Polityka ZSRR w Europie środkowo-wschodniej.
ZSRR uzależnił od siebie: Albanię, Bułgarię, Czechosłowację, Mongolię, Polskę, Rumunię i Węgry. Armia czerwona okupowała część Austrii i Niemiec oraz Północna Koreę. W wielu krajach demokracji ludowej stopa życiowa była dużo wyższa niż w ZSRR. Był to kraj zacofany nie tylko gospodarczo ale także politycznie, panował tam system monopartyjny. Ludzie byli pozbawieni możliwości swobodnego poruszania się i wypowiadania. Do ZSRR wywożono podstępnie aresztowanych działaczy politycznych z Czechosłowacji, Polski, Rumunii
i Niemiec. W 1946r. ZSRR przystąpił do realizacji planu 5-letniego. Wiele środków nadal wydawano na cele wojskowe., był to okres propagandy sukcesu. Związek Radzicki przypisywał sobie wynalezienie przez swoich naukowców wszelkich wynalazków XIX i XX w. (samochód, radio, telefon). Obywatele ZSRR nie pili paszportów a wyjazdy za granice miały jedynie charakter służbowy. Zwalczano obce wzorce kulturowe. Władze ingerowały w procesy twórcze artystów i badaczy naukowych. W latach 30-stych utworzono żydowską republikę autonomiczną,
a w latach 1947-48 ZSRR poparł działania związane z tworzeniem państwa Izrael w Palestynie. W kwietniu 1946r. komuniści wchłonęli działająca w radzieckiej strefie partię socjaldemokratyczną i utworzyli Socjalistyczna Partię Niemiec. Przeprowadzono radykalną reformę rolną , nacjonalizacje przemysłu ciężkiego
i reformę oświaty.
45. Eksport rewolucji.
W czasie wojny w wielu krajach umacniały się wpływy partii lewicowych a poglądy rewolucyjne stały się bardzo modne. W tym czasie powstało 15 partii komunistycznych. Państwa Europy zachodniej były pod wpływem ZSRR i partii komunistycznych. Stalin głosił że kapitalizm upada , a na jego miejsce planowano zbudowanie systemu socjalistycznego jako bardziej sprawiedliwego
i doskonałego. W niektórych krajach działaly partie socjaldemokratyczne lub socjalistyczne. W takich krajach jak Anglia, dania, Finlandia, Francja, Holandia, Norwegia, Szwecja, socjaliści wchodzili w skład rządu lub samodzielnie sprawowali władze, chcąc przekształcić kapitalizm w socjalizm na drodze reform parlamentarnych. Działalność partii socjaldemokratycznych koordynował Międzynarodowy Komitet Robotniczy i Socjalistyczny. Nawiązywał do marksizmu, ale odrzucał leninizm i radziecki system. Wg. niego ZSRR nie był systemem władzy proletariatu ale jednej partii nad społeczeństwem. W grudniu 1947r. na konferencji w Antwerpii powołano Komitet Miedzynarodowych Konfederacji Socjalistycznych (COMISCO). Dwa razy w roku organizowano konferencje w celu wymiany doświadczeń i uzgodnienia metod działania. Partie komunistyczne i socjaldemokratyczne występowały w imieniu mas robotniczych, organizowały strajki, brały udział w wyborach do parlamentu i prowadziły działalność propagandową. Komuniści chcieli wywołać rewolucję, byli sterowani prze Stalina.
46. Powstanie Kominformu. Sytuacja w Jugosławii.
Z inicjatywy Stalina powołano do życia jesienią 1947r. Biuro Informacyjne Partii Komunistycznych i Robotniczych zwane Kominform. W jej skład wchodziło 7 partii krajów demokracji ludowej i 2 partie krajów Europy Zachodniej (włoskie i francuskie). Stalin nie dopuścił do powstania planu stworzenia Federacji Bałkańskiej przez przywódcę Bułgarii Georgija Dmitrowa i Jugosławii Josipa Broz-Tito. Ostatecznie Dmitrow uległ Stalinowi a Tito prowadził nadal własną politykę mimo sprzeciwu i planów obalenia go przez Stalina. W tej sytuacji Komunistyczna Partia Jugosławii została usunięta z Kominformu i w 1948r. ogłosiła się państwem neutralnym.
47. Sytuacja w bloku Radzieckim po śmierci Stalina:
Dnia 5. 03. 1953 zmarł w wieku 74 lat Józef Stalin. Jego śmierć miała ogromny wpływ na politykę ogólnoświatową. Spowodowała ona przejściowe osłabienie pozycji ZSRR co zaowocowało berlińskim powstaniem antykomunistycznym (16 VI 1953), w tym samym roku (27 VII 1953) podpisano rozejm w wojnie koreańskiej, wznowiono stosunki radziecko - izraelskie (20 VII 1953) i stosunki radziecko - jugosłowiańskie (14 VIII 1953). Trwały jednak walki w Wietnamie i na Bliskim Wschodzie. Obóz socjalistyczny na czele z ZSRR dysponował olbrzymim potencjałem wojskowym, nie wyłączając broni wodorowej. Następnym
I sekretarzem KPZR został Nikita Chruszczow (13 IX 1953) i jeszcze w tym samym roku doprowadził do skazania jednego z najbliższych współpracowników Stalina, byłego ministra spraw wewnętrznych Ławrientija Berii (23 XII 1953 . 31 marca 1954 ZSRR ogłosił chęć przystąpienia do NATO. W następnym roku kontynuowano politykę odprężenia. Zawarto rozejm w Wietnamie, podpisano traktat pokojowy z Austrią, (15 V 1955). ZSRR oficjalnie zakończył wojnę
z Niemcami (25 I 1955) i uznał istnienie RFN.
Po przystąpieniu RFN do NATO (9 V 1955) Związek Radziecki zaczął jednak prowadzić równocześnie działania konsolidujące obóz socjalistyczny. 14 V 1955 podpisano Układ Warszawski a 26 V Nikita Chruszczow i premier ZSRR Nikołaj Bułganin udali się z pojednawczą wizytą do Jugosławii. W lipcu (24 VII 1955) Chruszczow i Bułganin odwiedzili NRD. Na październikowym szczycie ministrów spraw zagranicznych ZSRR, USA, W. Brytanii i Francji w Genewie przedstawiciele bloku atlantyckiego zaproponowali zjednoczenie Niemiec,
na co Związek Radziecki odpowiedział planem równoczesnego rozwiązania NATO i Układu Warszawskiego. Fiasko spotkania w Genewie doprowadziło do zaostrzenia kursu polityki zagranicznej ZSRR. Zaowocowało to ostrą interwencją radziecką w wewnętrzne sprawy Węgier i Polski w 1956 roku. Na skutek działań Armii Czerwonej i rządu radzieckiego klęską zakończyło się powstanie węgierskie i polityka odwilży w Polsce. Wobec zdecydowanie negatywnej postawy ZSRR nowy I sekretarz PZPR Władysław Gomułka zrezygnował z samodzielnej polityki
i podporządkował się kremlowskim wytycznym.
Sytuacja w Polsce w latach 1945-1949.
Gospodarka
Po zakończeniu II wojny światowej, 40% strat gospodarczych spowodowanych działaniami wojennymi i okupacją. Uformowano Rząd Tymczasowy który wyraził zgodę na wywóz przez wojska radzieckie majątku uznanego za zdobycz wojenną.
Przemysł
W przemyśle całkowitemu lub częściowemu zniszczeniu uległo 2/3 przedwojennych zakładów, w tym 1/3 urządzeń. Zniszczeniu uległo ok. 33% torów kolejowych, 65% mostów kolejowych i aż 80% taboru kolejowego. Zniszczeniu uległy największe miasta skupiające zakłady przemysłowe min. Warszawa, Wrocław, Szczecin, Gdańsk, Poznań.
Rolnictwo
W rolnictwie zanotowano wzrost dewastacji zabudowań wiejskich, inwentarza i gruntów. Nie było czym siać a ziemia leżała długo odłogiem.
Bankowość i finanse
Po wojnie większość przedwojennych banków nie podjęła działalności. Część była pozbawiona była środków finansowych, lub kadr, albo banki były zniszczone.
Nowe komunistyczne władze zdecydowały o utrzymaniu przedwojennych banków państwowych, banków komunalnych jak i spółdzielczych. Pozostawiono również niektóre banki akcyjne min. Bank Handlowy czy Bank PKO które, w wyniku przeprowadzonej nacjonalizacji stały się własnością państwową. W 1946 roku Narodowy Bank Polski otrzymał prawo do wyłącznego kredytowania wszystkich działających na terenie Polski przedsiębiorstw.
Sytuacja na rynku wewnętrznym, wysoka inflacja, chaos gospodarczy i trudności w aprowizację, powodowały, iż pierwsze lata po wojnie nie sprzyjały gromadzeniu oszczędności. Kredyty udzielane przez NBP stały się głównym źródłem finansowania odbudowy. Jednocześnie utrzymano w mocy dekret wojenny prezydenta RP z 2 IX 1939, który zakazywał obrotu obcą walutą jak i złotem. Objęcie monopolu dewizowego przez nowe władze miało na celu odcięcie statystycznego Polaka od kontaktów gospodarczych z zagranicą.
Handel zagraniczny
Do 1947 roku Polska borykała się z ogromnymi trudnościami płatniczymi.
W obrocie zagranicznym od początku bardzo dominowała wymiana handlowa
z ZSRR.
Transport
Zanotowano ogromne zniszczenia w transporcie i komunikacji. Efektem było rozpoczęcie procesu odbudowy zniszczonych ośrodków miejskich, a także
z ogromną migracją ludności. Podobnie było w sektorze żeglugi morskiej
i w portach. Próby unormowania sytuacji podjął się przedwojenny minister przemysłu i handlu. Koncepcje Eugeniusza Kwiatkowskiego, aby Wybrzeże miało stać się silnym regionem gospodarczym i polskim oknem na świat nie znalazły poparcia u nowych władz więc Kwiatkowski ustąpił z zajmowanej funkcji (delegat rządu do spraw wybrzeża i gospodarki morskiej).
Warunki życia
Sytuacja materialna społeczeństwa polskiego była zła. System zaopatrywania
w żywność był niewydolny. Mimo to, spożycie alkoholu w 1946 roku przekroczyło wskaźniki przedwojenne. Utrzymano systemu kartek żywnościowych do roku 1949. Sytuacja mieszkaniowa na terenach Ziem Zachodnich nie był najgorsza.
A w dużych aglomeracjach min. Warszawa, Gdańsk, Wrocław była katastrofalna. Zagęszczenie był bardzo duże co nieustannie wywoływało konflikty między lokatorami. Stan zdrowia jak i system opieki zdrowotnej pozostawiał wiele do życzenia. Zmuszało to liczne instytucje do opieki społecznej. W tym okresie pomoc niosły min. Ministerstwo Pracy i Opieki Społecznej, samorządy lokalne, jaki samo społeczeństwo. Już w czerwcu 1945 roku Episkopat Polski powołał do życia "Caritas", którego celem miało być organizowanie, a także kierowanie różnymi akcjami o charakterze charytatywnym.
Początek zmian
Odbudowa zrujnowanej gospodarki. W kopalniach, hutach i fabrykach, które nie uległy zniszczeniu, utrzymano ciągłości danej produkcji. W latach 1945 - 1946 największe nakłady finansowe, przeznaczono na transport kolejowy i sektor wydobywczy. Dzięki tym zabiegom zanotowano spory wzrost produkcji przemysłowej. Początkowo w przejmowaniu, uruchamianiu i kierowaniu fabrykami znaczny udział mieli sami robotnicy. Na zebraniach załóg wybierano tzw. rady zakładowe, a także kilkuosobowe dyrekcje. Jednak z czasem władze państwowe zaczęły ograniczać reprezentacje robotnicze na rzecz administracji państwowej.
Nacjonalizacja przemysłu. Pierwszym organem centralnym, którego zadaniem miało być zarządzanie i kontrola sektora gospodarczego było kierowane przez Hilarego Minca Ministerstwo Przemysłu, powstałe już 31 grudnia 1944 roku.
Jedno z haseł manifestu PKWN, mówiące o przywracaniu własności, w nowych warunkach nie miało pokrycia z rzeczywistością. 3 stycznia 1946 roku Krajowa Rada Narodowa (KRN) przyjęła ustawę o nacjonalizacji przemysłu. Oznaczało to przejęcie przez Państwo na własność mienia poniemieckiego bez odszkodowań. W 1946 r. rozpoczęto prace nad tzw. 3 letnim Planem Odbudowy Gospodarki, który obejmował lata 1947 - 1949. Zakończony sukcesem w X.1949r.
Bitwa o handel
Od wiosny 1947 roku w miastach prowadzona była tzw. bitwa o handel, prywatne przedsiębiorstwa eliminowano pod pozorem walki ze spekulacją. Zapocząt-kowano likwidacje prywatnego kupiectwa. Drastycznie podniesiono podatki, czynsze wynajmowanych lokalów, odmawiano nabywania lub wynajmowania pomieszczeń handlowych. Drobiazgowo egzekwowano wszelkie przepisy porządkowe BHP, itp. W rezultacie zmniejszono liczbę prywatnych przedsię-biorstw do połowy. W 1949 władzom udało się zlikwidować, posiadający bogata tradycję samorząd kupiecki, a liczne związki kupieckie zostały zastąpione przymusowymi zrzeszeniami, które ułatwiały państwową kontrole w sektorze handlu. Państwu udało się objąć nadzór nad handlem hurtowym i detalicznym.
Rolnictwo
W przemyśle osiągnięto więcej niż w rolnictwie. Handel zagraniczny został zmonopolizowany przez Państwo. Polska była importerem maszyn i urządzeń,
a węgiel eksportowano. ZSRR był głównym partnerem handlowym, utrzymywano kontakty handlowe z krajami kapitalistycznymi (Zachodem). W 1947 roku zwodowano pierwszy polski pełnomorski statek "Sołdek". Wzrastała liczba mieszkańców miast i odsetek kobiet aktywnych zawodowo. Zagospodarowano Ziemie Zachodnie tak, że w 1949 roku mieszkało tam blisko 6 milionów osób. Wzrosła stopa życiowa ludności. Od 1949 roku w środkach przekazu zaczęło pojawiać się nowe hasło "Naprzód do walki o plan 6 - letni".
49. Stalinizm w Polsce
W Polsce lata 1945 (zakończenie II wojny światowej) - 1953 (śmierć Stalina) określa się mianem stalinizmu albo terroru stalinowskiego.
Powołano Ministerstwa Bezpieczeństwa Publicznego, czyli tzw. "bezpiekę", które zajmowało się "karaniem" nieposłusznych jednej i słusznej idei obywateli. Bezpiece podlegała Milicja Obywatelska (MO) i Urząd Bezpieczeństwa (UB). Władza ludowa represjonowała zwłaszcza Polaków, którzy w czasie wojny walczyli w Armii Krajowej. Odbywały się liczne sfingowane procesy. Władza nie pominęła w swoich prześladowcach także Kościoła Katolickiego. Komuniści rozprzestrzeniali informacje, w których oskarżali księży o podporządkowanie polskich interesów polityce Stolicy Apostolskiej, który podporządkowany był Stanom Zjednoczonym i realizował rzekomo politykę imperialną. Władza zakazała udzielania księżom ślubów kościelnych, a para młoda mogła jedynie zawrzeć ślub cywilny. W szkołach podstawowych oraz średnich wycofano lekcje religii z programu nauczania, a w 1949r. władza wydała dekret "O ochronie wartości sumienia", który wprowadzał kary za zmuszanie kogokolwiek do uczestniczenia w religijnych praktykach, a także za udział w publicznych zbiegowiskach. Zgodnie z zawartymi w dekrecie przepisami skazany mógł zostać każdy praktykując katolik.
14 kwietnia 1950r. rząd postanowił pojść na pewne ustępstwa i zawarł z polskim Episkopatem umowę, w której przewidziano powrót lekcji religii do szkół, utrzymanie seminariów, duszpasterskiej pracy w armii oraz w zakładach karnych. Kościół otrzymał także pozwolenie na dalsze prowadzenie działań opiekuńczych i dobroczynnych. Za ustępstwa wobec Kościoła władza oczekiwała, że duchowni będą nauczać swoich wiernych szacunku dla prawa oraz władzy państwowej, co oznaczało równocześnie potępienie działaczy podziemia i poparcie polityki dotyczącej Ziem Odzyskanych.
Okazało się jednak, że władza w ogóle nie zamierzała respektować postanowień tego układu. Najbardziej było to widoczne w sprawie katechizacji młodzieży. Po uchwaleniu konstytucji PRL w lipcu 1952r., duchowni mieli rok później złożyć przysięgę na nową ustawę zasadniczą. Ponieważ księża odmówili, prymas Polski Stefan Wyszyński został internowany. To spowodowało, że w 17 grudnia 1953r. biskupi złożyli jednak przysięgę na wierność PRL. Prymas został wypuszczony dopiero trzy lata później 26 października 1956r. Wspomniana Konstytucja została uchwalona 22 lipca 1952r. dokładnie w rocznicę wydania Manifestu Polskiego Komitetu Wyzwolenia Narodowego (PKWN), która to data obchodzona byłą wówczas jako święto narodowe. Władze komunistyczne starały się by święta kościelne zostały zastąpione przez święta państwowe. Swobody obywatelskie określone w Konstytucji były fikcją i wiązały się z lojalnością wobec komunistycznych władz.
Władza zapewniała edukację, ale programy nauczania były stworzone pod dyktando Partii, co sprawiało, że w szkłach uczono sowieckiej wersji historii i komunistycznej ideologii. W tamtym czasie wiele osób zostało niesłusznie skrzywdzonych, oskarżonych a nawet poniosło śmierć. Efekty działań komunistów są widoczne praktycznie po dziś dzień, a wiele spraw jeszcze nie ujrzało światła dziennego.