywatne jest prawem dotyczącym korzyści poszczególnej jednostki”;

  1. publiczne -

,,publicum ius est quod ad statum Rei Romanae spectat” - ,,prawo publiczne jest prawem odnoszącym się do interesu państwa”;

- jest to rodzina praw kontynentalnych. Przeciwstawia się mu common law ze względu na różnice w budowaniu:

- prawo cywilne, to taka gałąź prawa, która reguluje stosunki cywilno-prawne miedzy osobami fizycznymi i osobami prawnymi. Dziedzina ta reguluje te stosunki w oparciu o zasadę równorzędności podmiotów;

CHARAKTERYSTYKA:

Jak wyróżnić od innych te stosunki:

1.przedmiot regulacji - reguluje stosunki cywilno - prawne (grupa stosunków społecznych regulowana przez prawo)

- reguluje stosunki niemajątkowe - ochrona dobra niemajątkowego ( np. część ) za pomocą środków niemajątkowych

np. praw własności nieprzemysłowej;

Przedmiot opiera się na:

Według tego podziału nie wyróżniamy prawa cywilnego:

Art. 1 k.c. „[zakres kodeksu] Kodeks niniejszy reguluje stosunki cywilnoprawne między osobami fizycznymi i osobami prawnymi”

2. podmiot regulacji:

Kategoria podmiotów prawa cywilnego nie pozwoli wyróżnić podmiotów stosunku cywilnego, gdyż reguluje stosunki między:

W socjalizmie występowały Jednostki Gospodarki Uspołecznionej (JGU) - osoby prawne zaliczone do prawa publicznego (także przedsiębiorstwa, koła gospodyń). Stosunki między IGU podlegały uregulowaniu przez k.c.

2. Metoda regulacji:

chodzi o stosunki między równorzędnymi podmiotami.

3. zasada wolności umów:

DZIEDZINY WCHODZĄCE W SKŁAD PRAWA CYWILNEGO:

1. prawo pracy:

- specjaliści twierdzą, że mają wspólne korzenie z prawem cywilnym;

- wyrosło to z "najmu pracy", a w XX w. zaczęło się wyodrębniać. Główną przyczyną był rozwój gospodarczy, duża grupa społeczeństwa opiera swe dochody na pracy najemnej;

- swoboda umów obowiązuje tu tylko w jedną stronę

semi-imperatywne - prawodawca może dać więcej, ale nie może dać mniej, są normy wiążące

a w prawie cywilnym można ukształtować 2 stosunki dowolnie.

W Polsce wyodrębniło się prawo pracy wraz z kodeksem pracy w 1.I.1975 r. - (ze zmianą) art. 300 -w sprawach nieunormowanych w k.p. to kierować się k.c., brak unormowań. Jest również związkiem jak i odrębnością - "stosuje się odpowiednio" - nie wprost, z odpowiednimi modyfikacjami. Stosujemy te przepisy k.c. gdy nie są sprzeczne z k.p.

2. prawo rodzinne:

stanowi integralną część prawa cywilnego - nie ulega to wątpliwości. Podstawy kwestionowania tego związku: prawo cywilne reguluje stosunki majątkowe, a rodzinne - niemajątkowe.

Socjaliści negowali, bo nie dotyczy ono stosunków niemajątkowych, wiec powstały dwa osobne akty - kodeks rodzinny i opiekuńczy. K.r. i o. nie reguluje innych kwestii niż te, które są w I ks. k.c. Przepisy k.c. stosuje się wprost.

3. Postępowanie cywilne:

- jest odrębna gałęzią prawa - jest to procedura formalna - jak postępować - orzeczenia;

- odrębny przedmiot;

- jest to zespół przepisów urzeczywistniających procedury wynikające z prawa materialnego (k.c.) - jak doprowadzić do zrealizowania naszego prawa;

4. prawo handlowe:

- jest to prawo cywilne, ale pomiędzy "kupcami" (dziś przedsiębiorcami) zajmującymi się profesjonalnie handlem - były to przepisy stanowe;

- kupców interesują wszystkie umowy zawarte w k.c.;

- wykłada się to osobno (po prawie cywilnym), ale merytorycznie złączony;

- wyodrębniony legislacyjnie - k.h. obecnie jest zastąpiony kodeksem spółek handlowych;

- obecnie wyodrębnienie jest:

- uwzględnia te same kwestie co prawo cywilne dotyczące obrotu gospodarczego;

5. prawo gospodarcze:

- termin - powstał w XIX w. w Niemczech - obejmowało zbiorczo różne części prawa, które regulowały działalność gospodarki (na pograniczu prawa handlowego i elementów ustrojowych, praw podatkowego i celnego);

Może być użyte w znaczeniu:

- w socjalizmie mianem "prawa gospodarczego" oznaczano prawo, które regulowało stosunki między podmiotami gospodarki wykorzystującymi środki publiczne (np. stosunki między IGU, oraz IGU a innymi podmiotami) - Rada Ministrów miała możliwość stanowienia prawa gospodarczego;

CZĘŚCI SKŁADOWE PRAWA CYWILNEGO:

podział ten naśladuje BGB - opiera się na systematyce pandektowej, a w ramach niej wyróżniamy kanon pandektowy, lecz nie wyczerpuje on zainteresowań prawa cywilnego.

Wyróżniamy:

1. Część ogólna (art. 1-125 k.c.):

ustawodawca reguluje podstawowe instytucje, dokonywane czynności prawne;

2. Prawo rzeczowe (ks. II, art. 140-352 - art. 126-139 skreślone w wyniku nowelizacji); regulowane są przez prawa rzeczowe (w l.mn.):

3. Zobowiązania (art. 353-921 k.c.) - dzielą się na:

4. Prawo spadkowe:

zasady przejścia praw i obowiązków, które ciążyły na osobie zmarłej:

5. Hipoteka:

- uregulowana w ustawie z 1982 r. "o księgach wieczystych i hipotece" - jest poza k.c., co wynika z ideologii zapatrywań;

- ograniczone prawo rzeczowe na nieruchomościach;

- gdy formułowano k.c. następowała nacjonalizacja ziemi, a hipoteka nie miałaby racji bytu, gdyby ona nastąpiła. Dopiero po przemianach gospodarczych i politycznych, gdy zaakceptowano prywatną własność ziemi, należało to uregulować w ustawie (1982r.);

6. prawo rodzinne i opiekuńcze: poza k.c.

7. Szereg części prawa cywilnego, ale są wykładane osobno:

PRAWO PODMIOTOWE / PRZEDMIOTOWE:

prawo cywilne używa się w dwóch znaczeniach:

- reguluje poszczególne prawa podmiotowe mające charakter praw podmiotowych rzeczowych;

- korzystna sytuacja podmiotu, która wynika z obowiązków podmiotów;

- art. 64 konst. - zawiera gwarancje praw podmiotowych;

ŹRÓDŁA PRAWA CYWILNEGO:

1. konstytucyjne - mamy prawo stanowione (brak precedensów), więc źródła znajdują siew;

2. pozakonstytucyjne - czy są źródłami prawa? Prawo powszechnie obowiązujące może być wprowadzone tylko tak, jak o tym mówi konstytucja, konstytucja jednak nie przewiduje tych źródeł, wiec ich rola jest pomocnicza:

np. art. 56 k.c. "Czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz również te, które wynikają z ustawy, z zasad współżycia społecznego i z ustalonych zwyczajów. " - pojawia się zwyczaj i w wyniku tego pośrednio staje się źródłem prawa;

- sytuacja podobna do sytuacji zwyczaju;

- są to normy zbliżone do norm moralnych dotyczących stosunków międzyludzkich i obowiązków w danym społeczeństwie.

- nie jest źródłem prawa z punktu widzenia konstytucji, ale można opierać się na nim. Sąd ma instancyjny charakter, więc niższego szczebla interesują się orzeczeniami wyższego, żeby nie były uchylone orzeczenia wydane przez nie;

- zaglądają do nich także prawnicy, aby móc przewidzieć wyrok;

- ma duże znaczenie persfazyjne;

- często profesorowie maja różne zdania, wiec orzecznictwo powołuje się na to, na które chce, np. prof. Szpunar "zmienił" orzecznictwo poprzez argumentacje.

HISTORIA ŹRÓDEŁ PRAWA CYWILNEGO:

brak modyfikowanego pr. cywilnego, w poszczególnych częściach kraju różne porządki prawne:

Napoleon na terenie księstwa Warszawskiego wprowadza ustawę -KODEKS NAPOLEONA- k.c. francuski w 1804r.(uchwalony) Jest to k.c. który obowiązuje we Francji jeszcze dziś-było to więc dzieło niesamowite, o elastycznych sformułowaniach- pozwalających obowiązywać przez 200 lat.(w pl. 1807).

k.c. franc. zawiera przepisy będące generalnymi klauzulami odpowiedzialności:

art.378 - „kto z winy swej wyrządził szkodę zobowiązany jest do jej naprawienia”

Stanowi odpow. dialektową za czyny.

Art.1384 - odpow. kogoś kto ma rzecz pod swoją pieczą

=> gdy ta rzecz wyrządzi szkodę to pilnujący musi odpow. za szkodę.

Jest on wiecznie żywy.

* sejm Królestwa Polskiego w 1818r. - ustawa dot. nieruchomości (pr. o ustaleniu dóbr nieruchomych, przywilejach i hipotekach)

=> hrabia Wyczehowski

=> ks. Wieczyste były w PL., a we Francji nigdy nie funkcjonowały => nasz system lepszy.

