Prawo cywilne

część ogólna

1. PRAWO PODMIOTOWE

POJĘCIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Prawo Podmiotowe (wg prof. Grzybowskiego) - to przyznana i zabezpieczona normami prawa przedmiotowego oraz wynikająca z konkretnego stosunku prawnego, sfera możności postępowania w określony sposób.

Prawo podmiotowe służy ochronie interesów podmiotów prawa (a więc osób fizycznych, osób prawnych oraz ułomnych osób prawnych). Powstaje w ramach stosunku cywilnoprawnego, którego treść wyznacza zakres uprawnień, które służą ochronie tych interesów i stanowią jedyny element prawa podmiotowego. Uprawnienia te są przyznane i zabezpieczone normami prawa przedmiotowego (niejednokrotnie posiłkując się również odesłaniami do norm pozaprawnych). Z uprawnieniami tymi są sprzężone korelatywnie, w ramach stosunku cywilnoprawnego, określone obowiązki ciążące na innych podmiotach tego stosunku. Istotną cechą prawa podmiotowego jest jego zaskarżalność, a więc podmiot uprawniony może dochodzić ochrony swoich uprawnień przed sądem lub innym organem orzekającym (chyba że przepisy szczególny stanowi inaczej.

Rodzaje uprawnień. Wśród uprawnień wynikających z prawa podmiotowego możemy wyróżnić:

1) Roszczenia. To uprawnienie podmiotowe polegające na tym, że podmiot uprawniony stosunku cywilnoprawnego ma możliwość żądania określonego zachowania się od podmiotu zobowiązanego, który to zachowanie to zobowiązany jest podjąć. W innym przypadku podmiotowi uprawnionemu przysługuje możliwość dochodzenia ochrony swojego prawa przed sądem. Roszczenia dzielą się na: a) wymagalne (gdy wierzyciel może w każdej chwili zażądać od dłużnika spełnienia świadczenia); b) niewymagalne (gdy wierzyciel może zażądać spełnienia świadczenia dopiero po zaistnieniu pewnych okoliczności). Jest to o tyle istotne, że ma znaczenie z punktu widzenia biegu przedawnienia. Dopóki roszczenie nie jest wymagalne, nie ulega przedawnieniu. Bieg przedawnienia roszczenia niewymagalnego rozpoczyna się z chwilą, gdy stanie się ono wymagalne.

(np. pożyczkodawca ma prawo domagac się zwrotu pożyczki, a pożyczkobiorca winien jest ją zwrócić)

2) Uprawnienia kształtujące. To uprawnienie podmiotowe polegające na możności podmiotu uprawnionego stosunku cywilnoprawnego do kształtowania stosunku prawnego z drugą strona, w drodze jednostronnej czynności prawnej i niezależnie od woli tej strony. Jeśli druga strona ma wątpliwości co do legalności lub zasadności tej czynności, może ją zakwestionować w drodze powództwa sądowego.

(np. wypowiedzenie umowy najmu lokalu)

3) Zarzuty. Zarzut (prawnomaterialny) polega na tym, że podmiot prawa może przeciwstawić swoje prawo podmiotowe prawu podmiotowemu innej osoby, czyniąc je bezskutecznym czasowo (dylatoryjnie) lub definitywnie (peremptoryjnie). (np. zarzut przedawnienia roszczenia czy zarzut potrącenia wierzytelności). Z kolei zarzut (procesowy), nie służy do przejściowego lub definitywnego unicestwienia prawa przysługującemu wierzycielowi, ale służy do wygrania procesu przez dłużnika.

Rodzaje praw podmiotowych. Prawa podmiotowe poddaje się rozmaitym podziałom. Dzieli się je m.in. na:

1. Prawa podmiotowe:

a) bezwzględne, to prawo, które jest skuteczne względem wszystkich osób, którym ono nie przysługuje. Powoduje powinność tych osób, względem podmiotu uprawnionego (np. właściciela), do zachowania się w taki sposób aby jego prawo nie zostało naruszone.
(np. aby nie naruszało jego prawa do własności, czy prawa do życia)

b) względne, to prawo wynikające z zobowiązania przysługujące podmiotowi uprawnionemu (np. pożyczkodawcy) tylko wobec określonej osoby. Powoduje ono powinność podmiotu zobowiązanego do określonego zachowania (działania lub zaniehania) na rzecz podmiotu uprawnionego
(np. wynikająca z umowy pożyczki możność pożyczkodawcy do domagania się jej zwrotu od pożyczkobiorcy)

2. Prawa podmiotowe:

a) akcesoryjne, to prawa o charakterze niesamoistnym uzależniające swe istnienie od innych praw samoistnych i służące ich umocnieniu.

(np. poręcznie jest prawem akcesoryjnym dla umowy pożyczki stanowiącej samoistne prawo)

b) samoistne.

3. Prawa podmiotowe:

a) związane, czyli takie, którego podmiotem może być wyłącznie podmiot innego prawa. Prawo związane nie może być przedmiotem obrotu, jeśli w obrocie uczestniczy towarzyszące mu prawo wolne. Nie można również zbyć prawa wolnego bez towarzyszącego mu prawa związanego. (np. służebność gruntowa (związana z własnością nieruchomości gruntowej))

b) wolne.

4. Prawa podmiotowe:

a) majątkowe, chroniące interes ekonomiczny uprawnionego. (np. roszczenie o zwrot pożyczki, wierzytelność)

b) niemajątkowe, chroniące inny niż ekonomiczny interes uprawnionego. (np. dobra osobiste, prawa rodzinne i korporacyjne)

5. Prawa podmiotowe:

a) zbywalne, to prawo, które podmiot uprawniony może przenieść na inne podmioty (lub też je odziedziczyć). Przenoszalności prawa nie można wyłączyć w wyniku czynności prawnej, niemniej podmiot uprawniony może się zobowiązać do niedokonywania określonych rozporządzeń swoim prawem zbywalnym. Naruszenie tego zobowiązania pociągnie za sobą odpowiedzialność odszkodowawczą, ale podstępne rozporządzenie prawem będzie ważne. Zbywalne są z reguły wszystkie prawa majątkowe (chyba że przepisy szczególne stanowią inaczej)

b) niezbywalne, których nie można przenieść na inne podmioty(lub też ich odziedziczyć)). Są to wszystkie prawa niemajątkowe.

6. Prawa podmiotowe:

a) tymczasowe, przygotowujące i zabezpieczające określone prawa przyszłe; chroniące ich ekspektatywę. Przykład: prawo do mieszkania spółdzielczego.

b) aktualne.

NABYCIE I UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO

Nabycie pochodne - jest skutkiem zdarzenia prawnego (np. sprzedaży) i polega na nabyciu prawa podmiotowego od innej osoby poprzez przeniesienie przez nią jej prawa na drugi podmiot (np. prawa własności do rzeczy). Przeniesienie prawa powoduje następstwo prawne w postaci sukcesji. Polega ona na wejściu przez podmiot nabywający prawo (np. kupującego) w sytuację prawną podmiotu zbywającego swoje prawo (np. zyskujemy prawo własności do rzeczy sprzedanej)). Wyróżniamy tu:

Sukcesję syngularną - nabywamy jedno, indywidualnie określone prawo (np. prawo własności do fotela)

Sukcesję uniwersalną - nabywamy ogół praw, jakie miał poprzednik (np. dziedzicząc spadek)

Nabycie pierwotne - jest skutkiem zdarzenia prawnego (np. namalowania obrazu) i polega na:

nabyciu prawa w momencie jego powstania (np. w momencie namalowania obrazu staję się jego właścicielem)

nabycia prawa innej osoby niezależnie od jej woli (np. wskutek zasiedzenia rzeczy nieruchomej)

Nabycie translatywne Z nabyciem translatywnym mamy do czynienia, gdy podmiot nabywa prawo podmiotowe o takiej samej treści, jaką miało ono przed nabyciem. Aby mogło mieć jakąś treść przed nabyciem, musiało wtedy istnieć, a zatem nabycie translatywne jest sprzężone z nabyciem pochodnym oraz z pierwotnym nabyciem prawa utraconego.
(np. nabycie własności - nabywca uzyskuje wszelkie uprawnienia właściciela w zakresie własności nad przedmiotem)

Nabycie konstytutywne Z nabyciem konstytutywnym mamy do czynienia, gdy:

(nabycie o charakterze pierwotnym) Nabycie dotyczy prawa wcześniej nieistniejącego, powstałego w chwili jego nabycia (np. prawa autorskie obrazu)

(nabycie o charaktzerze pochodnym) Nabywamy jednak prawo o węższej treści niż to, które przysługiwało poprzednikowi prawnemu. (np. nabywamy użytkowanie auta od podmiotu A który nadal jest jego właścicielem)

ZMIANA PRAWA PODMIOTOWEGO

Prawo podmiotowe ulega zmianie jeżeli jego treść ulega pewnym modyfikacjom ale jednocześnie sama istota tego prawa nie zostaje naruszona. (np. zabezpieczenie wierzytelności poręczeniem)

W przypadku wątpliwości, czy zmiany dokonane w prawie podmiotowym nie naruszyły jego istoty należy odnieść się do ART. 506 ust.2 KC.

UTRATA PRAWA PODMIOTOWEGO

Prawo podmiotowe gaśnie w następstwie zdarzeń wskazanych przez ustawę. Może to nastąpić:

1. z mocy prawa (np. umocowanie wygasa ze śmiercią mocodawcy lub pełnomocnika - chyba, że ustawa stanowi inacz)

2. wskutek czynności prawnej uprwnionego (np. wskutek przeniesienia własności rzeczy ruchomej)

3. wskutek wywłaszczenia

4. wskutek nacjonalizacji

5. wskutek upływu czasu (np. Użytkowanie wygasa wskutek niewykonywania przez lat dziesięć)

6. wskutek konfuzji praw (zbiegnięcia się prawa słabszego z mocniejszym)
   (np. użytkownik roweru staje się jego właścicielem- traci prawo związane z użytkowaniem a nabywa prawo własności)

WYKONYWANIE PRAWA PODMIOTOWEGO

Wykonywanie prawa podmiotowego polega na możliwości robienia użytku z niego (np. dzierżawca wykonuje swoje prawo używając rzecz wydzierżawioną mu przez właściciela).

Podmiot uprawniony nie ma obowiązku wykonywać swojego prawa (chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej) jednak może być narażony na negatywne następstwa swojego zachowania (np. wygaśnięcie prawa użytkowania jeżeli nie było wykonywane przez 10 lat).

Nadużycie praw podmiotowych. (art.5 KC) stanowi, że wykonywanie swojego prawa podmiotowego powinno być zgodne z jego społeczno-gospodarczym przeznaczeniem lub z zasadami współżycia społecznego. Działania sprzeczne z powyższymi nie stanowią w świetle prawa wykonywania swojego prawa i nie podlegają ochronie prawnej są bowiem działaniami nielegalnymi.

Kolizja praw podmiotowych. Z kolizją praw podmiotowych mamy do czynienia, gdy wykonanie jednego uniemożliwia wykonanie drugiego. Wówczas stosuje się jeden z dwóch systemów rozwiązań, są to:

a) system preferencji. W przypadku kolizji prawa, któremu przysługuje pierwszeństwo z tym, któremu pierwszeństwo nie przysługuje, w pierwszej kolejności zaspokojeniu podlega prawo uprzywilejowane. W przypadku kolizji praw uprzywilejowanych, o kolejności zaspokojenia decyduje art. 1025 KPC.

Pierwszeństwo praw. Pierwszeństwo ograniczonych praw rzeczowych jest ustalane zgodnie z czasem ich powstania lub ujawnienia w księdze wieczystej, przy czym prawo ujawnione w księdze wieczystej ma zawsze pierwszeństwo przed prawem nieujawnionym. Jeśli prawa ujawnione zostały wpisane do księgi wieczystej na podstawie wniosków złożonych w tym samym dniu, żadne nie ma pierwszeństwa przed drugim (mają równe pierwszeństwo przed nie ujawnionymi w księdze).

b) system redukcji. W przypadku kolizji praw nieuprzywilejowanych, poszczególni wierzyciele są zaspokajaniu w jednakowym stopniu, proporcjonalnie do wysokości swoich roszczeń (pożyczyłem od Mariusza 100 zł i od Igora 200 zł, oprócz tego jestem winny Dawidowi 50 zł. Łącznie 350 zł. Tymczasem cały mój majątek wynosi 7 zł. Mariusz dostaje 2 zł, Igor 4 zł, Dawid złotówkę).

Ochrona praw podmiotowych. Ochronę praw podmiotowych zapewniają sądy. Uprawniony może dochodzić przed sądem każdego roszczenia majątkowego, które nie uległo przedawnieniu (jeśli uległo, przekształciło się niezaskarżalne zobowiązanie naturalne; jeśli dłużnik spełni je dobrowolnie mimo jego niezaskarżalności, nie może domagać się jego zwrotu). Poza pomocą państwa dopuszcza się na zasadzie wyjątku mniej wyrafinowane środki ochrony praw podmiotowych, są to: 1) pomoc własna, która przybiera formy: a) samopomocy (ujęcie cudzego zwierzęcia, które weszło w szkodę dla zabezpieczenia roszczenie o jej naprawienie; wg kodeksu także przywrócenie przez posiadacza stanu poprzedniego po samowolnym naruszeniu jego posiadania); b) samoobrony (odparcie niebezpieczeństwa grożącego osobie lub mieniu, obrona konieczna, stan wyższej konieczności).

2. STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

STOSUNEK CYWILNOPRAWNY

Stosunek Cywilnoprawny - stanowi odmianę stosunku prawnego, jest to bowiem stosunek pomiędzy co najmniej 2 podmiotami, którego treścią są uprawnienia lub obowiązki stron wyznaczone przez przepisy prawa cywilnego.

Warunkiem koniecznym istnienia stosunku cywilnoprawnego jest zdarzenie cywilnoprawne (np. sprzedaż) a także istnienie określonego stanu prawnego (np. podmiot musi mieć zdolność prawną) oraz stanu psychicznego podmiotów (np. podmiot musi działać w dobrej wierze).

Wyróżnia się stosunki cywilnoprawne:

proste: jedna strona stosunku jest zobowiązana a druga uprawniona
(np. darowizna - darczyńca zobowiązuje się do bezpłatnego świadczenia na rzecz obdarowanego, kosztem własnego majątku)

złożone: obie strony stosunku są jednocześnie i uprawnione i zobowiązane

(np. umowa sprzedaży - sprzedający zobowiązany jest wydać kupującemu przedmiot sprzedaży, a uprawniony do pobrania za niego stosownej opłaty; kupujący zobowiązany jest zapłacić cenę i uprawniony do żądania od sprzedawcy jej wydania)

Elementy:

Podmioty:

W świetle KC podmiotami stosunków cywilnoprawnych są osoby fizyczne i osoby prawne. Zakres ten uzupełnia KSH dodając, że podmiotem stosunku cywilnoprawnego może być organizacja nie mająca osobowości prawnej, której przepisy prawa przyznały zdolność prawną i zdolność do czynności prawnych.
Przedmiot:

Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego może być zarówno zachowanie się stron tego stosunku (np. pójdę za Ciebie na zebranie) jak i określone dobro (np. sprzedaż obrazu)

Treść:

Przez treść stosunku cywilnoprawnego rozumie się prawa i obowiązki podmiotów tego stosunku. Podstawą stosunku prawnego może być czynność prawna. Treść tej czynności nie zawsze jest tożsama z treścią stosunku cywilnoprawnego. Fundamentalny (art. 56 KC) stanowi, że czynność prawna wywołuje nie tylko skutki w niej wyrażone, lecz także te, które wynikają z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów. Treść stosunku cywilnoprawnego wynikającego z danej czynności prawnej może być wobec powyższego znacznie szersza niż treść samej czynności prawnej.

