TOWARZYSTWO WIEDZY POWSZECHNEJ
Wydział Nauk Humanistyczno - Społecznych
............................................................................................................
Katarzyna Wawrowska
„PARTIE FASZYSTOWSKIE I FASZYSTUJĄCE WE WSPÓŁCZESNEJ EUROPIE”
Praca dyplomowa licencjacka
Specjalizacja: Integracja Europejska
Praca wykonana pod kierunkiem
..................................
Olsztyn, 2003
SPIS TREŚCI
Wstęp
Rozdział 1
Powstanie faszyzmu
1.1
Początek faszyzmu we Włoszech
1.2
Powstanie NSDAP i początek faszyzmu w Niemczech
Rozdział 2
Teorie rasistowskie w XIX wieku i na początku XX wieku
2.1
Początki ideologii rasistowskiej
2.2
Teoria hr. Artura Gobineau`a
2.3
Teoria Georgeas`a Vacher de Lapouge`a
2.4
Teoria Houston Steward Chamberlain`a
2.5
Podsumowanie
Rozdział 3
Faszyzm nowej Europy
3.1
Faszyzm w Rosji
3.2
Jorg Haider i neofaszyzm w Austrii
3.3
Faszyzm w Norwegii
3.4
Podsumowanie
Zakończenie
Literatura
WSTĘP
„ (...) Faszyzm to kierunek i ruch polityczny o charakterze totalitarnym, nacjonalistycznym i rasistowskim, który ukształtował się po I wojnie światowej we Włoszech, później także w innych krajach. Forma totalitarnej dyktatury opierała się na zasadzie wodzostwa, dysponowała zhierarchizowanym aparatem partyjnym, stosowała terror wobec przeciwników politycznych...”. Taka jest słownikowa definicja zjawiska, które wstrząsnęło Europą i światem XX wieku.
Jaka była przyczyna narodzin tego fenomenu? Jak wyglądała ideologia i ustrój, stanowiący bez wątpienia czarną kartę historii ? Jak wygląda ideologia współczesnego faszyzmu i czy istnieje, jak tak to w jakiej formie?
Na te pytania postaram się odpowiedzieć w aspekcie chronologiczno - problemowym. Poza tym postaram się przedstawić współczesny faszyzm, ruchy, ugrupowania oraz partie polityczne związane z faszyzmem oraz neofaszyzmem.
Rozdział 1
POWSTANIE FASZYZMU
1.1
Początek faszyzmu we Włoszech
W latach dwudziestych i trzydziestych dwudziestego wieku na europejskiej scenie politycznej pojawił się nowy typ ruchu. Dla wielu ludzi faszyzm, wraz ze swoją ideologią agresji i nacjonalizmu, przez pewien czas wydawał się być jednym sposobem rozwiązania wielu problemów „Starego Kontynentu”. Skutki pierwszej wojny światowej , jak również Wielki Kryzys, który spowodował załamanie światowego systemu ekonomicznego, pobudził do działania nowy typ ruchu politycznego. Komunizm, który po zwycięskiej Rewolucji Październikowej w 1917 roku zmierzała do obalenia demokratycznych rządów państw europejskich i zastąpienia ich „dyktaturą proletariatu” (czyli rządami klasy roboczej), był jednym z tych ruchów. Innym, tak samo radykalnym, był faszyzm. Ideologia faszyzmu była skrajnie antykomunistyczna, jednak równocześnie wymierzała przeciwko demokracji. Konserwatyści i posiadacze majątków często wspierali ten ruch, uważając go za skuteczną ochronę przed komunizmem, jednak faszyzm był czymś więcej niż jedynie kolejnym ruchem prawicowym. Faszyści dążyli do ustanowienia w swoich państwach dyktatury opartej na rządach jednej partii - nie tolerującej żadnej opozycji - na czele której stałby posiadający absolutną władzę wódz.
W wielopartyjnym, parlamentarnym systemie monarchii włoskiej czołową rolę odgrywały po roku 1918 partie socjalistów i tzw. popolarów (Partito Popolare Italiano - chrześcijańska Ludowa Partia Włoska). Socjaliści rozdarci byli jednak sprzecznościami wewnętrznymi. Nie potrafili kierować kierować potężną falą rozruchów chłopskich i strajków, jaka przetoczyła się przez kraj w pierwszych dwóch latach po wojnie. Na zjeździe w Livorno w 1921 roku do partii odłączyli się komuniści. Socjaliści nie docenili możliwości mas narodowych i nacjonalistycznych. Błąd ten wykorzystał - Benito Mussolini, który miał znakomite wyczucie dążeń i nastrojów ludu. Trzydziestodziewięćoletni Mussolini w 1922 miał za sobą bujna przeszłość polityczną. Syn kowala - rewolucjonisty i wiejskiej nauczycielki, wychowany w duchu ideologii Marksa, od siedemnastego roku życia działał w ruchu socjalistycznym, i nieraz był więziony, a zasłynął jako antymilitarysta. W latach 1912-1914 objął redakcję czołowego organu partii socjalistycznej - dziennika „Avanti!”. Później zmienił swe poglądy , czego skutkiem było założenie nacjonalistycznego dziennika „Popolo d`Italia”, który stał się czołowym organem faszystów. Mussolini walczył na froncie ale zawsze dbał o reklamę prasową czego założeniem było dążenie do zdobycia władzy.
Świetny mówca i demagog, zgromadził wokół siebie oficerów i studentów a następnie połączył ich w „związek walki”(fasci di dombattimento) w imię obrony „ojczyzny”, ”narodu włoskiego” i „potęgi narodowej”. W 1921 roku fasci przekształcili się w PNF - Partito Nazionale Fescitta (Partię Narodowo-Faszystowską).
24 października 1922 w Neapolu rozpoczął się wielki zlot faszystów. Jego postanowieniem był marsz na Rzym. Marsz ten zapowiedziano na 28 października. Istota marszu polegała na tym że był to prawie bezkrwawy zamach stanu. Podczas tego marszu, prawie nie doszło do starć zbrojnych, ale wszystko oparło się na propagandzie, zastraszaniu i szantażu. W tym czasie król był zastraszony, a poza tym faszystom sprzyjało to że monarcha nie cieszył się popularnością wsród obywateli. Tak więc Mussolini rozegrał marsz na Rzym przede wszystkim przez telefon i przy okrągłym stole, a równocześnie zadbał też o propagandę w gazetach.
Bezpośrednio po zamachu stanu Mussolini, teraz jako premier, przekształcił bojówki „czarnych koszul” (fasci) w jedną organizacje polityczno-militarną zwaną MVSN - Milizia Volontaria delle Sicurezza Nazionale (Milicja Ochotnicza Bezpieczeństwa Narodowego). Uczynił z niej główne narzędzie władzy. Poza tym marsz na Rzym pokazał znaczenie organizacji kombatanckich po pierwszej wojnie światowej. Oprócz tego pokazał ogromną rolę środków informacji.
Na początku Mussolini stanął na czele koalicji rządu, jednak stopniowo zlikwidował wszelką opozycje i w 1925 roku przyjął tytuł duce. W Europie wielu ludzi było zafascynowanych sposobem zaprowadzenia przez Mussoliniego porządku w państwie i danie obywatelom poczucie godności i celu.
W rzeczywistości państwo faszystów było stosunkowo biednym krajem, który bardzo mocno odczuł skutki wielkiego ogólnoświatowego kryzysu ekonomicznego. Aby odwrócić uwagę od słabości wewnętrznych Mussolini w latach 30 rozpoczął politykę ekspansji, podbijając Abisynię(Etiopię)włączając poza tym do Włoch, Albanię i wreszcie co okazało się katastrofalne w skutki skutkach, nawiązał sojusz z Niemcami kliknij tutaj podczas drugiej wojny światowej.
