OSOBY PRAWNE

art. 33 kc

-jednostka organizacyjna, która została przez normę prawna wyposażona w zdolność prawną

-twór społeczny, prezentujący się w postaci zorganizowanej formy działalności ludzkiej,

Os. prawną jest także Skarb Państwa!

1. Powstanie.

Art. 35 kc- regulowane przez odrębne przepisy, natomiast kodeks okresla:

- Powstanie/rejestr- art. 37 kc . Osobowość prawną uzyskuje os. Prawna z chwilą wpisania do odpowiedniego rejestru.

Sposoby powstania:

-system aktów organów państwa- akt prawny kreuje osobę prawną, poprzez ustawę, akt administracyjny, czyli akt erekcyjny

• system koncesyjny-osoba prawna powstaje z inicjatywy założycieli, ale za zgodą państwa

• system normatywny- akt normatywny określa generalnie dla danego typu os. prawnej przesłanki, spełnienie których gwarantuje powstanie os.( nie jest wymagane w takich przypadkach zezwolenie, czy inna akceptacji państwa)

Nabycie osobowości prawnej następuje po dokonaniu wpisu do rejestru art. 37§1kc;

2. Nazwa - ustala ją akt erekcyjny.

-indywidualizuje ona os. prawną- jest analogiczna dla imienia i nazwiska os. Fizycznej.

-spółki prawa handlowego działają pod firmą - jest ona szczególnie regulowana.

3. Siedziba - odpowiednik miejsca zamieszkania, także ustalana aktem erekcyjnym, dowolnie, gdy nie ma określonej wtedy miejsce faktycznej siedziby zarządu.

4. Organy - działać mogą tylko ludzie. Os. prawna zaś tylko poprzez swoje organy. W roli organu zaś występuje człowiek. Może to robić gdy

• dana os. prawna posiada taki organ,

• został powołany na to stanowisko,

• rzeczywiście działa w tym charakterze,

Organ nie występuje jako odrębna osoba (inaczej niż przedstawiciel)traktuje się to tak jakby działała sama osoba prawna.

Skutki braku umocowania - jeżeli osoba bezpodstawnie występująca w roli organu os. Prawnej zawiera umowę , to umowa taka nie wywołuje skutków prawnych. (art. 39)

Jeżeli osoba pr. nie może prowadzić swoich spraw z powodu braku wlaściwych organów sąd ustanawia dla niej kuratora (art. 42)Kurator ma za zadanie dzialać na rzecz powołania właściwych organów osoby prawnej, a w razie potrzeby na rzecz jej likwidacji.

5. Dobra osobiste - art. 43 k. C. Stosuje się odpowiednio przepisy o os. Fizycznych. Nie należą do nich dobra typowe dla ludzi - zdrowie, życie, wolność osobista, itp. Dobra przysługujące os. prawnym:

1. dobra slawa,

2. nazwa,

3. ietykalność pomieszczeń,

4. tajemnica korespondencji,

5. sfera prywatności

Uprawnienia ochronne - żądanie ustalenia prawa osobistego i roszczenia o zaniechanie lub usunięcie skutków naruszeń. Wątpliwości, czy przysługują roszczenia o zadośćuczynienie pieniężne (odnosi się do sfery psychiki człowieka).

Rodzaje osób prawnych:

1. Państwowe osoby prawne

• Skarb Państwa - specyficzny - jest nim samo państwo, fiskus, Mamy tu do czynienia z domniemaniem podmiotowości, S. P. jest tylko jeden, nie ma siedziby,

• Inne państwowe osoby prawne,

• Szczególne zadania Min. Skarbu Państwa,

2. Jednostki samorządu terytorialnego:

• gmina,

• związek międzygminny,

• powiat,

• województwo,

3. Gospodarcze i niegospodarcze osoby prawne:

• podmioty gospodarcze - profesjonalnie zajmują się działalnością gospodarczą, np. spółki handlowe, banki, przedsiębiorstwa państwowe, cecha charakterystyczna - prowadzenie przedsiębiorstwa)

• podmioty niegospodarcze - realizujące cele społeczne lub ideologiczne (mogą ubocznie prowadzić działalność gospodarczą, fundacje, stowarzyszenia, szkoły wyższe,

4. Korporacyjne i fundacyjne osoby prawne:

• korporacyjne - w ich strukturze funkcjonują członkowie, przez udziały lub wniesione składki tworzą jej majątek.

• Fundacyjne - instytucja założyciela, który wyposaża osobę prawną w pierwotny majątek

Inne podmioty prawa cywilnego:

Ułomne osoby prawne - jednostki organizacyjne, którym przepisy nie przyznają osobowości prawnej a tylko niektóre jej atrybuty.