ZDARZENIE CYWILNOPRAWNE

Zdarzenie cywilnoprawne. To taki stan faktyczny (np. śmierć podmiotu) z którym norma prawa cywilnego łączy określone skutki prawne w postaci powstania zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego (np. śmierć człowieka - rodzi skutki w postaci spadkobrania)

Podział:

- zdarzenia w ścisłym tego słowa znaczeniu - to zjawiska wywołujące skutki prawne niezależne od woli człowieka
(np. śmierć, huragan, powódź)

- działania (zaniehania) - to zachowania człowieka będące wynikiem jego woli.
(np. spisanie testamentu, sprzedaż roweru)

• zmierzające do wywołania skutków prawnych - czyli czynności prawne, konstytutywne orzeczenia sądowe oraz konstytutywne decyzje administracyjne

• czyny - czyli zachowania zgodne lub niezgodne z prawem

CZYNNOŚCI ZMIERZAJĄCE DO WYWOŁANIA SKUTKÓW PRAWNYCH

Czynność prawna. Jest to czynność konwencjonalna podmiotu prawa której niezbędnym elementem jest przynajmniej 1 oświadczenie woli zmierzające do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Elementem warunkowym z kolei może być określone działania.

(np. sprzedaż samochodu - konieczne postanowienie jego sprzedaży + przekazanie jego własności kupujacemu)

Konstytutywne orzeczenie sądowe. To takie orzeczenie sądu które prowadzi do powstania zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego niezależnie od woli podmiotu prawa a więc kształtuje jego sytuację prawną.
(np. rozwód - po rozwodzie sytuacja małżonków jest odmienna niż w związku małżeńskim)

(np. sądowe stwierdzenie wartości dzieła - jeśli stanowi ona punkt sporny pomiędzy stronami)

Od orzeczenia konstytutywne należy odróżnić orzeczenie deklaratoryjne, które nie jest zdarzeniem cywilnoprawnym a jedynie stwierdza, że zaistniało okreslone zdarzenie (np. doszło do zniszczenia roweru) i ustala jego prawne konsekwencje.

Decyzja administracyjna. Ma charakter konstytutywny wówczas gdy prowadzi do powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego.

Czyny zgodne z prawem. Zgodne z prawem czyny będące zarazem zdarzeniami prawnymi to: a) przejawy woli (np. wezwanie dłużnika do spełnienia obowiązku [skutek: wymagalność roszczenia], uznanie roszczenia [skutek: przerwa biegu przedawnienia] etc.); b) zawiadomienia o określonych zdarzeniach (np. zawiadomienie o wadach fizycznych kupionej rzeczy [skutek: możliwość zgłoszenia roszczenia przeciw sprzedawcy]); c) czynności faktyczne (np. zniszczenie rzeczy [skutek: wygaśnięcie praw rzeczowych]).

Czyny niezgodne z prawem. To czyny powodujące niewykonanie lub nienależyte wykonanie zobowiązania (np. spowodowanie zniszczenia telewizora wskutek niefachowej naprawy) jak i również czyny niedozwolone (np. celowe wyrządzenie szkody). Powyższe czyny rodzą skutki prawne niezależne od woli podmiotu prawa.

3.OSOBY FIZYCZNE

Osoba Fizyczna. Jest nią każdy człowiek, którą w świetle prawa cywilnego charakteryzują takie atrybuty, jak: zdolność prawna, zdolność do czynności prawnej, nazwisko i imię, miejsce zamieszkania, stan cywilny, stan osobisty, dobra osobiste.

Zdolność prawna. To zdolność do bycia podmiotem praw i obowiązków w sferze cywilnoprawnej (np. do zawierania umów) którą (art. 8 KC)posiada każdy człowiek od chwili urodzenia aż do śmierci. Zdolność prawną posiada również dziecko poczęte ale jeszcze nienarodzoe (nasciturus). Jego życie i zdrowie podlega bezwzględnej ochronie prawnej (chyba, że ustawa dupuszca aborcję).

Zdolność prawna może być ograniczona przez: brak zdolności do czynności prawnych, wiek, ubezwłasnowolnienie, choroba psychiczna i niedorozwój umysłowy, obywatelstwo, prawomocny wyrok skazujący.

(np. osoba nieposiadająca zdolności do czynności prawnej nie może kupić mieszkania)

(np. osoba skazana prawomocnym wyrokiem sądowym nie może wykonywać swojego wyroku)

Zdolność do czynności prawnych. To zdolność do nabywania praw i zaciągania obowiązków w sferze cywilnoprawnej poprzez osobiste złożenie oświadczenia woli. Z punktu widzenia prawa, osoba fizyczna może mieć:

AD 1. Pełna zdolność do czynności prawnych

Art.11 Pełną zdolność do czynności prawnych nabywa się z chwilą uzyskania pełnoletności (i nie jest się ubezwłasnowolnionym całkowicie lub częściowo). Pełnoletnim w rozumieniu ustawy jest ten kto ukończył 18 lat jak również kobieta, która ukończyła lat 16 i za zgodą sądu opiekuńczego zawarła związek małżeński. Uzyskanie pełnej zdolności do czynności prawnych w ten sposób jest trwałe (a więc nie traci się jej wskutek rozwodu lub unieważnienia małżeństwa)

AD 2. Brak zdolności do czynności prawnych

Art. 12. Nie mają zdolności do czynności prawnych osoby, które nie ukończyły lat trzynastu, oraz osoby ubezwłasnowolnione całkowicie. Ubezwłasnowolnienie całkowite ustanawia sąd wojewódzki i ono dotyczy osób, które ukończyły 13 lat i które nie są w stanie kierować swoim postępowaniem (np. wskutek narkomanii, choroby psychicznej). Dla osób takich prawo przewiduje osobę opiekuna chyba, że osoba ta znajduje się pod władzą rodzicielską.

Osoby nie posiadające zdolności do czynności prawnych mogą dokonywać ważnych czynności prawnych jedynie za pośrednictwem swojego przedstawiciela ustawowego (np. rodziców lub opiekuna). W innym wypadku ich czynność jest nieważna (chyba, że dotyczy umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego jeżeli zostały one wykonane i nie doszło do rażącego pokrzywdzenia osoby nie posiadającej zdolności do czynności prawnych).

AD 3. Ograniczona zdolność do czynności prawnych

Art. 15. Ograniczoną zdolność do czynności prawnych mają małoletni, którzy ukończyli lat 13, a nie ukończyli lat 18 oraz osoby ubezwłasnowolnione częściowo. Małoletnim w rozumieniu ustawy są więc osoby pomiędzy 13 a 18 rokiem życia. Ubezwłasnowolnienie częściowe dotyczy z kolei jedynie osób pełnoletnich i dla nich ustanawia się osobę kuratora.

Art. 17. Osoba posiadająca ograniczoną zdolność do czynności prawnych może dokonywać czynności prawnych o charakterze rozporządzająco-zobowiązującym ale jedynie za zgodą swojego przedstawiciela ustawowego co jest warunkiem koniecznym wazności takiej czynności. Taka zgoda nie jest wymagana dla:

Art. 20. umów powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego.

Art. 21. rozporządzania swoim zarobkiem, chyba że sąd opiekuńczy z ważnych powodów inaczej postanowi.

Art. 22. przedmiotów majątkowych oddanych przez przedstawiciela ustawowego do swobodnego użytku (osoba zyskuje wówczas pełną zdolność do czynności prawnych w zakresie zwykłego zarządu nimi)

MIEJSCE ZAMIESZKANIA

Art. 25. Miejscem zamieszkania osoby fizycznej jest miejscowość, w której ta osoba przebywa z zamiarem stałego pobytu.

Jeżeli osoba ma mieszkania w różnych miejscowościach, bo wynika to z wykonywanego przez nią zawodu, uznaje się, że miejscem zamieszkania tej osoby jest ta miejscowość w której kumuluje się większość jej interesów życiowych i tam jest jej główny ośrodek aktywności i działalności.

WYBÓR MIEJSCA ZAMIESZKANIA

Art. 26. Pomimo, że wybór miejsca zamieszkania jest czynnością faktyczną to przysługuje on tylko osobom posiadającym pełną zdolność do czynności prawnych. Bowiem opierając się na art.26 i 27 KC można stwierdzić, że osoba ograniczona lub nie mająca zdolności do czynności prawnych (np. dziecko) nie może samodzielnie wybierać miejsca zamieszkania.

Art. 28. Można mieć tylko jedno miejsce zamieszkania. Dotyczy to zarówno osób posiadającyh pełną zdolność do czynności jak i dzieci pozostających pod władzą rodzicielską.

UZNANIE ZA ZMARŁEGO

Instytucję uznania za zmarłego stosuje się do osoby fizycznej o której nie wiadomo czy żyje czy też zmarła.

Przesłanki uznania za zmarłego: fakt zaginięcia osoby, upływ od chwili zaginięcia określonego czasu

Wypadki normalne:

Art. 29 §1 KC - zaginiony może być uznany za zmarłego, jeżeli od końca roku, w którym według istniejących wiadomości zaginiony jeszcze żył, upłynęło 10 lat. Okres ten ulega skróceniu do 5 lat, jeżeli w chwili uznania za zmarłego ukończyłby 70

Art. 29 §2 KC - wprowadza obostrzenie, że nie można uznać za zmarłą osoby przed ukończeniem 23 lat.

Wypadki kwalifikowane:

Art. 30 §1 i §2 KC - ustanawia krótszy niż 10 lub 5 lat wymagany termin do uznania za zmarłego względem osób które zaginęły w czasie podróży powietrznej lub morskiej w wyniku katastrofy statku lub okrętu

Data śmierci:

Art. 31 - wprowadza domniemanie, że chwilą śmierci jest chwila wskazana w orzeczeniu o uznaniu za zmarłego.

Art. 32 - wprowadza domniemanie równoczesności śmierci

SĄDOWE STWIERDZENIE ZGODNU

Naturalnym sposobem udokumentowania śmierci jest akt zgonu
1. akt zgonu sporządza się na podstawie:
· karty zgonu, którą wypełnia lekarz i wpisuje do niej chwilę śmierci
· naczelnego stwierdzenia śmierci przez pracownika USC (Urzędu Stanu Cywilnego)
· pisemnego zawiadomienia organu, który w związku ze śmiercią osoby fizycznej prowadził dochodzenie lub śledztwo

jeżeli śmierć jest niewątpliwa ale nie wystawiono aktu zgonu stwierdzenie zgonu należy do sądu

4. OSOBY PRAWNE (ART. 33 - 43 KC)

Osoba Prawna. Jest to jednostka organizacyjna lub Skarb Państwa, którym przepisy prawa przyznają osobowość prawną. Osobowość prawną jednostka uzyskuje z chwilą wpisania jej do rejestru sądowego (np. fundacja) lub też z mocy ustawy (np. Skarb Państwa) (wówczas wpis do rejestru sądowego nie jest wymagany)

Organizacja osób prawnych. Powstanie, ustrój i ustanie osoby prawnej reguluje ustawa (i o ile odpuszcza taką możliwość, także statut osoby prawnej). Siedzibą osoby prawnej jest miejscowość w której ma siedzibę jej organ zarządzający (chyba, że)

Zdolność prawna osób prawnych. Skutkiem uzyskania osobowości prawnej jest uzyskanie zdolności prawnej. W przypadku osób prawnych jest ona w zasadzie nieograniczona chyba, że bycie podmiotem praw i obowiązków uzależnione jest od posiadania cech ludzkich (np. osoba prawna nie może być rodzicem czy też spisać testamentu). Może natomiast w przeciwieństwie do osoby fizycznej prowadzić np. działalność ubezpieczeniową.

Utrata zdolności prawnej osoby prawnej. Następuje z chwila ustania osoby prawnej. Może to nastąpić z mocy ustawy lub z chwilą wykreślenia jej z rejestru sądowego. Ustanie osoby prawnej może wynikać np. z rozwiązania, połączenia, upadłości itp.

Zdolność do czynności prawnych osoby prawnej. Osoba prawna dokonuje czynności prawnych i faktycznych przez swoje organy (Sposób tego działania określa ustawa lub statut). Organem osoby prawnej może być osoba fizyczna lub zespół osób, które stanowią część składową osoby prawnej i podejmują w jej imieniu określone działania (w przypadku brakó organów przepisy nakazują ustanowienie kuratora). Odpowiedzialność za działania organów ponosi sama osoba prawna, twdy gdy spełnione zostaną następujące warunki:

- organ podejmujący działanie musi być przewidziany do tej czynności w strukturze organizacyjnej osoby prawnej

- osoba pełniąca funkcję organu (piastun organu) musi być na nią prawidłowo wykreowana (wybrana, powołana)

- organ musi działać w granicach swoich kompetencji okreslonych ustawą lub statutem.

- działania organu musza być zgodne przepisami prawa materialnego oraz z zsadami współżycia społecznego

- przy podejmowaniu decyzji organ musi przestrzegać określonej prawnie procedury decyzyjnej

- piastun organu musi występować w danym stosunku prawnych w charakterze organu

*Pełnomocnik - jest odrębnym podmiotem prawa działającym w imieniu i na rachunek osoby prawnej. Działanie to musi mieścić się jednak w granicach umocowania pełnomonicka.

Przedmiot działania osoby prawnej. Przedmiot działania a ponadto nazwa i siedziba osoby prawnej określona jest w jej akcie erekcyjnym. Przedmiot działalności jest elementem niezbędnym do dokonania wpisu jednostki organizacyjnej w poczet rejestru. Powinien być oznaczony podłóg wymogów Polskiej klasyfikacji Działalności.

Rejestr osób prawnych. Rejestr obejmuje te podmioty, dla których ustawa wymaga dokonania do niego wpisu. Dokonanie wpisu jednostki do rejestru powoduje uzyskanie przez nią osobowości prawnej. Wykreślenie z rejestru jest zaś równoznaczne z ustaniem osoby prawnej (np. wskutek upadłości). Wpis do rejestru dokonywany jest na wniosek (chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej) Wniosek o wpis do rejestru składa się na urzędowym formularzu. Wnioskodawca zobowiązany jest uiścić opłatę sądową za wpis pod rygorem jego zwrotu a także dołączyć do wniosku stosowne dokumenty (m.in. statut, akt założycielski, dowód uiszczenia opłaty sądowej, tytuł prawny do lokalu gdzie ma być prowadzona działalność osoby prawnej).

Zgodność wniosku i dołączonych do niego wymaganych dokumentów bada sąd rejestrowy. Wpis do rejestru podlega obowiązkowi ogłoszenia w Monitorze Sądowym i Gospodarczym (chyba, że ustawa stanowi inaczej). Jest on jawny.