* k. Nap. wprowadza małżeństwo świeckie, a w Pl. na pocz. XIX w. małżeństwa inne niż wyznaniowe było nie do pomyślenia. Dlatego w 1825r. Sejm k. PL. uchwalił k.c. k. PL. => zastąpił niektóre przepisy ks. I i III kodeksu Napoleona - zasadniczy cel- powrót do małż. wyznaniowego.

* w 1836r po upadku powstania listopadowego władze carskie narzuciły, że wszystkie sprawy dotyczące małżeństwa są pod jurysdykcją kościołów, nie sądy świeckie.

* 1913r. = „ustawa o polepszeniu sytuacji dzieci nieślubnych”

K. N. obowiązuje w Belgii i Francji, są rozbieżności - Holandia a od 1992r. ma nowy kodeks.

1797r. kodeks zachodniogalicyjski - projekt, stał się ustawą, utworzono w 1811r. (od 1812r.) wszedł w życie ABGB:

- Landrecht Pruski => od 1797r. obowiązywał;

- BGB => kodeks cywilny niemiecki

Wszystkie ustawodawstwa na świecie można podzielić na wzorujące się na:

k. francuskiej;

k. niemieckiej;

żadnego wpływu na

doprowadza do ujednolicenia prawa w państwie ( 1.I.1947. )

=> zanim nastąpi unifikacja trzeba zastanowić się nad problemami - zajmuje się tym prawo międzynarodowe prywatne.

pr. międzynarodowe prywatne => pr. kolizyjne => które z tych pr. ma być zastosowane? które jest właściwe.

3.VI.1919 => powołano komisję kodyfikacyjną, która miała duże osiągnięcia:

=> praktyczna kopia k. h .niemieckiego. (I część kupiec, II- czynności kupieckie - przeniesiono później do k. c.)

Komisja ta przygotowała projekty ustaw k. h. I rzeczowego, ale nie uchwalono ich ze wzgl. na wojnę.

Lata 1945 - 46 => mocą 10 dekretów dopełniono proces unifikacji;

Weszły w życie 1.I.1947r. przestały istnieć ustawodawstwa p. zaborczych;

Kolejne wysiłki kodyfikacyjne:

Już w pocz. L.50 próbowano stworzyć nowe kodeksy (cywilny) w 1965r. zastąpiono je kodeksem cyw.

Przepisy wprowadzające rozwiązują konflikty w czasie, ustalają sposób wejścia w życie nowych przepisów (kodeksów). Wszystkie te ustawy mają ważność od 1.I.1965r. obowiązują do dziś.

Kodeks zawiera 4 księgi:

Poza kodeksem pozostała hipoteka.

K. sp. h. nie derogował całego k.h., które w ramach tej nowelizacji przeniesiono do k. c. => przepisy dot. firmy.

Zmiana k.r. i opiekuńczego - 1975r.

1995 => dot. ona przysposobienia;

1998 => wprowadzono małżeństwo konkordatowe i wady oświadczeń woli przy zawarciu małżeństwa.

1999 => wprowadzono separację obok rozwodów;

2004 => zmieniono sądowe ustalenie ojcostwa ( obecnie może dochodzić tego dziecka, matka i dodano także ojca )

Zmiany w pr. małżeńskim majątkowym:

1982 => ustawa o ks. wieczystych i hipotece;

1996 => ustawa o zastawie rejestrowym i rejestrze zastawów;

1994 => ustawa o własności lokali;

1982 => ustawa regulująca spółdzielnie mieszkaniowe;

1986 => pr. o aktach stanu cywilnego;

KONFLIKTY NORM:

- konflikty w czasie - rozwiązują je przepisy intertemporalne (prawo intertemporalne). Z zasady norma wchodzi w życie zgodnie z przepisami w danej ustawie lub innym akcie, albo na 14 dni od ogłoszenia.

Zasadą podstawowa jest: "Lex retro non agit". K.C. nie wyklucza jej całkowicie. Jednak nie dotyczy ona stosunków, które powstały pod rządami starej ustawy, a trwają dalej pod rządami nowej. Można tu zastosować 2 zasady:

Dla każdej ustawy jest inaczej - raz stosuje się nowe prawo, a raz stare. Zależy to od ustawodawcy. Często są w ustawie przepisy przejściowe bądź końcowe.

w stosunkach trwałych generalnie obowiązuje ustawa stara, a w nietrwałych - nowa.

STOSUNEK CYWILNO - PRAWNY:

to normowane prawo cywilne, a zbudowane na zasadzie równorzędności więzi powinnościowymi między podmiotami pr. cywilnego. to stosunek społeczny, ma charakter normatywny, powinnościowy, wskazuje na prawa i obowiązki stron. To stosunek między podmiotami równorzędnymi - stosunki dwustronne, wyjątkowo wielostronne. funktor powinnościowy w prawie cywilnym obejmuje:

ZDARZENIA CYWILNO-PRAWNE:

0x08 graphic
0x08 graphic

0x08 graphic
0x08 graphic
fakty działania:

0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
0x08 graphic
czynności czyny

oświadczenia woli zgodne z prawem

orzeczenia sądowe

decyzje administracyjne niezgodne z prawem:

0x08 graphic
0x08 graphic

czyny niedozwolone / delikty

naruszenie obowiązków umownych

ZDARZENIA PRAWNE:

- źródłem ich jest powstanie, zmiana lub ustanie stosunku cywilno-prawnego. To stany faktyczne opisane w hipotezie normy prawnej, z którą dyspozycja normy wiąże jakieś określone skutki prawne (powstanie, ustanie, zmiana).

np. wg prawa polskiego zaręczyny nie są zdarzeniem prawnym, ale mimo to zdarzają się. Natomiast wady oświadczeń woli wprowadzono do kodeksu r. i o. (art. 15 1)- przed ich wprowadzeniem zdarzenie to nie miało skutków prawnych, a po ich wejściu stawało się zdarzeniem cywilno-prawnym - zaczęło rodzić skutki cywilne.

- istnienie stosunków zależy od wiedzy, dobrej/złej wiary - stany te nie są zdarzeniami cywilno-prawnymi;

Zdarzenia cywilno-prawne:

kryterium: uzależnienie wystąpienia zdarzenia od ludzkiej woli:

I. fakty:

- gdy człowiek nie ma wpływu (niezależne od ludzkiej woli);

np. śmierć, narodziny, zawalenie budynku, pożar, wejście w życie nowych przepisów, zjawisko przyrodnicze;

a) przedawnienie i prekluzje - dotyczą roszczeń lub praw podmiotowych kształtujących. Powodują osłabienie lub wygaśnięcie uprawnienia;

b) przemilczenie i zasiedzenie - powodują nabycie własności z chwila upływu czasu;

II. Działania:

takie zdarzenia prawne, na które człowiek ma wpływ. Przymus psychiczny nie wyłącza działania - jest to działanie wadliwe (groźba);

kryterium podziału - to czy działający chciał wywołać skutki prawne czy nie; wyróżniamy:

  1. czynności - występują wtedy, gdy wola osoby działającej zmierza do wywołania skutków prawnych; kryterium podziału - rodzaj podmiotu podejmującego czynność, wyróżniamy:

  1. czyny - występują gdy brak woli, ale mimo ich braku powstają, brak nakierowania na skutek, ale wywołuje skutki, bo tak mówi ustawa. Wyróżniamy:

a) przebaczenie - w przypadku rażącej niewdzięczności przy darowiźnie lub wydziedziczeniu. Poprzez przebaczenie można to cofnąć;

b) darowizna - podobnie jak przy przebaczeniu . Darczyńca nie musi mieć zdoln. do czyn. pr.;

1. w znaczeniu materialnym - negatywna ocena danego zachowania z punktu widzenia całego porządku prawnego panującego w danym państwie;

2. w znaczeniu formalnym - w prawie karnym - zachowania niezgodne z przepisami ustawy karnej;

1. naruszenie obowiązków umownych (związane z odpowiedzialnością kontraktową) - rodzi odpowiedzialność ex contractu, wynika z obowiązków umownych, art. 471 i dalsze;

2. czyny niedozwolone (delikty - związane z odpowiedzialnością deliktową) - sam fakt wyrządzenia szkody rodzi obowiązek jej naprawienia (ex delicto), art. 415 i dalsze.

Struktura :

1. podmiot

2. przedmiot

3. treść stosunku prawnego

Ad.1 Podmiot:

Podmiotowość prawna - mają ją tylko te jednostki ,którym te podmiotowość przyznaje ustawa poprzez przyznanie zdolności prawnej.

Ustawa przyznaje ją:

- os. fizycznym - pewne jednostki nazwane;

- os. prawnym - pewne jednostki nazwane;

- ułomne os . prawne;

Już z pr. natury wynika podmiotowość jednostki - kto może być podmiotem decyduje ustawodawca ,mówią o tym:

art.8 § 1 k.c. ,,każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną”

art.33 k.c. ,,Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne ,którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”

art.33 1 k.c. - wskazuje ,że istnieją także osoby ułomne

-fizyczne

-prawne

-ułomne/niezupełne os. prawne

- zdolność prawną zdolność bycia podmiotem praw i obowiązków

- zdolność do czynności prawnych - zdolność do nabywania praw przez czynności prawne

- muszą być 2 strony:

wielostronny - spółka, jeśli wspólników jest więcej niż 2;

Mogą wówczas zachodzić

- roszczenie o całość od 1 dłużnika

np. gdy strony tak uzgodniły

art. 401 k.c. - poręczenie (art. 881 k.c. - poręczyciel odp. za dłużnika);

art. 30 k.r. i op. -1 z małżonków zaciąga zobowiązanie służące zaspokojeniu codziennych potrzeb, egzekucja z majątku wspólnego:

- gdy w umowie nie zastrzeżono solidarności ,to dług dzielimy wg ilości dłużników;

- sytuacja zmienia się znacznie ,gdy przedmiot świadczenia jest niepodzielny, użyczenie nieodpłatne np. samochodu rzeczy niepodzielnej -odp. dłużników jest oceniana jakby to była odp. solidarna

Prawo polskie nie reguluje w sposób generalny własności majątkowej (Niemcy tak)

Czasem doktryna i orzecznictwo mają różne stanowisko

Np. właś. Kamienicy-nie jest płacony im czynsz:

- czy każdy żąda 1/3 czy powinien działać 1. w imieniu wszystkich?