PRAWA PODMIOTOWE - analiza szczegółowa

Rodzaje praw podmiotowych:

I .

a) BEZWZGLĘDNE

• czyli skuteczne erga omnes, tworzą obowiązek nieograniczonej liczbie osób do biernego zachowania się ( zaniechanie działań naruszających prawa podmiotowe)

• treść wyznaczona przez przepisy- stypizowane w ustawie

np. art. 140 kc- właściciel może korzystać z rzeczy w granicach określonych przez ustawę;

- dopiero naruszenie tego prawa kreuje prawo podmiotowe w postaci roszczenia ( czyli o zaniechania naruszeń , przywrócenie stanu zgodnego z prawem)

• prototyp: prawo własności, (prawa osobiste, rzeczowe, do spadku, niektóre na dobrach niematerialnych,

b) WZGLĘDNE

• skuteczne wobec oznaczonej osoby, tworzą obowiązek pewnych określonych osób zachowania się(- działanie lub zaniechanie)

• * w kwalifikowanych przypadkach prawo względne może doznać ochrony jak prawo bezwzględne tzw. „ rozszerzona skuteczność praw względnych” , np.: roszczenia z actio pauliana, odpowiedzialność deliktowa; -jest to ochrona wtórna i jako taka nie narusza podziału tych praw

*actio pauliana art. 5 27 kc- działanie dłużnika z pokrzywdzeniem wierzycieli

*odpowiedzialność deliktowa -art. 415 kc- odpow. Za czyny niedozwolone

• prototyp: wierzytelność- czyli prawo wierzyciela żądania od dłużnika spełnienia świadczenia ( również wierzytelności wynikające ze zobowiązań realnych), zasadą jest że charakter względny ma każde roszczenie ! a wiec również roszczenie wynikające z naruszenia prawa podmiotowego;

a)MAJĄTKOWE

- realizują interes ekonomiczny, mogą być zbywalne jak prawo własności bądź niezbywalne- służebność osobista)

Dzieli się na:

• prawa rzeczowe, tj o charakterze bezwzględnym, których przedmiotem jest rzecz faktyczna- prawo własności , użytkowanie wieczyste prawa rzeczowe ograniczone;

• wierzytelności, tj prawa wierzyciela do żądania od dłużnika pewnego zachowania się, zwanego świadczeniem- czyli prawa względne; ( najem użyczenie, dzierżawa)

• prawa na dobrach niematerialnych o charakterze majątkowym, których przedmiotem są dobra niematerialne- wynalazki, utwory)

• prawa rodzinne o charakterze majątkowym( świadczenia o charakterze alimentacyjnym)

• prawo do spadku, wynikające z dziedziczenia prawo do całości bądź do części ułamkowej spadku, a nie do konkretnej rzeczy;

b ) NIEMAJATKOWE

- są niezbywalne, o charakterze bezwzględnym

Dzieli się na:

-tzw. prawa osobiste, tj prawa, które przysługują osobie fizycznej lub prawnej

w celu ochrony jej dóbr osobistych, jak zdrowie, wolność, cześć, nazwisko

-prawa rodzinne, tj. prawa wynikające ze stosunków rodzinnych, z małżeństwa, pokrewieństwa, opieki, kurateli;

a) ZBYWALNE

- przenaszalne, należą do prawa o charakterze majątkowym,

- pozwalają na przeniesienie prawa podmiotowego na inny podmiot na drodze czynności prawnej lub innej czynności.

- Norma prawna decyduje o tym czy dane prawo jest zbywalne;\

*Art. 57 §1kc: „nie można przez czynność prawną wyłączyć ani ograniczyć uprawnienie do przeniesienia, obciążenia, zmiany lub zniesienie prawa, jeżeli według ustawy jest ono zbywalne”. ALE! Można zobowiązać się do niedokonywania rozporządzenia prawem(i naruszenie takiego zobowiązania rodzi odpowiedzialność odszkodowawczą)

• *WYJĄTKI:

# istnieje możliwość rozporządzenia prawem zbywalnym- art. 509 §1kc, co do wierzytelności z zastrzeżeniem zwartym w art. 514 kc.