Organy rejestracyjne. Organami rejestracyjnymi są sądy rejonowe (rejestrowe) które obejmują: 1) rejestr przedsiębiorców 2) rejestr stowarzyszeń i innych organizacji społecznych zawodowych oraz fundacji 3) rejestr dłużników niewypłacalnych.

Rodzaje osób prawnych.

1. Korporacja. Jest to osoba prawna zreszająca osoby fizyczne lub prawne, której byt uzależniony jest od woli jej członków (stanowią o jej dzialaności i rozwiązaniu) Celem kororacji jest działalność gospodarcza, naukowa, kulturalna, charytatywna
   (np. spółki, stowarzyszenia, związki zawodowe, partie polityczne).

2. Fundacja. Jest to jednostka organizacyjna ukierunkowana na określoną działalność, której byt uzależniony jest od woli fundatora, który ją tworzy, wyposaża w majątek oraz określa cele i działania. Może nim być osoba fizyczna lub prawna.
   (np. fundacje, banki państwowej, PAN)

3. Państwowa osoba prawna. To jednostka organizacyjna, której działalność oparta jest na mieniu państwowym. Fundusze państwowych osób prawnych pochodzą ze Skarbu Państwa, który stanowi w Polsce podstawową państwową osobę prawną. Skarbeń państwa jest państwo występujące w charakterze podmiotu cywilnoprawnego, dysponującego mieniem państwowym, którym rozporządza Miniester Skarbu Państwa oraz poszczególne organy kierownicze.
   (np. Skarb Państwa, NBP, PAN, szkoły wyższe)

4. Komunalna osoba prawna. To jednostka organizacyjna, której działalność oparta jest na mieniu komunalnym (czyli prawa majątkowe poszczególnych gmin i innych komunalnych osób prawnych. Gmina staje się osobą prawną z mocy prawa nie wymaga więc wpisu do rejestru. Gmina nie ponosi odpowiedzialności za zobowiązania innych komunalnych osób prawnych i odwrotnie.
   (np. gminy, związki komunalne gmin, jednoosobowe spółki gmin)

5. Osoby prawne samorządu wojewódzkiego i powiatowego. Województwo (i korelatywnie Powiat) jest podmiotem praw i obowiązków w stosunkach dotyczących mienia województwa nie neleżącego do innych wojewódzkich osób prawnych. Mieniem województwa są prawa majątkowe nabyte przez województwo lub inne wojewódzkie osoby prawne.

6. Prywatna osoba prawna. To jednostka organizacyjna, której działalność oparta jest na mieniu prywatnym.

7. Osoba prawna będąca przedsiębiorcą. To osoba prawna ukierunkowana na zarobkową działalność wytwórczą, handlową, budowlaną, usługową oraz poszukiwanie i eksploatację zasobów naturalnych i wykonywaną wsposób ciągły.
   (np. spółki akcyjne, przedsiębiorstwa państwowe)

Ułomne osoby prawne. W nauce prawa używa się określenia ułomne (niezupełne) osoby prawne. Chodzi jednostki organizacyjne, którym przepisy prawa nie przyznają osobowości prawnej, ale przyznają zdolność prawną. KSH zalicza do tej grupy spółki osobowe prawa handlowego. Spółki te mogą we własnym imieniu nabywać prawa i zaciągać zobowiązania w sferze prawa cywilnego. W tym mogą dokonywać czynności prawne w stosunku do nieruchomości. Do organizacji, które nie mają osobowości prawnej, ale mają zdolność prawną należy także zaliczać spółki kapitałowe w organizacji, tzn. spółki z ograniczoną odpowiedzialnością i spółki akcyjne. Uzyskują one osobowość prawną dopiero po wpisaniu ich do rejestru sądowego, ale od chwili ich założenia mają już zdolność prawną. KC stanowi, że w sprawach nieuregulowanych właściwymi przepisami do niezupełnych osób prawnych stosuje się odpowiednio przepisy prawa dotyczące osób prawnych.

5. PRZEDMIOTY STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Przedmiot stosunku cywilnoprawnego. Przedmiotem stosunku cywilnoprawnego jest zachowanie się podmiotów co stanowi element konieczny (np. bierne zachowanie) oraz dobro materialne (np. auto) lub niematerialne (np. energia).

DOBRA MATERIALNE BĘDĄCE RZECZAMI

Rzecz. Ustawodawca zdefiniował rzecz w art. 45 KC, stanowiąc, że rzeczami są wyłącznie przedmioty materialne. Definicja ustawowa nie określa jednak kryterium pozwalającego na rozróżnienie rzeczy od innych dóbr materialnych. Według nauki prawa cywilnego, za rzecz uważa się materialną cześć przyrody, która została z niej na tyle wyodrębniona (w sposób naturalny lub sztuczny) że może być przedmiotem obrotu prawnego.

Tak więc aby określone dobro było rzeczą musi przejawiać 2 właściwości: posiadać materialny charakter oraz być wyodrębnione z przyrody. W tym rozumieniu rzaczami nie mogą być więc np. prawa majątkowe, czy też narządy ludzkie. Rzeczy są przedmiotem praw bezwzględnych. KC dokonuje podziału rzeczy na rzeczy ruchome (art. 169) i nieruchomości (art. 46)

Nieruchomości. Nieruchomości to części powierzchni ziemskiej stanowiące odrębny przedmiot własności (grunty), a także budynki lub części takich budynków trwale związanych z danym gruntem, jeżeli na mocy przepisów szczaególnych stanowią odrębny przedmiot własności. (np. wieżowiec). Rzeczami ruchomymi więc są wszystkie rzeczy nie będące nieruchomościami.

- Grunt. Grunt to część powierzchni ziemskiej stanowiąca odrębny przedmiot własności. Może mieć charakter rolny lub nierolniczy. Ustawa okresla defniicję tego pierwszego. Gruntem rolnym w świetle (art. 46) jest nieruchomość która jest lub może być wykorzystana do prowadzenia działalności wytwórczej w zakresie produkcji roślinnej, zwierzęcej orgodniczej, sadowniczej i rybnej. Własność gruntu rozciąga się nie tylko na jej terytorium ziemskie ale także na przestrzen nad i pod powierzchnią ziemii (w granicach określonych w ustawie). W skład gruntu wchodzi wszystko co jest z nim trwale związane (z wyjątkiem budynków i ich części o ile stanowią one odrębny przedmiot własności).

- Budynki. W świetle art. 46 moża wyróżnić budynki trwale związane z gruntem a więc będące nieruchomościami (np. dom jednorodzinny) (z wyjątkami zastrzeżonymi ustawowo) oraz budynki nie związane trwale z danym gruntem (np. kiosk) a więc i nie będące nieruchomościami. Z kolei części budynków trwale związanych z danym gruntem mogą być odrębnymi nieruchomościami, jeżeli na mocy przepisów szczególnych stanowią odrębny od budynku przedmiot własności.

Księgi wieczyste. Nieruchomości ujawniane są w księgach wieczystych. Dla każdej nieruchomości prowadzona jest odrębna księga wieczysta (chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej). Obowiązuje tu zasada domniemania zgodności wpisu z rzeczywistym stanem prawnym. Duże znaczenie ma również zasada rękojmi wiary publicznej ksiąg wieczystych. Wpisy w ksiągach wieczystych sa jawne. W księgach ujawnia się również inne prawa rzeczowe (np. własność, wieczyste użytkowanie itp)

Rzeczy oznaczone co do tożsamości i co do gatunku. Rzeczy mogą być oznaczone indywidualnie (np. konkretny obraz Pablo Picasso) lub rodzajowo (np. telewizor). W pierwszym przypadku nie jest wymagane prawnie przekazanie rzeczy. W drugim natomiast stanowi to niezbędny element wazności danej czynności prawnej.

Części składowe rzeczy. W świetle (art. 47) częścią składową rzeczy jest wszystko to, co nie może być od niej odłączone bez uszkodzenia lub istotnej zmiany rzeczy bądź samego przedmiotu odłączanego od niej. Część składowa nie może więc stanowić odrębnego przedmiotu własności oraz innych praw rzeczowych bowiem odnoszą się one jedynie do rzeczy samoistnych. Części składowe mogą należeć zarówno do nieruchomości jak i ruchomości. Częściami składowymi nieruchomości jest wszystko to, co jest z nią trwale związane (chyba, że przepis szczególny stanowi inaczej).

Rzeczy główne i przynależności.(art. 51) Przynależnością w rozumieniu ustawy jest rzecz ruchoma potrzebna do korzystania z rzeczy głównej zgodnie z jej przeznaczeniem, jeżeli pozostaje z nią w faktycznym i stałym związku odpowiadającym temu celowi. Przynależności nie można utożsamiać z częścią składową rzeczy, bowiem przynalezność ma charakter samoistny. Ponadto przynależnością nie może być rzecz nienależąca do właściciela rzeczy głównej.

Zgodnie z (art. 52) czynność prawna względem rzeczy głównej odnosi skutek prawny względem przynależności (chyba, że co innego wynika z treści czynności lub jeżeli przepis szczególny stanowi inaczej).

(np. klucz do szafy jest jej przynależnością)

DOBRA MATERIALNE NIE BĘDĄCE RZECZAMI

To wszelkie dobra materialne nie wyodrębnione z przyrody.

Ciecze i gazy niezamknięte w zbiornikach. Nie są rzeczami ponieważ nie zostały wyodrębnione z przyrody (będą rzeczami gdy zamknie się je w jakihś zbiornikach). Obie te kategorie są odmiennie regulowane przez przepisy prawa. W pierwszym przypadku znajdą bowiem zastosowanie przepisy kompleksowych gałęzi prawa (np. prawo geologiczne) w drugim zaś przepisy prawa cywilnego odnoszące się do rzeczy.

Kopaliny. Są to m.in gazy ziemne, ropa naftowa, węgiel kamienny, rudy metali itp. W świetle prawa cywilnego nie są rzeczami bowiem nie są wyodrębnione z przyrody, mogą jednak być przedmiotami stosunków prawnych. Rzeczami są natomiast minerały wydobyte ze złóż bowiem w chwili wydobycia stają się dobrami samoistnymi.

Zwierzęta. Dzielą się na oswojone i dzikie. Nie są rzeczami ale podlegają ochronie prawnej. Mogą być rzeczami po ubiciu.

DOBRA NIEMATERIALNE

To wszelkie dobra nie mające charakteru materialnego. (np. energia, dobra osobiste, pieniądz sam w sobie)

Energia. Nie jest definiowana wprost ale zalicza się do niej m.in. parę, gaz, elektryczność. Energia może stanowić przedmiot stosunku cywilnoprawnego mimo, że rzeczą nie jest, bowiem poddaje się ją różnego rodzaju pomiarom i wycenom.

Dobra intelektualne. Są to wytwory działalnośc ludzkiej. Zalicza się tu m.in. dzieła literacki, wynalazki, znaki towarowe itp. Mogą stanowić przedmiot stosunków cywilnoprawnych (np. sprzedaży) oraz podlegają ochronie prawnej. (np. prawa autorskie)

Dobra osobiste. (np. zdrowie) Mogą stanowić przedmiot stosunków cywilnoprawnych jeśli zostaną zagrożone lub naruszone.

Pieniądze. Pieniądz jest miernikiem wartości ekonomicznej i środkiem płatniczym. Występuje w postaci pieniądza gotówkowego i bezgotówkowego. Nie ma charakteru materialnego, bo o jego wartości nie decyduje jego nośnik, chyba, że np. nabywa się nośnik pieniądza w celach numizmatycznych. W stosunkach cywilnoprawnych liczy się wartość nominalna pieniądza.

Papiery wartościowe. Papierem wartościowym jest dokument stwierdzający istnienie określonego prawa majątkowego. Posiadanie takiego dokumentu jest równoznaczne z możliwością jego wykonywania i stanowi przesłankę jego istnienia. Domniemywa się, że prawo należy do posiadacza papieru wartościowego. Papierami wartościowymi są np: czeki, obligacje itp.

Pożytki. W świetle prawa pożytkami są dochody z rzeczy lub z prawa. Wyróżnia się pożytki naturalne z rzeczy, pożytki cywilne z rzeczy oraz pożytki prawa. Pożytki naturalne z rzeczy to jej płody oraz inne odłączone od niej części składowe, jeżeli stanowią normalny dochód z tej rzeczy (np. zebrane z drzewa jabłka). Pożytki cywilne z rzeczy to dochody, które rzecz przynosi na podstawie stosunku prawnego (np. czynsz pobierany od dzierżawcy gruntu). Pożytki prawa to dochody, któ®e prawo przynosi zgodnie ze swym społ - gosp. przeznaczeniem (np. odsetki pobierane przez pożyczkodawcę). Zasady pobierania pożytków określa ustawa.

6. CZYNNOŚCI PRAWNE (art. 56 - 109)

Czynność prawna. Czynność prawna jest czynnością konwencjonalną, której niezbędnym elementem składowym jest przynajmniej 1 oświadczenie woli. Jeżeli czynność prawna jest niewadliwa, wywołuje skutki prawne wynikające z tego oświadczenia, a także, te, które wynikają z ustawy, zasad współżycia społecznego oraz ustalonych zwyczajów.

Skuteczność czynności prawnej. Aby czynność prawna mogła wywoływać skutki musi być niewadliwa, tj. w świetle (art.58) musi być zgodna z ustawą (nie może też zmierzać do jej obejścia) oraz być zgodna z zasadami współżycia społecznego. Oprócz wymogu przynajmniej 1 oświadczenia woli niekiedy muszą być spełnione także inne warunki. Czynności prawne bowiem mogą wywoływać skutki prawne:

- z chwilą złożenia oświadczenia woli (np. czynności konsensualne - zlecenie).

- po złożeniu więcej niż 1 oświadczenie woli (np. przy zawieraniu umów, przy uchwałach kolegialnych osób prawnych)

- po dokonaniu innych czynności (np. przy sprzedaży rzeczy określonej co do gatunku - wydanie rzeczy)

- po wyrażeniu zgody przez osobę trzecią (np. przez przedstawiciela ustawowego przy czynnościach rozporz - zobowiązujących)

- po dokonaniu wpisu w księdze wieczystej (np. przy użytkowaniu wieczystym)

- po dokonaniu wpisu do krajowego rejestru sądowego (np. przy tworzeniu spółki z.o.o)

Części składowe czynności prawnej. W treści czynności prawnej można wyróżnić trzy kategorie elementów składowych:

A. Elementy przedmiotowo istotne (essentialia negotii). To ustawowo określone cechy czynności prawnej, indywidualizujące tę czynność i pozwalające ją zaliczyć do jednego z typów czynności. Bez ustalenia elementów przedmiotowo istotnych nie może powstać czynność prawna. (np. sprzedaż nie nastąpi bez ustalenia przedmiotu sprzedaży i jego ceny)

B. Elementy nieistotne (naturalia negotii). To elementy, które nie muszą być objęte treścią oświadczeń woli stron, ale wywołują skutki prawne (bowiem ich moc obowiązująca wynika z przepisów prawa, zasad współżycia społecznego i ustalonych zwyczajów (art. 56 KC); (np. umowa sprzedaży nie musi regulować odpowiedzialności sprzedawcy z tytułu rękojmi za wady rzeczy sprzedanej, bowiem robi to za nią ustawa).