1.2
Powstanie NSDAP i faszyzm w Niemczech
Narodowosocjalistyczna Niemiecka Partia Robotników(NSDAP), została utworzona w 1919 roku przez A. Drexlera jako lokalna partia bawarska o nacjonalistycznej ideologii. W chwili powstania liczyła 64 członków, a w latach 1935-44 liczyła 8,5 miliona członków i była stworzona na wzór partii Mussoliniego i w podobny sposób jak faszyści we Włoszech przejęła władze w Niemczech. Początkowo skupiała liczną grupę weteranów pierwszej wojny światowej, mających często trudności z przystosowaniem się do życia w warunkach pokoju. W 1921 roku po przejęciu władzy nad partią przez A. Hitlera powstały tzw. oddziały szturmowe(S.A.), oraz paramilitarne oddziały przeznaczone do zwalczania przeciwników politycznych i ochrony działań partyjnych. W ramach S.A. powstały zalążki tzw. oddziałów ochronnych - SS. Adolf Hitler przewodniczący NSDAP był z pochodzenia Austriakiem, synem celnika, poza tym był bardzo uzdolniony, lecz niezdyscyplinowanym uczniem. Żył z dnia na dzień, często sypiał w wiedeńskich domach hotelowych. W 1913 roku przeniósł się do Monachium, a po wybuchu pierwszej wojny światowej wstąpił na ochotnika do armii niemieckiej i za zasługi w czasie służby został odznaczony. Kapitulacje Niemiec tłumaczył sobie zdradą Żydów, socjalistów i komunistów.
Gdy pojawił się odpowiedni moment przekształcił NSDAP w partie faszystowską, której symbolem stała się swastyka kliknij tutaj. Poza tym w nadarzającym się dobrym okresie postanowił zwrócić się przeciwko republice ale, NSDAP była zbyt słaba by działać w osamotnieniu i dlatego A. Hitler postanowił wejść w sojusz z innymi ugrupowaniami prawicowymi. Miało to miejsce w 1923 roku, gdy Francja i Belgia zajęła centrum przemysłowe Niemiec, Zagłębie Ruhry w związku z opóźnieniem spłaty odszkodowań wojennych.
Właśnie wtedy A. Hitler i jego sojusznicy wybrali moment do przeprowadzenia puczu, który jednak został stłumiony przez oddziały monachijskiej policji. Natomiast że władze monachijskie darzyły nazistów ukrytą sympatią, Hitler skazany został jedynie na niewielką karę więzienia. Proces, który mu wytoczono , wykorzystał jako okazje do płomiennych przemówień, w celu popularyzacji ideologii nazistów . jednak po zwolnieniu Hitlera z więzienia w listopadzie 1924 roku, przyszłość NSDAP zdawała się nie mieć większych perspektyw, ponieważ Niemcy zaczęły powoli wychodzić z kryzysu, pożyczki amerykańskie pobudziły rozwój gospodarki, a zatarg niemiecko - francuski z wolna osłabł.
Hitler podczas pobytu w więzieniu, opisał swoje poglądy w książce „Mein Kampf” („Moja walka”) którą zadedykował Rudolfowi Hessowi. Hitler w książce opowiada się o anulowaniu układu wersalskiego, rozbicia ruchu komunistycznego i socjalistycznego oraz odbudowania potęgi Niemiec. Według Hitlera historia była przede wszystkim bezlitosną walką ras o przetrwanie, co w jego oczach usprawiedliwiało wszelkie akty gwałtu i przemocy. Niemcy według Hitlera było narodem panów, rasą Aryjczyków, nadrzędną wobec innych. Oprócz tego Hitler uważał że wśród Niemców znajdowali się źli i podstępni Żydzi, którzy dążyli do zdominowania i zniewolenia czysto rasowo Asyryjczyków. Poza tym Słowianie zamieszkujący teren Europy Wschodniej ograniczali Niemcom ich przestrzeń życiową, dlatego według Hitlera powinni zostać wyeliminowani. Filozofia Hitlera, była oparta na wymysłach, brutalności i tolerancji, była zaprzeczeniem wszystkiego, co uważano za cywilizowane i racjonalne. Podczas wyborów większość Niemców głosujących na Hitlera kierowała się chęcią znalezienia kozła ofiarnego tłumaczącego ich własne niepowodzenia, pociągała ich również dynamiczna wizja zmian i obietnica odejścia od szarej codzienności, co stało się szczególnie atrakcyjne na początku lat trzydziestych dwudziestego wieku.
Wraz ze wzrostem bezrobocia wzrastała również popularność NSDAP. Już w 1932 roku partia ta miała najwięcej reprezentantów Reichstagu, jednak zbyt mało by uformować rząd. Hitler planował zdobyć władzę w legalny sposób przez przeprowadzenie rewolucji. Okazja nadarzyła się, kiedy nastąpił rozłam wśród rządzących krajem konserwatystów. Kanclerz Franz von Papen zaproponował nazistom utworzenia koalicji. W ten sposób w styczniu 1933 roku Hitler został kanclerzem Niemiec, choć w samym rządzie znalazło się niewielu faszystów. Pożar Reichstagu został przez Hitlera wykorzystany jako pretekst do delegalizacji komunistycznej Partii Niemiec. Nazistom udało się przegłosować ustawę o pełnomocnictwach rządu, dając Hitlerowi władze dyktatorską. Teraz mógł wykorzystać zdobytą władze do zmiany Niemiec w III Rzesze. Rozwiązał wszystkie partie oprócz NSDAP, podobnie rozwiązał związki zawodowe, antynazistowskie gazety i inne środki opozycji. Od tej pory nazizm stał się główną doktryną III Rzeszy, a sam Hitler został ogłoszony jej wodzem (Fuhrerem).
Gdy S.A. zaczęło wymykać się spod kontroli Hitler zorganizował „noc długich noży”, podczas której zlikwidował swoich przeciwników, kliknij tutaj poza tym na znaczeniu zaczęło przybierać SS, powstały obozy koncentracyjne, gdzie osadzani byli przeciwnicy polityczni, natomiast Żydzi zostali pozbawieni większości praw obywatelskich.
W 1936 roku Hitler wprowadził wojsko do Nadrenii. Do 1938 roku potęga Niemiecka wzrosła do tego stopnia, że dokonały one aneksji Austrii i zgłosiły pretensje do terytoriów Czeskich w Sudetach, zamieszkanych przez mniejszość Niemiecką. W marcu 1939 roku Czechosłowacja zmuszona została do przyjęcia niemieckiego protektoratu, stając się obszarem podległym Hitlerowi.
Rozdział 2
TEORIE RASISTOWSKIE W XIX WIEKU I NA POCZĄTKU XX WIEKU
2.1
Początki ideologii rasistowskiej
Rasizm znany był już od dawna, ale dopiero u schyłku XIX wieku stał się ważnym składnikiem doktryn politycznych. Wydarzyło się tak dzięki bardzo szybkiemu rozwojowi socjologii, która w drugiej połowie XIX wieku była w centrum zainteresowań naukowców, filozofów i polityków.
Główne założenia można umieścić w 2 punktach:.
istnieją rasy wyższe, posiadające wyjątkowe zdolności kulturotwórcze, dzięki czemu są predysponowane do funkcji władczych, organizatorskich, i rasy niższe psychicznie niedorozwinięte i zdegenerowane
wszelkie różnice między rasami są wrodzone i genetycznie uwarunkowane, podobnie jak różnice w kolorze skóry i innych cechach fizycznych.
Z punktu 2 można zatem wynosić wniosek, że krzyżowanie ras jest na ogół szkodliwe, w interesach kultury leży, by rasy wyższe utrzymywały czystość krwi.
Na podstawie rasizmu ,kształtują się również postawy społeczne takie jak: etnocentryzm, nacjonalizm i szowinizm oraz polityka imperializmu.