Brak konkretnej regulacji.

Ad.2 PRZEDMIOT stos. cyw.-prawnego:

przeciw - nie w każdym stosunku można wyróżnić ten przedmiot.

np. zlecenie -zobowiązany ktoś do wykonania czegoś(art. 750 k.c.) brak konkretnego obiektu, na który jest skierowane zachowanie;

adwokat-pismo do rządu też nie jest konkretnym przed., liczy się jego wola;

oznacza to, że z logicznego punktu widzenia mamy niekompletny podział.

Jednak nie sposób nie zauważyć, ze części pr. cyw. Są nakierowane na jakiś obiekt

Ad.3 TREŚĆ:

składają się na nią prawa i obowiązki stron-mówimy tak o korelacji stosunków prawnych 1 ze stron zobowiązuje do zachowania , a 2 przysługuje żądanie wobec1. do wykonania -prawa i obowiązki są ze sobą skorelowane( nie analizujemy ich w oderwaniu-po 1 stronie uprawnienie to po 2 obowiązek)

System „common law”- jest zbudowany na obowiązkach a pr. niemieckie na prawach

Np. art.535 k.c. -przeniesienie własności

strony -sprzedawca -kupujący- każdy jest wierzycielem i dłużnikiem

obowiązki: - uprawnienia:

analogiczne - przeniesienie praw własności;

- wydanie rzeczy;

uprawnienia - obowiązki:

- uzyskanie ceny; analog

- odebranie rzeczy;

PODMIOTY:

Osoby fizyczne:

ma fizyczny byt - są to naturalne podmioty prawa, wszystkie osoby fizyczne mają zdolność prawną - wszyscy ludzie;

początek zdolności prawnej:

a) art. 8 § 1 k.c. „Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.”.

Chwila narodzenia - chwila faktycznego wyodrębnienia ciała dziecka od ciała matki (nawet bez odcięcia pępowiny). Ma to znaczenie, bo mogło przyjść na świat martwe, bo gdy umrze po odcięciu to wówczas zastanawiamy się kto po nim dziedziczy. Nie ma wówczas znaczenia czy zdolne do życia czy nie - Art. 9. „W razie urodzenia się dziecka domniemywa się, że przyszło ono na świat żywe.”

  1. zdolność prawna nasciturusa (płodu w łonie matki):

czy z formuły art.. 8 § 1 k.c. można wnioskować, że dziecko nienarodzone nie ma zdolności prawnej - jest to zbyt radykalny pogląd. Nie pozwalają na uznanie tego poglądu:

1) art. 927 k.c. - ogólne zasady dziedziczenia:

„§ 1. Nie może być spadkobiercą osoba fizyczna, która nie żyje w chwili otwarcia spadku, ani osoba prawna, która w tym czasie nie istnieje.”

Ale:

„§ 2. Jednakże dziecko w chwili otwarcia spadku już poczęte może być spadkobiercą, jeżeli urodzi się żywe.”

Oznacza to, ze można sporządzić testament na rzecz dziecka nienarodzonego, a także ustawowedziedziczenie, jeśli urodzi się żywe

Art. 927 - dziecko poczęte przed śmiercią dziedziczy tak jakby żyło,

2) Kodeks rodzinny i opiekuńczy (wszedł w życie 1 stycznia 1965 r.):

art. 75 k.r. i o. „Można uznać dziecko nawet nie urodzone, jeżeli zostało już poczęte.” - odnosi się do dziecka pozamałżeńskiego, bo w małżeństwie nie jest to wymagane;

art. 142 k.r. i o. „Jeżeli ojcostwo mężczyzny nie będącego mężem matki zostało uwiarygodnione, matka może żądać, ażeby mężczyzna ten jeszcze przed urodzeniem się dziecka wyłożył odpowiednią sumę pieniężną na koszty utrzymania matki przez trzy miesiące w okresie porodu oraz na koszty utrzymania dziecka przez pierwsze trzy miesiące po urodzeniu. Termin i sposób zapłaty tej sumy określa sąd.” - przewiduje formę alimentów dla dziecka poczętego.

Art. 182. „Dla dziecka poczętego, lecz jeszcze nie urodzonego, ustanawia się kuratora, jeżeli jest to potrzebne do strzeżenia przyszłych praw dziecka. Kuratela ustaje z chwilą urodzenia się dziecka.” - tzw. kurator ventris (kurator brzucha) w celu reprezentacji nienarodzonego;

Są 3 linie orzecznictwa dotyczące sytuacji nasciturusa, w których orzekał SN:

  1. zanim dziecko się urodziło zmarł ojciec - wówczas dziecko miało możliwość dochodzenia renty z art. 446 § 2:

1952 r. - dziecko po urodzeniu może domagać się renty;

1966 r. - sąd - ogłosił bardziej postępowa sytuację - zasady humanizmu wymagają traktowania dziecka nienarodzonego na równi z narodzonym;

1971 r. - dziecku poczętemu narodzonemu po śmierci ojca przysługuje renta i jednorazowe odszkodowanie po narodzeniu;

  1. SN (1967 r.) - wyrządzony kobiecie ciężarnej czyn prowadzący do narodzin dziecka z wadami jest czynem wyrządzonym dziecku; ono może tego dochodzić, gdyż czyn niedozwolony skierowany przeciwko matce jest jednocześnie skierowany przeciwko dziecku.

  1. Dziecko jako beneficjenta prawnych umów korzyści:

Np. umowa dotycząca ubezpieczenia ,w które dziecko jest uposażone.

1971 - nie musi to być dziecko narodzone-jeśli zostało poczęte, to należy mu się odszkodowanie.

Orzeczenie NSA:

Dziecko poczęte może przyjąć darowiznę, jest to umowa-darczyńca i obdarowany muszą złożyć oświadczenie, art.182-powołanie kuratora (ventris) do przyjęcia darowizny

Na podst. tych 3 orzeczeń i doktryny wykształcimy się stanowiska:

  1. Jerzy Ignatowicz, Jacek Mazurkiewicz -wszystko to upoważnia do obrony tezy powstałej jeszcze w prawie rzymskim:

„Nasciturus pro iam nato habetur quotiens de commodis eius agitur.” - „Dziecko poczęte, lecz jeszcze nieurodzone, uważa się za już urodzone, ilekroć chodzi o jego korzyść.”

Obecnie paremia ta jest rozumiana następująco: „nasciturus jest traktowany jako narodzony, gdy chodzi o jego korzyści” - czyli przyznaje się mu ograniczona zdolność do czynności prawnych. Prawo polskie akceptuje to uprawnienie dziecka.

  1. prof. Radwański i prof. Grzybowski - ma przeciwne zdanie - nie chodzi o zdolność prawną nasciturusa, ale o ochronę przyszłych uprawnieniach dziecka;

  1. kompromis - prof. Spunar i Wolter - dziecko poczęte nienarodzone ma zdolność prawną ograniczoną - ograniczoną przez warunek - pod warunkiem zawieszającym, że urodzi się żywe.

- Walaszek - dziecko poczęte ma zdolność pod warunkiem rozwiązującym ,że urodzi się martwe.

7.I.1993-Sejm (od 16.III weszła w życie) ustawa zwana antyaborcyjną - planowanie rodziny, warunki dopuszczalności przerywania ciąży, ochrona płodu

zmiany do k.c.:

a) dopisanie do art.8 - § 2 k.c. - „Zdolność prawną ma również dziecko poczęte; jednakże prawa i zobowiązania majątkowe uzyskuje ono pod warunkiem, że urodzi się żywe.”

Chodzi mianowicie o to, że dziecko poczęte nienarodzone nabywa zdolność prawna z chwilą poczęcia, z tym zastrzeżeniem, że początkowo jest to zdolność warunkowa; bezwarunkowa staje się z chwilą urodzenia.

Jest tu błąd, bo słowo „zobowiązania” - dziecko rodzi się ze zobowiązaniami.

b) art. 446 1 k.c. - dołożono - po prostu formalnie uczyniono prawem, to co osiągnęło nasze orzecznictwo - zalegalizowano (sformalizowano) dorobek naszego orzecznictwa - stało się więc prawem obowiązującym: „Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.”

30.VIII. 1996 r. (weszła w życie 3.I.1997 r.) - nastąpiła kolejna zmiana:

  1. skreślono art.8 § 2 k.c.;

  2. do art. 446 1 k.c. - dopisano: „Dziecko nie może dochodzić tych roszczeń w stosunku do matki.”.

Zmiany te zostały zaskarżone do TK. Obecny kształt przepisom nadano 18.XII.1997 r. przez TK:

  1. skreślenie art. 8 § 2 było zgodne z prawem;

  2. zdanie drugie w art. 446 1 k.c. zostało skreślone (sprzeczne);

W konsekwencji mamy:

  1. tylko art. 8 § 1 k.c. „Każdy człowiek od chwili urodzenia ma zdolność prawną.”;

  2. art. 446 1 k.c. z jednym zdaniem „Z chwilą urodzenia dziecko może żądać naprawienia szkód doznanych przed urodzeniem.”

art. 446 1 k.c. - naprawienie szkód prenatalnych - oddziaływanie zewnętrzne na płód, odnosi się też do ochrony dziecka z wadami wrodzonymi (tzn. genetycznymi);

oraz roszczeń, gdy dziecko urodziło się niechciane, np. poddali się sterylizacji, ona zażywała środki antykoncepcyjne, a jednak ona zajdzie w ciążę - mogą się oni domagać odszkodowania od lekarza/ farmaceuty, ale sex małżeński traktowany jest jako przyczynienie się.