C. Elementy podmiotowo istotne (accidentalia negotii). To te elementy, które wolą stron czynności prawnej zostały uznane za istotne, ale nie są konieczne dla zaistnienia danego typu czynności prawnej. Nie stanowią także naturalia negotii żadnej typowej czynności prawnej. (np. postanowienia dotyczące warunku, terminu, kary umownej, odstępnego, polecenia, zadatku)

- Warunek. Warunek to zawarte w treści czynności prawnej postanowienie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutków owej czynności od zdarzenia przyszłego i niepewnego (tzn. nie jest warunkiem uzależnienie skuteczności czynności prawnej od zdarzenia, które już nastąpiło lub które nastąpi z pewnością). Zdarzenie przyszłe i niepewne może być zależne od zachowania stron (np. ukończenie studió) jak i niezależne od ich zachowania (np. pożar). O warunek można wzbogacić każdą czynność prawną, z zastrzeżeniem przypadków, w których sprzeciwia się temu ustawa (np. nie można zastrzec warunku w testamencie) lub właściwość czynności prawnej (np. nie można pod warunkiem zawrzeć małżeństwa). Ustawodawca odróżnia od siebie warunek zawieszający (który uzależnia od zdarzenia przyszłego i niepewnego powstanie stosunku prawnego) i rozwiązujący (uzależnia od zdarzenia przyszłego i niepewnego ustanie stosunku prawnego). Czynność prawna zawierająca warunek zawieszający jest nieważna, jeśli ten warunek jest niemożliwy, sprzeczny z prawem lub sprzeczny z zasadami współżycia społecznego. Jeśli niemożliwy, sprzeczny z prawem lub sprzeczny z zasadami współżycia społecznego jest warunek rozwiązujący uznaje się, ze nie został zastrzeżony. Jeżeli osoba, której zależy na ziszczeniu się (nie ziszczeniu się) warunku, w sposób sprzeczny z zasadami współżycia społecznego doprowadziła do ziszczenia się (nie ziszczenia się) warunku, przyjmuje się, że nie został ziszczony (ziścił się); jest to tzw. fikcja skuteczności. Jeśli warunkowa czynność prawna ma charakter rozporządzający, późniejsze rozporządzenia prawem objętym tą czynnością tracą moc z chwilą ziszczenia się warunku, jeśli udaremniają lub ograniczają skutek ziszczenia się tego warunku (wyjątek: nabycie prawa przez osobę trzecią działającą w dobrej wierze). Warunkowa czynność prawna wywołuje skutki prawne ex nunc z chwilą ziszczenia się warunku (chyba że w treści czynność prawnej zastrzeżono, że ziszczenie się warunku rodzi skutki ex tunc).

- Termin. Termin to zawarte w treści czynności prawnej zastrzeżenie, które uzależnia powstanie lub ustanie skutków owej czynności od upływu czasu. Ustawodawca odróżnia od siebie terminy początkowe (dies a quo; zawieszają powstanie skutków czynności prawnej do chwili upływu terminu) i terminy końcowe (dies ad quem; powodują ustanie skutków czynności prawnej w chwili upływu terminu). Termin w czynności prawnej można zastrzec na trzy sposoby: a) wskazując określoną datę (np. 18.01.2005 r.); b) wskazując okres czasu (np. dwa lata); c) wskazując zdarzenie przyszłe i pewne (np. moja śmierć). Terminy mogą zostać ustalone przez strony, ale mogą być także określone ustawą oraz orzeczeniem sądu lub innego organu państwa. Jeśli czynność prawna lub inny akt zastrzegający termin nie zawiera wskazań dotyczących jego obliczania, stosuje się zasady ogólne zawarte w (art. 111 - 115 KC)

Treść czynności prawnej. Przez treść czynności prawnej rozumie się prawa i obowiązki podmiotów tej czynności. Treść tę wyznaczają postanowienia oświadczeń woli, które stanowią fundament czynności prawnej. Zgodnie z (art. 353 KC) w polskim prawie cywilnym funkcjonuje zasada swobody kształtowania treści czynności prawnej przez strony. Jednakże treść ta nie może naruszać postanowień zawartych w (art.58, art. 353, art.. 387 KC), tj być sprzeczna pod rygorem nieważności, z:

- normami bezwzględnie obowiązującymi i semiimperatywnimi,(np. czynność prawna nie może zmienić terminu przedawnienia)

- zasadami współżycia społecznego, (niesprzeczna z tymi zasadami musi być zarówno treść jak i cel czynności prawnej)

- z właściwością stosunku prawnego (np. umowa między 2 podmiotami dotyczy tylko tych podmiotów a nie np. osób trzecich)

- nie może prowadzić do obejścia ustawy (czyli nie być z nią sprzeczna ale dokonana w celu osiągnięcia zakazanego celu)

- nie może dotyczyć świadczenia niemożliwego do spełnienia (np. zbudowania mostu do kosmosu)

Skutki naruszenia prawa przez czynność prawną. Co do zasady, zgodnie z (art. 58) czynność prawna, która jest sprzeczna z ustawą lub zasadami wspołżycia społecznego lub prowadzi do obejścia ustawy jest nieważna. Jednakże należy tu zauważyć, że przepisy prawa mogą przewidywać inny niż całkowite unieważnienie, skutek prawny. Mogą np. unieważnić tylko część czynności prawnej i np. w miejsce unieważnionych postanowień czynności prawnej wprowadzać inne postanowienia. (np. cena sprzedawanego roweru po cenie wyższej niż urzędowa powoduje nieważność postanowienia umowy dotyczącego ceny i wprowadzenie zań ceny urzędowej). W przypadku gdy takiej możliwości nie przewidują możliwe są 2 rozwiązania: czynność prawna pozostanie ważna, mimo wyłączenia niektórych jej postanowień (np. warunku), jeśli ich ważność nie jest warunkiem koniecznym realizacji czynności prawnej. Lub też czynność prawna zostanie unieważniona, jeśli wyłączone postanowienia są niezbędne do jej realizacji (np. wyłączono możliwość sprzedaży danego przedmiotu)

PODZIAŁ CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Kryterium liczby uczesnitków (stron) czynności prawnej.

A.1.a) Czynność jednostronna. To czynność prawna dla której skuteczności wystarczające jest 1 oświadczenie woli.

(np. wypowiedzenie umowy najmu lokalu, odstąpienie od umowy, testament)

A.1.b) Umowa. To czynność prawna dla której skuteczności muszą istnieć co najmniej 2 zgodne oświadczenia woli. Można tu wyróżnić umowy dwustronne lub wielostronne. Dwustronne umowy to takie, gdzie po stronie lub obu stronach umowy występuje określona liczba podmiotów ale zmierzają oni do osiągnięcia wspólnego celu. (np. umowa pomiędzy sprzedawcą a kupującym - 2 sprzedawców sprzedaje rzeczy 2 kupującym) Wielostronne umowy to takie, gdzie stron jest więcej i każda z nich ma odrębny interes. (np. spółka - każdy wspólnik ma swój odrębny interes).

A.1.c) Uchwała. Jest czynnością prawną wówczas, gdy zmierza do wywołania skutków w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. (np. uchwała spółki o jej rozwiązaniu). Nie będzie więc czynnością prawną (np. uchwała spółki ustalająca regulamin). Uchwała wymaga dla swojej sktueczności co najmniej 2 oświadczeń woli (tak jak umowa) jednak nie muszą być one zgodne (w przeciwieństwie do umowy).

Kryterium skutków czynności prawnej.

B.1.a) Czynności inter vivos wywołują skutki prawne z chwili ich dokonania (np. umowa sprzedaży).

B.1.b) Czynności mortis causa wywołują skutki prawne dopiero po śmierci osoby dokonującej takiej czynności. Czynnością taką jest sporządzenie testamentu. Testament staje się skuteczny z chwilą śmierci testatora; wcześniej nie wywołuje on żadnych skutków prawnych. Może być przez testatora w każdej chwili zmieniony, zniszczony lub odwołany. Jeśli testator sporządził kilka testamentów, za ważny uznaje się testament ostatni.

B.2.a) Czynności konsensualne wywołują skutki prawne przez samo złożenie oświadczeń woli. Niekiedy jednak do ważności takich czynności wymagane jest spełnienie dodatkowych warunków w stylu dokonania wpisu w księdze wieczystej, w rejestrze sądowym etc. Do czynności konsensualnych zalicza się np. umowa sprzedaży. Wywołuje ona skutki prawne, jeśli strony złożą zgodne oświadczenia woli co do postanowień przedmiotowo istotnych. Samo wykonywanie umowy (tzn. wydanie rzeczy i zapłacenie ceny) może nastąpić później, nawet ze znacznym opóźnieniem.

B.2.b) Czynność realna polega na tym, że niezależnie od oświadczeń woli, do wywołania skutków prawnych konieczne jest wydanie rzeczy lub innego dobra majątkowego (np. umowa składu, wymagająca do swej ważności zgodnych oświadczeń woli stron umowy oraz oddania towaru na skład; umowa ustalająca obowiązek zapłacenia zadatku).

B.3.a) Czynności zobowiązujące polegają na złożeniu oświadczenia woli, na mocy którego osoba składająca to oświadczenie, będzie obowiązana spełnić świadczenie polegające na działaniu lub zaniechaniu działania. (np. zobowiąże się do zwrotu długu)

B.3.b) Czynności rozporządzające polegają na rozporządzeniu prawem podmiotowym (tzn. jego przeniesieniu, obciążeniu prawem ograniczonym, ograniczeniu lub zniesieniu). Czynność rozporządzająca polega na tym, że podmiot wyzbywa się prawa podmiotowego przez jego przeniesienie na inną osobę lub obciąża swoje prawo ograniczonym prawem rzeczowym (hipoteką, zastawem etc.). Czynnością rozporządzającą jest także zrzeczenie się własności czy też porzucenie rzeczy nieruchomej z zamiarem wyzbycia się jej. (np. zwolnienie długu, darowizna, ustanowienie ograniczonego prawa rzeczowego)

B.3.c) Czynności rozporządzająco-zobowiązująca wywołują podwójny skutek: zobowiązują do rozporządzenia prawem, przy czym skutek rozporządzający następuje w zasadzie z mocy ustawy (np. umowa sprzedaży przenosi własność rzeczy niezamiennej na kupującego); czasem do jego zaistnienia jest potrzebna dodatkowo czynność faktyczna (np. w ramach umowy sprzedaży do przeniesienia własności rzeczy niezamiennej potrzebne jest przeniesienie na kupującego jej posiadania).

B.3.d) Czynności upoważniające wyznaczają adresatom kompetencję (ale nie zobowiązują ich) do dokonywania określonych czynności konwencjonalnych w imieniu osoby udzielającej upoważnienia. Osobę upoważnioną można do tego zobowiązać za pomocą odpowiedniej czynności zobowiązującej.

B.4.a) Czynności jednostronnie zobowiązujące nakładają obowiązki tylko na jedną ze stron, druga jest z kolei wyłącznie uprawniona (np. umowa darowizny).

B.4.b) Czynności dwustronnie zobowiązujące nakładają na każdą ze stron określone obowiązki, równolegle przyznając każdej z nich uprawnienia (np. umowa zamiany).

B.5.a) Czynności odpłatna to czynność dwustronna i zarazem dwustronnie zobowiązująca, w wyniku której każda ze stron ma otrzymać jakąś korzyść majątkową. Czynności wzajemne to te czynności odpłatne, w których obie korzyści wolą stron zostały uznane za ekwiwalentne (art. 478 § 2 KC: świadczenie jednej strony ma być odpowiednikiem świadczenia drugiej).

B.5.b) Czynność nieodpłatna zapewnia korzyść majątkową tylko jednej ze stron.

B.6.a) Czynności przysparzające polegają na złożeniu przez podmiot prawa oświadczenia woli prowadzącego do uzyskania korzyści majątkowej przez inną osobę (kontrahenta lub osobę trzecią). Korzyść może polegać na zwiększeniu aktywów lub zmniejszeniu pasywów. Czynnościami przysparzającymi są wszystkie czynności zobowiązujące i rozporządzające (oraz rozporządzająco-zobowiązujące). Do przysporzenia nie prowadzą czynności upoważniające.

B.7.a) Czynności kauzalne to wszelkie czynności przysparzające mające swoją prawną przyczynę (kauzę). Wyróżnia się pięć rodzajów kauz: α) causa obligandi (gdy celem przysporzenia jest wola uzyskania świadczenia wzajemnego); ß) causa solvendi (gdy celem przysporzenia jest wola zwolnienia się od zobowiązania); γ) causa donandi (gdy celem przysporzenia jest uzyskanie korzyści przez druga stronę); δ) causa cavendi (gdy celem przysporzenia jest wzmocnienie pozycji wierzyciela, jak np. przy zastawie czy hipotece); ε) causa ustalająca (gdy przysparzająca czynność prawna jest dokonywana w ramach ugody mającej usunąć wątpliwości co do wzajemnych zobowiązań).

B.7.b) Czynność abstrakcyjna to czynność przysparzająca pozbawiona kauzy; jej skuteczność wynika z zachowania formy (np. nikogo nie interesuje, dlaczego wystawiłem X-owi weksel. Jestem zobowiązany mu zapłacić, bo złożyłem taki a nie inny podpis)

7. OŚWIADCZENIE WOLI

Oświadczenie woli. Stanowi niezbędny element czynności prawnej. Jest uzewnętrznioną i ujawnioną decyzją podmiotu prawa, zmierzającą do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Składający oświadczenie woli najpierw podejmuje decyzję co do jej treści a następnie komuniku otoczeniu zewnętrznemu. W przypadku rozbiezności między decyzją a oświadczeniem (np. chciał sprzedać samochód za 1000 zł a złożył ofertę za 10000 zł) rozstrzygające znaczenie ma oświadczenie woli (chyba że przepis szczególny stanowi inaczej - np. art. 948 kc) Oświadczenie woli można złożyć innej osobie (adresatowi) (np. wypowiedzenie umowy) lub też może ono wywoływać skutki prawne bez konieczności złożenia go innej osobie (np. testament). Jeżeli oświadczenie woli zostało skierowane do innej osoby uznaje się, że zostało ono złożone z chwilą, w której ta osoba mogła się z nią zapoznać.. (np. w chwili otwarcia maila). Od chwili złożenia oświadczenia woli jego autor jest związany jego treścią. Wycofanie się z takiego oświadczenia jest możliwe jeżeli oświadczenie o cofnięciu dotrze w tym samym lub wcześniejszym czasie niż oświadczenie które ma być wycofane. Oświadczenie woli może nie wywołać skutku jeżeli jest dotknięte wadą przewdzianą przepisama prawa cywilnego (np. gdy złożone zostało dla pozoru). Ponadto od oświadczeń woli należy odróżnić oświadczenie wiedzy oraz wyrażenie uczuć, nie są one oświadczeniami woli bowiem nie zmierzają bezpośrednio do wywołania skutków prawnych w postaci powstania, zmiany lub ustania stosunku cywilnoprawnego. Mogą wywołac natomiast inne skutki prawne. (np. wezwanie dłużnika przez wierzyciela do spełnienia świadczenia, pociąga za sobą taki skutek prawny, że roszczenie wierzyciela staje się wymagalne)

Wykładnia oświadczeń woli. Zgodnie z art. 65 KC, oświadczenie woli należy tłumaczyć tak, jak tego wymagają, ze względu na okoliczności w których złożono owo oświadczenie, zasady współżycia społecznego i ustalone zwyczaje (tzn. okoliczności determinują wybór norm pozaprawnych, które z kolei determinują wykładnię). Ustawodawca wymienia dwa podstawowe kryteria oceny treści oznaczenia woli: a) okoliczności, które oznaczają szeroko rozumiany kontekst sytuacyjny (obejmujący także wewnętrzne przekonania stron), towarzyszący oświadczeniu woli; b) przyjęte zwyczaje, które oznaczają praktykę pewnego zachowania się stosowaną powszechnie w określonym czasie, miejscu i środowisku. Zgodnie z art. 65 § 2 KC, kryterium oceny treści umów stanowi przede wszystkim: c) zgodny zamiar stron, przez który rozumie się uzgodnienie przez strony istotnych elementów umowy. Przyjmuje się, że owo uzgodnienie wyznacza właściwą treść oświadczeń woli stron, istotniejszą niż ich dosłowne brzmienie. Należy zauważyć, że z konstrukcji zgodnego zamiaru korzysta się w praktyce sądowej nader rzadko, bo spory dotyczą zwykle tych umów, w których trudno odtworzyć zgodny zamiar stron i którym owe strony przypisują odmienne znaczenia. A w takich przypadkach, zgodnie z teorią zaufania, rozstrzyga o wszystkim dosłowna treść oświadczeń woli, chyba, że któreś zostało złożone wadliwie; d) cel konkretnej umowy - każda umowa uznana za typową ma swój okreslony cel różnorodny w zależności od typu danej umowy. Jednakże w przypadku interpretacji umowy bierze się pod uwagę cel indywidualny, który zamierzały osiągnąc strony.

Wady oświadczenia woli. Wadą oświadczenia woli jest każda ustawowo uznana nieprawidłowość aktu woli lub jego uzewnętrznienia, powodująca nieważność oświadczenia woli lub możliwość uchylenia się od jego skutków. Są to:

A. Brak świadomości lub swobody. Oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, jeśli złożyła ją osoba znajdująca się w stanie wyłączającym świadome lub swobodne powzięcie decyzji i jej wyrażenie. Brak świadomości. Brak świadomości jest konsekwencją zaburzeń działania umysłu. Może mieć charakter trwały (np. choroba umysłowa, demencja starcza) lub przemijający (np. upojenie alkoholowe, szok, hipnoza). Brak swobody. Brak swobody oznacza z reguły przymus fizyczny zastosowany wobec oświadczającego przez osobę trzecią.

B. Pozorność. Oświadczenie woli jest bezwzględnie nieważne, jeśli zostało złożone drugiej stronie za jej zgodą dla pozoru. Pozorność oświadczenia woli polega na tym, że strony uzgadniają potajemnie, że złożone przez nich jawnie oświadczenia woli nie wywołają skutku prawnego (Stasiu, chodź sprzedam ci na niby mój samochód, żeby mi go komornik nie zabrał) lub wywołują skutek inny niż by to wynikło z treści oświadczeń woli (Dam Ci samochód, wnusiu, ale żeby Ci później go nie odliczyli od spadku, to spiszemy umowę sprzedaży). Jeżeli oświadczenie woli zostało zawarte w celu ukrycia innego oświadczenia woli, owo ukryte oświadczenie jest ważne. Nieważność pozornej czynności prawnej nie wyłącza ważności innych czynności prawnych, dokonywanych na jej podstawie. Pozorny nabywca prawa podmiotowego może zbyć je skutecznie na osobę trzecią, jeśli tylko owa osoba trzecia działa w dobrej wierze i nabywa prawo podmiotowe odpłatnie. Czynność prawna nie jest pozorna, jeśli jedna ze stron zastrzeże sobie potajemnie, że jej oświadczenie nie wywoła deklarowanego skutku prawnego, ale nie uzgodni tego z pozostałymi stronami. Pozornym doświadczeniem woli nie jest także oświadczenie, które nie zostało złożone na serio.

C. Błąd. Można uchylić się od skutków oświadczenia woli, jeśli zostało ono złożone pod wpływem błędu co do treści czynności prawnej (w tym np. podmiotu, któremu składa się oświadczenie woli; przedmiotu czy rodzaju czynności prawnej). Błąd oznacza niezgodność między rzeczywistością a jej obrazem w świadomości podmiotu [błąd sensu stricto] oraz mylne wyobrażenie co do treści złożonego oświadczenia [pomyłka]. Jeśli błąd dotyczy oświadczenia składanego innej osobie i zarazem odpłatnego, można uchylić się od jego skutków pod warunkiem, że adresat wprowadził oświadczającego w błąd, o jego błędzie wiedział albo mógł go łatwo dostrzec. Aby błąd mógł być przesłanką uchylenia skutków oświadczenia woli, musi być istotny (tzn. uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i działał rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia woli tej samej treści). Podstęp. Jeśli błąd został spowodowany przez adresata oświadczenia woli, uchylenie się od skutku oświadczenia woli może nastąpić nawet gdy błąd nie jest istotny lub nie dotyczy treści czynności prawnej. Podstępu może dopuścić się również osoba trzecia; jest on równoznaczny z podstępem adresata oświadczenia woli jeśli czynność prawna była nieodpłatna lub jeśli ów adresat wiedział o podstępie i nie poinformował o nim oświadczającego. Działanie podstępne polega na świadomym wprowadzeniu osoby w błąd lub niewyprowadzeniu jej z niego, aby nakłonić ją do dokonania czynności prawnej. Podstęp nie jest osobną wadą oświadczenia woli; za to błąd wywołany podstępem uważa się za kwalifikowany typ błędu. Nieważność względna. Czynność prawna obarczona błędem jest wzruszalna (względnie nieważna). Od skutków oświadczenia woli złożonego pod wpływem błędu można się uchylić składając drugie oświadczenie woli, które: a) musi mieć firmę pisemną (ad probationem - jeśli nie będzie miało takiej formy, będzie ważne, ale będą kłopoty dowodowe, por. art. 74 KC); b) musi zostać złożone adresatowi pierwszego oświadczenia; c) musi wyrażać wolę uchylenia się od skutków poprzedniego oświadczenia (inna treść niedopuszczalna; drugie oświadczenie nie może np. wyrażać woli zmiany czynności prawnej); d) musi zostać złożone przed upływem roku od wykrycia błędu (w przeciwnym wypadku uprawnienie do uchylenia się wygasa). Jeśli wszystkie wymienione warunki są spełnione, pierwsze oświadczenie staje się nieważne ex tunc.

D. Groźba. Można uchylić się od skutków oświadczenia woli, jeśli złożyło się je pod wpływem bezprawnej groźby ze strony adresata lub osoby trzeciej w okolicznościach uzasadniających obawę przed poważnym niebezpieczeństwem osobistym lub majątkowym grożącym oświadczającemu lub innej osobie. Groźba to zapowiedź zastosowania określonej dolegliwości w razie zachowania się niezgodnego z wolą grożącego. Groźba stwarza przymus psychologiczny (a nie fizyczny, jak w przypadku braku swobody), który nie wyłącza woli składającego oświadczenie. Aby groźba mogła być wadą oświadczenia woli, musi być: a) bezprawna (jest taka, gdy grożący zapowiada użycie środka zabronionego przez prawo lub sprzecznego z zasadami współżycia społecznego, np. grozi pobiciem lub doniesieniem na policję); b) istotna (musi dotyczyć poważnego zagrożenia, które w przeświadczeniu zagrożonego jest pewne lub prawdopodobne; jednocześnie przeświadczenie zagrożonego powinny uzasadniać obiektywne okoliczności). Groźba musi także pozostawać w związku z przyczynowym z oświadczeniem woli i służyć jego wymuszeniu. Oświadczenie woli wymuszone przy pomocy groźby jest wzruszalne. Od jego skutków można się uchylić składając pisemne oświadczenie woli przed upływem roku od chwili ustania obawy.

FORMA CZYNNOŚCI PRAWNYCH

Swoboda wyboru formy. Osoba dokonując oświadczenia woli posługuje się rozmaitymi znakami na które składa się nośnik informacji oraz odpowiednie reguły nakazujące wiązać z tym nośnikiem myśli określonego rodzaju. W świetle art.60 KC wola osoby dokonującej czynności prawnej może być wyrażona przez dowolne zachowanie się tej osoby jeśli ujawnia ono jej wolę wsposób dostateczny (chyba że ustawa stanowi inaczej).

Oświadczenia woli mogą być składane w różnoraki sposób: w sposób dorozumiany, ustnie, lub pisemnie. Najczęstszą formą jest forma ustna. Mamy z nią doczynienia choćby w życiu codziennym (np. kupując gazetę) W niektórych wypadkach prawo wymaga jednak zastosowania formy pisemnej.

Forma pisemna. Ma na celu głównie zachowanie pewności co do tego, że czynność prawna została dokonana, ponadto zapewnia jawność czynności prawnej w stosunku do osób trzecich, ułatwia kontrolę ze strony organów państwa nad czynnościami prawnymi, stanowi też swoistą formę dowodu. W świetle prawa można wyróżnić:

(formy szczególne) formę pisemną zwykłą,

(formy szczególne kwalifikowane) formę pisemną z poświadczoną datą, z poświadczonym podpisem, a także akt notarialny.

- forma pisemna zwykła. Dla swej ważności wymaga własnoręcznego podpisu. Musi mieć on: formę językowego znaku graficznego, musi być złożony własnoręcznie, powienien składać się z nazwiska i imienia osoby składające oświadczenie woli. Podpis może złożyć zarówno osoba nie umiejąca pisać ale umiejąca czytać (np. przez tuszowy odcisk palca a obok niego inna osoba wpisze jej imię i nazwisko, lub też podpisu dokona osoba trzecia na życzenie osoby składającej oświadczenie i za poświadczeniem notariusza lub burmistrza). W przypadku osób nie umiejących czytać oświadczenie woli wymaga postaci aktu notarialnego. Podpisu można dokonać również w formie elektronicznej jeżeli jest on weryfikowalny za pomoca ważnego kwalifikowanego certyfikatu.

- forma z pisemna poświadczoną datą. Dla swej ważności wymaga poświadczonej notarialnie daty. Czyni się to na dokumencie zawierającym oświadczenie woli podmiotu. W poświadczeniu notariusz zawiera imię, nazwisko i miejsce zamieszkania osoby, która dokument przedłożyła. Może on wywoływać skutki prawne od daty poświadczenia, od daty wzmianki lub od daty śmierci.

- forma pisemna z poświadczonym podpisem. Dla swej ważności wymaga własnoręcznego podpisu osoby składającej oświadczenie woli a ponadto poświadczenia własnoręczności tego podpisu przez osobę notariusza. Data poświadczenia podpisu jest datą pewną czynności prawnej.

- akt notarialny. Sporządzany jest w przypadkach przewidzianych przepisami prawa bądź na żądanie stron czynności prawnej. Warunkiem ważności takiego aktu jest sporządzenie go przez osobę notariusza, nastepnie odczytanie go na głos i na końcu złożenie podpisów przez osoby składające oświadcenie woli a następnie przez notariusza. Akt sporządzany jest w 1 egz.

Skutki niezachowania formy. Skuteczność formy szczególnej oświadczenia woli może być:

Zastrzeżona pod rygorem nieważności (ad solemnitatem)- niezachowanie formy pod tym zastrzeżeniem powoduje bezwzględna nieważność czynności prawnej (a więc nie wywoła ona żadnych skutków - chyba, że prepis szczególny stanowi inaczej)

(np. forma szczególna pod rygorem niewazności zastrzeżona jest co do pełnomocnictwa ogólnego)

Zastrzeżona dla wywołania określonych skutków prawnych (ad eventum)- niezachowanie formy pod tym zastrzeżeniem powoduje, że czynność prawna nie wywoła tych skutków prawnych dla których wywołania była przewidziana.

Zastrzeżona dla celów dowodowych (ad probationem)- niezachowanie formy szczególnej dla celów dowodowych nie musi koniecznie powodować nieważności tej czynności. Może być bowiem dopuszczona jeśli np. obie strony postępowania wyrażą na to zgodę lub jeśli żąda tego konsument w sporze z przedsiębiorcą.

Zasady określania skutków niezachowania formy szczególnej. Nastepstwa te przewidziane zostały w (art. 73 i 74 ust. 1 i 2 KC). Wyróżnia się 5 typów następstw:

- w przypadku niezachowania formy szczególnej dla ad probationem - następstwem są utrudnienia dowodowe.

- w przypadku niezachowania formy szczególnej dla ad eventum - następstwem jest uniemożliwienie wywołania przez czynność prawną tych skutków dla których została dokonana.

- w przypadku niezachowania formy szczególnej dla ad solemnitatem - następstwem jest bezwzględna neiważność czynności

- w przypadku niezachowania wymaganej ustawowo formy szczególnej kwalifikowanej dla ad eventum - następstwem jest uniemożliwienie wywołania przez czynność prawną tych skutków dla których została dokonana.

- w przypadku niezachowania wymaganej ustawowo formy szczególnej kwalifikowanej, a konkretny przepis prawa nie zawiera postanowienia co do skutku ad eventum - następstwem jest nieważność czynności prawnej.

SPOSOBY ZAWIERANIA UMÓW

Sposoby zawierania umów. Umowy stanowią podstawową kategorię czynności prawnych. Umowa dochodzi do skutku przez zgodne oświadczenia woli stron, przy czym do owego zgodnego oświadczenia może dojść na kilka sposobów.

