44

Reguły funkcjonowania gospodarki

Rozdział!!

45

Proces gospodarowania rozumiemy jako ciągłe przekształcanie c/yrini-ków produkcji (zasobów) w dobra i usługi oraz nieustanne zużywanie wyprodu­kowanych dóbr i usług. W procesie gospodarowania, czyli w procesie produkcji, podziału i konsumpcji dóbr, biorą udział aktywni uczestnicy tego procesu, któ­rymi są gospodarstwa domowe i przedsiębiorstwa (tworząc sektor prywatny), państwo (nazywane także rządem lub sektorem publicznym) oraz sektor ze­wnętrzny, czyli zagranica w przypadku gospodarki otwartej. Podmioty te, peł­niąc odpowiednie funkcje w gospodarce, przyczyniają się do ciągłego odtwa­rzania procesu gospodarczego. Role każdego z tych podmiotów są odmienne i wymagają krótkiego przedstawienia.

Zastosowany w podręczniku podział aktywnych uczestników rynku jest jednym z możliwych. W zależności od potrzeb analitycznych, w badaniach i statystyce, mogą być stosowane inne podziały podmiotów gospodarczych, jak na przykład ten opisany w ramce.

2.2.1. Gospodarstwa domowe

Charakterystyczną cechą gospodarstw domowych, przyjmując w uprosz­czeniu istnienie tylko własności prywatnej, jest dysponowanie wszystkimi czyn­nikami produkcji: ziemią, pracą i kapitałem.

Samo pozostawanie właścicielem wymienionych zasobów nie oznacza jeszcze uzyskiwania z tego tytułu dochodów. Dopiero odpłatne udostępnienie tych zasobów pozostałym podmiotom gospodarczym decyduje o możliwościach zaspokajania wielu potrzeb gospodarstw domowych poprzez nabywanie dóbr i usług konsumpcyjnych wyprodukowanych w gospodarce. Gospodarstwa domo­we pełnią więc podwójną rolę:

• dostarczaj ą czynniki produkcj i,

• konsumują dobra finalne.

Udostępnianie czynników wytwórczych przez gospodarstwa domowe mo­że przybierać różne formy. Dysponując pracą gospodarstwa domowe decydują o jej wynajęciu, czyli o podjęciu pracy w formie pracownika najemnego danej firmy czy jednostki sektora publicznego. W zamian za ilość wynajętych robo-czogodzin gospodarstwa domowe otrzymują płace (wynagrodzenie), będące jednocześnie kosztami dla zatrudniającego. W przypadku udostępniania ziemi, które może polegać na oddaniu w dzierżawę ziemi ornej, terenów pod budowę czy na dzierżawie lokali, gospodarstwa domowe osiągają dochód w postaci ren­ty lub czynszu dzierżawnego.

Udostępnianie kapitału wiąże się natomiast z dwoma rodzajami docho­dów: zyskiem i procentem. Jeśli gospodarstwa domowe, będące właścicielami maszyn, udostępniąje, np. przedsiębiorstwom do produkcyjnego wykorzystania, oczekują w zamian dochodu, który będzie im wypłacony jako część zysku osią­gniętego przez dane przedsiębiorstwa. Podobnie dzieje się, gdy gospodarstwa domowe stają się współwłaścicielami majątku produkcyjnego firmy poprzez

nabywani⁶ akcji ezy udziałów. Zakupienie akcji lub udziałów danego przedsię­biorstwa ezyni gospodarstwa domowe właścicielami kapitału, aie także upraw­nia je do udziału w zysku wypracowanym przez dane przedsiębiorstwo, np. w postaci dywidendy.

Kapitał powstaje i jest powiększany na drodze inwestycyjnej. Aby prze­prowadzić inwestycje, potrzebne są tzw. fundusze pieniężne, które także mogą być udostępniane przez gospodarstwa domowe podmiotom chcącym inwesto­wać. Ogólnie rzecz ujmując, w gospodarce dzieje się to poprzez rynek finanso­wy, na którym gospodarstwa domowe alokują czasowo wolne środki pieniężne. Środki te są pożyczane przez podmioty pragnące inwestować. Wynagrodzeniem za wyzbycie się pieniędzy na pewien czas, a tym samym za odłożenie konsump-eji w czasie, jest procent, jaki gospodarstwa domowe otrzymują z tego tytułu. Stanowi on jednocześnie koszt pieniędzy pożyczonych przez inne podmioty.

Udostępnianie zasobów przez gospodarstwa domowe nie oznacza, że zajmują się one działalnością produkcyjną, handlową czy usługową, gdyż ta działalność jest domeną przedsiębiorstw. To ile gospodarstwa domowe udostęp­nią innym podmiotom zasobów gospodarczych zależy od wielu czynników. Pierwszym z nich, bardzo ważnym, są potrzeby konsumpcyjne gospodarstw domowych i ich preferencje w zakresie: być czy mieć? W ekonomii za główny cel działania gospodarstw domowych przyjmuje się dążenie do maksymalizo­wania swojego bogactwa '(dobrobytu), które oznacza nie tylko materialnie wy­mierne komponenty. O dobrobycie, poziomie życia gospodarstw domowych decydują także np. czas wolny, zadowolenie z przeczytanej książki, wysłucha­nego koncertu czy obejrzanego wschodu słońca. Drugim czynnikiem decydują­cym o udostępnianiu zasobów jest podział otrzymanych z tego tytułu dochodów na konsumpcję bieżącą i przyszłą, czyli podjęcie decyzji: jakie potrzeby gospo­darstwa domowe muszą zaspokoić obecnie, jakie chciałyby zaspokoić w przy­szłości. Następnym czynnikiem jest poziom cen w gospodarce, który zależy nie tylko od ilości udostępnianych zasobów i wytwarzanych dóbr i usług, ale także od poziomu rozwoju gospodarczego czy polityki gospodarczej. Szersze rozwa­żania na temat tych zagadnień przedstawione są w dalszych częściach podręcz­nika.

2.2.2. Przedsiębiorstwa

Przedsiębiorstwa, druga grupa uczestników procesu gospodarczego, pro­dukcyjnie wykorzystują zasoby udostępnione im przez gospodarstwa domowe. Produkcja jest działalnością polegającą na przetwarzaniu czynników produkcji na wyroby i usługi potrzebne do konsumpcji i inwestycji. Może być prowadzona w jednoosobowych firmach lub w korporacjach ponadnarodowych zatrudniają­cych setki czy tysiące osób. Bez względu na to, czy są to przedsiębiorstwa małe czy duże, zatrudniające mniej lub więcej osób, zajmujące się wytwarzaniem produktów lub świadczeniem usług, będące własnością jednej osoby, grupy

---