Dziecko jest genetycznie upośledzone - matka urodziła już 1 dziecko upośledzone, gdy zaszła drugi raz w ciążę wymusiła w końcu na lekarzu badania (po długim czasie) i okazało się, że jest tez upośledzone, ale było już za późno.

Nie odnosi się do art. 446 1 k.c. i nie jest to odpowiedzialność prenatalna (bo czyjeś działanie powoduje szkodę).

Pojawia się alternatywa: urodzenie lub usunięcie. Czy więc życie upośledzone jest lepsze czy usuniecie płodu? Utrzymanie dziecka upośledzonego jest wiele droższe niż zdrowego - szkoda polegająca na porównaniu utrzymania dziecka upośledzonego z dzieckiem zdrowym.

Przyznanie odszkodowania samemu dziecku natrafia na problem czy dziecko wolałoby nie istnieć?

KONIEC ZDOLNOŚCI PRAWNEJ:

- wg biologii - ustanie pracy mózgu;

- śmierć - nie ma tutaj zasadniczych problemów.

Dokumenty stwierdzające śmierć:

- zaświadczenie wystawione przez organ prowadzący dochodzenie np. prokuratura;

- możliwe jest sporządzenie aktu zgonu w przypadku naocznego stwierdzenia przez urzędnika stanu cywilnego, który osobiście sprawdzi, że ta osoba nie żyje, np. podczas kataklizmów;

Konsekwencje śmierci: ustają prawa niemajątkowe, małżeństwo, a prawa majątkowe przechodzą na spadkobierców.

GDY NIE DA SIĘ W TEN SPOSÓB SPORZĄDZIĆ AKTU ZGONU, TO WÓWCZAS MAMY DO CZYNIENIA ZE:

Mamy tu do czynienia z postanowieniem sądu i podwójną regulacją zwłaszcza przy uznaniu za zmarłego (regulacja w k.c. i k.p.c.).

Ad.I. Stwierdzenie zgonu:

postępowanie:

- prowadzi Sąd rejonowy ostatniego miejsca zamieszkania osoby. Nadzór windykacyjny ma SN. Właściwe jest postępowanie niesporne:

Art. 535 k.p.c. - wynika podstawowa przesłanka zaistnienia zgonu - „Do postępowania o stwierdzenie zgonu osoby, której śmierć mimo niesporządzenia aktu zgonu jest niewątpliwa, (...)”;

Przesłanki materialno-prawne z art. 535 k.p.c.:

np. ● w górach nie sposób odszukać zwłok do chwili zejścia śniegu;

Art. 536. k.p.c. „Wniosek o stwierdzenie zgonu może być zgłoszony w każdym czasie.”

Art. 537. k.p.c. „§ 1. Zarządzenie ogłoszenia o wszczęciu postępowania nie jest obowiązkowe.

§ 2. Sąd może jednak, jeżeli uzna to za celowe, zarządzić dokonanie ogłoszenia w określony przez siebie sposób. Do ogłoszenia stosuje się wówczas odpowiednio przepis art. 530 § 2; termin wyznaczony w ogłoszeniu nie może być krótszy niż miesiąc ani dłuższy niż trzy miesiące.”

§ 3. W wypadku przewidzianym w paragrafie poprzedzającym postępowanie nie może być zakończone wcześniej niż po upływie miesiąca od ukazania się ogłoszenia i dwóch tygodni od końca terminu wyznaczonego w ogłoszeniu.”

Art. 538. k.p.c. „§ 1. W postanowieniu stwierdzającym zgon należy chwilę śmierci ściśle oznaczyć, stosownie do wyników postępowania.

§ 2. Jeżeli dokładne ustalenie chwili śmierci nie jest możliwe, przyjmuje się chwilę najbardziej prawdopodobną.”

Orzeczenie deklaratoryjne - nie tworzy nowego stanu prawnego; nie jest to zdarzenie cywilno-prawne (zdarzeniem jest śmierć), gdyż jest tylko potwierdzeniem tego, co jest wg definicji znane. Postanowienie stwierdzające zgon zawiera słowa „stwierdza, że....” - charakter deklaratoryjny.

Przyjmuje się, ze otwarcie spadku następuje z chwilą śmierci.

Ad.II. Uznanie za zmarłego:

- gdy osoba zaginęła (taka osoba, co do której nie wiadomo czy żyje czy nie);

§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.”

Z definicji powstaje wątpliwość czy żyje czy nie, ale prawo nie znosi niepewności, więc wyjaśnieniu wątpliwości służy postępowanie;

  1. fakt zaginięcia - zaginiony - podmiot, co do którego nie mamy pewności nie wiadomo czy żyje czy nie, np. wyjście z domu i brak powrotu;

  1. upływ czasu - bardzo zróżnicowane sytuacje:

    1. zaginięcie w normalnych warunkach: - art. 29 k.c.:

„§ 1. Zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli upłynęło lat dziesięć od końca roku kalendarzowego, w którym według istniejących wiadomości jeszcze żył; (...)”

np. 31.x.1995 r. - koniec roku 31.XII.1995r. - 1.I.1996r. - 31.XII.2005r. (pierwsze wydanie orzeczenia);

Gdyby uznany za zmarłego miał 70 lat wtedy się skraca do 5 lat - brak sprecyzowania czy chodzi, o to, że osoba ma 70 lat, czy po 10 latach będzie miała 70 lat.

„§ 2. Uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed końcem roku kalendarzowego, w którym zaginiony ukończyłby lat dwadzieścia trzy.”

    1. zaginięcie w warunkach szczególnych:

      • szczególne niebezpieczeństwo w czasie pokoju (art.30 k.c. + 110-112):

§ 1 - zaginięcie związane z katastrofą morska lub lotniczą - uznanie za zmarłego następuje w ciągu 6 miesięcy od dnia, w którym nastąpiła katastrofa albo inne szczególne zdarzenie.

Np. 31.X. 1995 - 1.V.1996r.

§ 2 - „Jeżeli nie można stwierdzić katastrofy statku lub okrętu, bieg terminu sześciomiesięcznego rozpoczyna się z upływem roku od dnia, w którym statek lub okręt miał przybyć do portu przeznaczenia,(...)”

Np. 31.X.1995r.-31.X.1996r.-1.V.1997r;

„(...)a jeżeli nie miał portu przeznaczenia - z upływem lat dwóch od dnia, w którym była ostatnia o nim wiadomość.”

Np. 31.X.1995r.-30.X.1997 - 1.V.1998r.;

§ 3- „Kto zaginął w związku z bezpośrednim niebezpieczeństwem dla życia nie przewidzianym w paragrafach poprzedzających, ten może być uznany za zmarłego po upływie roku od dnia, w którym niebezpieczeństwo ustało albo według okoliczności powinno było ustać.”

Np. pożar, powódź, lawina, trzęsienie ziemi, wyprawa górska.

~ zwykłe niebezpieczeństwo;

~ szczególne niebezpieczeństwo:

Art. XXVIII k.c. - gdy ktoś zaginął:

Art. XXX k.c. - wywieziono przymusowo - „(...)może być uznany za zmarłego po 3 latach od ostatniej wiadomości, licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wg istniejących wiadomości jeszcze żył, nie wcześniej jednak niż po upływie lat 2 licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone.”

Art. XXIX k.c. - traktuje o obozach koncentracyjnych - osoba taka może być uznana zamarłego po 1 roku od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone.

Art. XXXII k.c. - „Bieg terminów do uznania za zmarłego liczonych od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone, rozpoczyna się dla zaginionych w związku z wojną 1939-1945 z dniem 9 maja 1945 r.”

Art. XXXI k.c. „Jeżeli koniec terminów przewidzianych w art. 29 lub 30 kodeksu cywilnego przypada na okres wojny lub działań wojennych, uznanie za zmarłego nie może nastąpić przed upływem roku licząc od końca roku kalendarzowego, w którym wojna lub działania wojenne zostały zakończone, chyba że według okoliczności nie mogły one mieć wpływu na wiadomości o życiu zaginionego.”

Art. 32 k.c. przewiduje domniemanie jednoczesności śmierci - „Jeżeli kilka osób utraciło życie podczas grożącego im wspólnie niebezpieczeństwa, domniemywa się, że zmarły jednocześnie.”. Ustawa nie wprowadza domniemania przeżycia (jest to w Kodeksie Napoleona - najdłużej przyznawał mężczyznom w sile wieku). Wszystkich uznaje się za zmarłych w 1 momencie, co ma znaczenie w prawie spadkowym.

Postępowanie o uznanie za zmarłego (art. 526 - 534 k.p.c.):

Sąd - Art. 526. „§ 1. W sprawach o uznanie za zmarłego właściwy jest sąd ostatniego miejsca zamieszkania zaginionego, a w braku tej podstawy -sąd wskazany w art. 508 §1.

§ 2. Jeżeli wskutek tego samego zdarzenia zaginęła większa liczba osób, Minister Sprawiedliwości może w drodze zarządzenia wyznaczyć jeden sąd jako wyłącznie właściwy do rozpoznania spraw będących w związku z tym zdarzeniem.”