- oferta. Ofertą jest oświadczenie woli zawierające stanowczą propozycję zawarcia umowy oraz określenie istotnych postanowień tej umowy (essentialia negotii). Ofertą nie jest więc oświadczenie zawierające treść stricte informacyjną. W świetle prawa ofertami więc nie są: cenniki, ogłoszenia, reklamy itp. Mogą być uznane za oferty jeśli wynika to wyraźnie z ich treści lub z okoliczności w jakich się nimi posłużono (np. cena znajdująca się przy samochodzie wystawionym w komisie). Oferty mogą być skierowane do ogółu osób (np. automaty z colą) lub tylko do konkretnych osób (np. bankomaty Euronet). W świetle prawa oferent jest związany ze swoją ofertą. Terminy tego związania określaja przepisy (art. 66). Ofertę można złożyć również w postaci elektronicznej. Warunki takiej oferty określa (art. 66). Do instytucji oferty oprócz prepisów dotyczących sposobów zawierania umów mjaą zastosowanie także przepisy ogólne o czynnościach prawnych (art. 61, art. 62). Przyjęcie oferty polega na zaakceptowaniu oferty w drodze oświadczenia woli złożonego przez adresata tej oferty. Do zawarcia umowy dochodzi, gdy oblat zaakceptował treść oferty w całości. Jeśli jednak zgodę na jej przyjęcie uzależnił od zmiany jej treści, mamy do czynienia z nową ofertą, w której dawny oblat staje się oferentem, a dawny oferent nie jest juz związany poprzednią ofertą. W stosunkach między przedsiębiorcami odpowiedź na ofertę z zastrzeżeniem zmian nieistotnych poczytuje się za przyjęcie oferty, chyba że: a) z treści oferty wynika, że może być przyjęta tylko bez zastrzeżeń; b) oferent odmówił niezwłocznie zmiany treści oferty; c) adresat oferty uzależnił przyjęcie oferty od zgody oferenta na włączenie zmian i zgody takiej nie otrzymał. Odwołanie oferty. W stosunkach między przedsiębiorcami oferta może być odwołana przed zawarciem umowy, chyba że: a) z jej treści wynika zakaz odwołania; b) określono w niej termin przyjęcia. Oferta skierowana do ogółu może być odwołana, jeżeli oferent nie oznaczył terminu, w jakim będzie nią związany (czyli terminu jej przyjęcia). O odwołaniu oferent powinien poinformować ogół w taki sam sposób, w jaki zakomunikował ofertę. Nie będzie ono skuteczne wobec tych oblatów, którzy ofertę przyjęli przed jej odwołaniem oraz tych, którzy wykonali umowę. Dojście do skutku. Umowa może dojść do skutku w momencie gdy oferent przystąpi do jej wykonania (np. firma wysyłkowa wyśle zamówiony towar) . Umowa może dojść do skutku również w wyniku premilczenia oferty przez jej adresata w sytuacji określonej np. (art. 68², art. 810). Miejsce zawarcia umowy może być określone w umowie, jeśli tak nie jest stosuje się odpowiednie prepisy prawa.

- negocjaje. Są sposobem zmierzającym do zawarcia umowy dopiero po dojściu stron do porozumienia co do wszystkich postanowień stanowiących przedmiot rokowań. Przedmiotem negocjacji muszą być przynajmniej (essentialia negotii) bowiem stanowią one elementy niezbędne dla zawarcia umowy. Przedmiotem negocjacji mogą być również (accidentalia negotii). Żadna ze stron nie może władczo oddziaływać na drugą bowiem nie zachodzi między nimi stosunek zwierzchnictwa i podwładności. Negocjacje powinny być prowadzone z zachowaniem dobrych obyczajów.

- list intencyjny. Stanowi poprzedzenie skomplikowanych umów (np. inwestycyjnych). Stanowi on formę deklaracji stron negocjowanej umowy, określającą przedmiot negocjacji, czas ich trwania oraz zakładane efekty.

- aukcja. Stanowi sposób zawarcia umowy w drodze ogłoszenia publicznego, które powinno zawierać czas, miejsce, przedmiot oraz warunki aukcji. Jeżeli zastrzeżono taką możliwość, może nastąpić zmiana treści ogłoszenia. Osoba prowadząca zaczyna aukcję od podania ceny wywoławczej oraz postawienia pytania „kto da więcej”. Uczestnicy zgłaszają oferty opiewające na wyższą cenę od początkowej. Uczesnik jest związany swoją ofertą póki jest ona najwyższa ze wszystkich (chyba że zastrzeżono inaczej). Zawarcie umowy następuje z chwilą przybicia (3krotne uderzenie młotkiem i złożenie oświadczenia prowadzącego o przyjęciu najkorzystniejszej oferty.)

- przetarg. Stanowi sposób zawarcia umowy w drodze ogłoszenia publicznego, które powinno zawierać czas, miejsce przedmiot oraz warunki przetargu. Jeżeli zastrzeżono taką możliwość, może nastąpić zmiana treści ogłoszenia. Każdy z oferentów skłąda swoją ofertę z którą od tej chwili jest związany. Organizator po dokonaniu wyboru oferty ub po zamknięciu przetargu zobowiązany jest niezwłocznie powiadomić o tym na piśmie oferentów. Chwilę zawarcia umowy w drodze przetargu regulują przepisy dotyczące przyjęcia oferty. Można w przetargu ponadto zastrzec dodatkowe warunki (np. wadium).

a) przetarg nieograniczony - O wyborze takiej formy przetargu decyduje organizator. Skierowany do ogółu adresatów.

b) przetarg ograniczony - O wyborze takiej formy przetargu decyduje organizator. Jego podstawą jest ogłoszenie skierowane do konkretnych adresatów, którzy spełniają określone warunku zawarte w ogłoszeniu. (np. zamówienia specjalistyczne)

c) przetarg dwustopniowy - Jego istota polega na dwuetapowości. I Etap. Następuje złożenie wstępnych ofert bez podania ceny. II Etap. Stanowi przetrag właściwy, którego zasięg ogranicza się do wybranych oferentów, może być poprzedzony negocj. Przetargi dwuetapowe stosuje się wówczas, gdy np. wcześniejsze przetargi ogr. lub nieogr. nie do szły do skutu z braku ofert.

SKUTKI WADLIWOŚCI CZYNNOSCI PRAWNEJ

- Nieważność bezwzględna. Czynność prawna bezwzględnie nieważna nie wywołuje skutków prawnych w niej wyrażonych, może ntomiast wywołać skutki przewidziane przepisami prawa. Nieważność bezwzględna następuje z mocy prawa. Sąd uwzględnia ją z urzędu. Czynność może być nieważna w całości lub w części. Przyczyny nieważności a) sprzeczność z bezwzględnie obow. normami b) sprzeczność z zasadami współżycia społecznego c) pozorność oświadczenia woli d) brak zdolności do czynności prawnych e) obejście obowiązującej ustawy f) niezachowanie formy szczególnej kwalifikowanej g)niemożliwość świadczenia h) praktyki monopolistyczne. Czynność prawna nieważna bezwzględnie może ulec jednak konwalidacji, czyli przywróceniu jej skutecznośc (o ile dopuszczają taką możliwość przepisy prawa) lub konwersji.

- Nieważność względna. Czynność prawna względnie nieważna nie jest nieważna z mocy prawa ale może być unieważniona w drodze czynności prawnej lub orzeczenia sądowego. Do czasu uniewaznienia wywołuje jednak skutki prawne przewidziane w (art. 56 KC). Unieważnienie jej powoduje że jest ona niewazna od początku (a więc świaedczenia dokonane przed unieważnieniem podlegają zwrotowi.) Unieważnienie może nastąpić w drodze konstytutywnego oświadczenia woli strony czynności lub przez konstytutywne orzeczenie sądowe. Unieważnienie jest zastrzeżone terminem, toteż po jego upływie następuje konwalidacja tej czynności.

- Bezskuteczność zawieszona. Dotyczy czynności które dla swej wazności poza niewadliwym złożeniem oświadczen woli wymagają zgody osoby trzeciej (np. przedstawiciela ustawowego). Osoba ta wyraża zgodę poprzez oświadczenie woli, nie stanowi ona jednak strony czynności prawnej toteż jej czynność ma charakter upoważniający. Zgoda osoby trzeciej może być wyrażona przed złożeniem oświadczenia woli przez osobę dokonującą czynności prawnej albo też po jej złożeniu. Do czasu potwierdzenia czynności przez osobę trzecią, czynność ma charakter niezupełny i nie wywołuje skutków prawnych. Z chwilą potweirdzenia czynność staje się wazna od początku. Z kolei brak zgody osoby trzeciej pociąga za sobą skutek prawny w postaci bezwzględnej niewazności czynności.

- Bezskuteczność względna. Polega na tym, że czynność prawna jest nieskuteczna względem jednej strony, a skuteczna względem drugiej. Może to nastąpić z mocy prawa lub wskutek konstytutywnego orzeczenia sądu. Może to nastąpić w przypadku ziastnienia przesłanek uwzględnionych w (art. 59), tj. jeżeli podmiot zobowiązany B względem podmiotu A, zawarł umowę z podmiotem C a wykonanie tej umowy spowoduje niemożność zaspokojenia podmiotu A i ponadtu podmioty B i C wiedziały o tym roszczeniu lub zawarły umowę nieodpłatną, to podmiot A będzie mógł żądać uznania umowy między podmiotem B i C za bezskuteczną w stosunku do siebie. Spowoduje to, że A będzie mógł żadać przedmiotu od C bowiem bezskuteczność umowy międyz B i C powoduje taki stan rzeczy, jakby przedmiot tej umowy powrócił do osoby B która jest przecież dłużnikiem A. Artykuł ten znajdzie zastosowanie tylko w przypadku gdy roszczenie osoby A będzie miało charakter niepieniężnym (w innym wypadku znajdą zastosowanie inne przepisy prawa).

(np. rozporządzanie przedmiotem należącym do spadku bez zgody innego spadkobiorcy jest bezskuteczne)

PRZEDSTAWICIELSTWO by Maciej Janowski

Przedstawicielstwo. Jego istota polega na dokonywaniu czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy rachunek. Przedstawiciel stanowi odrębny podmiot prawa. Czynność prawna dokonywana przez przedstawiciela w granicach jego umocowania rodzi skutki prawne bezpośrednio dla osoby którą reprezentuje. Przedstawiciel dokonuje czynności prawnych poprzez własne oświadczenie woli ale robi to w imieniu osoby reprezentowanej przez co nie stanowi on strony tej czynności. Może on dokonywać praktycznie każdej czynności (z wyjątkiem tych zastrzeżonych ustawowo lub tych których właściwość na to nie pozwala - np. testament). Prawo cywilne wyróżnia 2 rodzaje przedstawicielstwa: przedstawicielstwo ustawowe (źródłem umocowania ustawa) i pełnomocnictwo (źródłem umocowania wola osoby reprezentowanej) Skuteczność czynności prawnej dokonywanej od przedstawiciela zależna jest od a) stanu osobistego przedstawiciela (przy przedstawicielstwie ustawowym) lub b) stanu osobistego przedstawiciela i mocodawcy (przy pełnomocnictwie)

Funkcje pokrewne przedstawicielstwa.

- Organ osoby prawnej - nie jest samodzielnym podmiotem, wchodzi w skład struktury org. osoby prawnej, działa za nią.

- Zastępca pośredni - dokonuje czynności we własnym imieniu ale na rachunek osoby reprezentowanej. (np. komisant)

- Pomocnik - nie składa oświadczenia woli a jedynie ułatwia podmiotowi dokonanie czynności prawnej (np. tłumacz)

- Osoba wypełniająca dokument in blanco - uzupełnia brakującą treść dokumentu za zgodą osoby go podpisującej.

- Posłaniec - przenosi jedynie oświadczenie woli na rzecz której działa (np. poczta, goniec)

- Osoba uprawniona do odbioru - dokonuje jedynie czynności faktycznych w cudzym imieniu (np. sekretarka)

- Dzierżyciel - jedynie włada faktycznie rzeczą za kogo innego. (np. przewoźnik)

RODZAJE PRZEDSTAWICIELSTW

Przedstawiciel ustawowy. Źródłem jego umocowania jest ustawa.

- Rodzice - sprawują pieczę nad dzieckiem, nad jego majątkiem oraz je wychowują do czasu uzyskania przez nie pełnoletności. Mogą swą władzę sprawować wspólnie lub w mniej istotnych sprawach także oddzielnie. Każdy rodzic może działać jako przedstawiciel ustawowy swojego dziecka (z wyjątkami zastrzeżonymi ustawowo - wówczas reprezentuje je kurator)

- Opiekun - ustanawia go sąd opiekuńczy dla osób pozbawionych zdolności do czynności prawnych, opiekunem może być jedynie osoba posiadająca pełną zdolność do czynności prawnej oraz pełnię praw publicznych albo rodzicielskich i opiekuńczych. Opiekune sprawuje pieczę nad osobą którą się opiekuje i nad jej majątkiem.

- Kurator - ustanawia go sąd dla osób poczętych a nie narodzonych oraz dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo oraz dla osób które z powodu nieobecności nie mogą prowadzić swoich spraw i nie posiadają pełnomocnika.

- Doradca tymczasowy - ustanawia go sąd dla osoby pełnoletniej która ma być ubezwłasnowolniona częściowo.

Pełnomocnik.

Stanowi odrębny podmiot prawa. Dokonuje on czynności prawnych w imieniu i na rachunek swojego mocodawcy. Stronami pełnomocnictwa są mocodawca i pełnomocnik. Źródłem jego umocowania jest zazwyczaj oświadczenie woli osoby reprezentowanej. Oświadczenie to ma charakter czynności upoważniającej a więc przyznaje ona osobie pełnomocnika jedynie kompetencje do dokonywania czynności w granicach umocowania. Aby zostać pełnomocnikiem należy mieć co najwyżej ograniczoną zdolność do czynności prawnej.

Pełnomocnictwo może być udzielone w dowolnej formie (chyba, że przepisy szczególne stanowią inaczej). Sprzężone jest ono zazwyczaj z umową kreującą stosunek wewnętrzny między pełnomocnikiem a mocodawcą, jednakże ma ona niezależny byt prawny (jej nieważność nie powoduje uniważnienia pełnomocnictwa). Można mieć więcej niż 1 pełnomocnika i może między nimi istnieć obowiązek współdziałania co określa się mianem reprezentacji łącznej. Pełnomocnik co do zasady nie jest drugą stroną czynności prawnej (z wyjątkami).

* Źródłem umocowania pełnomocnika moźe być także oświadczenie woli pełnomocnika danej osoby. Jest to dalsze pełnomocnictwo zwane substytucją. Może istniec jeśli dopuszcza je ustawa, treść pełnomocnictwa, lub umowa. Sybstytut działa w imieniu mocodawcy głównego.

Rodzaje pełnomocnictw.

- pełnomocnictwo ogólne - to upoważnie do dokonywania czynności prawnych zwykłego zarządu (uznaje się za nie zazwyczaj czynności dotyczące spraw bieżących podmiotu które nie prowadzą do uszczuplenia jego potencjału ekonomicznego). Pełnomocnictwo ogólne udzielane jest w formie pisemnej ad solemnitatem

- pełnomocnictwo rodzajowe - to upoważnienie do dokonywania czynności prawnych danej kategorii (np. sprzedaż rzeczy) (w tym tych przekraczających ramy zwykłego zarządu). Pełnomocnictwo udzielane jest w dowolnej formie (chyba że przepis)

- pełnomocnictwo do danej czynności prawnej - to upoważnienie do dokonywania indywidualnie oznaczonej czynności prawnej.

Rodzaje pełnomocników.

- pełnomocnik rzekomy (falsus procurator) - to osoba która dokonała czynności prawnej lub umowy w cudzym imieniu bez umocowania lub z naruszeniem jego granic. Ważność takiej czynności jest zależna od potwierdzenia przez osobę na rzecz której była dokonana. Potwierdzenie umowy może być dokonane zazwyczaj w dowolnej formie. W przypadku odmowy potwierdzenia uczynność jest nieważna ex tunc. W przypadku dokonania jednostronnej czynności prawnej jest ona nieważna chyba, że adresat oświadczenia woli zgodził się na działanie bez umocowania.

- pełnomocnik bierny - to osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli składanych mocodawcy przez osoby trzecie.

Wygaśnięcie pełnomocnictwa. Może nastąpić wskutek: 1) wygaśnięcia 2) dokonania czynności objętej pełnomocnictwem 3) zrzeczenia 4) odwołania 5) śmierci mocodawcy lub pełnomocnika 6) utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności.

Pełnomocnictwo nie może wygasnąć przed rozwiązaniem umowy, dla wykonania której zostało ustanowione. Gdy wygasa, mocodawca ma prawo żądać od pełnomocnika zwrotu dokumentu ustanawiającego pełnomocnictwo. Pełnomocnik może z kolei żądać odpisu takiego dokumentu.

Prokura. (109.01 - 109.09 KC) Prokura jest odmianą pełnomocnictwa. Różni się tym, że: a) kompetencje prokurenta są szersze niż kompetencje pełnomocnika ogólnego; prokurent może dokonywać w imieniu mocodawcy wszystkich czynności sądowych pozasądowych z wyłączeniem tych, które doprowadziłyby do: zbycia przedsiębiorstwa, oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania; zbywania lub obciążania nieruchomości; do tego wszystkiego potrzeba pełnomocnictwa szczególnego; b) prokurenta może umocować jedynie przedsiębiorca podlegający obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Prokurentem może być osoba fizyczna (lub kilka osób fizycznych, które muszą współdziałać dla ważności dokonywanej przez nich czynności - tzw. prokura łączna) o pełnej zdolności do czynności prawnej. Prokury udziela się w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Udzielenie prokury musi zostać odnotowane w rejestrze przedsiębiorców. Prokura nie może być substytuowana, Prokurę można odwołać w każdej chwili. Wygasa, gdy: a) przedsiębiorca zostanie wykreślony z rejestru b) ogłosi upadłość; c) zostanie otwarta likwidacja przeds. d) w razie przekształcenia przedsiębiorcy; e) w razie śmierci prokurenta.

Przedstawicielstwo

Pojęcie przedstawicielstwa. Przedstawicielstwo polega na dokonywaniu czynności prawnych w cudzym imieniu i na cudzy rachunek. Zgodnie z art. 95 KC czynności prawne dokonywane przedstawiciela w granicach jego umocowania rodzą skutki prawne bezpośrednio dla reprezentowanego. Kontrahent musi jednak wiedzieć, że stroną czynności prawnej nie jest przedstawiciel. Przez przedstawiciela można dokonać w zasadzie każdej czynności prawnej, chyba że stoją temu na przeszkodzie przepisy szczególne lub charakter czynności (za pomocą przedstawiciela nie można np. zawrzeć małżeństwa; sporządzić testamentu; uznać dziecka; przebaczyć niewdzięcznemu spadkobiercy itp.). Przedstawiciel może także w imieniu osoby reprezentowanej dokonać czynności będących przejawami woli podobnymi do oświadczeń woli (są to: wezwanie dłużnika do spełnienia świadczenia, pociągające za sobą wymagalność wierzytelności; uznanie roszczenia; zawiadomienie sprzedającego o wadzie towaru; zawiadomienie o dokonaniu potrącenia; wyznaczenie terminu usunięcia wady rzeczy niezamiennej, pociągające za sobą prawo odstąpienia od umowy w razie nieusunięcia wad we wskazanym terminie). Skuteczność czynności prawnej dokonanej zależy m.in. od stanu osobistego osoby dokonującej czynności - jej dobrej lub złej wiary, błędu etc. W przypadku przedstawicielstwa bierze się pod uwagę: a) stan osobisty przedstawiciela - w przypadku przedstawicielstwa ustawowego; b) stan osobisty przedstawiciela i mocodawcy - w przypadku pełnomocnictwa.

Funkcje pokrewne: a) organ osoby prawnej: nie jest samodzielnym podmiotem prawa; stanowi część osoby prawnej i dokonuje czynności prawnej za nią a nie w jej imieniu; b) zastępca pośredni: działa we własnym imieniu, po czym przelewa na osobę w której interesie działa wszystkie uzyskane przez siebie prawa i korzyści; c) pomocnik: w ogóle nie dokonuje czynności prawnych, a jedynie ułatwia ich dokonanie innemu podmiotowi prawa, wykonując pewne czynności faktyczne, np. notariusz, agent pośredniczący w zawieraniu umowy agencyjnej, tłumacz etc.; d) osoba wypełniająca dokument in blanco: nie dokonuje oświadczenia woli, a więc nie dokonuje czynności prawnej, a jedynie faktyczną czynność uzupełnienia na kartce pustego miejsca; e) posłaniec: nie dokonuje oświadczenia woli, ale dostarcza nośnik na którym owego oświadczenia ktoś dokonał; zniekształcenie oświadczenia do posłańca ma takie samo znaczenie jak błąd przy jego składaniu; f) osoba upoważniona do odbioru oświadczeń woli - nie dokonuje oświadczenia woli, a jedynie przyjmuje nośnik, na którym dokonano owego oświadczenia, co pozwala podmiotowi prawa na zapoznanie się z owym oświadczeniem i dokonanie czynności prawnej; g) dzierżyciel: włada faktycznie rzeczą nalezacą do podmiotu prawa w jego imieniu, nie wiem gdzie tu podobieństwo do przedstawicielstwa.

Rodzaje przedstawicielstwa. Zależnie od źródła umocowania, kodeks cywilny odróżnia od siebie: 1. przedstawicielstwo ustawowe (ustanawiane z mocy prawa); 2. pełnomocnictwo (oparte o oświadczenie woli osoby reprezentowanej.

Przedstawicielstwo ustawowe. Przedstawicielami ustawowymi są: a) rodzice sprawujący opiekę rodzicielską (dla osób nieletnich); b) opiekunowie (dla osób ubezwłasnowolnionych całkowicie); c) kuratorzy (dla osób ubezwłasnowolnionych częściowo i osób nieobecnych nie mogących prowadzić własnych spraw majątkowych); d) doradcy tymczasowi (dla osób, w stosunku do których toczy się postępowanie o ich ubezwłasnowolnienie). Rodzice są umocowani do działania w imieniu dzieci z mocy prawa. Pozostałych przedstawicieli wyznacza sąd opiekuńczy. Zakres umocowania przedstawicieli ustawowych wynika wprost z przepisów prawa. Ustawa wyłącza możliwość dokonywania przez przedstawicieli ustawowych niektórych czynności, np. rodzice nie mogą reprezentować dziecka w sporze z drugim dzieckiem, opiekun pupila w sporze z drugim pupilem. Czynności prawne przekraczające zwykły zarząd podlegają kontroli sądu opiekuńczego i wymagają jego zgody.

Pełnomocnictwo. Źródłem umocowania pełnomocnika jest oświadczenie woli osoby reprezentowanej. Ustanowienie pełnomocnika jest jednostronną czynnością prawną, mającą charakter upoważnienia. Upoważnia ona pełnomocnika do składania oświadczeń woli w imieniu osoby reprezentowanej, ale go do tego nie zobowiązuje. Zobowiązanie do składania oświadczeń woli może wynikać z umowy zawartej przez mocodawcę z pełnomocnikiem (zlecenie, umowa agencyjna etc.). Za pośrednictwem pełnomocnika można dokonać każdej czynności prawnej, chyba że taką możliwość wyłączają przepisy prawa lub jest ona sprzeczna z istotą czynności prawnej (przez pełnomocnika nie można m.in. sporządzić testamentu; uznać dziecka; przebaczyć niewdzięcznemu spadkobiercy itp.; można za to zawrzeć małżeństwo). Czynności dokonywane przez pełnomocnika rodzą skutki prawne dla osoby reprezentowanej, jednakże pełnomocnik może dokonać tych czynności tylko w granicach umocowania wynikających z oświadczenia mocodawcy. Przekroczenie granic umocowania lub działanie bez umocowania oznacza konieczność potwierdzeni ważności oświadczenia woli przez wskazanego mocodawcę. Jeśli potwierdzenie nie nastąpi, czynność staje się nieważna ex tunc i nie rodzi skutków prawnych ani dla rzekomego mocodawcy ani dla rzekomego pełnomocnika (który wszak deklaruje, że działa w imieniu innej osoby). Pełnomocnik jako druga strona czynności prawnej. Pełnomocnik w zasadzie nie może drugą stroną czynności prawnej, którą dokonuje w imieniu mocodawcy (taka czynność jest tzw. czynnością prawną kulejącą). Jest to możliwe tylko wtedy, gdy uprawnia go do tego pełnomocnictwo lub jeżeli wyłączona jest możliwość pokrzywdzenia mocodawcy. Na podobnych zasadach pełnomocnik nie może dokonać czynności miedzy dwojgiem swych mocodawców. Substytucja. Pełnomocnik może ustanowić pełnomocnika (substytuta), który będzie działał w imieniu mocodawcy pełnomocnika podstawowego. Substytucja pełnomocnictwa jest możliwa, gdy: a) upoważnia do tego treść pełnomocnictwa; b) upoważniają go do tego przepisy prawa; c) upoważnia go do tego umowa kreująca skutek podstawowy. Pełnomocnictwo substytucyjne musi mieścić się w granicach pełnomocnictwa podstawowego (tzn. jego treść nie może być szersza niż granica treść tego drugiego). Rodzaje pełnomocnictw: a) pełnomocnictwo ogólne: upoważnia do dokonywania czynności zwykłego zarządu; b) pełnomocnictwo rodzajowe: upoważnia do dokonywania czynności prawnych określonych kategorii; może zostać wyrażone w dowolnej formie, chyba że przepis szczególny uzależnia jej ważność od określonej formy; c) pełnomocnictwo do dokonania danej czynności (szczególne): upoważnia do dokonania określonej czynności prawnej; powinno zostać ustanowione w takiej samej formie, jakiej wymaga owa określona czynność prawna. Osoba czynna w lokalu. Art. 97 KC wprowadza domniemanie, że osoba czynna w lokalu przedsiębiorstwa obsługującą klientów jest uprawniona do dokonania czynności prawnych zwykle dokonywanych w przedsiębiorstwie. Właściciel przedsiębiorstwa mógłby się uchylić od skutków czynności prawnych dokonywanych przez osobę czynną w lokalu, gdyby z góry poinformował potencjalnych klientów, że osoba czynna w lokalu nie jest upoważniona do dokonywania czynności prawnych. Wygaśnięcie pełnomocnictwa. Pełnomocnictwo wygasa: a) w przypadku dokonania czynności prawnej, dla którego zostało ustanowione; b) po upływie okresu, na który zostało udzielone; c) w przypadku utraty przez pełnomocnika zdolności do czynności prawnej; d) ustanie osoby prawnej będącej mocodawcą lub pełnomocnikiem; e) w chwili śmierci pełnomocnika lub mocodawcy (chyba, że z umowy stron wynika możliwość dziedziczenia pełnomocnictwa lub mocodawstwa); e) zrzeczenie się upoważnienia przez pełnomocnika. Pełnomocnictwo nie może wygasnąć przed rozwiązaniem umowy, dla wykonania której zostało ustanowione. Gdy pełnomocnictwo wygasa, mocodawca ma prawo żądać od pełnomocnika zwrotu dokumentu ustanawiającego pełnomocnictwo. Były pełnomocnik może żądać od byłego mocodawcy odpisu takiego dokumentu, jednakże eks-mocodawca może w odpisie umieścić informację, że pełnomocnictwo wygasło.

Prokura. Prokura jest szczególną odmianą pełnomocnictwa. Od pełnomocnictwa zwykłego różni się tym, że: a) kompetencje prokurenta są szersze niż kompetencje pełnomocnika ogólnego; prokurent może dokonywać w imieniu mocodawcy wszystkich czynności sądowych pozasądowych z wyłączeniem tych, które doprowadziłyby do: zbycia przedsiębiorstwa, oddania przedsiębiorstwa do czasowego korzystania; zbywania lub obciążania nieruchomości; do tego wszystkiego potrzeba pełnomocnictwa szczególnego; b) prokurenta może umocować jedynie przedsiębiorca podlegający obowiązkowemu wpisowi do rejestru przedsiębiorców. Prokurentem może być osoba fizyczna (lub kilka osób fizycznych, które muszą współdziałać dla ważności dokonywanej przez nich czynności - tzw. prokura łączna) o pełnej zdolności do czynności prawnej, sposób ustanowienia lub odwołania prokurenta zależy od ustroju danego rodzaju przedsiębiorcy. Prokury udziela się w formie pisemnej pod rygorem nieważności. Udzielenie prokury musi zostać odnotowane w rejestrze przedsiębiorców. Zgłoszenie prokury powinno zawierać jej rodzaj, sposób wykonywania (jeśli chodzi o prokurę łączną) oraz wzór podpisu prokurenta. Prokura nie może być substytuowana; ale prokurent może ustanawiać pełnomocników, którzy działaliby w imieniu przedsiębiorcy, który powołał prokurenta. Prokurę można odwołać w każdej chwili. Wygasa automatycznie, gdy: a) przedsiębiorca zostanie wykreślony z rejestru przedsiębiorców; b) przedsiębiorca ogłosi upadłość; c) zostanie otwarta likwidacja przedsiębiorstwa; d) w razie przekształcenia przedsiębiorcy; e) w razie śmierci prokurenta.

8. PRZEDAWNIENIE

ART.117 - 125 KC

POJĘCIE

przedawnienie - to instytucja prawa cywilnego uregulowana w KC (art. 117-125) określająca skutki prawne, będące następstwem niewykonania zobowiązania w ustawowo określonym terminie. Przedawnieniu ulegają jedynie cywilnoprawne roszczenia majątkowe (z ustawowo zastrzeżonymi wyjątkami), co oznacza, że po upływie terminu określonego w ustawie próba realizacji roszczenia na drodze sądowej przez wierzyciela może spotkać się ze skutecznym przeciwdziałaniem ze strony dłużnika podnoszącego zarzut przedawnienia. Musi go wówczas zgłosić do odpowiedniego organu. Zarzutu tego dłużnik może się jednak zrzec w dowolnej formie, ale dopiero po upływie terminu przedawnienia. Zobowiązanie przedawnione jednak nie wygasa, a staje się tzw. „zobowiązaniem naturalnym” i jeżeli dłużnik zobowiązanie takie dobrowolnie spełni, nie będzie mógł domagać się zwrotu świadczenia z tej przyczyny, że roszczenie wierzyciela uległo przedawnieniu.

TERMINY PRZEDAWNIENIA

Terminy przedawnienia są regulowane przez normy prawa cywilnego zawarte w ART. 118 KC (i przepisach szczególnych). Jeżeli nie stanowią one inaczej termin przedawnienia wynosi 10 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej 3 lata. Normy te mają podłóg ART. 119 KC charakter bezwzględnie obowiązujący, co powoduje, że nie mogą one być dowolnie kształtowane przez strony stosunku cywilnoprawnego w drodze czynności prawnych.

BIEG PRZEDAWNIENIA

Czas trwania przedawnienia, podczas którego wierzyciel ma prawną możliwość dochodzenia swojego roszczenia określony jest ustawowo. Należy tu wyszczególnić:

- Początek biegu przedawnienia.

- Zakłócenia biegu przedawnienia.

- Koniec biegu przedawnienia

Początek biegu przedawnienia.

Bieg przedawnienia rozpoczyna się od momentu gdy roszczenie staje się wymagalne (tj. od momentu w którym wierzyciel ma prawo żądać spełnienia świadczenia przez dłużnika). Może to nastąpić:

- od momentu upływu terminu oznaczego w czynności prawnej (np. ja ci pożyczam 100 zł a ty masz zwrócić je za 10 dni)

- od momentu powstania zobowiązania (np. w wyniku udzielenia pożyczyki w wysokości 100 zł)

- od momentu ziszczenia się warunku zawieszającego (np. dam ci 100 zł jak przyniesiesz drewno na opał)

- od momentu wezwania dłużnika do niezwłocznego wykonania zobowiązania (np. ja ci pożyczam a zwrócisz kiedy ci każę)

- od momentu w którym roszczenie stałoby się wymag., gdyby wierzyciel wezwał dłużnika w najwcześniej możliwym terminie (np. X zepsuł płot Y - bieg przedawnienia rozpoczął się z chwilą wyrządzenia szkody niezależnie od tego co zrobi Y)

- od momentu niezastosowania się dłużnika do treści zobowiązania (np. miał wstrzymać się ze sprzedażą auta do następnego tygodnia a sprzedał wcześniej, co powoduje powstanie roszczenia odszkodowawczego ze niedotrzymanie umowy)

Zakłócenia biegu przedawnienia.

1. Zawieszenie - wynika ustawowo z ART.121 KC który stwierdza zawieszenie biegu przedawnienia w przypadku:

1. Siły wyższej (np. huragan) w wyniku której działania podmiot uprawniony nie może dochodzić swojego roszczenia przed sądem lub innym organem właściwym do rozpoznania sprawy danego rodzaju

2. Roszczeń dzieci dzieci przeciwko rodzicom do czasu trwania władzy rodzicielskiej

3. Roszczeń osób o niepełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko opiekunowi lub kuratorowi

4. Roszczeń małżonka przeciwko małżonkowi do czasu trwania małżeństwa

2. Przerwanie - wynika ustawowo z ART.123 KC który stwierdza przerwanie biegu przedawnienia w przypadku:

1. Podjęcia czynności przez podmiot uprawniony, przed sądem albo innym organem właściwym do rozpoznawania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym. w celu bezpośredniego dochodzenia, ustalenia, zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia.
   (w tym przypadku przedawnienie biegnie na nowo po zakończeniu postępowania)

2. Przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której roszczenie przysługuje
   (w tym przypadku przedawnienie od razu biegnie od nowa)

• Dochodzi do skutku poprzez zakomunikowanie go wierzycielowi poprzez:

• Uznanie niewłaściwe - polega na dobrowolnym i dokonanym w dowolny sposób zakomunikowaniu wierzycielowi przeświadczenia o istnieniu roszczenia (składa oświadczenie wiedzy nie woli!) (np. prośba o odroczenie terminu) powodując przerwanie biegu przedawnienia (chyba, że zostało zakomunikowane po upłynięciu terminu przedawnienia)

• Uznanie właściwe - jest czynnością kauzalną (ważność zależna od istnienia roszczenia!)polegającą na zawarciu umowy, w której dłużnik wyraża wolę zaspokojenia roszczenia przysługującego wierzycielowi przeciwko niemu. Treść umowy może być kształtowana w dowolny sposób (ale i zgodnie z zasadą swobody umów - ART.353 KC). Zawarcie umowy po upływie biegu przedawnienia powoduje traktowanie jej jako podstawy rezygnacji dłużnika z zarzutu przedawnienia.

Koniec biegu przedawnienia.

Zakończenie biegu przedawniania oblicza się według przepisów KC dotyczących instytucji terminu.

9. TERMINY ZAWITE

POJĘCIE TERMINU ZAWITEGO

termin zawity (prekluzyjny) - wyznacza granicę czasową w której podmiot prawa może dokonać określonej czynności ze skutkiem prawnym. Niezachowanie terminu zawitego powoduje ujemne skutki dla uprawnionego bowiem traci on swoje prawa.

Termin zawity jest konstrukcją podobną do przedawnienia jednakże różni się od niego następującymi cechami:

- dotyczy uprawnień i roszczeń nie będących cywilnoprawnymi roszczeniami majątkowymi

- po jego upływie uprawnienie lub roszczenie podmiotu uprawnionego wygasa

- upływ terminu zawitego sąd uwzględnia z urzędu a nie z zarzutu strony jak w przypadku przedawnienia

Terminy zawite mają charakter bezwzględnie obowiązujące, są krótsze niż przedawnienie a ponadto nie ulegają zawieszenie ani przerwaniu.

RODZAJE TERMINÓW ZAWITYCH

- terminy do dochodzenia roszczeń i uprawnień przed sądem

(np. uprawnienie do żądania rozwiązania umowy)

(np. roszczenie posesoryjne o przywrócenie stanu poprzedniego i o zaniehanie naruszeń)

- terminy do dokonywania czynności pozasądowych

(np. wykonanie prawa do odkupienia rzeczy sprzedanej)

(np. wykonanie prawo do pierwokupu)

- terminy wygaśniećia praw podmiotowych

(np. niewykonanie prawa użytkowania przez użytkownika)

(np. niewykonanie służebności gruntowej)

DODATKOWE

OSOBY FIZYCZNE

Nazwisko i Imię. Są cechami indywidualizującymi osobę fizyczną.

Nazwisko.Osoba fizyczna nabywa nazwisko po urodzeniu; o tym czyje nazwisko przyjmuje, decydują przepisy prawa, w wyjątkowych sytuacjach decyduje o tym orzeczenie sądu opiekuńczego. Dziecko przyjmuje zazwyczaj nazwisko męża matki, jeśli istnieje domniemanie, że jest on jego ojcem i jeżeli małżonkowie nie zdecydowali inaczej. Nadanie dziecku nazwiska męża matki nie jest możliwe, jeżeli nosi ono nazwisko ojca (chyba że to zostało mu nadane na podstawie sądowego ustalenia ojcostwa). W przypadku braku ustalenia ojcostwa dziecko nosi nazwisko matki. Jeżeli oboje rodzice nie są znani nazwisko przydziela dziecku sąd opiekuńczy.

Imię. Imię nadają dziecku osoby sprawujące nad nim władze rodzicielską, można nadać maksymalnie dwa imiona. O przyjęciu oświadczenia rodzieców o nadanie dziecku imienia decyduje Kierownik USC. Może on odmówić przyjęcia jeśli imię jest ośmieszające, nieprzyzwoite, zdrobniałe lub nie pozwala na odróżnienie płci dziecka. Jeśli przy sporządzaniu aktu urodzenia dziecka rodzice nie zdecydowali się na wybór imienia, kierownik USC umieszcza w akcie jedno z popularnych imion, czyniąc stosowaną wzmiankę. Kiedy rodzice się zdecydują, mogą wystąpić z pisemnym oświadczeniem o zmianie imienia. Zmiana imienia lub nazwiska. Zmiana imienia lub nazwiska następuje w trybie administracyjnym. Może się o nią ubiegać obywatel polski lub apatryda mieszkający na stałe w RP. Nie można zmienić nazwiska na nazwisko historyczne, wsławione na polu kultury i nauki, itp. , chyba że posiada członków rodziny o nazwisku (należy to udokumentować aktami stanu cywilnego) lub jest powszechnie znany pod tym nazwiskiem. Zmiana nazwiska obojga rodziców rozciąga się na małoletnie dzieci.

f) Stan cywilny. Stan cywilny to sytuacja prawna osoby fizycznej, związana z jej przynależnością do rodziny. Sytuacja ta obejmuje związki z innymi osobami fizycznymi wynikające z pokrewieństwa i małżeństwa. Stan cywilny ustala się na podstawie aktów sporządzonych w księgach stanu cywilnego (akt urodzenia, małżeństwa, zgonu). Mają one charakter deklaratoryjny, nie tworzą nowych sytuacji prawnych, ale stwierdzają o zdarzeniach, które się dokonały, a które mają znaczenie prawne. Stanowią wyłączny dowód owych zdarzeń, niemniej można przeprowadzić badanie ich zgodności z rzeczywistością. Akt urodzenia. Akt urodzenia sporządza się na podstawie zaświadczenia lekarza lub placówki służby zdrowia. Znajdują się w nim: nazwisko, imię, płeć, data i miejsce urodzenia dziecka; imiona i nazwiska (w tym rodowe), daty urodzenia i miejsca zamieszkania rodziców; dane osoby, która zgłosiła urodzenia dziecka. Akt małżeństwa. Akt małżeństwa sporządza się niezwłocznie po zawarciu związku małżeńskiego. Powinien zawierać: imiona i nazwiska małżonków, ich nazwiska rodowe, dotychczasowy stan cywilny, daty i miejsca urodzenia, miejsca zamieszkania, datę i miejsce zawarcia małżeństwa, imiona i nazwiska (w tym rodowe) rodziców małżonków, imiona i nazwiska świadków; nazwisko, jakie będą nosić małżonkowie i dzieci zrodzone w małżeństwie, stwierdzenie o zgodnym złożeniu przysięgi małżeńskiej. Akt zgonu. Zgon człowieka zgłasza się w ciągu 3 dni od chwili śmierci (24 godziny w przypadku śmierci w wyniku choroby zakaźnej); do jego zgłoszenia są zobowiązani w szczególności: krewni i powinowaci zmarłego, osoby zamieszkałe w lokalu, w którym nastąpił zgon, osoby obecne przy zgonie i te, które się o nim naocznie przekonały; administrator domu, w którym doszło do zgonu, szpital itd. Podstawą sporządzenia aktu zgonu jest karat zgonu wystawiona przez lekarza. Dowód osobisty. Stwierdza o tożsamości danej osoby.

g) Stan osobisty. Stan osobisty to zespół cech ściśle osobistych: płeć, wiek, stan zdrowia psychicznego etc. Prawa wynikające ze stanu osobistego osoby fizycznej są prawami względnymi, a zarazem jej przymiotami; podlegają ochronie na zasadach ogólnych (a nie np. sformułowanych w odrębnych przepisach).

OSOBY PRAWNE

c) Nazwa (firma). Nazwa pozwala odróżnić konkretną osobę prawną od innych jednostek organizacyjnych. Nazwę ustala się w akcie erekcyjnym, którym może być ustawa, umowa, zarządzenie organu założycielskiego etc. Jeśli osoba prawna prowadzi działalność gospodarczą, to właściwości jej nazwy określają przepisy Kodeksu Cywilnego dotyczące firmy (firmą jest indywidualne oznaczenie używane przez konkretnego przedsiębiorcę. Jeśli przedsiębiorcą jest osoba fizyczna, jej firmą jest imię i nazwisko; firmą osoby prawnej jest jej nazwa). Firma powinna zawierać określenie formy prawnej (np. sp. z o.o.). Firma może zawierać ponadto: przedmiot działania osoby prawnej, jej siedzibę oraz inne dowolnie wybrane składniki, w tym nazwisko lub pseudonim osoby fizycznej, jeśli służy to ukazaniu związku tej osoby z powstaniem lub działalnością osoby prawnej i jeśli owa osoba fizyczna (a w razi jej śmierci - małżonek lub dzieci) wyrazi na to pisemną zgodę. Firma oddziału osoby prawnej zawiera dodatkowo określenie oddział i nazwę miejscowości, w której ów oddział się znajduje. Firma osoby prawnej jest ujawniana w Krajowym Rejestrze Sądowym; także na jej szyldzie i firmowych pieczątkach. Zmiana firmy następuje w takim samym trybie jak jej nadanie i zostaje ujawniona (wraz z nową firmą) w Krajowym Rejestrze Sądowym. Firma osoby prawnej musi się dostatecznie różnić od firm innych przedsiębiorców działających na tym samym rynku. Firma nie może być zbyta, za to może być przejęta od osoby prawnej razem z jej przedsiębiorstwem.

d) Siedziba. Siedzibą osoby prawnej jest miejscowość, w której znajduje się jej organ zarządzający (dyrektor, zarząd etc.). Określenie siedziby osoby prawnej ma znaczenie dla ustalenia miejsca wykonywania zobowiązań z udziałem osoby prawnej, właściwości miejscowej sądu oraz jej zdolności prawnej i zdolności do czynności prawnych. Siedzibę osoby prawnej określa akt erekcyjny.

f) Przedmiot działania. Przedmiot działania osoby prawnej jest zawarty je akcie erekcyjnym. Oznacza rodzaj działalności gospodarczej prowadzonej przez osobę prawną, a określa się go według postanowień Polskiej Klasyfikacji Działalności.

PRZEDMIOT STOSUNKÓW CYWILNOPRAWNYCH

Przedsiębiorstwo i gospodarstwo rolne. Przedsiębiorstwo. Pojęcie przedsiębiorstwo można rozumieć jako: a) typ działalności (zn. funkcjonalne); b) podmiot prawa (zn. podmiotowe); c) zespół praw majątkowych i niemajątkowych (zn. przedmiotowe). Przedmiotem obrotu cywilnoprawnego może być jedynie przedsiębiorstwo w znaczeniu przedmiotowym. Własność przedsiębiorstwa może zostać przeniesiona na podstawie jednej czynności prawnej (która musi przybrać formę pisemna z poświadczonymi podpisami). Można także zbyć poszczególne składniki przedsiębiorstwa; dokonuje się tego w sposób właściwy dla charakteru owego składnika. Gospodarstwo rolne. Identycznie, poza tym, że gospodarstwo rolne składa się z gruntu, budynków, inwentarza.

Majątek i mienie. Majątek. Majątek w znaczeniu węższym to ogół aktywów (podmiotowych praw majątkowych i prawnie chronionych stanów faktycznych) danego podmiotu prawa. Majątek w znaczeniu szerszym obejmuje także pasywa, ale znaczenie szersze nie oddaje znaczenia majątku w języku prawnym. Majątek odrębny oznacza zespół składników majątkowych, które zostały wydzielone z jakiegoś majątku ogólnego (np. prawa małżonków nie objęte ustawową wspólnością majątkową). Z majątkiem wiążą się instytucje prawne: a) sukcesja uniwersalna (nabycie całego majątku jakiegoś podmiotu prawa); b) zarząd (dysponowanie i rozporządzanie elementami majątku; zwykle zarząd należy do właściciela majątku, w wyjątkowych sytuacjach do innych osób, np. rodziców małoletniego dziecka, opiekuna osoby ubezwłasnowolnionej, ustanowionego przez sąd zarządcy majątku osoby prawnej etc.) c) odpowiedzialność za długi (obejmuje w zasadzie cały majątek dłużnika; przepisy szczególne przewidują wyjątki: odpowiedzialność rzeczowa jest ograniczona do wartości danej rzeczy; odpowiedzialność małżonków mających wspólność majątkową może być ograniczona do odrębnego majątku jednego z nich; odpowiedzialność spadkobiercy może być ograniczona tylko do spadku); d) surogacja (polega na tym, ze prawo nabyte w zamian za utracone prawo wchodzi w miejsce prawa utraconego). Mienie. Zgodnie z definicją ustawową (art. 44 KC) mieniem jest własność i inne prawa majątkowe. Termin majątek zawsze jest zawsze związany z konkretnym podmiotem (np. majątek Skarbu Państwa)

---