#są sytuacje w których ustawa zabrania nawet zobowiązania się do rozporządzenia rzeczą- art. 311 kc przy zastawie, art. 72 ust o ks. Wiecz .i hipotece

• prawami zbywalnymi są prawa wynikające z dziedziczenia, spadkobierca może zbyć swój udział

b ) NIEZBYWALNE

- są z zasady prawami majątkowymi, chociaż istnieją w tym względzie pewne wyjątki

-*WYJĄTKI GDY NALEŻĄ DO GRUPY PRAW MAJATKOWYCH:

użytkowanie art. 254

służebność osobista- art. 300§1

prawo odkupu- art. 595

prawo pierwokupu- art602§1

przelew wierzytelności- 509§1

prawo dożywocia- art912

a ) ZWIĄZANE

- czyli samoistne, podmiotem tego prawa może być tylko osoba , która jest jednocześnie podmiotem innego prawa

- np.: art. 235 §2 kc- własność budynków i urządzeń na gruncie oddanym w użytkowanie wieczyste, przysługuje użytkownikowi wieczystemu

- gdy wygasa prawo główne prawo związane z nim również (np.: art. 273 kc)

2. AKCESORYJNE

- czyli niesamoistne, maja na celu zabezpieczyć, umocnić prawo główne (wierzytelność)

• powstaje przy prawie głównym, nie może bez niego powstać,

• prawo główne determinuje jego treść

• może być przeniesione razem z nim

• wygasa razem z prawem głównym

• może mieć charakter bezwzględny- hipoteka, jak i względny- prawo wynikające z poręczenia

SPOSOBY NABYCIA PRAW PODMIOTOWYCH

a) PIERWOTNE

• uzyskanie prawa podmiotowego bez woli poprzednika jeżeli taki był

• nie uzależnione od tego ,że prawo przysługiwało konkretnemu podmiotowi

• takie nabycie nie obarczone żadnymi obciążeniami

np.: art. 181-zawłaszczenie, art. 172- zasiedzenie

3. POCHODNE

- nabycie jest pochodne jeżeli jego przesłanką jest istnienie u innej osoby tego prawa (lub innego) i od niej nabywca -jako nowy następca, uzyskuje dotychczasowe lub nowe prawo( np. dziedziczenie, połączenie osób prawnych)

*nabycie pochodne może być translatywne- czyli treść prawa, które przechodzi na nabywcę się nie zmienia, prawo przechodzi w całości, lub konstytutywne-podmiot nabywa prawo nowe dotychczas nieistniejące, ale stanowiące jakby wycinek prawa, które miał poprzednik.

-nabycie prawa podmiotowego od innej osoby

-skuteczność tego prawa zależy od tego czy przenoszącemu przysługiwało uprawnienie kształtujące do przeniesienia tego prawa

• nemo plus iuris in alium transferre potest, quam ipse habet- czyli nikt nie może przenieść więcej praw niż sam ma- jest to naczelna zasada nabycia pochodnego ( chociaż oczywiście od tej zasady są wyjątki komisant może rzecz sprzedać). Tak wiec wydaje się że nabycie jest skuteczne jeżeli prawo przenoszone z poprzednika, któremu to prawo przysługiwało. Ale ze względu na bezpieczeństwo obrotu i domniemanie dobrej wiary, ustawodawca chroni osoby które w dobrej wierze nabył prawo chociaż nie przysługiwało ono zbywcy.( rękojmia wiary publicznej ksiąg wieczystych- przy nabyciu w drodze czynności odpłatnej, zgodnie z treścią księgi, nabycie weksla lub czeku)

Rodzaje nabycia pochodnego:

1. pod tytułem ogólnym- sukcesja uniwersalna-polega na nabyciu ogółu lub części praw majątkowych na drodze 1 zdarzenia prawnego( np. art. 922, 1053 kc),nabywca wstępuje w ogół praw i obowiązków stanowiących majątek poprzednika, czyli wstąpienie w długi tez;

-nie wymaga formy aktu notarialnego

2. pod tytułem szczególnym-czyli sukcesja singularna- polega na nabyciu indywidualnie oznaczonych praw - występuje gdy przedmiotem jest 1 lub więcej praw.

Wyciąg przykładowych przepisów regulujących kwestie praw podmiotowych:

Art. 140. W granicach określonych przez ustawy i zasady współżycia społecznego właściciel może, z wyłączeniem innych osób, korzystać z rzeczy zgodnie ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem swego prawa, w szczególności może pobierać pożytki i inne dochody z rzeczy. W tych samych granicach może rozporządzać rzeczą.

Art. 527. § 1. Gdy wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli osoba trzecia uzyskała korzyść majątkową, każdy z wierzycieli może żądać uznania tej czynności za bezskuteczną w stosunku do niego, jeżeli dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli, a osoba trzecia o tym wiedziała lub przy zachowaniu należytej staranności mogła się dowiedzieć.

§ 2. Czynność prawna dłużnika jest dokonana z pokrzywdzeniem wierzycieli, jeżeli wskutek tej czynności dłużnik stał się niewypłacalny albo stał się niewypłacalny w wyższym stopniu, niż był przed dokonaniem czynności.

§ 3. Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli uzyskała korzyść majątkową osoba będąca w bliskim z nim stosunku, domniemywa się, że osoba ta wiedziała, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

§ 4.  Jeżeli wskutek czynności prawnej dłużnika dokonanej z pokrzywdzeniem wierzycieli korzyść majątkową uzyskał przedsiębiorca pozostający z dłużnikiem w stałych stosunkach gospodarczych, domniemywa się, że było mu wiadome, iż dłużnik działał ze świadomością pokrzywdzenia wierzycieli.

Art. 415. Kto z winy swej wyrządził drugiemu szkodę, obowiązany jest do jej naprawienia.

Art. 509. § 1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania.

Art. 514. Jeżeli wierzytelność jest stwierdzona pismem, zastrzeżenie umowne, iż przelew nie może nastąpić bez zgody dłużnika, jest skuteczne względem nabywcy tylko wtedy, gdy pismo zawiera wzmiankę o tym zastrzeżeniu, chyba że nabywca w chwili przelewu o zastrzeżeniu wiedział.

Art. 311. Nieważne jest zastrzeżenie, przez które zastawca zobowiązuje się względem zastawnika, że nie dokona zbycia lub obciążenia rzeczy przed wygaśnięciem zastawu.

Art. 254. Użytkowanie jest niezbywalne.

Art. 300. Służebności osobiste są niezbywalne. Nie można również przenieść uprawnienia do ich wykonywania.

Art. 595. § 1. Prawo odkupu jest niezbywalne i niepodzielne.

§ 2. Jeżeli jest kilku uprawnionych do odkupu, a niektórzy z nich nie wykonywają tego prawa, pozostali mogą je wykonać w całości.

Art. 602. § 1. Prawo pierwokupu jest niezbywalne. Jest ono niepodzielne, chyba że przepisy szczególne zezwalają na częściowe wykonanie tego prawa

Art. 509. § 1. Wierzyciel może bez zgody dłużnika przenieść wierzytelność na osobę trzecią (przelew), chyba że sprzeciwiałoby się to ustawie, zastrzeżeniu umownemu albo właściwości zobowiązania

Art. 912. Prawo dożywocia jest niezbywalne.

Budynki i inne urządzenia wzniesione na gruncie Skarbu Państwa lub gruncie należącym do jednostek samorządu terytorialnego bądź ich związków przez wieczystego użytkownika stanowią jego własność. To samo dotyczy budynków i innych urządzeń, które wieczysty użytkownik nabył zgodnie z właściwymi przepisami przy zawarciu umowy o oddanie gruntu w użytkowanie wieczyste.

§ 2. Przysługująca wieczystemu użytkownikowi własność budynków i urządzeń na użytkowanym gruncie jest prawem związanym z użytkowaniem wieczystym.

Art. 273. Jeżeli użytkowanie gruntu Skarbu Państwa przez rolniczą spółdzielnię produkcyjną wygasło, budynki i inne urządzenia trwale z gruntem związane i stanowiące własność spółdzielni stają się własnością Skarbu Państwa. Spółdzielnia może żądać zapłaty wartości tych budynków i urządzeń w chwili wygaśnięcia użytkowania, chyba że zostały wzniesione wbrew społeczno-gospodarczemu przeznaczeniu gruntu.

Art. 181. Własność ruchomej rzeczy niczyjej nabywa się przez jej objęcie w posiadanie samoistne.

Posiadacz nieruchomości nie będący jej właścicielem nabywa własność, jeżeli posiada nieruchomość nieprzerwanie od lat dwudziestu jako posiadacz samoistny, chyba że uzyskał posiadanie w złej wierze (zasiedzenie).

§ 2. Po upływie lat trzydziestu posiadacz nieruchomości nabywa jej własność, choćby uzyskał posiadanie w złej wierze.

Art. 922. § 1. Prawa i obowiązki majątkowe zmarłego przechodzą z chwilą jego śmierci na jedną lub kilka osób stosownie do przepisów księgi niniejszej.

§ 2. Nie należą do spadku prawa i obowiązki zmarłego ściśle związane z jego osobą, jak również prawa, które z chwilą jego śmierci przechodzą na oznaczone osoby niezależnie od tego, czy są one spadkobiercami.

§ 3. Do długów spadkowych należą także koszty pogrzebu spadkodawcy w takim zakresie, w jakim pogrzeb ten odpowiada zwyczajom przyjętym w danym środowisku, koszty postępowania spadkowego, obowiązek zaspokojenia roszczeń o zachowek oraz obowiązek wykonania zapisów i poleceń, jak również inne obowiązki przewidziane w przepisach księgi niniejsze

Art. 1053. Nabywca spadku wstępuje w prawa i obowiązki spadkobiercy.

PRAWO CYWILNE - WYKŁAD III

1

Mgr Rafał Koniecek - Prawo cywilne

---