Wniosek:

Art. 527. „Do zgłoszenia wniosku o uznanie za zmarłego uprawniony jest każdy zainteresowany.”

Art. 528. „Wniosek o uznanie za zmarłego można zgłosić nie wcześniej niż na rok przed końcem terminu, po upływie którego zaginiony może być uznany za zmarłego. Gdy jednak uznanie za zmarłego może nastąpić po upływie roku lub krótszego niż rok terminu od zdarzenia, które uzasadnia prawdopodobieństwo śmierci zaginionego, wniosek o uznanie za zmarłego zgłosić można dopiero po upływie tego terminu.”

Wszczęcie postępowania:

Art. 531. „§ 1. Ogłoszenie o wszczęciu postępowania umieszcza się w piśmie poczytnym na całym obszarze Państwa i podaje publicznie do wiadomości w miejscu ostatniego zamieszkania zaginionego w sposób na tym obszarze przyjęty.

§ 2. Sąd może zarządzić zamieszczenie ogłoszenia w innych jeszcze pismach oraz podać je do publicznej wiadomości również w inny sposób, jaki uzna za odpowiedni.”

Art. 532. „Dalsze postępowanie może toczyć się przed upływem terminu podanego w ogłoszeniu, nie może jednak być zakończone wcześniej niż po upływie:

  1. terminów przewidzianych w kodeksie cywilnym;

  2. trzech miesięcy od ukazania się ogłoszenia;

  3. miesiąca od końca terminu wyznaczonego w ogłoszeniu.”

Art. 533. „Przed wydaniem postanowienia uznającego zaginionego za zmarłego sąd powinien wysłuchać w miarę możności osoby bliskie zaginionego.”

Orzeczenie:

Jeżeli terminy z art. 532 k.p.c. minęły - uznaje się go za zmarłego na mocy orzeczenia konstytutywnego. Sąd oznacza chwilę śmierci - art. 31 § 2 k.c. „ (...)pierwszy dzień terminu, z którego upływem uznanie za zmarłego stało się możliwe.”

Np. ostatnia wiadomość 1.XI.1982 r. to termin zaczyna biec 1.I.1983r. i upływa 31.XII.1992 r., wiec pierwszym dniem terminu będzie 1.I.1983 r. - koniec tego dnia to chwila domniemanej śmierci.

Orzeczenie - konstytutywne i jest to zdarzenie cywilno-prawne, bo nie wiemy czy zmarł czy nie.

Z chwilą śmierci:

~ otwiera się spadek;

~ ustaje małżeństwo;

~ ustają wszystkie uprawnienia;

Zmiana ustalonej daty śmierci:

- jest możliwa tylko wówczas, gdy sąd udowodni śmierć (gdy stwierdzi on zgon w innym czasie niż w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego).

Jeżeli osoba, co do której, toczyło się postępowanie pojawi się w sądzie, potwierdzi swoja tożsamość, wówczas sąd uchyla wyrok na podstawie specjalnego postępowania (art.543 k.p.c.), ale osoba ta do chwili uchylenia nie ma osobowości prawnej.

Wówczas osoba ta (cofa się - tak jakby osoba ta żyła cały czas):

1. odzyskuje wszelkie prawa majątkowe i spadek;

  1. kwestia małżeństwa - 2 sytuacje:

    1. jeśli współmałżonek zawarł drugi związek małżeński, ale zawarty w:

jeśli dopiero po ślubie jedna ze stron dowiaduje się, że ta druga osoba jest już w związku to - ważny?

b) jeśli współmałżonek nie zawarł drugiego związku małżeńskiego, to wówczas małżeństwo ożywa;

ZDOLNOŚĆ DO CZYNNOŚCI PRAWNYCH:

- to zdolność do nabywania praw i obowiązków przez czynności prawne - za pomocą własnych działań, łączy się trwale z czynnościami prawnymi;

Zależność między zdolnością prawną a zdolnością do czynności prawnych - każdy kto ma zdolność do czynności prawnych może być podmiotem (ma zdolność prawną), ale nie na odwrót;

Wyróżnia się 3 rodzaje podmiotów:

Co do danej osoby można ustalić na podstawie dokumentów zdolność do czynności prawnych (w innych systemach kwestia przemijających zaburzeń oznacza brak zdolności do czynności prawnych) - jest to kwestia formalna. Potrzebne jest orzeczenie sądu o ubezwłasnowolnieniu.

Zdolność do czynności prawnych zależy od:

osoba pełnoletnia

Jeśli małżeństwo zostałoby unieważnione (rozwód - nie przekreśla żadnych wcześniejszych skutków, czyli nie cofa zdolności do czynn. pr.; unieważnienie - ma skutek, ze cofa wszystkie skutki - Art. 21. k.r i op.) to osoba małoletnia ma nadal zdolność do czynności prawnych.

lub

ubezwłasnowolnienie:

a) całkowite (art. 13 k.c.):

  1. przesłanki materialno-prawne:

1. wiek - osoba musi mieć ukończone 13 lat;

  1. medyczne:

- choroba psychiczna - można na nią zapaść, można ja wyleczyć lub też może się ona pogłębić (wobec tego może się zmienić charakter ubezwłasnowolnienia);

- niedorozwój umysłowy - człowiek rodzi się z nim i umiera (nie można tego wyleczyć - łatwiej jest udowodnić);

- innego rodzaju zaburzenia psychiczne, np.: narkomania i pijaństwo - musi to być tak silny nałóg, że powoduje zaburzenia psychiczne (ustawa antyalkoholowa);

3. może być orzeczone dla dobra osoby, która ma być ubezwłasnowolniona;

  1. prowadzi do utraty zdolności do czynności prawnych - ustanawia się opiekę (art. 13 § 2. k.c. "Dla ubezwłasnowolnionego całkowicie ustanawia się opiekę, chyba że pozostaje on jeszcze pod władzą rodzicielską.");

  2. muszą być spełnione jednocześnie wszystkie te przesłanki;

b) częściowe (art. 16 k.c.):

  1. przesłanki materialno-prawne:

  1. wiek - dotyczy to tylko osób pełnoletnich;

  2. przesłanki medyczne:

- choroba psychiczna, niedorozwój umysłowy, innego rodzaju zaburzenia psychiczne (pijaństwo, narkomania) - ale natężenie choroby, bądź zaburzeń jest dużo mniejsze, osoba radzi sobie w życiu codziennym, ale w prowadzeniu spraw potrzebna jest jej pomoc do prowadzenia spraw;

3. ubezwłasnowolnienie ma służyć dobru osoby ubezwłasnowolnionej, a nie dobru innych osób (przesłanka wynikająca z opinii i orzecznictwa);

  1. dla osoby ubezwłasnowolnionej częściowo ustanawia się kuratelę;

Postępowanie o ubezwłasnowolnienie(art. 544-560 k.p.c.):

- postępowanie toczy się w trybie pozasądowym - sąd wydaje orzeczenie w formie postanowienia, a stronami są uczestnicy postępowania;

Art. 544 k.p.c. - sprawy należą do: sądów okręgowych miejsca zamieszkania osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a w braku miejsca zamieszkania - sąd miejsca jej pobytu;, w składzie 3 sędziów zawodowych (art. 545 k.p.c.) - skład rozszerzony, co świadczy o wadze rozprawy;

Art. 546. k.p.c. "§ 1. Uczestnikami postępowania o ubezwłasnowolnienie są z mocy samego prawa prócz wnioskodawcy:

1) osoba, która ma być ubezwłasnowolniona;

2) jej przedstawiciel ustawowy;

3) małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.

§ 2. Postępowanie toczy się z udziałem prokuratora."

Art. 545. k.p.c. "§ 1. Wniosek o wszczęcie postępowania o ubezwłasnowolnienie może zgłosić:

1) małżonek osoby, która ma być ubezwłasnowolniona;

2) jej krewni w linii prostej oraz rodzeństwo;

3) jej przedstawiciel ustawowy.

§ 2. Krewni osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, nie mogą zgłaszać wniosku o wszczęcie postępowania, jeżeli osoba ta ma przedstawiciela ustawowego.

§ 3. Wniosek o ubezwłasnowolnienie częściowe można zgłosić już na rok przed dojściem do pełnoletności osoby, która ma być ubezwłasnowolniona.

§ 4.Kto zgłosił wniosek o ubezwłasnowolnienie w złej wierze lub lekkomyślnie, podlega karze grzywny do jednego tysiąca złotych."

Art. 552. k.p.c. „§ 1. Jeżeli według wniosku ubezwłasnowolnienie ma być orzeczone z powodu choroby psychicznej lub niedorozwoju umysłowego, sąd może przed wszczęciem postępowania o ubezwłasnowolnienie zażądać przedstawienia świadectwa lekarskiego o stanie psychicznym osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, a jeżeli ubezwłasnowolnienie ma nastąpić z powodu pijaństwa - zaświadczenia poradni przeciwalkoholowej.”

Postępowanie:

Art. 553. k.p.c. Osoba, która ma być ubezwłasnowolniona, musi być zbadana przez jednego lub więcej biegłych lekarzy psychiatrów.

Art. 554. § 1. Sąd może, jeżeli na podstawie opinii dwóch biegłych lekarzy uzna to za niezbędne, zarządzić oddanie osoby, która ma być ubezwłasnowolniona, pod obserwację w zakładzie leczniczym na czas nie dłuższy niż sześć tygodni. W wyjątkowych wypadkach sąd może termin ten przedłużyć do trzech miesięcy.