Na rasizm XIX i XX wieku największy wpływ wywarła trójka myślicieli:
hr. Artur Gobineau (1816 - 1882)
Houston Steward Chamberlain (1855 -1927)
Georges Vacher de Lapouge
2.2
Teoria hr. Artur Gobineau`a
Ten francuski arystokrata był pierwszym bardziej znanym pisarzem, który sformułował rasistowską “filozofię dziejów. Był również twórcą nowożytnej teorii społeczeństwa opartej na koncepcji ras oraz autorem słynnego traktatu pt. „Szkice o nierówności ras ludzkich” (Essai sur l`inegalite des races humaines, 1853-1855).
Gobineau starał się odkryć coś co było chemią ras, geologią moralną rasizmu. Snuł rozważania nad upadkiem społeczeństw ludzkich i ich kultur. Owe rozważania doprowadziły go do wniosku, iż przyczyna upadku tych społeczeństw nie tkwi w determinizmie geograficznym, ani w środowisku społecznym. Dla Gobineau jedynym czynnikiem tłumaczącym rozwój lub upadek społeczno - kulturowy jest czystość rasowa lub rodzaj aliażu rasowego danego społeczeństwa. Tylko przy takim założeniu można wyjaśnić bieg ludzkich dziejów.
Rozwój społeczeństwa jest zależny od czystości rasy i jego wrodzonych zdolności. Już w dawnych czasach nastąpił podział ludzkości na trzy podstawowe rasy: białą, żółtą i czarną. Podział ten był tylko i wyłącznie następstwem różnic w barwie skóry. Rasa biała asyryjska składała się w prawdzie z wysokich blondynów o niebieskich oczach, ale ważniejsze były, występujące u jej przedstawicieli cechy psychiczne: mała zmysłowość, wysoki stopień inteligencji, energia, talent organizowania zarówno świata wewnętrznego jak i zewnętrznego, poczucie honoru, bezinteresowność, odwaga, zmysł ładu i harmonii. Innymi słowy rasa biała to rasa panów, urodzonych rządców, twórców i moderatorów politycznego porządku.
Z tych trzech podstawowych ras, ukształtowanych na początku dziejów i dysponujących określonymi właściwościami fizycznymi i duchowymi wg Gobineau tylko rasa biała uczestniczyła w przyszłości jako czynnik tworzący wysokie formy kultury i politycznej dojrzałości.
Gobineau jako pierwszy zauważył, że historia jest historią mieszania ras. Twierdził, że jedynie Indie i Chiny zachowały czystość rasową, o czym może świadczyć niezmienność kultury i instytucji w tych krajach. Natomiast dzieje rozprzestrzeniania się i mieszania rasy aryjskiej są długie i skomplikowane. Wiodły one - wg Gobineau - od podbojów na Wschodzie w odległej starożytności do procesów mających miejsce u progu współczesności. Zasługą aryjczyków było położenie fundamentów pod cywilizację semitów, a następnie stworzenie arystokratyczno - heroicznej Grecji. Biali nadali kształt wspaniałej republice rzymskiej. Ludność aryjska otworzyła też wrota do rozkwitu kultury teutońsko-germańskiej. Germanie tworzyli niegdyś czystą rasę aryjską, byli w wiekach średnich budowniczymi arystokratycznego ustroju Europy zachodniej. Potem jednak, rozszerzając swe panowanie, zmieszali się w Anglii i Skandynawii z Finami, zaś na Wschodzie ze Słowianami. Słowianie to ludy zdegenerowane, najbardziej rasowo wymieszane.
Gobineau swoją teorię mieszania się ras wykorzystał do uzasadnienia potrzeby restauracji rządów arystokratycznych, a także do krytyki demokracji. Kontynuując swe rozważania, Gobineau doszedł do wniosku, że mieszanie się z ludami o niższej rasie nie wyszło Germanom na dobre. Ze zmieszania się aryjczyków z niższymi rasami tubylczymi powstała burżuazja, z niższych ras tubylczych rekrutuje się lud.
Choć Gobineau był Francuzem i nawet nie przyznawał Niemcom najwyższych właściwości rasowych, właśnie w Niemczech uzyskał wielką popularność. Przełożono jego traktat na język niemiecki, założono stworzenie miłośników Gobineau.
2.3
Teoria Georgeas Vacher de Lapouge`a
Teorię stworzoną przez Gobineau, rozwinął Lapouge, dochodząc jednak do wniosków jeszcze bardziej drastycznych.
Podobnie jak jego poprzednik, Lapouge, opierając się na wynikach antropologii, podzielił ludność Europy na rasy: aryjską (nordycką), alpejską i śródziemnomorską. Starał się wykazać, że wszystkie osiągnięcia związane z kulturą i dokonaniem organizacji politycznej pochodzą od rasy białej - aryjskiej. Zgadzał się z Gobineau w kwestii upadku kulturowego społeczeństw poprzez mieszanie się ras. Lapouge uważał, że we wszystkich krajach - z wyjątkiem anglosaskich, rasa biała jest już w mniejszości, przy czym elementy rasowo niższe górują już nad ogółem nawet w warstwach wyższych. Triumf miernoty, kariera haseł socjalistycznych, wzrost politycznej demagogii, zanik twórczego rozmachu, marazm, to symptomy rozpoczynającego się kryzysu kultury zachodniej. Jest tak dlatego, ponieważ życiem społeczeństw ludzkich kieruje prawo szybkiego niszczenia i zanikania elementów rasowo doskonalszych.
2.4
Teoria Houston Steward Chamberlain`a
U schyłku XIX wieku, silnie powiązany z romantyzmem, szerzył się w Niemczech rasizm. Znalazł tutaj wdzięczne pole w polityce. Wyzwolił się także od pesymizmu, co po sukcesach cesarskiej Rzeszy Bismarcka nie dziwi. Charakterystycznym dla niemieckiego rasizmu było m.in. to, że od początku nasiąkał treściami antyżydowskimi. Dowodzi tego popularność pisarstwa Wilhelma Marra, Ottona Amonna, Heinricha Classa, Juliusa Langbehna, Wernera Sombarta, Heinrich von Treischkego i innych.
Największą sławą cieszył się Houston Steward Chamberlain. Naturalizowany w Niemczech syn angielskiego admirała, zięć Ryszarda Wagnera, który znalazł wielkiego adoratora swych teorii w osobie Adolfa Hitlera, oraz został uznany za jednego z głównych „proroków” Trzeciej Rzeszy. Jego główne dzieło „Podstawy XIX wieku” (Die Grundlagen des 19. Jahrhundeerts,1899) zyskało ogromną popularność w Rzeszy, doczekało się jeszcze w Niemczech cesarskich jedenastu wydań, z których część była wydaniami narodowymi.
Chamberlain zdawał sobie sprawę, że jego teoria jest daleko od naukowości. W przedmowie tej książki oświadczył: To o czym tu piszę, jest moim przeżyciem. Dodawał, że o pisaniu o przeszłości nigdy nie może towarzyszyć obiektywizm, gdyż historia musi być oceniana z punktu widzenia wartości współczesnych piszącemu. Chamberlain w swojej teorii kładł mocniejszy niż Gobineau nacisk na element psychiki ludzkiej, „badał typy a nie gatunki”, poza tym wolał Kanta od Darwina. Większość ludzi nie ma rasy i żyje w chaosie, gdyż pozbawiona jest świadomości więzów rasowych. Odpowiadając na tytułowe pytanie o źródła XIX wiecznej cywilizacji, Chamberlain twierdził, że jest ona syntezą i stanowi najwyższe uogólnienia wcześniejszych kultur: dorobku Greków, Rzymian, Żydów i Teutonów. Grecy nauczyli ludzi kochać filozofię, poezję, sztukę;, Rzymianie stworzyli świetne imperium, byli fundatorami idei obywatelstwa i społecznego hierarchicznego ładu, zasłużyli się jako kodyfikatorzy praw. Żydzi z kolei dali ludzkości judaizm, a w konsekwencji chrześcijaństwo, ze wszystkimi jego złymi i dobrymi akcesoriami. Germanie natomiast wykorzystali te osiągnięcia do budowy fundamentów swojej kultury, na których zbudowali cywilizacje współczesną, doskonałą. Germanie jak dowodzi Chamberlain, są duszą naszej kultury. U Chamberlaina pojęcie Germanów pojawiło się w dwóch wersjach. Wersji szerokiej obejmującej również Celtów i Słowian, i wąskiej, tacytowskiej, która stawiała znak równości między Germanem a Niemcem. Manipulowanie tym pojęciem zawiodło Chamberlaina do ciekawych wniosków. Otóż w Niemczech - stwierdził Chamberlain - rasa teutońska zachowała się w najczystszej postaci. Kształtowanie się wielkości Niemców szło w parze z rozwojem antysemityzmu. Chamberlain miał optymistyczną wizję przyszłych Niemiec, ale pod warunkiem, że będą z należytym pietyzmem kulturować przynależność do swojej rasy i czy będą świadomi jej wyższości, zwalczając wrogów. Głównym wrogiem rasy teutońskiej byli wg Chamberlaina oczywiście Żydzi, którzy są odpowiedzialni za wszystkie klęski i katastrofy w dziejach. Rasa uzdolniona, ale niezmiennie działająca w sposób destrukcyjny. O sukcesie misji niemieckiej zadecyduje zatem skuteczność środków, które zostaną zastosowane w śmiertelnym starci z Żydami.
2.5
Podsumowanie
Jest zrozumiałym, że do tej tezy nawiążę hitlerowska propaganda, wykorzystując ją jako uzasadnienie polityki dyskryminacji i eksterminacji innych narodów, mniej wartościowych rasowo.
Niewątpliwie na kształt powyższych teorii miała wpływ atmosfera schyłku XIX wieku, wraz ze swoim dekadentyzmem i przekonaniem o bliskim końcu cywilizacji zachodniej. Natomiast na poglądach Chamberlaina swe piętno odcisnęło jego zafascynowanie kulturą i historią Niemiec, a także bliskość zięcia, Ryszarda Wagnera, który w jakiś sposób wpływał poprzez swą muzykę i poglądy na wielu ludzi mu współczesnych. Niestety po tylu latach podobne teorie nadal zdobywają wielu zwolenników w pewnych kręgach ludzi.
Rozdział3
FASZYZM NOWEJ EUROPY
3.1
Faszyzm w Rosji
Pierwsza grupa zwolenników Hitlera w Związku Radzieckim powstała, w środowisku dzieci najwyższych funkcjonariuszy państwowych pod koniec lat czterdziestych. Uczniowie elitarnej szkoły numer 175 imienia Bielińskiego w wieku 13 - 16 naczytali się „Mein Kampf” i założyli podziemną organizacje o nazwie Czwarta Rzesza. Zwracali się do siebie per Reichsfurer i Grupperfurer. Uczniowie starszych klas bawili się w rząd, przydzielając sobie poszczególne resorty. Premierem był syn ludowego komisarza przemysłu lotniczego Wołodia Szaruchin. Sprawa wyszła na jaw po zabójstwie, jakie popełnił Szachurin: w porywie zazdrości i rozpaczy zastrzelił swoją ukochana Ninę Umańską córkę ambasadora ZSRR w Meksyku. Aresztowano dziewięć osób, między innymi dwóch synów Anastasa Mikojana i siostrzeńca żony Stalina.
Nowe organizacje powstały pod koniec lat pięćdziesiątych i znowu były to grupy uczniów starszych klas. Sądząc z dokumentów, które zachowały się w byłym archiwum Komsomołu, grupki zrzeszały mniej więcej po dziesięć osób. Grupy były niejednolite, należeli do nich zarówno synowie wysokich urzędników państwowych, jak i dzieci z biednych rodzin. Narodowość nie odgrywała żadnej roli. Na przykład w grupie, której istnienie odkryto w Baku, byli Ormianie, Azerowie i Żydzi. Grupy te nosiły fantazyjne nazwy: Organizacja SS-Wiking w Kijowie czy Błękitna Dywizja w Baku.
Podobne kółka istniały również potem. W grudniu 1970 roku w Nikołajewsku ,niejaki Lentariow rozklejał ulotki z tekstem: ”Naszym wodzem jest Adolf Hitler! Heil Hitler!”.
W 1980 roku grupa nazistów, przyszła pod synagogę w Moskwie, aby popatrzeć na żywych Żydów. Organizatorem akcji był Wiktor Jakuszew. W 1981 roku w jednym z podmoskiewskich miasteczek powstała Nowa Robotnicza Nacjonalistyczna Partia Rosji. Na jej czele stanął Aleksiej Wiedienkin.
Wszystkie te ugrupowania istniały w podziemiu, starannie zakonspirowane. Na ulicę wyszły w latach osiemdziesiątych. Pierwsza jawna demonstracja nazistów miała miejsce w mieście Kurgan, 1 listopada 1981 roku, stu młodych ludzi przemaszerowało ulicami, niosąc hasła „Faszyzm, uratuje Rosję!”. Na demonstrację w Moskwie nie trzeba było długo czekać, 20 kwietnia1982 roku, w dniu urodzin Hitlera, na placu Puszkina zebrała się kilkuosobowa grupka nastolatków ubranych w czarne koszule, ze swastykami na rękawach.
3.2
Jorg Haider i Neofaszyzm w Austrii
Wielki sukces wyborczy, jaki odniósł nad Dunajem Jorg Hiader i skrajnie prawicowa FPO (Freiheitliche Partei Osterreichs - Wolnościowa Partia Austrii), wywołała poruszenie w całej Europie.
Poczucie niepewności jutra, bezrobocie i strach społeczeństwa przed napływem imigrantów z krajów biedniejszych sprzyjają populistycznym politykom nacjonalistycznym w pozyskaniu wyborców. Dzieje się tak w wielu krajach zachodnioeuropejskich, wystarczy przywołać przypadek Jean - Marie Le Pena we Francji. Aby jednak zrozumieć fenomen współczesnego neofaszyzmu austriackiego, należy zdać sobie sprawę z jego korzeni i specyficznych warunków rozwoju w całym okresie powojennym.
Od strony ideologicznej austriacka myśl narodowa nie ma własnego oblicza. Nacjonalizm austriacki jest nacjonalizmem niemieckim, pangermańskim. Takie były początki w końcu XIX wieku i na początku XX wieku. W okresie po włączeniu Austrii do III Rzeszy kraj ten stał się pełnoprawną, integralna częścią Niemiec, a naziści znad Dunaju weszli do oficjalnych struktur państwowych. Po obaleniu Hitlera rozpoczął się w Austrii, podobnie jak w Niemczech, proces denazyfikacji. W roku 1945 wprowadzono tzw. Verbotsgesetz, czyli ustawę zakazującą byłym nazistom udziału w życiu publicznym, wykonywania niektórych zawodów oraz odebrania praw wyborczych. Przepisy te jednak nie działały zbyt długo, bo zniesiono je już w 1948 roku. Dzięki czemu 500 tysięcy byłych hitlerowców mogło wziąć udział w wyborach powszechnych i powrócić do dawnych zawodów. Takich jak praca w sądach, policji czy szkolnictwie. W efekcie niewielu spośród przestępców wojennych zostało we właściwy sposób ukaranych, zbrodnie III Rzeszy były konsekwentnie pomniejszane, a zwolennicy obalonego systemu mogli na nowo cieszyć się pełnią praw obywatelskich.
Część nazistów zasiliła szeregi partii socjalistycznej SPÖ, część dołączyła do konserwatywnej ÖVP, pozostali natomiast utworzyli VdU (Verband der Unabhängigen - Związek Niezależnych). Po wyborach w roku 1949 neonaziści zrzeszeni w VdU weszli do parlamentu. Od tej chwili, a szczególnie od 1955 roku, kiedy z terenu Austrii wycofano wojska alianckie, neofaszyści rosną w siłę. W tym samym roku VdU rozpada się, jednak już w roku 1956 reaktywuje się w nowym kształcie jako FPÖ. Pierwszymi liderami utworzonej partii byli Anton Reinthaller - były minister w rządzie III Rzeszy i Friedrich Peter, dawny oficer SS. W latach 60. i 70. pod przewodnictwem Petera FPÖ przyjęła kurs mniej radykalny, stając się partią silnie prawicową, zrzeszającą w swych szeregach nacjonalistów, ale również i liberałów. Działacze o poglądach skrajnie neonazistowskich wystąpili z organizacji i skupili się wokół Norberta Burgera zakładając NDP (Nationaldemokratische Partei - Partia Narodowo-Demokratyczna). W odróżnieniu od swej imienniczki z terenu Republiki Federalnej, austriacka NDP odegrała bardzo znikomą rolę na scenie politycznej. FPÖ natomiast, pomimo słabnącego w ciągu lat 60. i 70. zainteresowania nacjonalizmem, odnosiła regularnie spore sukcesy wyborcze, by w roku 1983 wejść do koalicji rządowej z socjalistami. Zdecydowany zwrot FPÖ ku neonazizmowi rozpoczął się w roku 1986, kiedy w wyborach na przewodniczącego partii klęskę poniósł lider stronnictwa liberalnego pełniący w rządzie funkcję wicekanclerza, Norbert Steger. Jego miejsce zajął wówczas rzecznik tradycyjnego pangermańskiego nacjonalizmu - Jörg Haider. Liberałowie opuścili Freiheitliche Partei Österreichs (ostatni oddał legitymację w roku 1993), zakładając Liberales Forum (Forum Liberalne).
W 1993 FPÖ wystąpiła z International Liberal Union. W 1992 roku w prawie austriackim wprowadzono poprawki do Verbotsgesetz, co zapoczątkowało ostrą walkę z neonazizmem. Szereg organizacji zostało w pierwszej połowie lat 90. zdelegalizowanych, zakazano wydawania niektórych czasopism, wszczęto procesy przeciwko najbardziej skrajnym spośród działaczy neofaszystowskich, takim jak Walter Ochensberger, Gottfried Küssel, Hans Jörg Schimanek Jr. czy Gerd Honsik, wydawca antysemickiego, jawnie faszystowskiego pisma "Halt". Skrajna prawica odebrała wprawdzie ciężki cios, jednak zejście wielu ugrupowań do podziemia przysporzyło zwolenników kierowanej przez Haidera FPÖ. Za Wolnościowcami opowiedział się m.in. Walter Ochensberger, prowadzący równie skrajne jak "Halt" czasopismo "Sieg". W okresie tym Freiheitliche Partei nabrała zdecydowanie radykalnego charakteru. Zanim skierujemy światło reflektora na postać Haidera, warto podać parę informacji na temat pozostałych ważniejszych organizacji skrajnie prawicowych działających na terenie Austrii. Na pierwszym miejscu wymienić wypada KHD (Kärtner Heimatdienst - Karyncka Służba Ojczyźniana). Karyntia jest dla austriackich nacjonalistów obszarem niezwykle istotnym ze względu na fakt, że mieszka tam duża mniejszość słoweńska. Narodowcy odnoszą tam zawsze niemałe sukcesy, ponieważ mają stałego wroga, którego obecność mobilizuje ich do działania. KHD przeprowadziła na przykład kilka kampanii zmierzających do ograniczenia praw mniejszości. Obok KHD w Karyntii działa jeszcze Kärtner Abwehrkämpferbund. Omawiając zjawisko austriackiej skrajnej prawicy wspomnieć należy o niektórych młodzieżowych organizacjach sportowych i kulturalnych, takich jak ÖTB (Österreichischer Turnerbund - Austriacki Związek Gimnastyczny, zdelegalizowany na początku lat 90.), Turnvater Jahn, ÖLM (Österreichische Landsmannschaft - Austriacka Drużyna Krajowa). Verein Dichterstein Offenkusen znany jest z kultu nacjonalistycznych i rasistowskich poetów. Liste Kritischer Studenten koncentrowała się na sprzeciwie z pozycji szowinistycznych wobec przystąpienia Austrii do Unii Europejskiej.
Nie bez znaczenia są ugrupowania kombatanckie: Kameradenschaft, skupiająca byłych żołnierzy Waffen-SS oraz Wohlfahrtsvereinigung der Glasenbacher - do której należą przestępcy wojenni, byli więźniowe amerykańskiego obozu w Salzburgu. Hans Lukesch, przewodniczący tej ostatniej kandydował w 1991 roku do parlamentu z ramienia FPÖ. Austriackie ugrupowania neofaszystowskie prowadzą stałą współpracę. W pierwszej połowie lat 90. ważną rolę na polu integracji międzyorganizacyjnej odgrywało czasopismo "Aula", wydawane przez Arbeitsgemeischaft Freiheitlicher Akademikerverbände i stanowiące pomost pomiędzy FPÖ a innymi grupami skrajnie prawicowymi. W roku 1995 periodyk został zlikwidowany nakazem sądowym, lecz w jego miejsce jesienią tego samego roku ukazał się pierwszy numer "Junge Freiheit" ("Młoda Wolność"). Z kolei AFP (Arbeitsgemeinschaft für Demokratische Politik - Wspólnota Pracy na rzecz Polityki Demokratycznej) organizuje coroczne zjazdy neofaszystów. Spotkania te mają charakter szkoleniowy i odbywają się w celu wzajemnej wymiany myśli, materiałów propagandowych itp. Z AFP związane jest czasopismo "Fakten", którego wydawca - Horst Jakob Rosenkrantz startował w 1990 roku w wyborach lokalnych w Wiedniu, jednak jego kandydaturę wstrzymano po zarzuceniu mu poglądów neonazistowskich. Lepiej powiodło się Barbarze Rosenkrantz, jego żonie, która w roku 1993 została wybrana do parlamentu Dolnej Austrii z listy FPÖ. Jak wynika z powyższych faktów, Freiheitliche Partei Österreichs nie znajduje się w próżni i nie izoluje się od pozostałych ugrupowań skrajnie prawicowych. Zdolność nawiązania kontaktu z tak wieloma środowiskami, od konserwatystów po weteranów SS, stanowi jeden z istotniejszych czynników, jakie zaważyły o sukcesie partii Haidera. Czas przybliżyć nieco postać przewodniczącego FPÖ. Urodzony w 1950 roku w Bad Goisern (Górna Austria) polityk, poglądy faszystowskie wyniósł z domu. Jego ojciec, Robert Haider, należał od 1929 roku do Hitler Jugend, następnie do SA i NSDAP. W 1934 roku brał udział w nazistowskiej rebelii w Austrii; zamieszany był wówczas w zabicie policjanta. Po wojnie, w 1948 roku wstąpił do VdU, a następnie do FPÖ. Żona Roberta, Dorothea, pełniła w czasach III Rzeszy kierownicze funkcje w Bund Deutscher Mädel. Pierwszą organizacją, do jakiej należał Jörg Haider jeszcze w okresie szkoły średniej, był wspomniany wyżej Österreichischer Turnerbund. W czasie studiów należał do korporacji studenckiej "Albia" w Bad Ischl. W latach 1970-1976 pełnił rozmaite funkcje w FPÖ, by w roku 1976 objąć stanowisko sekretarza tej partii w Karyntii. Od tamtej chwili do dziś związany jest z tym Piemontem austriackiego neofaszyzmu. W latach 1979-1983 zasiadał w parlamencie, w okresie 1982-1983 wydawał gazetę "Kärtner Nachrichten" będącą organem FPÖ w Karyntii. Funkcję przewodniczącego partii, którą powierzono mu w roku 1986, pełnił do 2000 roku. Rok 1989 przyniósł Haiderowi stanowisko premiera Karyntii (pełnił je do 1991, kiedy usunięty został przez tamtejszy parlament). W roku 1992 został liderem koła parlamentarnego FPÖ, natomiast w roku następnym zainicjował przeprowadzenie referendum pod hasłem Österreich zuerst (Najpierw Austria). Wzięło w nim udział 417 tysięcy obywateli, a jego głównym tematem była kwestia ograniczenia napływu obcokrajowców. Haider nie kryje swego przywiązania do narodowego socjalizmu i tradycji III Rzeszy.
W 1995 roku, na przykład, brał udział w zjeździe weteranów Waffen-SS mówiąc, iż jest szczęśliwy, że żyją jeszcze porządni ludzie wierni swoim przekonaniom. Jak większość współczesnych faszystów w Europie Zachodniej głosi poglądy negacjonistyczne, pomniejszając lub wręcz kwestionując zbrodnie hitleryzmu. W 1990 roku stwierdził, że żołnierze Wehrmachtu i Waffen-SS walczyli w czasie II wojny światowej o wolność i demokrację w Europie, pięć lat później obozy koncentracyjne określił mianem obozów karnych. FPÖ, jak inne ugrupowania prawicowe, propaguje surowe zasady obyczajowe. Haider zaangażowany jest, szczególnie od 1996 roku, w kampanię zmierzającą do dyskryminacji homoseksualistów. Poglądy, jakie głosi, nie znajdują jednak odzwierciedlenia w jego życiu prywatnym. Homoseksualizm lidera austriackich neofaszystów nie stanowi tajemnicy w środowisku gejowskim3). Haiderowi zarzuca się również zażywanie kokainy4). Jaka będzie przyszłość Austrii i jakie znaczenie może mieć objęcie władzy przez skrajną prawicę? Adam Krzemiński na łamach "Polityki" patrzy na casus Austrii w sposób szalenie "pragmatyczny", lekceważąc, jak się zdaje, powagę sytuacji: W oczach ideologów polityki postmodernistycznej Austria jest ofiarą odruchu Pawłowa tradycyjnej lewicy, która anachronicznym antyfaszyzmem chce walczyć z faktycznie nie istniejącym faszyzmem5). Nikt, oczywiście, nie twierdzi, że powstaną tam obozy koncentracyjne, będą miały miejsce masowe deportacje lub czystki etniczne. Haider nie jest drugim Hitlerem, a FPÖ nowym wcieleniem NSDAP. Jörg Haider zobowiązany został do przestrzegania zasad demokracji oraz poszanowania prawa. Unia Europejska oddelegowała do Wiednia troje mędrców - Martti Ahtisaari, Jochena Froweina, Marcelino Oreja, których zadanie polegało na sporządzeniu raportu o charakterze polityki realizowanej przez FPÖ, który przyczynił się do zniesienia restrykcji UE wobec Austrii. Andreas Mölzer, jeden z czołowych polityków FPÖ, porównał mędrców do kapłanów, przed którymi sądzono Chrystusa. Robił w ten sposób aluzję do światowego spisku żydowskiego atakującego jego ojczyznę6). Mamy tu do czynienia z typowym dla austriackiej skrajnej prawicy językiem, stroniącym od sformułowań dosłownych. Tamtejsza propaganda unika jawnego antysemityzmu czy rasizmu. Nie mówi się zatem o ochronie narodu i rasy (Volk, Rasse), ale kultury (Kultur), krytykując jednocześnie społeczeństwo wielokulturowe.
Wrogiem numer jeden zajmującym, w dużej mierze, miejsce przeznaczone w ideologii III Rzeszy dla Żydów, są obecnie imigranci (według sondaży z 1995 roku 24 % Austriaków nie chciałoby mieć sąsiada Żyda, 42 % - Cygana, 39 % - Turka, 31 % - Chorwata7). Haider i jego towarzysze starają się być teraz szczególnie ostrożni, zależy im bowiem na uciszeniu szumu, jaki słychać było w Europie na początku roku. Dreszcz oburzenia wstrząsający kontynentem przed paroma miesiącami rzeczywiście słabnie, bo też, jak wykazał w cytowanym artykule Adam Krzemiński, nie tylko o kwestie ideologiczne, lecz przede wszystkim polityczno-gospodarcze tu chodzi8). Nie wszystkim zależało na rugowaniu Austrii z rodziny krajów europejskich. Tymczasem realne zagrożenie płynące z objęcia władzy przez Haidera jest duże, lecz prawdopodobnie rozłoży się na raty. Jak powiedziano, nie dojdzie - zapewne - do przełomowych zmian, jednak sytuacji nie wolno lekceważyć. Spodziewać się można wytworzenia nowej atmosfery wokół kwestii takich, jak stosunek do przeszłości (pomniejszanie i negacja zbrodni hitleryzmu), ograniczanie praw mniejszości narodowych, blokowanie rozszerzenia Unii Europejskiej, wreszcie zamknięcie granic przed obcokrajowcami. Sukces, jaki odniosła FPÖ - będąca, jak wykazałem, partią o ewidentnie neofaszystowskim charakterze - przyczyni się zapewne do poprawienia kondycji innych ugrupowań o podobnym obliczu, zarówno w Austrii, jak i w innych krajach.
3.3
Faszyzm w Norwegii
24 grudnia 1988 roku w Oslo został założony ruch narodowosocjalistyczny ZORN88.podczas tego zebrania ustalono status organizacji i jej strukturę. Inicjatorem spotkania był Erik Rune Hansen. Erik Rune należy do pokolenia powojennego; nie był członkiem Nasjonal Samling (partia Vidkuna Quislinga), jego rodzina nie miała też nic wspólnego z tą partią. Ojciec należał do Milorg, paramilitarnej norweskiej organizacji związanej z MI5 podczas drugiej wojny światowej, dziadek Erika był jednym z liderów kontrwywiadu tej organizacji. Erik Rune utrzymywał kontakt z licznymi norweskimi i międzynarodowymi grupami narodowosocjalistycznymi.
Przy współpracy z Alexandrem Lange i wieloma innymi udało się zapoczątkować nowy etap w historii Narodowego Socjalizmu w Norwegii. Konsekwencją współpracy było założenie Nasjonal Ungdomsfylking Nordic Ungdomsorganisasion. Nieco później powstały Norsk Front i Nasjonal Folkeparti. W tym czasie powstał ZORN88. Stał się rdzeniem skupiającym młodych Narodowych Socjalistów uczących się z doświadczeń starszych weteranów.
Chaos i brak kompetencji w szeregach Norsk Front i Nasjonal Folkeparti spowodował, że niektórzy działacze postanowili stworzyć prawdziwą narodowosocjalistyczną organizację opartą na ZORN88. Przeprowadzono wiele prób reorganizacji, ale żadna nie przyniosła spodziewanych rezultatów. Ruch patriotyczny nie mógł oczyścić się z pospolitego i prymitywnego rasizmu czy przemocy. Erik Rune obawiał się, że może stać się to przyczyną rozpadu ZORN88 i do rozmów zaprosił jedynie wybranych narodowych socjalistów. Utworzona została organizacja, której korzenie sięgają prawdziwego i szlachetnego narodowego socjalizmu. Nazwa ZORN88, została zmieniona na Norges Nasjonalsosialistiske Bevegelse (Norweski Ruch Narodowosocjalistyczny),wniesiono także poprawki do statusu z 1988 roku.
Jakie wartości propaguje NNSB.
Narodowy Socjalizm nie jest statycznym politycznym terminem, lecz idea która jest i będzie funkcjonowała niezależnie od wydarzeń politycznych i innych zjawisk. Jest to nowa rewolucyjna droga, inne spojrzenie na świat w którym człowiek jest częścią wszechświata. Nie reprezentujemy interesów żadnej pojedynczej klasy społecznej, jak czyni to komunizm, nie jesteśmy konserwatystami, nie pragniemy kopiować przeszłości. Nie chcemy bratobójczych walk, którym jedynym rezultatem jest wyniszczenie narodów. Jesteśmy przeciwni systemowi, który stworzyły obecnie panujące w naszym kraju partie polityczne, walczymy o prawo naszych mieszkańców do pracy za godziwą płace, umożliwiającą utrzymanie rodziny. Sprzeciwiamy się eksmisjom na bruk. Pragniemy by nasze dzieci żyły w środowisku wolnym od narkotyków, przestępczości i nadużyć państwa. Zależy nam na ochronie środowiska naturalnego i zachowaniu jego skarbów.
Reprezentujemy trzecią drogę - jedyną alternatywę dla starych i nieudolnych systemów...
Narodowy Socjalizm to polityczne odzwierciedlenie fundamentalnych praw rządzących życiem. Buduje go uwielbienie wobec dziel natury, szacunek dla mądrości, siły i porządku w niej panujących. Wszystkie elementy życia tworzą wspaniałą całość, losy poszczególnych jednostek budują wieczność. Ten sposób oceny rzeczywistości jest charakterystyczny dla naszego ruchu we wszystkich aspektach życia, polityce, ekonomii, religii. Narodowosocjalistyczny filozof Savitri Devi Mukherji wyraził się w ten sposób:
„zasadnicza idea Narodowego Socjalizmu wykracza daleko poza granice Niemiec i naszą epokę, nawet poza rasę aryjską, rozprzestrzenia się na całą ludzkość w całej jej historii. W konsekwencji reprezentuje tę tajemniczą wiedzę, którą odnajdujemy w dziełach natury, bezosobową mądrość i siłę żyjącą daleko w pierwotnej puszczy, w głębinach oceanów i w najodleglejszych sferach kosmosu. Adolf Hitler ogromnie zasłużył się - nie tylko potrafił dotrzeć do źródeł tej boskiej wiedzy, ale także wcielić ją w życie zupełnie nowy system polityczny”. Świat stanie się miejscem dla szczęśliwych ludzi, jeśli wszyscy zaczną myśleć kategoriami Narodowego Socjalizmu.
3.4
Podsumowanie
Zatrzymując się w pół drogi liberałowie i demokraci opisują narodowy socjalizm jako przypadek w nowożytnej historii. Mówią nam, że zachodnia demokracja jest teraz zabezpieczona przed faszyzmem. Z drugiej strony marksiści zwykli mawiać, że społeczno-ekonomiczne warunki, na których bazuje faszyzm wciąż istnieją, narażając świat na nowy faszyzm. Myślę, że ten ostatni wniosek jest słuszny, ale z innych przyczyn. Podczas gdy marksiści obwiniają za faszyzm kapitalizm, wolnościowy pokazują, że faszyzm jest skrajnym typem etatyzmu, anty kapitalizmu.
Faszystowska groźba ma według mnie trzy wymiary:
Wydaje się możliwe, że ciągły kryzys mieszanych gospodarek zachodnich doprowadzi do sytuacji, w której "dobry faszyzm", jak nazwa³ go John T. Flynn, przekształci się w prawdziwie totalitarny faszyzm. Z ekonomicznej teorii libertarianizmu wiemy, że gospodarka mieszana jest ze swej istoty niestabilna. Doświadczenie faszyzmu uczy nas, by nie pokładać zbyt dużej wiary w to, że wraz z kryzysem etatyzmu ludzie uświadomią sobie jedyne prawdziwe długofalowe rozwiązanie, tj. wolnościową rewolucję. Niestety, jest bardzo prawdopodobne, że będą oni dążyć do bardziej etatystycznych krótkoterminowych rozwiązań - faszyzmu lub, czasami, komunizmu.
Drugim wymiarem dzisiejszej faszystowskiej groźby jest faszyzm Trzeciego Świata. Jego wyszkoleni przez kolonialne władze w etatystycznej gospodarce przywódcy wydają się myśleć jedynie o dwóch możliwych strukturach społecznych: komunizmie i faszyzmie. Co bardziej komplikuje sprawę, to fakt, że faszyzm Trzeciego Świata jest czasem powiązany z rzekomo "kapitalistycznymi" ideami i że czołowa rzekomo "kapitalistyczna" siła, Stany Zjednoczone, popiera wiele faszystowskich rządów w Trzecim Świecie. Oznacza to, że rzeczywiste rozwiązanie problemów nędzy, głodu i opresji nie może być widziane przez przeciętnych ludzi z Trzeciego Świata.
Po trzecie, muszę to teraz dodać, wydaje się prawdopodobne, że upadek wschodniego państwowego komunizmu doprowadzi do faszyzmu. Blok wschodni został zmieciony niestety nie przez ludową rewolucję, ale przez mądrzejszych i bardziej nacjonalistycznie nastawionych administratorów. Tak więc etatystyczna ideologia pozostała nienaruszona. Niektóre ograniczenia nakładane na władzę państwową przez ideologię komunizmu zostały zniesione, na przykład kilka nowych "narodów", które oderwały się od ZSRR uciska teraz swe mniejszości bardziej niż przedtem.
Co za tym idzie, faszyzm nie jest dziś mniej niebezpieczny, niż w latach dwudziestych i trzydziestych. Jaki zatem wniosek możemy wyciągnąć z faszystowskiego doświadczenia? Według mnie do wyciągnięcia są cztery główne wnioski.
Pierwszy wniosek, jaki wolnoociowcy powinni wyciągnąć z faszystowskiego doświadczenia najlepiej sformułować w postaci paradoksu. Z jednej strony naszą strategią nie może być sekciarski puryzm. Prawdopodobnie nie uda się nam zbudować całkowicie wolnego świata, ale musi udać się nam obrona następnej w kolejności dobrej rzeczy - swobód obywatelskich. Nie powinniśmy bać się formować koalicji z każdym chcącym bronić tych wolności - konserwatystami, liberałami, socjaldemokratami czy kimkolwiek innym. Naiwną rzeczą jest myśleć, że możemy zyskać na załamaniu się gospodarczego czy politycznego porządku liberalnych demokracji i mieszanych gospodarek. Z takiego załamania korzystają jedynie faszyści i niekiedy komuniści - ponieważ ludzie nie są gotowi zaakceptować wolnościowego rozwiązania. Nasza jedyna szansa leży w zabezpieczeniu i pewności swobód obywatelskich, pozwalających nam edukować ludzi i propagować nasze poglądy.
Z drugiej strony nasza strategia nie może polegać na tanim kompromisie. Musimy być radykalni, by pokazywać, że libertarianizm jest czymś odmiennym. Powinniśmy pomóc ludziom uświadomić sobie, że libertarianizm nie jest tylko środkiem zastępczym, ale może on ulepszyć całą strukturę społeczeństwa. Największym błędem liberałów z początku XX wieku było to, że utracili swoją utopijną wizję zawierając pokój z istniejącą władzą, i właścicielami niesprawiedliwie zdobytego majątku. Jeśli na przykład nie nakreślimy jasnej granicy pomiędzy libertarianizmem a reaganizmem i thatcheryzmem, nie możemy dziwić się, gdy ludzie odwrócą się do nas plecami. Jest dla mnie oczywiste, że jeśli zawrzemy pokój ze status quo, to jest jeśli zaangażujemy się w głupie polityczne wojny pomiędzy niczym nie różniącymi się od siebie partiami i kandydatami, nie będziemy mieć żadnej szansy zmienienia czegokolwiek na lepsze.
Kolejnym wnioskiem jest to, że nie wolno nam, w ¿żadnych okolicznościach, oddzielać idei praw własności, wolności gospodarczej i swobód obywatelskich. Oddzielenie praw własności od wolności gospodarczej prowadzi do faszystowskiego "socjalizmu właścicieli". Oddzielenie wolności gospodarczej od swobód obywatelskich wywołuje wrażenie, że liberalizm nie ma nic wspólnego z codziennym i uczuciowym życiem wspólnoty. Wolnoociowcy nie bronią praw własności jako takich, ale jako część całego spektrum swobód obywatelskich. Rzekoma ochrona praw własności w kraju, gdzie żydzi, homoseksualiści, nonkonformiści i wszyscy krytycy rządu są nękani, więzieni i mordowani, jest nic nie warta. Prawa własności nie oparte na fundamentalnej zasadzie samo posiadania, to jest samostanowienia jednostki, nie mógł być uznawane za rzeczywiste prawa własności.
Myślę, że oczywistym wnioskiem z faszystowskiego doświadczenia jest to, że potrzebujemy praktycznego programu pomocy ludziom zubożałym w wyniku działania państwa. Jeśli jest milionowe bezrobocie, nic nie daje mówienie bezrobotnym, że po zniesieniu regulacji rynku na dłuższą metę będzie lepiej. Oni są w potrzebie teraz - i poprą każdego etatystycznego, komunistycznego czy faszystowskiego, przywódcę obiecującego krótkoterminowy program. Przez działający wolnościowy program pomocy nie rozumiem tu oczywiście programu rządowego
Ostatni wniosek stanowi prawdopodobnie, jak to widzę, największe wyzwanie dla wolnoociowców. Musimy wywołać wśród ludzi powszechną solidarność. Mówienie, że samolubstwo doprowadzi do sytuacji, w której każdy uświadomi sobie, że wolność jest najlepszą organizacją społeczeństwa, zapewniając każdemu największe szanse osiągania jego celów, jest bardzo nierealistyczne. Każda jednostka działająca w samolubny sposób próbuje maksymalizować zyski w istniejących warunkach. Wyobrażona przyszła wolność nie daje żadnej uciechy, gdy przychodzi jej konkurować z horrorem więzienia i tortur za niepodporządkowanie się totalitarnym rządom. Na przykład, dlaczego nauczyciel nie ma uczyć dzieci, że żydzi, Murzyni, Biali czy ktokolwiek inny to niższe stworzenia, jeśli każe się mu tak robić pod groźbą uwięzienia lub nawet śmierci, jeśliby odmówił? Siła do opierania się przychodzi jedynie z umiłowania prawdy, sprawiedliwości, ludzkości, które to umiłowanie nazywam "powszechną solidarnością". Osoba bez umiłowania tych rzeczy zawsze uzna, że koszty opozycji przekraczają korzyści. Nie mówię, że samolubstwo nie jest cnotą - ale wolnościowiec potrzebuje dwu cnót - samolubstwa i umiłowania sprawiedliwości. A ponieważ cnoty te nie harmonizują ze sobą, każdy wolnościowiec ma wewnętrzny problem.
Zakończenie
Przez ostatnie 60 lat dyskusje na temat faszyzmu skupiały się raczej na próbach wytłumaczenia tego, jak mogło dojść do nazistowskich zbrodni. Z góry przyjętym założeniem było więc utożsamienie faszyzmu z narodowym socjalizmem i wszelkimi jego potwornościami, tymczasem uczciwa dyskusja nad tym zjawiskiem jest dziś szczególnie potrzebna. Pisaliśmy już, że rasizm i eugenika obce były faszyzmowi. Dodajmy jeszcze, że nie były wtedy nawet czymś specyficznie niemieckim - wynikały raczej ze szczególnego ducha epoki. Pamiętajmy, że teoretyczne podstawy pod teorie rasistowskie położyli głównie antropolodzy i biolodzy anglosascy. W tych samych latach, w których powstawało państwo Hitlera, w “Ojczyźnie Demokracji” lokalne władze stanowe często wprowadzały prawa podobne do Ustaw Norymberskich, zaś “hodowanie” doskonałej rasy, polegające na sterylizacji osób chorych i kalekich miało miejsce zarówno w Stanach Zjednoczonych czy w Kanadzie, jak i w socjaldemokratycznej Szwecji, czy nieco później w komunistycznej Czechosłowacji. Oczywiście forma jaką te akcje przyjęły w Trzeciej Rzeszy była najbardziej drastyczna, nie zmienia to jednak faktu, że eugenika i rasizm nie były praktyką ograniczoną tylko do nazizmu, a wiązanie jej z faszyzmem jest już oczywistym absurdem. Przypomnijmy też, za Gustawem Herlingiem Grudzińskim, że faszystowski reżim, wbrew temu co mówi na jego temat liberalna propaganda, był stosunkowo łagodny. Liczba zabitych we Włoszech, w latach 1923-1943, wyniosła około 300. Opozycjoniści, jak na przykład Croce, mogli wydawać własne, krytyczne wobec reżimu pisma. We Włoszech przez cały ten okres działał parlament, który nie był znaną nam z PRL-u “maszynką do głosowania”. Osoby, które jak Curzio Malaparte, naraziły się reżimowi swoim pisarstwem, po “odsiadce” w więzieniu wracały na polityczne salony, gdzie mogły służyć idei faszyzmu. Herling Grudziński przypomina, że poparcie dla władzy Mussoliniego sięgało 90%. Zauważmy jeszcze, że to właśnie faszystowscy dyktatorzy w Hiszpanii i we Włoszech wcielili w życie wyrosłą z katolickiej nauki społecznej ideę korporacjonizmu. To właśnie w państwach faszystowskich udało się powstrzymać upadek instytucji rodziny i odwrócić katastrofalne dla Europy tendencje demograficzne. Faszyzm, który jak pokazaliśmy, był przede wszystkim zjawiskiem duchowym, a nie politycznym, czynił wyłom w materialistycznej kulturze, która odsunęła od ludzi wszelkie egzystencjalne pytania. Wrogi niszczącej chrześcijaństwo liberalnej cywilizacji, sam był dla chrześcijaństwa (prawdopodobnie) znacznie mniej groźny. Czy miał on szansę stania się zaczynem “Nowego Średniowiecza”, czy też, podobnie jak komunizm, skazany był na kapitulację, dziś się już nie dowiemy. Przykład Hiszpanii karze nam uznać za bardziej prawdopodobną raczej tą drugą możliwość.
Dziś, gdy coraz częściej zwraca się uwagę na to, że istotą faszyzmu był styl, a nie ustrój czy ideologia, warto może przypomnieć jak na początku 1939 roku określał go polski pisarz Ferdynand Goetel w swej książce “Pod znakiem faszyzmu”: “Dziś gdy faszyzm porósł już w teorię, coraz częściej, coraz powszechniej popełnia się błąd, biorąc jego przejawy wtórne czy uboczne za czysto faszystowską monetę. Gra prowadzona przez przeciwników faszyzmu na platformach takich, jak rasizm, totalizm, dyktatura, przysłania ludziom chwiejnym zasadniczą prawdę, że faszyzm jest przede wszystkim postawą psychiczną, napięciem woli, wzmożeniem aktywności, uzdolnieniem wewnętrznym do ofiar i wysiłków, jednym słowem tym, co nazywamy heroicznym stosunkiem do życia. Tylko ta jego właściwość jest autentyczna i nie dająca się zastąpić niczym innym. Tylko ta jest miarodajna. I tylko ta najbardziej ogólnoludzka.”. Ciekawe, że ocena, której dokonał nie politolog czy socjolog, a patrzący na faszyzm “z boku” literat pozostaje z perspektywy 60 lat chyba najbardziej trafna.
Na zakończenie zauważmy, że u schyłku dwudziestego wieku antyfaszyzm stał się dominującą ideologią. Jej ostrze wymierzone jest głównie przeciw tym, którzy walczą o odbudowę tradycyjnych wartości, bądź o ocalenie ich tam, gdzie jest to jeszcze możliwe. Tak więc, choć może się to wydawać śmieszne, zrozumienie istoty faszyzmu, dla ludzi toczących ideowe boje, ma też ogromne znaczenie praktyczne.
Literatura:
Armin Mohler - „Der faschistische still”
S. Sierpowski - „Faszyzm we Włoszech“
D.M. Smith - Mussolini
Richard Grunberger - „Historia społeczna Trzeciej Rzeszy”
Magazyn OBYWATEL - polityka, społeczeństwo, ekologia
Witryna internetowa „Moleficium/Wolfschanze
27