Mikołaj Pedrycz

Nr indeksu 214 149

WSPÓŁCZESNE FUNDAMENTALIZMY RELIGIJNE

1. Definicje fundamentalizmu (przytaczane przez B. Tibiego):

- „antymodernistyczna religijność”

- „renesans religijności”

- „radykalno - patriarchalny ruch protestu”

Definicje te poddane są krytyce ze względu na to, iż redukują zjawisko fundamentalizmu wyłącznie do wymiaru religijnego, tymczasem jest to zjawisko o charakterze polityczno - społecznym. Właściwsza jest więc definicja fundamentalizmu:

- „bunt skierowany przeciwko zsekularyzowanemu państwu świeckiemu” - wynika z niej jasno, iż fundamentalizm jest ideologią, której źródłem jest upolitycznienie religijności.

2. Cechy charakterystyczne fundamentalizmu:

- misyjny charakter - jego zwolennicy podzielają przekonanie o wyższości swojej religii i systemu na niej opartego nad innymi, dążą więc do tego, aby objął on możliwie jak największą liczbę wyznawców zamieszkujących jak największe terytoria. Stąd bierze się również częste wśród fundamentalistów usprawiedliwienie wojny jako metody realizacji swej misji

- oparcie swych działań na dogmatach - fundamentaliści wierzą w istnienie „prawdy obiektywnej”, która nie może być poddana krytyce. Jej źródłem jest religia, a skonkretyzowana została w świętych księgach religijnych (jak np. Koran dla Islamu). Istnieje jednak pogląd mówiący, że aby taka księga stała się inspiracją dla fundamentalistów konieczna jest odpowiednia jej interpretacja, której fundamentaliści dokonują najczęściej sami na użytek własnej ideologii.

- odrzucenie instytucji państwa świeckiego - nie chodzi tu o sprzeciw wobec zasady rozdziału religii od państwa (tę bowiem fundamentaliści zdecydowanie negują). Odrzucenie to objawia się w dążeniu do tego aby wszelkie zinstytucjonalizowane dziedziny życia społecznego, np. szkolnictwo, sądownictwo, były oparte na normach religijnych.

3. Fundamentalizm a „Zachód”

Wszystkie wcześniej opisane charakterystyczne cechy fundamentalizmu w sposób oczywisty negują wartości zachodnie. Wg. niemieckiego uczonego Jurgena Habermasa należą do nich zwłaszcza:

1. indywidualizm

2. prawo do krytyki

3. autonomia działania

Fundamentaliści zdecydowanie odrzucają wszystkie trzy zasady: w fundamentalizmie jednostka jest podporządkowana kolektywowi, grupie, nie ma więc miejsca na autonomiczne, indywidualne działania.

Prawo do krytyki jest ograniczone ze względu na to iż nie można krytykować tego co jest święte, prawdy objawionej - a za taką fundamentaliści uważają swoją ideologię.

Ponadto opisany wcześniej sprzeciw fundamentalistów wobec zsekularyzowanego państwa świeckiego również można odbierać jako sprzeciw wobec Zachodu, gdyż takie państwo wraz ze swymi instytucjami jest wytworem zachodniej, oświeceniowej myśli politycznej.

Sprzeciw wobec Zachodu nie oznacza jednakże całkowitej izolacji od państw Europy czy Ameryki Płn. Przeciwnie - są aspekty w których dochodzi do współpracy między fundamentalistami a przedstawicielami Zachodu. Najważniejsze w tej kwestii są dwie dziedziny:

- nauka i technika - zwolennicy fundamentalizmu pragną mieć jak najszerszy dostęp do najnowszych, a więc zachodnich, technologii i dążą do ich posiadania. Nie mają oporów przed wykorzystywaniem ich w walce.

Odrzucają przy tym powszechny na zachodzie pogląd, mówiący iż rozwój technologiczny państwa jest zależny od rozwoju społecznego tj. sekularyzacji państwa.

- konflikty w krajach, gdzie popularne są fundamentalistyczne poglądy - fundamentaliści popierają (lub przynajmniej powstrzymują się od utrudniania im zadania) często państwa zachodnie w ich konfliktach przeciwko świeckim, antyfundamentalistycznym reżimom w swoich państwach (przykład: iraccy szyici podczas wojny USA z przeciwko Saddamowi Husajnowi w Iraku w 2003r.)

4. Metody działania fundamentalistów

- pokojowe głoszenie swych poglądów

- zdobywanie przyczółków w miejscach, które są celem do opanowania

- użycie siły, np. poprzez zamachy, do klasycznych działań zbrojnych na dużą skalę fundamentaliści uciekają się rzadko

Istotne jest, aby pojęcia „fundamentalizm” nie mylić z „terroryzmem”, który jest tylko jedną z metod działania fundamentalistów.

5. Współcześnie występujące fundamentalizmy religijne

1. fundamentalizm islamski - ma zdecydowanie największy zasięg, w niektórych państwach jest oficjalną doktryną państwową (Iran, Sudan). Charakteryzuje go najbardziej radykalna postawa antyzachodnia oraz, pomimo wielu konfliktów wewnętrznych zdolność do współdziałania przeciw wrogowi zewnętrznemu. Ponadto fundamentalizm islamski jako jedyny ma uniwersalny charakter, tj. jego celem jest opanowanie całego świata, podobnie jego zasięg jest w zasadzie ogólnoświatowy (z niewielkimi wyjątkami)

2. fundamentalizm chrześcijański - we współczesnym świecie jego jedyną dającą się sklasyfikować odmianą jest prawosławny fundamentalizm serbski. Jest jednak dyskusyjne czy jest to słuszna klasyfikacja - wydaje się, że agresywne działania Serbów na Bałkanach mają swe podłoże raczej w nacjonalizmie, prawosławna religia jedynie go wzmaga i służy jako dodatkowy element identyfikacji, np. przeciwko bałkańskim muzułmanom.

3. fundamentalizm indyjski - występuje jako reakcje hinduskiej większości na płw. Indyjskim wobec agresywnych działań mniejszości islamskiej. Wiąże się z pojęciem Hindutvy - hinduskości i podobnie jak w przypadku Serbii jest zjawiskiem w zasadzie ograniczonym do jednego państwa, a więc ściśle połączonym z nacjonalizmem.

6. Przeciwdziałanie fundamentalizmowi

- niezwykle ważne jest odpowiednie rozpoznanie i zdefiniowanie problemu, ze względu na ”polityczną poprawnośc” państwa zachodnie mają z tym duży kłopot

- pomoc ekonomiczna dla państw podatnych na fundamentalizm

- asymilacja imigrantów w państwach niefundamentalistycznych

- współpraca z ideologami liberalnych odmian religii fundamentalistycznych

---