Sąd nie jest związany opinią biegłych (jest związany tylko wówczas, gdy biegli stwierdza, że osoba jest zdrowa psychicznie) - może oddalić wniosek, jeśli uzna, ze jest to korzystne dla osoby

Art. 555 k.p.c. - Orzeczenie - może zapaść tylko po rozprawie - osoba, która ma być ubezwłasnowolniona musi zostać przesłuchana (art. 556 k.p.c.) i muszą być spełnione wszystkie przesłanki.

Art. 557 k.p.c. - Sąd orzekając, musi wskazać czy ubezwłasnowolnienie jest całkowite czy częściowe, a potem oddać sprawę do Sądu Opiekuńczego(art.558 k.p.c.);

Doradca tymczasowy - sąd może go ustanowić na wniosek uczestnika postępowania lub z urzędu, przy wszczęciu lub w toku postępowania, gdy uzna to za konieczne dla ochrony osoby, bądź jej mienia. Wówczas osoba ma ograniczoną zdolność do czynności prawnych. Doradca przestaje pełnić swoje obowiązki w chwili wydania wyroku;

Art. 559 § 2 k.p.c. wszelkie postanowienia sądu można zmienić - uprawnione są do tego wszystkie osoby (ale bez osoby ubezwłasnowolnionej, bo nie ma ona zdolności procesowej) lub sąd z urzędu. - z częściowego na całkowite i na odwrót;

Art. 559 § 1 k.p.c. - Uchylenie może nastąpić gdy wygaśnie przyczyna ubezwłasnowolnienia lub może to uczynić sąd z urzędu;

Art. 560 k.p.c. - postanowienie sądu osoba ubezwłasnowolniona może zaskarżyć dopóki wyrok sądu się nie uprawomocni, nawet jeśli został wyznaczony doradca tymczasowy.

Skutki ubezwłasnowolnienia:

Zakres uprawnień:

    1. Osoby mające pełną zdolność do czynności prawnych mogą zawierać/dokonywać skutecznie czynności, umowy, itp. jeśli dokonano ich zgodnie z prawem;

    1. Osoby niezdolne do czynności prawnych - nie mogą (art. 14 § 1 k.c.), jeśli jednak zostaną dokonane to są one co do zasady bezwzględnie nieważne, chyba, że są to tylko umowy:

c) Osoby mające ograniczoną zdolność do czynności prawnych są traktowane tak, jakby:

1. może dokonywać samodzielnie czynności nie będącej zobowiązaniem, ani rozporządzeniem - np. przyjęcie darowizny nieobciążonej, zwolnienie z długu (gdy wierzyciel chce zwolnić 17 latka z długu, to musi wyrazić zgodę) - a contrario do art. 17 k.c.

2. w zawieraniu czynności prawnych - zawieranie umów powszechnie zawieranych w drobnych sprawach życia codziennego - umowa jest ważna w chwili jej zawarcia, nie ma ochrony osoby ograniczonej w zdolności do czynności prawnej (art. 20 k.c.);

3. osoba może samodzielnie rozporządzać swoim zarobkiem - art.21 k.c.;

4. art. 22 k.c. - jeśli przedstawiciel ustawowy oddał jej jakąś rzecz do swobodnego użytku, to może nimi swobodnie dysponować (np. kieszonkowe, ale ubrania nie), ale zgodnie z art. 101 k.r. i op. - nie może nawet z woli rodziców dysponować majątkiem - np. mieszkanie odziedziczone po dziadku (bo to rozporządzenie);

5. art. 59 prawa bankowe „Osoba małoletnia może posiadać rachunek oszczędnościowy, a po ukończeniu 13 lat dysponować środkami pieniężnymi znajdującymi się na tym rachunku, o ile nie sprzeciwi się temu na piśmie jej przedstawiciel ustawowy.”

- do ważności czynności prawnych zawartych przez osobę z ograniczona zdolnością do czynności prawnych wymagana jest zgoda przedstawiciela tej osoby (art. 17 k.c.)-opiekuna, kuratora, rodzica:

Art. 63 k.c. - zgoda wyrażona może być przed, w toku lub po dokonaniu czynności (potwierdzenie czynności prawnej - ma moc wsteczną).

Forma zgody jest wymagana taka, jaka konieczna jest dla danej czynności prawnej.

Gdy brak tej zgody to sytuacja jest różna w zależności od tego, czy czynności te są jednostronne, czy też są to umowy. Wśród czynności dokonanych bez zgody wyróżniamy:

Nieważność bezwzględna - może wynikać z wielu powodów. Pojawia się najczęściej w tym przypadku. ogłoszenie, przyrzeczenie publiczne. Cechy:

sankcja bezskuteczności zawieszonej - chwilowo czynność nie wywołuje skutków. Umowa ta stanowi negotium claudicans = umowa prawnie kulejąca - w normalnej umowie obie strony są zobowiązane, a w tej umowie kontrahent jest już zobowiązany, a zobowiązanie osoby z ogranicz. zdol. do czyn. pr. powstaje dopiero w momencie zgody przedstawiciela.

      1. Losy czynności zależą od decyzji przedstawiciela ustawowego:

2. umowa stanie się ważna od początku, jeśli osoba zawierająca umowę uzyska pełna zdolność do czynności prawnych (np. uzyska/skończy 18 lat).

OCHRONA DÓBR OSOBISTYCH:

Historia:

- w pr. rzymskim ochronie dóbr osobistych służyły actio poenalis, actio iniuriarum aestimatoria (przy zniewadze). Było tam zadośćuczynienie;

- w oświeceniu pojawiła się actio recantatoria - polegała ona na odwołaniu;

- w Landrechcie Pruskim - pojawiło się "schmerzengeld" - "pieniądze za cierpienie";

- zakres naprawienia szkody niemajątkowej to przedmiot sporu w doktrynie polskiej;

- w pr. francuskim nie ma granicy miedzy szkodą majątkową a niemajątkową. Sądy zasądzają odszkodowanie - ochrona dóbr osobistych polegała na powołaniu się na kodeks Napoleona - art. 1382 i konstytucję. Obecnie opiera się to na art. 9 kodeksu francuskiego - "każdy ma prawo do ochrony swego życia prywatnego" (można domagać się odszkodowania za szkody moralne);

- w prawie niemieckim - § 253 - zadośćuczynienie należy się tylko w przypadkach zawartych w ustawie, § 887 zawiera te przepisy, § 12 - ochrona nazwiska. Jednak orzecznictwo na podstawie art. 1 konstytucji niemieckiej z 1949 r. rozszerzyły zakres ochrony dóbr osobistych. Wyrok w sprawie jeźdźcy konnego, którego zdjęcie zostało użyte do reklamy środków na potencje przyczyniły się do rozwoju ochrony dóbr osobistych.

Definicja:

Art. 23. "Dobra osobiste człowieka, jak w szczególności zdrowie, wolność, cześć, swoboda sumienia, nazwisko lub pseudonim, wizerunek, tajemnica korespondencji, nietykalność mieszkania, twórczość naukowa, artystyczna, wynalazcza i racjonalizatorska, pozostają pod ochroną prawa cywilnego niezależnie od ochrony przewidzianej w innych przepisach."

Np. herby szlacheckie - można obecnie mówić o wzroście znaczenia heraldyki (herbów rodowych). Może kiedyś będzie sprawa o pozwanie herbu i zdamy sobie sprawę z tego czy jest dobrem czy nie.

Ile jest dóbr?

  1. okres międzywojenny - F. Zoll - jest jedno dobro osobiste związane z osobowością (osobistością) człowieka, które jest chronione w różnych jego przejawach jednym ogólnym prawem podmiotowym - jest to teoria bezpodstawna, bo w art. 23 jest słowo „dobra” - tzw. teoria historyczna;

  2. Wg Kopffa jest wiele dóbr osobistych, ale jedno prawo podmiotowe je chroniące.

  3. Wg Szpunara i Woltera - jest wielość dóbr osobistych, a każdemu dobru osobistemu odpowiada prawo podmiotowe.

  4. Obecnie jest przyjmowany ostatni pogląd. Skoro jest wielość dóbr - wynikałoby, ze jest wiele praw podmiotowych bezwzględnych, a tak być nie może, bo ich katalog jest skończony. Jednak przyjmuje się, ze na straży każdego dobra osobistego stoi prawo podmiotowe - niemajątkowe, niezbywalne, ściśle związane z osobą.

Prawo podmiotowe-to prawo bezwzględne - skuteczne erga omnes. Istnieje zasada numerus clausus (zamkniętej listy) praw podmiotowych, nikomu nie wolno naruszyć tego prawa.

Wśród praw podmiotowych bardzo ważną grupę stanowią prawa osobistości (osobowości) stojące na straży dóbr osobowych.

Prawo podmiotowe osobiste:

Z dobrami wiążą się też prawa niemajątkowe:

Za nasz wizerunek można sobie życzyć zapłaty, ale nie możemy przenieść na 2 osobę prawa do naszego wizerunku, bo to tylko upoważnienie do naszego wizerunku lub prawa związane z wizerunkiem, a prawo jako takie przysługuje tylko nam.

Przesłanki ochrony prawa:

Art. 24. "§ 1. Ten, czyje dobro osobiste zostaje zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania, chyba że nie jest ono bezprawne. W razie dokonanego naruszenia może on także żądać, ażeby osoba, która dopuściła się naruszenia, dopełniła czynności potrzebnych do usunięcia jego skutków, w szczególności ażeby złożyła oświadczenie odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie. Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.

§ 2. Jeżeli wskutek naruszenia dobra osobistego została wyrządzona szkoda majątkowa, poszkodowany może żądać jej naprawienia na zasadach ogólnych.

§ 3. Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. "

1. musi to być Dobro Chronione Przez Prawo;

2. Naruszono dobro lub istnieje zagrożenie jego naruszenia;

3. Bezprawność działania - ustawa tę okoliczność domniemuje;

Ciężar dowodu:

1-2 - udowadnia powód (ten, kto domaga się obrony);

3 - domniemanie (zwrot "chyba, ze"), wobec tego ciężar dowodu przeniesiony jest na pozwanego (jest to ciężar procesowy, a nie obowiązek obrony);

Ogólna obrona ma charakter obiektywny, nie odwołuje się do subiektywnych elementów (nie musimy badać winy, przewidywalności, itd. - charakteryzuje to obronę niemajątkową, bo w majątkowej jest wina.

Ad. 1. musi to być Dobro Chronione Przez Prawo:

- katalog tych dóbr znajduje się w art. 23 k.c. oraz wynika z orzecznictwa, np. tajemnica życia prywatnego - początkowo niechronione, lecz później tak.

  1. pani X miała męża, który był kombatantem, zmarł, wyszła po raz 2 za maż i drugi mąż zmarł - pochowała go z 1. Rodzina 2 męża sprzeciwiła się, więc do sądu i tam orzeczenie, ze musi przenieść drugiego męża gdzie indziej.

b) pani X pochowała męża kilkaset km od miejsca zamieszkania, rodzina jego buntuje się, rodzice dokonali ekshumacji, żona domagała się powrotnej ekshumacji, rodzina wystąpiła do Sądu.

- W ochronie dóbr osobistych pomaga art.30 konstytucji, z uwzględnieniem art. 23 k.c., gdyż nie można go stosować bezpośrednio.

Ad. 2. Naruszono dobro lub istnieje zagrożenie jego naruszenia:

- musi to być obiektywne, bo bardzo łatwo wskazać cechy subiektywne, bo niektóre określenia mogą być źle odebrane, toteż sąd nie może poprzestać na przekonaniach powoda:

          1. Naruszono dobro:

- sposoby naruszenia są nieskończone, każde dobro można naruszyć w inny sposób;

- wyraźna grupę stanowią naruszenia czci (godności osobistej i dobrego imienia - nasz wizerunek w opinii publicznej) - takie naruszenie musi mieć większe grono słuchaczy

- zazwyczaj jest to deklaracja, oświadczenie.

b. zagrożenie jego naruszenia:

- musi być realne, mieć podstawę i jeśli nie będziemy mu zapobiegać np. dowiadujemy się, ze w drukarni jest książka nas obrażająca (czeka na publikację);

c. wyróżniamy:

- zagrożenia subiektywne - powód czuje się dotknięty;

- zagrożenia obiektywne - dokonuje sąd kierując się doświadczeniem życiowym

W ogromnej większości przypadków chodzi o zagrożenia obiektywne. Na ogół ocena obiektywna sądu pokrywa się z opinią subiektywna powoda, lecz czasem oceny się rozbiegają, np. powódka została pozwana do przeprowadzenia badań, pani odmówiła, a biegły uznał, że to jest "wbrew zdrowemu rozsądkowi". Powódka wystąpiła do sądu z powództwem naruszenia czci, a Sąd uznał, ze bezpodstawnie.

Ad. 3. Bezprawność działania:

  1. sprzeczność zachowań dwóch porządków prawnych;

  2. ujemna ocena w zachowaniu z punktu widzenia całokształtu porządku prawnego obowiązującego w danym państwie. (całokształt porządku prawnego - nie tylko przepisy prawa pisanego, ale też pozaprawne przepisy prawa życia społecznego).

- tej przesłanki nie trzeba domniemywać;

- naruszenia dóbr osobistych wzajemnych nie znoszą się - obelga w jedną stronę nie równoważy zniewagi drugiej strony, każda z tych osób ma prawo do ochrony;

- nie tylko takie zachowanie, które dotyczy naruszenia zakazów, nakazów, ale nawet wówczas, gdy dotyczy naruszenia zasad współżycia społecznego.

Wynika z tego, ze gdy nie ma się szczególnego tytułu do np. wkroczenia do mieszkania, wglądu w korespondencję to i to jest wówczas działanie bezprawne;

Przesłanki wyłączające:

- podmiot musi być oświecony - podmiot musi wiedzieć na co się zgadza

np. zgoda na zabieg medyczny - pacjent musi być poinformowany w szczegółach na temat operacji (zwłaszcza konsekwencji);

Zgoda jest skuteczna podczas zawodów sportowych, gdy uszczerbki są wliczone w ryzyko i stanowią normalny skutek sportu, np. bokser.

Zgoda nie jest czynnością prawna, jest to przejaw woli, wiec nie trzeba mieć pełnej zdolności do czynności prawnych aby tę zgodę wyrazić.

Dozwolone jest to również w działaniach policji, lekarzy (ustawa o zawodzie lekarza - lekarze muszą podjąć działanie naruszające dobro osobiste bez zgody np. w przypadku operacji, gdy nie można znaleźć rodziny pacjenta).

Art. 81 ustawy o prawach autorskich i prawach pokrewnych:

"2. Zezwolenia nie wymaga rozpowszechnianie wizerunku:

1) osoby powszechnie znanej, jeżeli wizerunek wykonano w związku z pełnieniem przez nią funkcji publicznych, w szczególności politycznych, społecznych, zawodowych,

        1. osoby stanowiącej jedynie szczegół całości takiej jak zgromadzenie, krajobraz, publiczna impreza."

Powołanie się na szczególne upoważnienie ustawy - każdy może się zachować bezprawnie, ale wypełniając te przesłanki nie będzie to zachowanie bezprawne.

W przeszłości SN stwierdził, ze krytyka musi być kierowana "ad rem" a nie "ad personam" (gdy nie atakuje się pewnej osoby). Krytyka musi być "ad rem" - oparta o merytoryczne zarzuty - wykazanie, że chronimy interes publiczny, a nie, że atakujemy kogoś.

Jeśli dziennikarz przy zbieraniu materiału zachował należytą staranność, a mimo to informacja przez niego opublikowana była fałszywa, to bezprawność może być wyłączona. Jednakże stanowisko SN w tej sprawie jest chwiejne.

Czy dowód prawdziwości zasadniczo uchyla bezprawność? - kwestia ochrony życia prywatnego i intymnego. - wiadomo, że interes społeczny wymaga abyśmy byli powiadomieni (społeczeństwo jest zainteresowane stanem zdrowia, stanem majątkowym danej jednostki publicznej). Publikacja tych informacji nie jest zabroniona. Jednak bez zgody uprawnionego nie można uchylić bezprawności.

ŚRODKI OCHRONY DÓBR OSOBISTYCH:

SZKODA:

- brak jednolitej definicji;

Szkody:

Odszkodowanie - występuje zawsze gdy jest szkoda - wyróżniamy:

Ustawa wyraźnie rozdziela majątkową ochronę:

- niemajątkową (art. 23 i 24 - przewidują ochronę i roszczenia)

- majątkową (odesłania do kodeksu zobowiązań i art. 24 § 2 i § 1 „...Na zasadach przewidzianych w kodeksie może on również żądać zadośćuczynienia pieniężnego lub zapłaty odpowiedniej sumy pieniężnej na wskazany cel społeczny.”).

- nie prowadzi do uzyskania jakiejkolwiek korzyści ze strony pokrzywdzonego (w starożytnym Rzymie - była to actio recantatoria);

art. 24. k.c.

zagrożenie dobra osobistego:

Naruszenie:

Oświadczenie - bardzo często są to przeprosiny, odwołanie, sprostowanie w prasie (prawo prasowe Art. 31. "Na wniosek zainteresowanej osoby fizycznej, prawnej lub innej jednostki organizacyjnej redaktor naczelny redakcji właściwego dziennika lub czasopisma jest obowiązany opublikować bezpłatnie:

1) rzeczowe i odnoszące się do faktów sprostowanie wiadomości nieprawdziwej lub nieścisłej,

2) rzeczową odpowiedź na stwierdzenie zagrażające dobrom osobistym." ).

Nie należy występować o to zbyt pochopnie, bo dopiero wówczas można utrwalić naruszenie lub skutki.

Dzięki art. 189 k.p.c. SN umożliwił wyodrębnienie nowego dobra - poczucia przynależności do własnej płci - transseksualiści, którzy poddali się już operacji (już wyglądają, zachowują się, myślą jak kobieta) - czy i jak można dochodzić uznania płci tej osoby?

Akt urodzenia - ocenia się ten wpis na dzień dokonania wpisu. Można go ewentualnie sprostować w drodze wzmianek dodatkowych, np. o przysposobieniu danej osoby ( - w odpisie aktu urodzenia wpisuje się nowe imiona i nazwiska) - musi być podstawa prawna i stało się nią orzeczenie ustalające płeć.

Operacja zmiany płci wiąże się z bezpłodnością, czyli z trwałym okaleczeniem ciała i nawet zgoda nie wyłącza bezprawności.

Problem procesowy - pozwala na wszczęcie procesu: orzeczenie to wyrok, musi występować stosunek prawny miedzy stronami - musi być pozwany (początkowo pozywano urzędników, a obecnie pozwanymi są rodzice).

Kumulować się mogą przepisy k.c. z innymi ustawami cywilistycznymi (np. prawe autorskim, prawem własności przemysłowej). Na gruncie k.c. kumulacja dotyczy szkody majątkowej i niemajątkowej (można kumulować odszkodowanie majątkowe, niemajątkowe i zadośćuczynienie).

- czasem nie zatrzymamy się na samym stwierdzeniu, że dobro zostało naruszone, ale powstała także szkoda. Po spełnieniu warunków szkoda będzie podlegać naprawieniu.

- poszkodowany może się domagać odszkodowania na zasadach ogólnych - art. 24 § 2. Aby uzyskać odszkodowanie, poszkodowany musi udowodnić szkodę (mierzalna w pieniądzach), winę i związek przyczynowo-skutkowy, np. pobicie - które uniemożliwia pracę szkoda występuje, gdyż nie mogąc prowadzić zajęć, traci się dochody lub gdy na podstawie publikacji prasowej lekarz lub adwokat traci klientów;

- art. 24 § 1 i 2, art. 445, 446, 448;

- zadośćuczynienie - odszkodowanie za ból, możliwość domagania się roszczeń majątkowych za szkodę niemajątkową (tzw. krzywdę).

krzywda / szkoda niemajątkowa (krzywda moralna) - ujemne doznania psychiczne, poczucie krzywdy, fizyczne cierpienie (w przypadku utraty szansy życiowej, np. gdy ktoś straci oko) - z definicji nie da się przeliczyć na pieniądze.

Przepisy te obowiązywały do 1964 r. Doktryna socjalistyczna sprzeciwiała się zadośćuczynieniu majątkowemu.

Prof. Szpunar bronił stanowiska, ze sankcja majątkowa naruszenia czci jest konieczna, przeprosiny nie wystarcza. Jedyną bariera będą straty na majątku. Efektem jest art. 448 k.c. - pierwotnie przewidywał tzw. Nawiązkę na rzecz PCK - uratowano honor poszkodowanych i osiągnięto cel prewencyjny.

a) 445 - w § 2 skreślono "kobiety" - mogą się więc tez domagać mężczyźni;

b) 448 - nowe brzmienie - jest obecnie generalną podstawą przyznania zadośćuczynienia w razie naruszenia dobra osobistego;

c) zadośćuczynienie jest fakultatywne - sąd decyduje czy przyznać i jaką sumę, a poszkodowany decyduje czy wziąć dla siebie czy przekazać na cel charytatywny wskazany przez siebie;

Publikacja tego przepisu wzbudziła wątpliwości, gdyż zakres tego art. jest bardzo szeroki - bowiem tylko wg art. 448 możnaby zasądzić a art. 445-447 są niepotrzebne. Jednak doktryna uważa, że podstawa naruszenia z art. 448 jest wina naruszyciela (wg prof. Petrykowskiej), przy braku winy (np. w wypadku samochodowym) odszkodowanie zasądzonoby z art. 445.

- art. 24 § 3 "Przepisy powyższe nie uchybiają uprawnieniom przewidzianym w innych przepisach, w szczególności w prawie autorskim oraz w prawie wynalazczym. "

Dobra osobiste mogą też być chronione za pomocą innych środków, nawet za pomocą pr. karnego, a także pr. wynalazczego, pr. autorskiego.

- art. 22 1 "- funkcjonuje od 2003r. - definicja konsumenta (pierwotnie była w zobow.). Konsumentem może być tylko osoba fizyczna, dawniej mogła nim być również osoba prawna. Ma to znaczenie w kształtowaniu umów.

OSOBA PRAWNA:

Historia:

Fundacja (zakład)

korporacja

  • substratem są pieniądze (kapitał, który został wyłożony z góry);

  • jest fundator - decydujący o celu, który określony jest z góry;

  • destynatariusze - osoby dla których działalność tej fundacji jest przeznaczona, ale często nie da się określić ich ilości w danej chwili;

  • istnieją też fundacje innego typu, np. UŁ - jest fundacją, mimo że nie spełnia warunków ustawy o fundacjach, gdyż w 1964 r. państwo (fundator) zadecydował, że przeznaczy na nauczanie uniwersyteckie określona kwotę;

  • prawo reguluje tylko fundację w dosłownym znaczeniu;

  • np. spółka akcyjna - posiada pewien majątek, przeznaczony na realizacje celu, a ten majątek przeznaczony jest częściowo dla pracowników, którzy realizują te cele;

  • substratem są osoby (ludzie, członkowie);

  • o celu i kierunkach decydują członkowie;

  • liczba członków jest określona, ile osób korzysta;

  • np. partia, związek zawodowy, partia polityczna;

Koncepcje osoby prawnej, wyróżniamy:

  1. koncepcja - negacja realnego bytu osoby prawnej:

    1. „teoria fikcji” - Fryderyk Carl von Savigny (Niemiec) - osoba prawna jest fikcją, toteż działanie osoby prawnej ze względu na to, że jest to fikcja wymaga dla swego istnienia koncesji;

    2. „teoria majątku celowego” - Teoria Brinza - osoba prawna to bezprzedmiotowy majątek przeznaczony na realizację celu - majątek urasta do rangi podmiotu;

    3. „teoria interesu” - teoria Ihering -prawdziwe interesy mogą prowadzić tylko ludzie - rzeczywistymi podmiotami mogą być destynatariusze w fundacji i w korporacji - członkowie;

    4. „teoria własności kolektywnej” - Teoria Planiol'a (francuz) -szczególna postać własności stanowiąca mniejszy lub większy zespół ludzi;

    5. „teoria majątku urzędowego” - Teoria Binder'a i Hoelder'a - majątek jest istotny, ale podmiotami są zarządcy ograniczeni celem, statutem osoby prawnej;

    6. Teoria Kelsena i Jellinek - normatywiści - całkowita negacja osoby prawnej, gdyż jest ona zupełną fikcją stanowiącą punkt zaczepienia dla praw i obowiązków;

II. Koncepcja - uznaje realny byt osoby prawnej:

„Teoria organiczna” - teoria Gierke'a:

Osoby prawne z socjologicznego punktu widzenia istnieją tak samo jak osoby fizyczne. Stanowią byt rzeczywisty społeczeństwa, a funkcjonują za pomocą organów. Porównywał on prezesa do głowy, księgowego do prawej ręki - wyszukiwał organów osoby prawnej;

    1. koncepcja pośrednia - stanowisko pośrednie:

osoba prawna nie jest osobą w sensie fizycznym - nie ma własnej woli. Jest to osoba w sensie, że może być podmiotem praw i obowiązków. W sensie sformalizowanym jest osobą odrębną od osoby fizycznej - jej sfera prawna jest oddzielona od osób fizycznych, które ją tworzą.

- Ilość osób prawnych jest nieograniczona, ale istnieje swoisty numerus clausus mówiący o ich typach.

      1. Osoba prawna prawa publicznego:

  1. posiadająca majątek państwowy:

(Art. 33 k.c.: „Osobami prawnymi są Skarb Państwa i jednostki organizacyjne, którym przepisy szczególne przyznają osobowość prawną”.)

  1. mają maja tek komunalny:

Przedszkole - brak osobowości prawnej, ale za prowadzenie odpowiadają powiaty (opiera się więc o osobowość prawna powiatu). Podmiot- powiat, ale działa jako osobna jednostka organizacyjna w ramach struktur organu samorządowego;

Szpital - ma swoją własna osobowość prawna (majątek + organy);

Urząd wojewódzki - działa w ramach osobowości prawnej Skarbu Państwa (status fisci, l.mn. stationes fisci- organy działające za Skarb Państwa).

Musimy wiedzieć, kto odpowiada za wykonywanie umowy, by wiedzieć czy umowa jest ważna.

      1. osoba prawna prawa prywatnego:

np. kościoły, spółdzielnie, stowarzyszenia, partie polityczne, spółki z o.o. i S.A.

POWSTAWANIE OSÓB PRAWNYCH:

Wg k.c. osoba prawna powstaje z chwilą wpisania do rejestru.

Są 3 drogi powstania osoby prawnej:

  1. system aktów organów władzy państwowej:

Przedsiębiorstwa państwowe (akt erekcyjny - dec. adm. naczelnego lub centralnego organu władzy państwowej);

PAN;

Banki - powstają w wyniku rozporządzenia (już nie powstają, ale prawo bankowe nadal przewiduje)

  1. system koncesyjny:

osoby fizyczne zainteresowane stworzeniem osoby prawnej - przygotowują dokumenty i ubiegają się o koncesję państwa pozwalającą zorganizować osobę prawna, bo inaczej osoba prawna nie powstanie.

  1. system normatywny:

przepisy wskazują warunki, od których spełnienia zależy stworzenie osoby prawnej. Osoby fizyczne starają się je spełnić i jeśli im się to uda - występują ono o rejestrację osoby prawnej. Rejestracja jest formą kontroli pod warunkami (jeśli wszystko jest w porządku to jest to decyzja deklaratoryjna). Początek bytu osoby wiąże się z chwila rejestracji, bo wcześniej są to osoby fizyczne; np. partie polityczne;

W/w podział zależy od stopnia ingerencji władzy publicznej w powstanie osoby prawnej:

Obecnie najwięcej osób prawnych powstaje w systemie normatywnym, ok. 15 lat wcześniej w systemie organów aktów władzy państwowej. Dziś system koncesyjny już nie jest tak popularny.

Uzyskanie osobowości prawnej poprzez rejestrację:

Art. 37 k.c. „ § 1. Jednostka organizacyjna uzyskuje osobowość prawną z chwilą jej wpisu do właściwego rejestru, chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej.

§ 2. Rodzaje rejestrów oraz ich organizację i sposób prowadzenia regulują odrębne przepisy.”

Warunkiem powstania osoby prawnej jest ich zarejestrowanie (ale w przypadku osoby prawnej powstałej za pomocą aktów władzy państwowej brak jest rejestr ów, bo powstaje na mocy aktów).

KONIEC OSOBY PRAWNEJ:

Etapy likwidacji:

RZECZYWISTOŚĆ OSOBY PRAWNEJ:

  1. Zdolność prawna:

  1. Zdolność do czynności prawnych: