Mikroekonomia
1.1 Ekonomia - jest nauką badającą w jaki sposób ludzie wykorzystują zasoby będące w ich dyspozycji w celu zaspokojenia różnorodnych potrzeb materialnych i niematerialnych.
Zasoby, którymi ludzie dysponują są przekształcane w trakcie procesów produkcyjnych w dobra i usługi zaspokajające określone potrzeby. Dążeniem ludzi jest zaspokojenie wszystkich potrzeb w stopniu maksymalnym. Niestety, nie jest to możliwe głównie z racji ograniczoności zasobów. O ile potrzeb może być nieskończenie wiele, o tyle zasoby umożliwiające zaspokojenie tych potrzeb są najczęściej ograniczone. W konsekwencji człowiek musi gospodarować tzn. dokonywać wyborów ekonomicznych - decydować na co przeznaczyć stosunkowo rzadkie zasoby, które są do jego dyspozycji i jakie zasoby zaspokoić. Decyzja gospodarcza posiada zawsze dwa aspekty - pozytywny i negatywny. Aspekt pozytywny oznacza dokonanie wyboru jakie cele gospodarcze będziemy realizować oraz jakie zasoby przeznaczymy na osiągnięcie tych celów. Aspekt negatywny oznacza konieczność realizacji z innych celów, na osiągnięcie których moglibyśmy przeznaczyć posiadane zasoby.
Zasoby - podział :
- zasoby ludzkie -niezwykle istotną cechą kapitału ludzkiego są zdolności człowieka do uczenia się i w konsekwencji do ciągłego rozwijania swej wiedzy. Wiedza ta służy z kolei do coraz bardziej skutecznego wykorzystania i przekształcania zasobów naturalnych i kapitałowych w dobra zaspokajające potrzeby ludzkie
- zasoby naturalne - nie są wytworem pracy ludzi lecz darem natury, aczkolwiek człowiek staje się ich właścicielem i wykorzystuje je dla wytwarzania produktów i usług. Zasoby takie jak ziemia, surowce mineralne i roślinne, woda są często produktami podstawowymi dla wytwarzania wielu towarów finalnych i półproduktów. Zasoby dzielą się na odnawialne i nieodnawialne.
- zasoby kapitałowe - rozumie się najczęściej wszelkie rzeczowe składniki procesów wytwórczych będące wytworem pracy człowieka. Do rzeczowych zasobów należą środki pracy i przedmioty pracy. Środkami pracy są wszelkie maszyny, narzędzia, instalacje przy pomocy których człowiek wytwarza produkty i usługi. Przedmiotami pracy są surowce i półfabrykaty które służą do wyprodukowania danego dobra.

1.2 Rola technologii w działalności gospod.
Wytworzenie produktów lub usług wymaga zastosowania wielu zasobów równocześnie, przy czym każdy produkt potrzebuje odmiennych zasobów. Zasoby konieczne do produkowania jakiegoś dobra muszą być ze sobą w odpowiedni sposób połączone. W przeciwnym wypadku produkt nie zostanie wytworzony. Po to aby wyprodukować dany towar posiadający odpowiednie właściwości konieczna jest wiedza o tym, w jaki sposób i w jakich proporcjach połączyć ze sobą wszystkie elementy w procesie produkcyjnym. Innymi słowy musi znać technologię wytwarzania danego dobra.
Dlatego też ilość i jakość dóbr, które możliwe są do wytworzenia zależą nie tylko od wielkości zasobów, którymi dysponujemy. Zależą one również od dostępnych nam technologii wytwarzania.

1.3 Problem rzadkości w ekonomii
Rzadkość jest wynikiem zależności między zapotrzebowaniem ludzi na dobra (zapotrzebowaniem potencjalnym) a ograniczonymi zdolnościami wytworzenia tych dóbr. Problem rzadkości występuje zawsze, kiedy zapotrzebowanie ludzi na dobra przewyższa możliwości wyprodukowania tych dóbr (niezależnie do tego jak znaczne są możliwości produkcyjne). Wraz z upływem czasu pojawiają się nowe i lepsze technologie produkcji, zwiększają się również zasoby. W rezultacie prawa strona nierówności powiększa się - zwiększają się możliwości wytwarzania większych ilości dóbr. Z drugiej strony jednak wzrasta liczba ludzi, rosną również potrzeby, które każdy chciałby zaspokoić. Tak więc lewa strona nierówności także zwiększa się sprawiając, że problem rzadkości nie znika.
Zapotrzebowanie Zdolności
= ilość dóbr które ludzie > = ilość dóbr, które ludzie
chcieliby posiadać w ciągu roku są zdolni wytworzyć w ciągu roku

1.4 Efekty dokonywania wyborów w działalności gospodarczej
Ograniczoność zasobów oraz nieograniczoność potrzeb, które można zaspokoić przy pomocy dóbr wytworzonym w danym momencie z zasobów będących do dyspozycji stwarzają konieczność dokonywania wyborów. Ludzie muszą dokonywać wyboru - co i jak produkować. Ponieważ nie wszystkie potrzeby można zaspokoić w danym momencie, lub inaczej mówiąc nie jest możliwe wytworzenie tylu dóbr ażeby zaspokoić zapotrzebowanie (potencjalne) wszystkich ludzi pojawia się konieczność dokonywania wyboru tych dóbr, które decydujemy się wytworzyć i tych, z których wytwarzania rezygnujemy.
Każdemu wyborowi towarzyszą dwa efekty - korzyści i koszty. Równocześnie jednak każde osiągnięcie korzyści oznacza powstanie kosztu alternatywnego (kosztu utraconych korzyści).

1.5 Granica możliwości produkcyjnych. Sposoby przesuwania granicy możliwości produkcyjnych. Rola wyboru między konsumpcją a inwestycjami.
Granica możliwości produkcyjnych - wskazuje na alternatywne kombinacje dwóch grup produktów, które społeczeństwo jest zdolne wytworzyć w ciągu danego okresu czasu wykorzystując do tego w całości i w jak najlepszy sposób posiadane zasoby oraz technologie produkcji.
Dane zasoby 1 roczne możemy przeznaczyć na produkcję dóbr wojskowych lub do wytworzenia dóbr cywilnych. Jeśli wszystkie zasoby przeznaczymy na produkcję dóbr wojskowych, wówczas przy danej technologii ich wytworzenia możemy wyprodukować maksymalną ilość dóbr, równą OG. I odwrotnie wówczas OA.
Możliwe jest oczywiście przeznaczenie częściowe i wówczas OI oraz OH. Takich możliwych kombinacji przeznaczenia zasobów na produkowanie jest bardzo wiele (kombinacje C,D,E, F)

Rysunek 1 / 16

Granica możliwości produkcyjnych oddziela dwa zbiory kombinacji : kombinacje osiągalne i nieosiągalne przy danej technologii.
Wyborów można dokonywać jedynie w ramach kombinacji osiągalnych, przy czym punkty AE wszystkie maksymalne kombinacje produkcji dwóch dóbr.
Jeśli z jakich powodów nie wykorzystujemy wszystkich zasobów, którymi możemy dysponować w danym momencie, wówczas wykorzystamy jedynie kombinację dóbr M, która jest gorsza od jakiejkolwiek kombinacji leżącej na krzywej AE. Z takimi sytuacjami spotykamy się w okresach kryzysów gosp. (np. bezrobocie) są to marnotrawstwa części zasobów.

Rys. 2a / 17

Z drugiej strony granicy znajdują się p. N, które wskazują na wielkości produkcji nieosiągalne przy danej wielkości zasobów i danej technologii. W dłuższym okresie czasu kombinacje nieosiągalne mogą stać się osiągalnymi. Dzieje się to w rezultacie wprowadzenia postępu technicznego organizacyjnego do procesów gospodarowania. Równocześnie zwiększają się zasoby kapitału i siły roboczej.

Nowe technologie, wzrost zasobów kapitału rzeczowego i ludzkiego są głównymi czynnikami wzrostu gospodarczego. W wyniku wzrostu następuje przesuwanie się w górę granicy możliwości produkcyjnych.
Postęp technologiczny i organizacyjny pozwala na bardziej intensywne wykorzystanie danych zasobów. Jest to intensywna droga wzrostu gospodarczego.
Wzrost gospodarczy (przesunięcie w górę granicy możliwości produkcyjnych) można osiągnąć również na drodze ekstensywnej, tzn. w wyniku zwiększenia ilości dostępnych zasobów przy wykorzystaniu dotychczasowej technologii produkcji. Możliwości są bardzo ograniczone.
Wprowadzenie postępu technicznego do gospodarki związane jest z koniecznością dokonywania wyboru między konsumpcją a inwestycjami. Postęp techniczny wymaga nakładów na badania naukowe oraz eksperymenty produkcyjne. Nowe technologie muszą być następnie wprowadzane do produkcji przez coraz większą ilość przedsiębiorstw, co powoduje że przeznaczają duże ilości kapitału na zakup maszyn, narzędzi.
Przeznaczenie większych środków na dobra kapitałowe oznacza, że w danym momencie mniej zasobów można przeznaczyć na konsumpcję. Jednakże w następnym okresie poczynione inwestycje kapitałowe zwiększają zdolności wytwórcze i pozwalają na produkowanie większych ilości zarówno dóbr kapitałowych jak i konsumpcyjnych.


1.7 Zasada malejących korzyści marginalnych.
Istnieje pewna prawidłowość z której wynika, że im większy jest poziom działalności gospodarczej tym mniejsze są korzyści marginalne osiągane z tej działalności.
Wraz ze wzrostem rozmiarów konsumpcji maleją korzyści osiągane ze zwiększania konsumpcji o dodatkową jednostkę - maleją korzyści marginalne.
Zasada malejących korzyści marginalnych oznacza, iż przy bardzo wysokim poziomie konsumpcji korzyści marginalne będą wynosiły zero. Jest to punkt w którym korzyści całkowite z konsumpcji żywności przestają wzrastać. W punkcie tym osiągamy maksymalne korzyści z konsumpcji. Zasada malejących korzyści marginalnych jest odwracalna : ponieważ korzyści marginalne są mniejsze przy wyższym poziomie działalności dlatego przy niższym poziomie działalności korzyści marginalne są większe.
Krzywa korzyści całkowitych (zadowolenia z konsumpcji) rośnie wraz ze wzrostem ilości konsumowanej żywności. Wzrost korzyści całkowitych jest jednak coraz wolniejszy a po osiągnięciu odpowiednio wysokich rozmiarów konsumpcji korzyści całkowite przestają wzrastać.
Rysunek 4 /24

1.8 Zasada rosnących kosztów marginalnych.
Zjawisko malejących korzyści marginalnych jest ściśle związane ze zjawiskiem rosnących kosztów marginalnych.
Przy danym dochodzie pieniężnym, który dysponuje konsument w ciągu tygodnia, przeznaczenie coraz większej części dochodu na zakup odzieży oznacza, iż musimy rezygnować z coraz większej ilości jednostek żywności.
Wraz ze wzrostem konsumpcji odzieży zmniejszają się korzyści marginalne. Równocześnie koszt marginalny konsumpcji odzieży będzie wzrastał. Dzieje się tak dlatego, że koszt marginalny odzieży jest równy korzyściom marginalnym z poświęconej żywności.
Ponieważ zwiększając konsumpcję odzieży rezygnujemy z coraz większej ilości konsumowanej żywności dlatego korzyści marginalne konsumpcji żywności zwiększają się natomiast koszty marginalne konsumpcji odzieży rosną.

1.9 Zasada optymalizacji decyzji.
Każdy podmiot gospodarczy dąży do maksymalizacji korzyści netto ze swej działalności powinien zwiększać ją lub zmniejszać aż do momentu zrównania się korzyści marginalnych z kosztami marginalnymi.

2.1 Model gospodarki rynkowej
Najważniejsze założenia gospodarki rynkowej są następujące:
- model dotyczy g. ryn. w warunkach kapitalizmu tzn w warunkach takiego systemu społ-gospod gdzie większość zasobów jest własnością prywatną,
- gospodarka składa się z dwóch grup podmiotów gospod. - gospodarstw domowych oraz przedsiębiorstw,
- rynek dzieli się na rynek dóbr (konsumpcyjnych i kapitałowych) oraz na rynek zasobów,
- współzależności między podmiotami gospodarczymi

rysunek str 34
Lewa strona wykresu przedstawia gospodarstwa domowe, a prawa przedsiębiorstwa. Są to dwie grupy podmiotów podejmujących decyzje gospodarcze.
Wykres jest uproszczonym modelem gospodarki rynkowej. Bardzo często strumienie wymiany krążą tylko między przedsiębiorstwami lub tylko między gospodarstwami domowymi. Stosunkowo duża część wymiany odbywa się między przedsięb. Jedne przedsięb. sprzedają innym surowce i półfabrykaty służące do dalszej produkcji. Są to tzw. dobra pośrednie. Przedsięb. sprzedają także gotowe produkty gotowe, które nie są przedmiotem dalszego przetwarzania. Jeśli dobra finalne sprzedawane są gosp. domowym mówimy o dobrach konsumpcyjnych, jeśli przedsiębiorstwom to dobrami inwestycyjnymi.
Uproszczony model gospodarki rynkowej wymaga innych jeszcze uzupełnień. Należy określić np. jakiego rodzaju konkurencja dominuje na danym rynku, jakie są motywacje działań przedsiębiorstw i gospodarstwa domowych czy wreszcie należy uwzględnić oddziaływanie państwa na procesy gospodarowania.

2.2 Definicja rynku
Rynek jest miejscem, zorganizowanym zazwyczaj w sensie instytucjonalnym, gdzie dokonują się akty kupna i sprzedaży czynników produkcji oraz wytworzonych dóbr (produktów i usług).
Współczesny rynek jest często bardzo skomplikowany i działanie na nim wymaga specjalistycznej wiedzy. Rynkiem są wydzielone obszary targowisk miejskich, hurtownie produktów spożywczych i przemysłowych, państwowe i prywatne biura pośrednictwa pracy. Podobnie formą rynku są działy ogłoszeń prasowych w gazetach i czasopismach o kupnie i sprzedaży różnych dóbr oraz oferty pracy. Rynkiem są banki, giełdy papierów wartościowych.
Niezależnie od formy każdy rynek charakteryzuje się tym, że odbywające się na nim transakcje kupna - sprzedaży posiadają swoją cenę. Na rynku powstają ceny poszczególnych produktów i usług a także kształtują się relacje cen między nimi. Rynek decyduje o systemie cen.

2.4 Zasoby i strumienie
Zasób to określona ilość produktów, pieniędzy, pracowników itp. w danym momencie czasu.
W ekonomi a zwłaszcza w mikroekonomii posługujemy się raczej pojęciem strumienia dóbr, pieniędzy, zasobów naturalnych, które przepływają między podmiotami gospodarczymi z różną szybkością w określonym czasie. Posługiwanie się kategorią strumienia związane jest z koniecznością uwzględnienia czynnika czasu w analizowaniu zjawisk gospodarczych.
2.5 Prawo popytu rynkowego.
Prawo popytu rynkowego - wraz ze wzrostem ceny produktu zmniejsza się, ceteris paribus, popyt na ten produkt, natomiast wraz ze spadkiem ceny popyt wzrasta.
Między zmianami ceny i zmianami popytu na dane dobro istnieje zależność odwrotna.
W rzeczywistości gospodarczej na popyt wpływają nie tylko ceny ale także inne czynniki takie jak dochód kupujących, ich gusty (upodobania) czy też zjawiska określone mianem efektów naśladowania oraz demonstracji. Zmiany popytu są funkcją równoczesnych zmian wszystkich tych czynników.
Należy pamiętać, że: zmiana ceny dobra powoduje zmiany wielkości popytu wzdłuż danej krzywej popytu oraz krzywa popytu rynkowego przesuwa się nie tylko w rezultacie zmian czynników niecenowych (innych a niżeli cena).

2.6 Czynniki wpływające na rozmiary popytu.
Do najważniejszych czynników niecenowych wpływających na zmiany popytu rynkowego zaliczamy: dochody, gusty i preferencje, ceny dóbr substytucyjnych i komplementarnych, przewidywania cen relatywnych, liczbę ludności, efekty naśladowania i demonstracji.
Dochody konsumentów - zmiany dochodów kupujących przesuwają popyt rynkowy na większość dóbr. Wzrost dochodów przesuwa krzywą popytu w górę. Oznacza to, że przy danej cenie popyt zgłaszany na dane dobro jest większy. Spadek dochodów przesuwa krzywą popytu rynkowego w dół, czyli że przy danej cenie rozmiary popytu na dane dobro są mniejsze.
Gusty i preferencje - każdy z kupujących posiada własne gusty lub preferencje odnoszące się do kupowanych dóbr. Każdy z nas posiada ulubiony kolor i chętniej kupuje tą odzież. Pojawiają się tzw. modne kolory. Wywiera to znaczny wpływ na gusty i preferencje kupujących odzież właśnie w kolorach modnych. W rezultacie popyt rynkowy na modną odzież przesuwa się w górę.
Substytuty - dwa dobra są substytutami jeżeli zmiana ceny (wzrost, spadek) na jeden z produktów, przy niezmienionej cenie drugiego, przesuwa popyt konsumentów w kierunku dobra tańszego. Klasycznym przykładem jest masło i margaryna.
Dobro komplementarne - dwa dobra są komplementarne jeżeli wzrost (spadek) ceny na dane dobro wywołuje spadek (wzrost) popytu na drugie dobro. Wzrost (spadek) ceny mieszkań wpływa na spadek (wzrost) popytu na meble, sprzęt gos. domowego itp.
Przewidywanie cen relatywnych - kupujący może antycypować (wyprzedzać w czasie) zakupy dóbr przewidując znaczące zmiany ich cen. Antycypacja popytu występuje z niezwykłą ostrożnością w okresach długotrwałej i wysokiej inflacji. Kupujący tracą wtedy możliwości zmian cen relatywnych i o ile tylko posiadają jeszcze pewne zdolności dochodowe starają się kupować możliwie jak najszybciej i w zwiększonych często ilościach.
Liczba ludności - zmiany liczby ludności przesuwają krzywą popytu wielu produktów. Wzrost liczby ludności przesuwa krzywą w górę, spadek w dół.
Efekty naśladownictwa i demonstracji - niekiedy ludzie chcą wyróżniać się spośród innych, chcą być podobni do innych, wyposażając swoje mieszkania w podobny sposób. Typowym przykładem naśladownictwa większości jest moda, naśladowanie określonego stylu konsumpcji, np. stylu amerykańskiego, którego symbolami są coca -cola, spodnie tylu jeans oraz hamburger. Innymi zjawiskami wywierającymi na popyt na niektóre produkty są efekty demonstracji, z których najbardziej znane to efekt snobizmu oraz efekt Veblena. Efekt snobizmu występuje wówczas, gdy wielkość popytu na dane dobro zgłaszana przez konsumenta zmienia się w odwrotny sposób w porównaniu do zmian wielkości popytu pozostałych konsumentów.


2.7 Prawo podaży rynkowej
Ilości dóbr oferowane na rynku przez producentów nazywamy podażą. Pomiędzy ilością dostarczanych na rynek produktów i usług a ich cenami istnieje następujące zależność, określana jako prawo podaży:
- wzrost ceny rynkowej produktu prowadzi, ceteris paribus, do wzrostu oferowanych ilości tego produktu. Przy wyższej cenie staje się bardziej korzystna, co skłania producentów do zwiększania ilości swoich produktów oferowanych na rynku.
- spadek ceny produktów wywołuje, ceteris paribus, zmniejszenie oferowanych ilości produktu (produkcja staje się mniej opłacalna ze względu na niższą cenę produktu).

2.8 Czynniki wpływające na rozmiary podaży.
Do najważniejszych czynników, które poza ceną danego produktu mają wpływ na kształcenie się wielkości podaży należą: ceny czynników produkcji, technologia, podatki i subsydia, przewidywania cen oraz ilość przedsiębiorstw w gałęzi.
Ceny czynników produkcji - Wzrost cen wykorzystywanych do produkcji (wzrost płac, opłat za energię, czynszów, wzrost cen surowców, wzrost procentów od pożyczonego kapitału) powoduje, ceteris paribus, przesuwanie się krzywej podaży w górę. W sytuacji spadku cen czynników produkcji krzywa przesuwa się w dół. W pierwszym przypadku produkcja staje się mniej zyskowna i producenci ograniczają ilość oferowanych produktów.
Technologia - w ujęciu statycznym (czyli analizując zjawiska gospodarcze w danym momencie czasu) można przyjąć że technologia produkcji jest dana. W ujęciu dynamicznym kiedy do rozważań wprowadzimy czynnik czasu, należy uwzględnić postęp techniczny polegający na stosowaniu do produkcji nowych, bardziej efektywnych technologii. Nowa technologia obniża koszty wytwarzania jednostki produkcji, co przy danej cenie rynkowej zwiększa zyskowność produkcji. Krzywa podaży przesuwa się w dół, co oznacza większe ilości oferowanych produktów przy jakiejkolwiek danej cenie rynkowej.
Podatki i subsydia - np. podatek od wartości sprzedaży jest traktowany przez producenta jako dodatkowy koszt wytworzenia produktu. Tego rodzaju podatek wpływa niekorzystnie na krzywą podaży przesuwając ją w górę. W podobny sposób, aczkolwiek w przeciwnym kierunku, oddziaływają na podaż subsydia. Subsydia (dopłaty) traktowany jest jako element zmniejszający koszty.
Ilość przedsiębiorstw w gałęzi - wzrost liczby przedsiębiorstw w gałęzi zwiększa ilość oferowanych produktów - krzywa podaży rynkowej przesuwa się w dół. W przypadku zmniejszania się krzywa przesuwa się w górę.

2.9 Popyt, podaż, cena równowagi, mechanizm równowagi
Ilość nabywanych i sprzedawanych produktów i usług zmieniają się w odwrotnych kierunkach w reakcji na zmiany cen: wraz ze wzrostem (spadkiem) ceny produktu popyt na produkt zmniejszają się (rośnie) natomiast podaż zwiększa się (spada). W rezultacie krzywa popytu ma nachylenie negatywne a krzywa podaży ma nachylenie pozytywne. Krzywe te muszą więc spotkać się (przeciąć) w pewnym miejscu - przy pewnej cenie rynkowej.
Cena, przy której rozmiary podaży (ilości oferowane produktu) zrównają się z rozmiarami popytu (ilość produktu, które konsumenci chcą kupić) nosi nazwę ceny równowagi rynkowej. Cena równowagi \"oczyszcza\" rynek z jakiejkolwiek nadwyżki popytu bądź podaży - dlatego nosi ona nazwę ceny czyszczącej rynek (market clearing price).
Przykład ceny równowagi rynkowej:

Rysunek 12/50

Punkt E jest to punkt gdzie nie występuje ani nadwyżka popytu ani nadwyżka podaży.
Na rynku działa mechanizm doprowadzający sytuację rynkową do punktu E (Equilibrium), zwanego punktem równowagi rynkowej. Jeśli dana cena rynkowa różni się od ceny równowagi, wtedy producenci oraz konsumenci są zainteresowani aby zmienić poziom swojej działalności: producenci zwiększają lub zmniejszają ilości produktu oferowane na rynek, konsumenci zwiększają lub zmniejszają ilości produktu które chcą kupić.
Punkt równowagi rynkowej:

Rysunek 13/51

Cena P1 jest stosunkowo wysoka i korzystna dla producentów. Skłania ich to do zwiększania podaży na rynek. Równocześnie wysoka cena jest niekorzystna dla kupujących i ogranicza ich popyt na dany produkt. W rezultacie przy cenie P1 powstaje na rynku nadmiar produktu równy wielkości nadwyżki podaży nad popytem. Nadmiar produktu na rynku oznacza, że część wytworzonego produktu nie znajduje nabywców. W magazynach producentów gromadzą się zapasy niesprzedanych produktów. Utrzymanie zapasów pociąga za sobą określone koszty rzeczywiste (utrzymanie magazynów, ludzi) oraz koszty alternatywne (zamrożony w zapas kapitał). Producenci chcąc sprzedać na rynku nadmiar produktu muszą zgodzić się na obniżenie ceny.
Cena P2 jest stosunkowo niska - jest mniej korzystna dla producentów i bardziej korzystna dla konsumentów. Skłania to sprzedających do oferowania stosunkowo małych ilości produktu na rynek natomiast kupujący są zainteresowani nabyciem dużych ilości produktu. Przy cenie P2 powstaje niedobór produktu. Brak produktu będzie zmniejszać się w miarę jak kupujący będzie ograniczać swój popyt, natomiast producenci będą zwiększać ilości oferowanych produktów. Nastąpi to jedynie przy cenach większych od P2.
Nadmiar i brak produktu mają charakter względny. Występują one na rynku przy określonych cenach i zanikają w miarę jak decyzje sprzedających i kupujących doprowadzą sytuację rynkową do stanu równowagi. Procesy te noszą nazwę mechanizmu rynkowego. Mechanizm rynkowy wynika z wzajemnych zależności między ceną, pobytem i podażą i polega na tym, że jakiejkolwiek równowaga między tymi elementami rynku uruchamia siły (reakcje sprzedających i kupujących) kierujące popyt i podaż do stanu równowagi osiąganego przy cenie równowagi rynkowej.

2.10 Model pajęczyny
2.11 Tłumienie i wybuchowe wahania cen.
Analizując zmiany cen oraz zmiany wielkości popytu i podaży w dłuższym okresie czasu stwierdzimy, że charakteryzują się one ruchem cyklicznym, czyli regularnymi wahaniami o przeplatających się okresach wzrostu i spadku.
Cykliczny ruch cen produktów oraz rozmiarów produkcji można stwierdzić przy pomocy prostego modelu, który ze względu na swoją postać graficzną nazywamy modelem pajęczyny. Jest to model dynamiczny ponieważ uwzględnia czynnik czasu ze wzajemnych zależnościach między zmianami cen i zmianami wielkości produkcji.
Zakładamy że pomiędzy zmianą ceny produktu a zmianą wielkości produkcji upływa pewien okres czasu, np. miesiąc. Reakcja producentów na zmianę ceny zachodzi z opóźnieniem 1 miesiąca. Oznacza to że cena z tego miesiąca (Pł) znajdzie swoje odzwierciedlenie w wielkości produkcji przyszłego miesiąca (Qt+1). Założenie jest bardzo realistyczne, bowiem między zmianą sygnału rynkowego w postaci ceny a odpowiednią reakcją podmiotów gospodarczych upływa zawsze pewien okres czasu. Wielkość produkcji (podaży) w okresie przyszłym jest funkcją ceny okresu bieżącego:
QSt+1 = f(Pt)
W odróżnieniu od producentów, którzy z racji techniczn-organizacyjnych potrzebują dłuższego czasu na zwiększenie lub ograniczenie podaży, konsumenci muszą podjąć decyzje o zmianie swego zapotrzebowania na dany produkt prawie natychmiast. Dlatego możemy przyjąć, że rozmiary popytu w danym okresie są funkcją ceny produktu z tego samego okresu. Zapiszemy to następująco:
QDt = f(Pt)
Dysponując funkcją podaży i popytu możemy wyznaczyć równanie równowagi rynkowej w okresie t:
QSt = QDt
Opierając się na powyższych założeniach i równaniach modelu można prześledzić kształtowanie się rozmiarów oferowanych produktów w reakcji na zmiany ceny produktu.

Rysunek 15 /55

Przyjmijmy, że cena w pierwszym miesiącu wynosi P1. W konsekwencji wielkość oferty w drugim miesiącu osiągnie rozmiary Q2. Przy danej krzywej popytu i podaży powstaje w tej sytuacji nadwyżka podaży nad popytem. Zlikwidowanie tej nadwyżki wymaga obniżenia ceny do P2. W trzecim miesiącu wielkość podaży jest funkcją ceny z 2 miesiąca. Ponieważ cena spada do P2 oferowane wielkości produktów zmniejszają się do wielkości Q3. Na rynku powstaje niedobór produktów, którego zlikwidowanie wymaga wzrostu ceny do P1.
Cena produktu oscyluje między P1 i P2 natomiast rozmiary oferowanych produktów oscylują między Q2 i Q3. W tym przypadku mamy do czynienia z doskonałymi wahaniami cyklicznymi P i Q. Amplituda wahań jest ciągle taka sama.
Warto zauważyć iż w powyższym przypadku nachylenia krzywej podaży i popytu są identyczne. Jeżeli nachylenie krzywej podaży jest większe aniżeli krzywej popytu mamy do czynienia z tłumionymi wahaniami cen i wielkości oferowanych produktów. Amplituda zmniejsza się nieustannie dążąc do zera.

Rysunek 16/56

W przypadku odwrotnym, tzn. większego nachylenia krzywej popytu aniżeli podaży wahania P i Q przywierają charakter wybuchowy - nieustannie zwiększają się.

2.12 Brzegowe (szczególne) przypadki równowagi rynkowej

rysunek 17/56

DD jest krzywą popytu na samochody ze złota i nie różni się od krzywych popytu na inne produkty. Krzywa podaży wygląda jednak inaczej. Rozpoczyna się ona w punkcie oznaczającym początek układu a następnie rośnie wzdłuż osi rzędnych aż do punktu P2, po czym przybiera normalny kształt krzywej podaży. Kształt krzywej podaży samochodów oznacza, że dla cen między 0 i P2 nie pojawi się na rynku żaden samochód. Dopiero dla ceny większej od P2 znajdą się producenci gotowi zaoferować samochody ze złota.. Równocześnie krzywa popytu wskazuje, iż ewentualny nabywca samochodu mógłby zapłacić za niego najwyżej cenę P1. W takiej sytuacji rynkowej ilości równowagi wynoszą zero a cena równowagi nie jest zdefiniowana, chociaż znajduje się między P1 i P2.

Rysunek 18/57

W tym przypadku krzywa popytu DD przecina się z krzywą podaży SS w punkcie, w którym krzywa podaży rośnie wzdłuż osi odciętych przy cenie równej zero. Dopiero chęć zakupienia większych ilości produktu aniżeli Qs wymaga ceny większej niż zero. Rozmiary popytu przy cenie zero wynoszą Qd. Cena zero oraz ilość produktu QD stanowią o punkcie równowagi brzegowej.

3.1 Rodzaje elastyczności pobytu.

Elastyczność pobytu jest miarą procentowej zmiany pobytu w stosunku do procentowej zmiany czynnika wpływającego na pobyt. Funkcję pobytu zapiszemy następująco:
QDx = f (Px, Py, ...., DP, ....)
QDx - wielkość pobytu na dobro x
Px - cena dobra x
Py- cena dobra y
DP - dochód pieniężny
Stosując zasadę ceteris paribus możemy analizować i mierzyć reakcję pobytu (QDx) na zmianę każdego z czynników wpływających na pobyt. W ten sposób wyróżnia się trzy rodzaje elastyczności :
- elastyczność cenową popytu,
- elastyczność mieszaną popytu,
- elastyczność dochodową popytu.
Ogólna formuła elastyczności pobytu ma następującą postać:
ED = % zmiana wielkości pobytu / % zmiana czynn. wpływającego na pobyt
Jeśli czynnikiem wpływającym na zmiany rozmiarów popytu na dobro x jest cena dobra x wtedy mamy do czynienia z cenową elastycznością popytu, której formułę zapiszemy następująco:
Ep = %DQDx/ %DPx
Na rozmiary popytu na dobro x wpływają także zmiany cen innych dóbr (np. cena dobra y- Py), które w stosunku do dobra x mogą być substytutami, dobrami komplementarnymi lub niezależnymi. Miernikiem reakcji popytu na dobro x na zmianę ceny dobra y jest elastyczność mieszana popytu.
Em = %DQDx / %DPy
Jeśli rozpatrujemy wpływ zmian dochodów kupujących na rozmiary popytu na dobro x wtedy miernikiem reakcji popytu jest elastyczność dochodowa.
EDP = %DQx / %DDP

3.2 Elastyczność cenowa popytu łukowa i punktowa.

Elastyczność łukowa dotyczy odcinka (segmentu) krzywej popytu natomiast elastyczność punktowa odnosi się do minimalnych przyrostów ceny i rozmiarów popytu - mierzy ona reakcję popytu w konkretnym punkcie na krzywej popytu.
Elastyczność punktowa - istnieje prosta metoda wyznaczania elastyczności w dowolnie wybranym punkcie na krzywej popytu. W tym celu należy postępować w następujący sposób:
- do wybranego punktu na krzywej popytu przeprowadzamy linię styczną,
- następnie mierzymy, przy pomocy konwencjonalnych jednostek miary, odległość między tym punktem a odciętą oraz odległość między punktem i osią rzędnych,
- elastyczność w wybranym punkcie jest stosunkiem odległości punkt - odcięta do odległości punkt - rzędna.
Elastyczność cenową pobytu w punkcie P zapiszemy:
Ep = PO/PR = punkt - odcięta/ punkt rzędna
Rysunek 23/71

Współczynniki elastyczności cenowej pobytu przyjmują znak ujemny. Wynika to z odwrotnej reakcji zmian wielkości pobytu na zmiany ceny (wzrost ceny, spadek popytu, spadek ceny - wzrost popytu).
Współczynniki elastyczności mieszanej mogą przyjmować wartości dodatnie w przypadku dóbr substytucyjnych. Współczynniki elastyczności popytu oznaczamy jako wartości bezwzględne |E|, pamiętając przy ich interpretacji o rodzaju zależności między zmienną popytu i zmienną czynnika. Elastyczność cenowa popytu jest różna w każdym punkcie krzywej popytu i przybiera wartości od 0 do - Ą.

3.3 Jednostkowa elastyczność cenowa popytu, popyt doskonale sztywny i elastyczny, popyt stosunkowo elastyczny i sztywny.

Rysunek 24/72

Dla punktów zawartych między A i M wartości współczynników elastyczności są zawsze większe od jedności. Oznacza to że jednostkowa zmiana ceny (wzrost lub spadek) wywołuje więcej niż jednostkową zmianę popytu na dane dobro, wówczas mówimy że popyt jest elastyczny.
Dla wszystkich punktów zawartych między M i B elastyczność przybiera wartości mniejsze od jedności. Jednostkowa zmiana ceny (wzrost lub spadek) pociąga za sobą mniej niż jednostkową zmianę popytu (spadek lub wzrost) na dane dobro, to popyt jest nieelastyczny lub stosunkowo sztywny.
W punkcie M znajdującym się w połowie krzywej popytu elastyczność równa się jedności. Jednostkowej zmianie ceny (wzrost lub spadek) towarzyszy jednostkowa zmiana popytu (spadek lub wzrost), jest to elastyczność jednostkowa.
W punkcie B elastyczność równa się zero. Oznacza to, że dla każdej ceny popyt jest taki sam - popyt jest doskonale nieelastyczny (doskonale sztywny).
W punkcie A elastyczność przybiera wartość - Ą, co oznacza, że dla danej ceny popyt może przybierać dowolne rozmiary, popyt jest doskonale elastyczny.

Rysunek 25/ 73


3.4 Determinanty elastyczności cenowej popytu.

Elastyczność cenowa popytu danego dobra zależy od wielu czynników, z których najważniejsze to występowanie substytutów, znaczenie dobra w całkowitym dochodzie konsumenta oraz długość czasu reakcji popytu na zmianę ceny.
Występowanie substytutów - ogólna prawidłowość polega na tym, że im więcej substytutów posiada dane dobro, tym większy jest współczynnik elastyczności cenowej tego dobra. Można powiedzieć, że im dokładniej określimy dane dobro, tym bardziej zbliżone będą substytuty i tym bardziej elastyczny będzie popyt na to dobro.
Znaczenie dobra w dochodzie konsumenta - elastyczność popytu na dobro stanowiące ważną część wydatków z dochodu konsumenta jest większa aniżeli elastyczność popytu dobra mniej ważnego dla konsumenta.
Czynnik czasu - ogólnie można stwierdzić, im dłuższy czas trwa zmiana ceny tym większy jest współczynnik elastyczności cenowej popytu. Elastyczność cenowa popytu w dłuższym okresie czasu jest większa aniżeli w krótkim okresie czasu.

3.5 Elastyczność cenowa podaży.

Współczynnik elastyczności podaży ma następującą postać:
Es = DQSx /QSx / DPx /Px = DQSx / DPx * Px / QSx
gdzie QSx oznacza wielkość podaży dobra x, natomiast Px oznacza cenę dobra x.

Ponieważ krzywa podaży posiada nachylenie dodatnie również elastyczność cenowa podaży jest dodatnia.
Każda liniowa krzywa podaży przechodząca przez początek układu ma elastyczność jednostkową dla każdej ceny.
Każda krzywa podaży przecinająca oś rzędnych posiada współczynnik elastyczności większy od jedności (Es >1) jest to elastyczna krzywa podaży.
Każda krzywa podaży przecinająca oś rzędnych jest nieelastyczna.
Krzywe podaży w długim okresie czasu są bardziej elastyczne aniżeli krzywe podaży w krótkim okresie czasu. W dłuższym okresie czasu więcej przedsiębiorstw może osiągnąć wzrost produkcji w danej dziedzinie. Równocześnie do nowej działalności produkcyjnej mogą napłynąć nowe zasoby. Długi okres czasu związany jest z inwestycjami. Jeśli przedsiębiorstwo przewiduje krótkotrwały wzrost cen na swoje produkty wówczas będzie zwiększać podaż głównie na drodze lepszego wykorzystania istniejącego aparatu produkcyjnego. W wypadku przewidywania wzrostu cen w dłuższym okresie czasu przedsiębiorstwo może zdecydować się na rozwój potencjału produkcyjnego (zakup nowych maszyn i urządzeń).

3.6 Elastyczność cenowa a przychody przedsiębiorstw.

Konsumenci kupując na rynku produkty i usługi wydatkują swoje dochody. Dla przedsiębiorstw sprzedających produkty i usługi wydatki konsumentów są przychodami ze sprzedaży.
Wydatki konsumentów i przychody przedsiębiorstw mają związek z wielkością współczynnika cenowej elastyczności popytu.
Jeżeli |Ep| >1 to :
-spadek ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów co oznacza wzrost globalnych przychodów przedsiębiorstw,
- wzrost ceny zwiększa globalne wydatki konsumentów oraz globalne przychody przedsiębiorstw,
Jeżeli |Ep| <1 to :
- spadek ceny zmniejsza globalne wydatki konsumentów oraz zmniejsza globalne przychody przedsiębiorstw,
- wzrost ceny zwiększa całkowite wydatki konsumentów i globalne przychody przedsiębiorstw.

3.7 Przychód całkowity, przeciętny i marginalny.

Sprzedając każdą jednostkę produktu po danej cenie P sprzedawca osiąga przychód całkowity (PCP), który wynosi:
PCP = P*QD
Przychód przeciętny (PP) powstaje z podzielenia przychodu całkowitego przez ilość sprzedanych jednostek:
PPP = PCP/QD = P*QD/ QD = P
Przychód marginalny (PM) ze sprzedaży oznacza zmianę przychodu całkowitego wywołaną zmianą sprzedaży o dodatkową jednostkę:
PMP = DPCP / DQD
Negatywne nachylenie krzywej popytu oznacza, że popyt rośnie wraz ze spadkiem ceny lub popyt spada wraz ze wzrostem ceny.

6.PODSTAWY DECYZJI EKONOMICZNEJ PRODUCENTA

6.1.Rodzaje zysku i jego rola w przedsiębiorstwie.
Producent kieruje się zasadą optymalizacji , czyli poszukiwania najlepszych rozwiązań, czyli poszukiwania najlepszych relacji pomiędzy nakładami na produkcję i efektami produkcji. Optimum produkcji znajduje się w punkcie zrównoważenia relacji cen czynników z marginalną stopą techniczną substytucji.
Nakłady są fazą zakupu materiałów niezbędnych do produkcji .Są to koszty produkcji.. Koszty alternatywne są kosztami dokonania wyboru produkcji. Producent wydatkuje środki spodziewając się osiągnąć dochody.
Zadanie producenta polega na takim wyborze kombinacji nakładów na produkcję i efektów z produkcji , aby różnica między nakładami i przychodami była dodatnia i możliwie maksymalna.
W gospodarce rynkowej zysk jest podstawą wyborów producenta kształtujących strukturę produkcji.
Zysk związany jest bezpośrednio z istotnymi funkcjami działalności przedsiębiorstwa. Zysk wpływa na możliwość inwestycji firmy. Wielkość i podział zysku określają samofinansowalność przedsięwzięć produkcyjnych. Zysk wywiera wpływ na wielkość zatrudnienia. Zysk pełni rolę motywacyjną. Można rozróżnić zysk netto i zysk brutto. Przychody ze sprzedaży - koszty produkcji i sprzedaży = zysk brutto. Zysk brutto - podatki = zysk netto przedsiębiorstwa. Zysk netto - rezerwy obowiązkowe i dobrowolne = zysk właściciela.

6.2. Efektywność techniczna oznacza, iż producent maksymalizując efekty produkcji nie będzie wkładał do produkcji więcej czynników (nakładów) aniżeli jest to konieczne dla osiągnięcia danej wielkości efektu.
Kryterium efektywności ekonomicznej polega na a takim wykorzystaniu nakładów produkcji, aby koszty wytworzenia jednostki produktu były minimalne. Efektywność oznacza wybór w oparciu o zasadę najniższego kosztu produkcji.

6.3. Produkcja polega na kombinowaniu (łączeniu) określonych nakładów (czynników produkcyjnych ) w celu osiągnięcia efektu w postaci wytworzonych produktów lub usług. Zależność między wielkością produkcji a rozmiarem nakładów czynników można przedstawić przy pomocy funkcji produkcji. Ogólna postać funkcji produkcji: Q = f (F1, F2, ... , Fn) Q - wielkość produkcji, F - czynniki produkcji. Rodzaje funkcji produkcji: Jednoczynnikowa funkcja produkcji, Q = f1 (L), Q = f2 (K), L - siła robocza, K - kapitał. Wieloczynnikowa funkcja produkcji Q = f3 (L,K). Czynniki produkcji dzieli się na czynniki stałe i czynniki zmienne. Czynniki stałe - nakłady niezmienne ze zmianami rozmiarów produkcji. Czynniki zmienne - nakłady zmienne ze zmianami rozmiarów produkcji. Krótki okres czasu to taki, w którym nie zmienia się technologia produkcji. W długim okresie czasu następują zmiany w technologiach produkcji wynikające z postępu technicznego.

6.4. Prawo malejący przychodów - zwiększając nakłady czynnika zmiennego (przy założeniu, że pozostałe czynniki są stałe ) osiągamy taki punkt. po przekroczeniu którego każda dodatkowa jednostka czynnika zmiennego daje coraz mniejsze przyrosty produkcji. Produkcyjność kolejnego czynnika zmiennego zmniejsza się - PM maleje

6.5. Etapy produkcji
etap I - nakład czynnika zmiennego rośnie od zera do takiej wielkości, dla której PP jest maksymalny. W etapie I produkt przeciętny rośnie
etap II - stanowi go taki przedział nakładu czynnika zmiennego, w ramach, którego PP spada; również PM spada, lecz pozostaje ciągle dodatnie
etap III PP ciągle spada; PM przybiera wartości ujemne - spada również PC

6.6. Efekty skali produkcji
Efekty skali produkcji odnoszą się natomiast do procesów produkcji, w których wszystkie czynniki są zmienne ,a ich zmiany odbywają się według stałych proporcji. W tym znaczeniu efekty skali dotyczą długiego okresu czasu.
Istnieją stałe, malejące i rosnące efekty skali produkcji:
- Stałe efekty skali produkcji: jeżeli wszystkie czynniki zmieniają proporcjonalnie wówczas produkcja zmienia się w tej samej proporcji. Np. jeżeli podwoimy wszystkie czynniki wtedy produkcja wzrośnie dwukrotnie; podobnie jeżeli zmniejszymy wszystkie czynniki dwukrotnie produkcja zmniejszy się mniej niż o połowę.
- Malejące efekty skali produkcji: jeżeli wszystkie czynniki zmieniają się proporcjonalnie wtedy produkcja zmienia się mniej niż proporcjonalnie . Np. jeżeli podwoimy wszystkie czynniki produkcja wzrośnie mniej niż dwukrotnie; podobnie zmniejszymy wszystkie czynniki produkcja zmniejszy się o połowę
- Rosnące efekty skali produkcji: proporcjonalna zmiana wszystkich czynników powoduje bardziej niż proporcjonalną zmianę produkcji. Np. podwojenie czynników powoduje więcej niż dwukrotny wzrost produkcji, natomiast zmniejszenie czynników o połowę zmniejszenie więcej niż o połowę.

6.7. Izokwanty produkcji. Łącząc ze sobą wszystkie możliwe efektywne kombinacje czynników dające taką samą wielkość produkcji otrzymujemy izokwanty produkcji. Każda kombinacja K i L daję taki sam poziom produkcji Q1 . Przemieszczając się wzdłuż krzywej Q1 zmieniają się rozmiary nakładów czynników oraz propozycje między kapitałem i pracą. Izokwant produkcji może być bardzo wiele.

6.8. Stosunek, zgodnie z którym można zastąpić jeden czynnik produkcji drugim czynnikiem tak, aby wielkość produkcji nie uległa zmianie nazywa się marginalną stopą technicznej substytucji - MSTS

Malejąca MSTS oznacza, że w miarę zastępowania czynnika kapitału przez coraz większą ilość czynnika pracy zmniejsza się ilość kapitału, którą można zastąpić przez każdą dodatkową jednostkę pracy.
6.9. Linia jednakowego kosztu
Optymalna kombinacja czynników produkcji to taka kombinacja która pozwala osiągnąć maksymalny poziom produkcji przy danych kosztach , lub taka która dany poziom produkcji pozwala zrealizować przy minimalnych kosztach. Oznaczając przez TC całkowity wydatek na czynniki produkcji otrzymujemy równanie kosztów w następującej postaci: TC = wL + rK lub w postaci równoznacznej K =TC/r - (w/r)L - równanie jednakowego kosztu. RJK jest równaniem liniowym o dwóch zmiennych ,K i L. Możemy przedstawić je w postaci linii prostej , na której całkowite wydatki konsumenta są stałe.

6.10. Optimum produkcji czynników znajduje się w punkcie styczności linii jednakowego kosztu z możliwie najwyżej położoną izokwantą produkcji. Jest to punkt równowagi przedsiębiorstwa, w którym osiąga ono maksymalną produkcję przy danym koszcie całkowitym. Optymalna kombinacja następuje w punkcie E, gdzie nakłady czynników pracy i kapitału możliwe do osiągnięcia przy danym kozcie całkowitym wymaga spełnienia następującej równości.
7. Koszty produkcji
Koszty produkcji są istotnym elementem podejmowania racjonalnych decyzji przez producenta.
7.1 Rodzaje kosztów produkcji
n koszty prywatne i społeczne
Producent wytwarzający cement ponosi koszty związane z zakupem surowca, maszyn, energii, siły roboczej, itp. Są to prywatne (indywidualne) koszty producenta
jeżeli podczas produkcji cementu producent wpływa na zdrowie mieszkańców (muszą iść do lekarza, potrzeba więcej zieleni) - to są to koszty społeczne
n koszty alternatywne
Obok faktycznych kosztów wytwarzania dóbr producent ponosi także koszty alternatywne, związane z utratą korzyści zastosowania danych zasobów w innej działalności gospodarczej.
n koszty rachunkowe i ekonomiczne
Wielkość kosztów wynika z pomnożenia ilości kupowanych przez ich cenę wyrażoną w pieniądzu. Tak rozumiane koszty produkcji są zapisywane w rachunkowości przedsiębiorstwa - są to koszty rachunkowe.
Koszty ekonomiczne to wartość wszystkich zasobów (czynników) użytych do produkcji. Wartość tę wyznacza koszt najlepszego, alternatywnego zastosowania zasobów (nakładów na czynniki)
7.2 Zależność pomiędzy kosztami zmiennymi i przychodami przeciętnymi oraz kosztami marginalnymi i przychodami marginalnymi.
W warunkach konkurencyjnego rynku czynników produkcji oraz przy założeniu funkcji produkcji z jednym czynnikiem zmiennym istnieje odwrotna zależność między kosztem zmiennym przeciętnym (KZP) i produktem przeciętnym (PP) oraz między kosztem marginalnym (KM) i produktem marginalnym (PM). Jeżeli rozpatrujemy jeden czynnik zmienny (np. siłę roboczą), wówczas koszt zmienny całkowity równy jest cenie jednostki czynnika zmiennego (cenie jednostki siły roboczej -w) pomnożonej przez ilość wykorzystywanych jednostek czynnika (ilość zatrudnionych pracowników - L)
KZC = w * L
Ponieważ KZP = KZC/Q, stąd:
KZP = w*L/Q = w (L/Q)
wyrażenie w nawiasie jest odwrotnością produktu przeciętnego
(PPL = Q/L)
dlatego koszt zmienny przeciętny zapiszemy następująco:
(PPL) = w(1/PPL)
7.3 Koszty marginalne w krótkim okresie czasu
Koszt marginalny jest ważną kategorią ekonomiczną dla producenta pozwalającą ocenić rentowność decyzji dotyczącej powiększenia produkcji o kolejną dodatkową jednostkę. Koszt marginalny (KM) definiujemy jako zmianę kosztu całkowitego (DKC) wynikającą ze zmiany wielkości produkcji o dodatkową jednostkę (DQ)
7.5 Korzyści skali produkcji
Kształtowanie się długookresowej krzywej kosztów przeciętnych można powiązać ze zjawiskiem korzyści skali produkcji. Początkowo wraz ze wzrostem rozmiarów przedsiębiorstwa osiągane są coraz większe korzyści skali produkcji. Później po przekroczeniu pewnej optymalnej wielkości przedsiębiorstwa, dalsze jego powiększanie prowadzi do malejących korzyści skali.
Jeżeli występują rosnące korzyści skali produkcji, wówczas długookresowa krzywa kosztów przeciętnych (KCP) spada. W przypadku stałych korzyści skali KCP pozostaje nie zmieniona, natomiast w sytuacji malejących korzyści skali KCP wzrasta.
Rys 97.

8. Konkurencja doskonała
8.1 Założenia konkurencji doskonałej
Sytuacja rynkowa określana mianem konkurencji doskonałej charakteryzuje się tym, że żaden z kupujących i sprzedających nie ma wpływu na cenę. Cena jest wypadkową oferty wszystkich producentów i zapotrzebowania wszystkich odbiorców. Zarówno dla producenta jak i dla konsumenta cena jest wielkością daną
w teorii ekonomii wyróżnia się zazwyczaj cztery rodzaje konkurencji (cztery rodzaje rynków):
Konkurencja doskonała, monopol pełny, konkurencja monopolistyczna oraz oligopol.
Teoretyczna konstrukcja modelu konkurencji doskonałej, lub rynku doskonale konkurencyjnego, opiera się na czterech podstawowych założeniach:
n założenia jednorodności produktu
Produkty każdego z producentów są identyczne
n założenia pełnej mobilności czynników produkcji
Na rynku doskonale konkurencyjnym nie istnieją żadne przeszkody (ekonomiczne, prawne, społeczne) wchodzenia i wychodzenia przedsiębiorstw do i z danej gałęzi gospodarki.
n duża liczba sprzedających i kupujących
n założenia doskonałej informacji o rynku
8.2 Równowaga w krótkim okresie czasu.
Przedsiębiorstwo znajduje się w stanie równowagi, jeśli przy danych kosztach produkcji i danej cenie rynkowej wytwarza wielkość produkcji maksymalizującą zysk.
Równowaga rynkowa w krótkim okresie czasu znajduje się w punkcie przecięcia krzywej popytu rynkowego z krzywą podaży rynkowej. W punkcie równowagi następuje maksymalizacja zadowolenia wszystkich konsumentów oraz maksymalizacja zysków wszystkich przedsiębiorstw.
8.3 Równowaga w długim okresie czasu
Gałąź przemysłu znajduje się w punkcie równowagi długookresowej tylko wówczas, kiedy wszystkie przedsiębiorstwa wchodzące w skład gałęzi osiągają równowagę w długim okresie czasu.
Przedsiębiorstwo osiąga równowagę, maksymalizację zysku w długim okresie czasu, dostosowując swoją wielkość tak aby przychód marginalny (PM = P) równał się kosztowi marginalnemu (KM) w długim i w krótkim okresie czasu
9. Monopol pełny

9.1 Założenia monopolu pełnego
Monopol pełny jest drugą, skrajną w sensie teoretycznym, sytuacją na rynku. Sytuacja ta ma miejsce wówczas, kiedy w danej gałęzi przemysłu istnieje tylko jedno przedsiębiorstwo wytwarzające produkt nie posiadający substytutów.
Model monopolu pełnego opiera się na czterech założeniach:
- produkty jednorodne lub zróżnicowane
model pełny może wytwarzać i sprzedawać produkty jednorodne bądź zróżnicowane. Zakłada się, że rynku nie istnieją bliskie substytuty tych prduktów.
- brak możliwości wejścia do działalności opanowanej przez monopol pełny
ograniczenia możliwości wejścia innych producentów lub sprzedawców do działalności monopolu pełnego mogą wynikać z uwarunkowań technicznych, ekonomicznych oraz administracyjno-prawnych. Wytwarzanie danego produktu może być objęte ochroną patentową, uniemożliwiającą pojęcie produkcji tego wyrobu przez innych producentów. Niemożność wejścia do danej działalności produkcyjnej czy usługowej innych producentów może być związana z koniecznością poniesienia ogromnych nakładów i kosztów początkowych możliwych do odzyskania w bardzo długim okresie czasu (tzw. monopole naturalne, takie jak usługi publiczne w zakresie elektryczności, gazu, wody). Monopol pełny wynika niekiedy z przepisów administracyjno ustalonych przez państwo w celu kontroli produkcji danego wyrobu i powstających z niej dochodów (monopol spirytusowy, tytoniowy)
- jeden sprzedający i wielu kupujących
- założenie doskonałej informacji o rynku.

9.2 Krótkookresowa równowaga monopolu
Biorąc pod uwagę koszty produkcji oraz kształtowanie się przychodów monopol poszukuje optymalnej kombinacji między ceną i wielkością produkcji, tzn. takiej kombinacji, która maksymalizuje zysk monopolu w krótkim okresie czasu.
Monopolista dążąc do maksymalizacji zysku może podnosić cenę lub wielkość produkcji tak, aby różnica między przychodem całkowitym ze sprzedaży (PCp) i kosztem całkowitym (KC) była największa. W wielu interpretacjach ekonomicznych przyjmuje się, że monopol może decydować zarówno o wielkości produkcji, jak i o cenie. Faktycznie jednak swoboda wyboru monopolu ogranicza się do wielkości produkcji lub do ceny, a nie do obydwu wielkości równocześnie.
Ogólny warunek maksymalizacji zysku monopolu pełnego jest podobny, jak w przypadku przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego: PMp = KM oraz KM rosnący.
Warunki maksymalizacji zysku monopolu pełnego:
- warunek konieczny PMp = KM
- warunki wystarczające: KM rosnący, lub KM malejący, lecz wolniej aniżeli PMp

9.3 Cenowa monopolowa
Wielkość produkcji maksymalizująca zysk (Qe) wyznacza punkt równowagi monopolu w krótkim okresie czasu. Monopol pełny sam wyznacza cenę sprzedaży swoich produktów i koryguje się w zależności od reakcji popytu. W punkcie równowagi monopol może ustalić cenę maksymalną, po której sprzeda wszystkie wytworzone produkty maksymalizujące zysk monopolu. Jest to cena monopolowa.
Cena monopolowa wyznaczona jest w punkcie przecięcia się krzywej popytu z wielkością produkcji maksymalizującą zysk monopolu.

Rysunek 115/234
Określenie poziomu ceny monopolowej polega na wyznaczaniu wielkości Q maksymalizującej zysk a następnie, biorąc pod uwagę daną krzywą popytu, na wyznaczaniu ceny maksymalnej, po której te rozmiary produkcji mogą być sprzedane.

9.4 Zysk i strata monopolu
Monopol może osiągnąć w punkcie równowagi krótkookresowej zysk dodatni, zerowy a nawet zysk ujemny (stratę). Jeżeli celom monopolu jest maksymalizacja zysku, wówczas nie może on wyznaczyć ceny i wielkości produkcji w sposób dowolny. Monopol musi uwzględnić ograniczenia rynkowe w postaci krzywej popytu na swoje produkty a także danych kosztów produkcji (danej technologii i cen czynników produkcji).
Fakt, że przedsiębiorstwo posiada pozycję monopolu pełnego nie gwarantuje osiągnięcia zysku pozytywnego. Monopol pełny może być nierentowny, czyli przynosić straty a nie zyski ekonomiczne ze swojej działalności.
Zysk monopolu odpowiada różnicy między przychodem całkowitym i kosztem całkowitym (PCp - KC). Zysk monopolu jest maksymalny wówczas, kiedy różnica ta jest największa. Równocześnie do rozmiarów produkcji maksymalizujących zysk przychód marginalny zrównuje się z kosztem marginalnym (PMp = KM).

Rysunek 116/235

9.5 Dyskryminacja cenowa
Monopol sprzedaje każdą jednostkę ze swoich produktów po takiej samej cenie każdemu kupującemu. Monopol może jednak stosować różne ceny tego samego produktu dla różnych odbiorców. Monopol może także stosować ceny dla kolejnych jednostek produktu sprzedawanych danemu odbiorcy. Zjawisko takie określamy mianem dyskryminacji cenowej.
Dyskryminacja cenowa ma miejsce wówczas, kiedy ten sam produkt sprzedawany jest, w tym samym miejscu i czasie, po różnych cenach.
Możliwość stosowania dyskryminacji cenowej przez monopol wymaga spełnienia dwóch warunków:
- przedsiębiorstwo monopolistyczne musi mieć możliwość dzielenia rynków, a popyty kupujących na różnych rynkach muszą posiadać różne elastyczności cenowe.
- Monopol posiada możliwości zapobiegania praktykom odsprzedawania produktu (usługi) przez kupujących, którzy nabywają go po niższej cenie, tym którzy kupują go po cenie wyższej.
Przykładem dyskryminacji cenowej są opłaty za przejazdy koleją lub bilety MPK.
Monopol stosujący dyskryminację cenową zmierza do tego, aby przychód marginalny zrównał się z kosztem marginalnym na wszystkich rynkach, na których sprzedaje swój produkt.
Monopol stosujący dyskryminację cenową sprzedaje ten sam produkt po cenie wyższej na rynku, na którym popyt jest stosunkowo sztywny oraz po cenie niższej na rynku o popycie bardziej elastycznym.

9.6 Ingerencja rządu na rynku monopolistycznym
W rzeczywistości gospodarczej monopol pełny występuje często w postaci przedsiębiorstw publicznych (np. gazownie, elektrownie, transport publiczny, oczyszczalnia miast), instytucje rządowe (ministerstwa, urzędy wojewódzkie, miejskie i gminne) ingerują w funkcjonowanie tego typu przedsiębiorstw monopolistycznych, mając na względzie dobrobyt ekonomiczny całej społeczności. Integracja rządowa dotyczy najczęściej ustalania taryf i opłat za usługi przedsiębiorstw publicznych.
Kontrola cen na rynku monopolistycznym prowadzi do większych rozmiarów sprzedaży, osiąganych w punkcie równowagi popytu i sprzedaży. Nie oznacza to jednak, że monopol osiąga dodatni zysk ekonomiczny. Jeśli krzywa przeciętnego kosztu całkowitego monopolu znajduje się powyżej ustalonej ceny Pmax, wtedy w długim okresie czasu monopol zbankrutuje. W tym przypadku powinien zaprzestać swojej działalności. O ile produkcja monopolu jest uważana za niezbędną dla danej społeczności, wtedy jedynym rozwiązaniem jest subwencjonowanie działalności monopolu. Stwarza to dodatkowe problemy polityczne i społeczne, związane z koniecznością przeznaczenia części środków budżetowych na subwencje.

9.7 Porównanie monopolu z konkurencją doskonałą
Zasadnicze różnice między przedsiębiorstwem działającym w warunkach doskonałej konkurencji i monopolem są następujące:
- przedsiębiorstwo konkurencyjne wytwarza w stanie równowagi więcej produkcji, niż monopol (Qk > Qm)
- cena sprzedaży monopolu jest większa od ceny sprzedaży produktów przedsiębiorstwa doskonale konkurencyjnego (Pm > Pk)
- zysk monopolowy jest większy od zysku przedsiębiorstwa doskonałej konkurencji (PmABC > PkDEF)
Podobne różnice odnoszą się do stanów długookresowej równowagi przedsiębiorstwa doskonałej konkurencji i monopolu. Wielkość przedsiębiorstwa doskonałej konkurencji jest w punkcie równowagi długotrwałej \"idealna\" natomiast monopol wytwarza mniej i posiada nadwyżkę zdolności produkcyjnych w porównaniu do stanu idealnego. Ponieważ monopol nie wykorzystuje w pełni zdolności produkcyjnych, możliwych do osiągnięcia w długim okresie czasu, stąd zaspokojenie dobrobytu społecznego jest mniejsze w warunkach rynku monopolistycznego, aniżeli w sytuacji rynku doskonale konkurencyjnego.
Przyczyną uniemożliwiającą osiągnięcie większych zysków przez monopol jest brak konkurencji. Przedsiębiorstwo, które jest jednym z wielu producentów danego produktu musi dostosować swoje decyzje do ceny ukształtowanej na rynku. Ponieważ cena sprzedaży jest wielkością daną, przedsiębiorstwo może zwiększyć zysk głównie poprzez działania zmierzające do obniżenia kosztów produkcji.
Przedsiębiorstwo musi prowadzić usprawnienia technologiczne i ulepszać zarządzanie po to, aby zmniejszyć koszty. W długim okresie czasu obniżka kosztów wymaga wprowadzenia do produkcji nowych technologii - zastosowania osiągnięć postępu technicznego.
W przypadku monopolu presja na wprowadzenie postępu tech. i obniżenie kosztów produkcji jest mniejsza, mimo że monopol w tym zakresie ma większe możliwości finansowe. Pozycja monopolisty nie jest wieczna i dlatego również monopol musi w pewnym momencie wprowadzić bardziej efektywne metody produkcji. Wprowadzenie postępu technicznego może być podyktowane naciskami społecznymi.

Przedsiębiorstwo jako podmiot polityki społecznej

Przedsiębiorstwa powstały w warunkach rozwiniętych stosunków towarowo-pieniężnych. Były one ośrodkiem stosowania zasady racjonalnego gospodarowania. Przedsiębiorca odgrywa jest inicjatorem i koordynatorem różnychðw przedsiębiorstwie rolę podstawową działań, dąży do osiągnięcia jak najwyższych korzyści, czyli jak najwyższych zysków, a jednocześnie ponosi on pewne ryzyko.
Przedsiębiorstwo jest określoną formą organizacji działalności (aktywności) ludzkiej. Oznacza wyodrębnioną pod względem ekonomicznym i prawnym jednostkę gospodarczą. Cechą zdolność do formułowania misji i celówðprzedsiębiorstwa jest przedsiębiorczość działania, zdolność do pozyskiwania niezbędnych środków, a także gotowość do ponoszenia ryzyka związanego z prowadzoną działalnością gospodarczą.
Atrybutami przedsiębiorstwa są:
prowadzenie dowolnej,♣ społecznie akceptowanej działalności w imieniu i na rachunek właściciela przedsiębiorstwa
motywowanie prowadzonej działalności nadwyżką ekonomiczną♣ uzyskiwaną z tej działalności (nadwyżka ta jest głównym motorem przedsiębiorczości, jest także podstawowym warunkiem istnienia i rozwoju każdego przedsiębiorstwa)
samodzielne i suwerenne gospodarowanie zasobami służące♣ własny interesom, ale poprzez zaspokojenie określonych potrzeb zgłaszanych przez społeczeństwo.

♣

Przedsiębiorstwo jest organizacją, która powołana została do realizacji określonych celów produkcyjnych i usługowych, a z drugiej strony jest pewną wspólnotą pracowników funkcjonującą w określonym otoczeniu.
Wśród celów przedsiębiorstwa wymienić można:
1) cele związane z wytwarzaniem produktów i świadczeniem usług
2) cele wynikające z przedsiębiorstwa jako układu społecznego.
Drugi rodzaj celów określa się jako pewne funkcje pozaprodukcyjne. Zakres oraz podmiot realizacji celów pozaprodukcyjnych przedsiębiorstw zmieniają się, różne są również poglądy na ten temat. Zarówno określona praktyka jak i poglądy zależą od uznawanych zasad ładu społeczno-gospodarczego, czyli od określonej doktryny polityki społecznej w teorii i praktyce. Zakres funkcji również zależał będzie od tradycji. Zawsze jednak przedsiębiorstwo będzie miało do realizacji zakres funkcji socjalnych i w związku z tym może ono być uznawane za podmiot polityki społecznej.
Określenie funkcji pozaprodukcyjnych zmieniało się w czasie. Początkowo dzielono funkcje pozaprodukcyjne na 2 grupy:
1) Funkcje odnoszą się do załogi przedsiębiorstwa. Wśród nich wyodrębnianoðwewnętrzne następujące funkcje:
wynikały ze szczególnych warunków systemuð polityczne ♣ politycznego, który był w kraju realizowany
.♣
ð2) Funkcje zewnętrzne odnoszą się do powiązań pracy ze środowiskiem lokalnym; polegały one na zaspokajaniu określonych potrzeb rodzin pracowników, społeczności lokalnej, instytucji lokalnych (szkół, przedszkoli, domów kultury, obiektów sportowych).

Zmieniające się warunki społeczno-ekonomiczne wymagały innego podejścia do tego zagadnienia. Wymagały zdjęcia z przedsiębiorstw szeregu zadań, a także modyfikacji innych zadań. W drugiej połowie lat 80-tych zdawano sobie z tego dokładnie sprawę i wówczas to nastąpiło przewartościowanie pojęcia o tym jakie funkcje przedsiębiorstwo powinno spełniać i zaczęto funkcje ujmować już inaczej. Zaczęto wyodrębniać w tym czasie funkcje w następujących aspektach:

1. Aspekt gospodarczy
W aspekcie gospodarczym przedsiębiorstwo spełnia 2 funkcje:
akcent jest położony na bieżącym działaniu ið Funkcje wytwarzania ♣ krótkim okresie; chodzi więc tutaj o odpowiednie wykorzystanie istniejącego w danym momencie potencjału gospodarczego
wð Funkcje przedsiębiorczości ♣ oznacza toðprzypadku tej funkcji nacisk stawiany jest na przyszłość dostosowanie zasad i potencjału przedsiębiorstwa do zmieniających się potrzeb i zadań
Te dwie funkcje są ze sobą ściśle powiązane i składają się na sprawne gospodarowanie środkami. Przedsiębiorstwa, które dobrze wypełniają funkcje w aspekcie gospodarczym (czyli funkcje wytwarzania i przedsiębiorczości) są przedsiębiorstwami (Aspekt społeczny
W aspekcie społecznym przedsiębiorstwo wypełnia również dwie funkcje:
ð Funkcję tworzenia motywacji wewnętrznej ♣ polega na organizowaniu pracy ludzi zatrudnionych w przedsiębiorstwie w taki sposób, aby tworzyli oni wewnętrznie zwarty, skoordynowany zespół świadomy wspólnych celów i zainteresowany sprawnym osiąganiem tych celów poprzez właściwe gospodarowanie środkami, które do jego dyspozycji zostały przeznaczone. Zespół ten powinien:
- osiągać zadowolenie z wykonywanej pracy
- posiadać uczucie przywiązania do firmy,
- posiadać poczucie współodpowiedzialności za los firmy.
Funkcja ta jest wielowarstwowa, a jej podstawą jest tworzenie właściwych warunków zarobkowania, które powinny być powiązane z wynikami i jakością pracy. W związku z tym funkcja ta wymaga:
- właściwej organizacji pracy na każdym stanowisku pracy w przedsiębiorstwie
- wymaga także zapewnienia odpowiednich warunków BHP
ale również powinna obejmować inne formy troski o dobro pracowników tj.:
- warunki ochrony zdrowia i związane z tą sprawą świadczenia
- powinna przyczyniać się do rozwiązania różnych problemów bytowych rodzin pracowniczych
- powinna umożliwiać dostęp do określonych dóbr kultury i wypoczynku.
Istotnym elementem funkcji tworzenia motywacji wewnętrznej jest również kształcenie pracowników. Wszystkie te rodzaje działań powinny składać się na tworzenie motywacji materialnej i niematerialnej, od której zależy stosunek pracownika do przedsiębiorstwa.
Funkcję♣ zakres tej funkcji zależy od skaliðoddziaływania na otoczenie przedsiębiorstwa, od jego wielkości. Podstawą tej funkcji jest stosowanie zasady „nie szkodzić”. Na czoło oczywiście wysuwa się tutaj sprawa kształtowania i ochrony środowiska naturalnego. Jeżeli chodzi o wpływanie na otoczenie nieðzewnętrzne to małe przedsiębiorstwa mają tutaj niewielkie możliwości prowadzą działalności indywidualnie. Duże przedsiębiorstwa natomiast mogą i powinny spełniać w tym zakresie określoną rolę. Jednakże przedsiębiorstwa mogą dowodem na to są liczneðnie być skłonne do działalności na rzecz otoczenia przypadki zatruwania środowiska.

W literaturze zachodniej wśród głównych celów przedsiębiorstwa wyodrębnia się:
a) cele socjalne
b) funkcje stosunków międzyludzkich

Ad (a) Cele socjalne
Uważa się, że w swojej działalności przedsiębiorstwo nie może uchylać się od pewnych obowiązków socjalnych. Bardzo często wskazuje się na trzy takie obowiązki:
1. przetrwanie firmy w uzasadnionych warunkach ekonomicznych
2. szacunek dla środowiska naturalnego w szerokim znaczeniu (uwzględniając wszelkiego rodzaju zanieczyszczenia, wpływ na zagospodarowanie przestrzeni, infrastrukturę, a także wpływ na samego człowieka)
3. szkolenie pracowników.


Przedsiębiorstwo jest w stanie wypełniać te obowiązki, jest w stanie im sprostać, natomiast nie należy obarczać przedsiębiorstwa kolejnymi obowiązkami, gdyż może to zakłócić jego funkcjonowanie i zagrozić jego podstawowym obowiązkom. Przedsiębiorstwo nie powinno zastępować w swoich działaniach ani rządu w danym kraju, ani rozmaitych władz regionalnych, bądź też lokalnych, ani też nie powinno wyręczać poszczególnych osób z troski o zaspokojenie własnych potrzeb.

Ad 1.
Istotę funkcji socjalnych przedsiębiorstwa stanowi przetrwanie firmy w uzasadnionych warunkach ekonomicznych. W literaturze mówi się jasno, że problem ten powinien być stanowczo wyrażany i wdrażany. Każde przedsiębiorstwo (zwłaszcza

Ad 2.
Poszanowanie środowiska naturalnego nie jest tylko modą czy też skutkiem nakazów zewnętrznych. Jest to istotny problem dla firmy związany z wizerunkiem przedsiębiorstwa. Zarówno wizerunek wewnętrzny firmy jak i zewnętrzny mogą mieć bezpośredni wpływ na pozycję konkurencyjną firmy i na jej rentowność. Przedsiębiorstwo, które nie inwestuje w ochronę środowiska
Ad 3.
Podobnie jak troska o środowisko naturalne (2.) szkolenie pracowników nie powinno być traktowane jak obciążenie społeczne dla przedsiębiorstwa. Wysiłek jaki przedsiębiorstwo

Ad (b) Funkcje stosunków międzyludzkich
W procesie wytwarzania (procesie podziału) ludzie tworzą określone kontakt, współdziałają niezwykle ważna w przedsiębiorstwie jest funkcja stosunkówðze sobą ðmiędzyludzkich. Jest ona niezwykle złożona i rozproszona w przedsiębiorstwie jest realizowana przez organizacje reprezentujące, reprezentowana przez kadrę zarządzającą i współpracowników. Twierdzi się jednak, że aby zrealizować cele przedsiębiorstwa kadra zarządzająca przedsiębiorstwa musi właściwie wypełniać jest ona najistotniejsza w tym procesie. Organizacje reprezentująceðswoją rolę pełnią tylko rolę uboczną.
Aby zadania były wykonywane w przedsiębiorstwie trzeba stosować kilka zasad:

Znacznie szerzej niż np. w krajach Europy Zachodniej i dużo szerzej niż w przedsiębiorstwach amerykańskich cele socjalne i funkcje stosunków międzyludzkich są określane w przedsiębiorstwie japońskim, które to roztaczają nad swoimi pracownikami pieczę począwszy od urodzenia a skończywszy na śmierci.







Organizacja tych służb wynika to z samodzielności przedsiębiorstwa.ðpracowniczych jest zróżnicowana Jednakże w każdym przedsiębiorstwie istnieją osoby, które wypełniają kompetencje służby pracowniczej.
W zakres zadań służb pracowniczych wchodzą:
sprawy♣ osobowe
kształcenie pracowników♣
motywowanie do pracy♣
sprawy♣ socjalno - bytowe
różnego rodzaju analizy społeczne, które w♣ przedsiębiorstwie mogą być wykonywane.
Klasyfikacja tych wszystkich zadań służb pracowniczych pokazuje, że tylko częściowo zadania te należą do funkcji społecznej. Część z nich zaliczana jest do podstawowych działań wypełnianych przez przedsiębiorstwo w aspekcie gospodarczym. Te funkcje społeczne i gospodarcze realizowane przez firmy są wzajemnie splecione, nakładają się na siebie i nie dają się od siebie oddzielić.



Działalność socjalno-bytowa w krajach zachodnich

W krajach zachodnich nie funkcjonuje wyodrębniona kategoria świadczeń socjalno-bytowych, co wcale nie znaczy, że przedsiębiorstwa nie czynią takich świadczeń. W zachodniej literaturze przedmiotu funkcjonuje wiele tego rodzaju świadczeń:
1) BENEFITS (dodatkowe wszelkie świadczenia w naturze albo finansowe, które nie są płacą,ðkorzyści) ale które wynikają z faktu zatrudnienia;
2) PERKS (określenie węższe niż dotyczy ono pewnej grupy pozapłacowych korzyści, któreðpoprzednie) przeznaczone są na doposażenie czy dodatkowe wynagrodzenie kadry wyższego szczebla;
3) W Niemczech funkcjonuje np. socjalna działalność zakładów pracy, obejmuje ona jednak szerszy zakres świadczeń niż działalność socjalno-bytowa w Polsce, ponieważ dodatkowo obejmuje ona miedzy innymi ubezpieczenia i udział w zyskach przedsiębiorstw;
4) Najbliższy znaczeniowo działalności socjalno-bytowej jest termin stosowany przez Międzynarodową Organizację Pracy, który oznacza udogodnienia podnoszące jakość życia w pracy. Nie ma ustaleń prawnych, które szczegółowo określały by zakresem tych udogodnień. Definicja MOP wskazuje, że te udogodnienia to takie usługi i urządzenia jak np.:
♣ stołówki
ośrodki rekreacyjne♣
urządzenia sanitarne♣
mieszkania♣
transport♣
i inne, które mają wpływ na poprawę warunków♣ pracy.

Zakładowe świadczenia socjalne są dobrze rozpowszechniane i rozwinięte. Na wprowadzenie i rozwój tych świadczeń oddziaływało szereg czynników ekonomicznych, społecznych i politycznych. Ogólny wzrost zamożności oraz demokratyzacji systemów politycznych sprawiły, że pracownicy najemni, a przede wszystkim robotnicy domagali się wyższej jakości poziomu życia i pracy adekwatnych do poziomu życia poza praca.
Jedno z najważniejszych świadczeń socjalnych, którym było żywienie w zakładach pracy znacznie rozpowszechniło się po drugiej wojnie światowej w wyniku trzech czynników:
wprowadzenie♣ 5-dniowego tygodnia pracy i skrócenie rezerwy na posiłek, co uniemożliwiało w tym czasie powrót do domu
wzrost aktywizacji zawodowej kobiet♣
♣ rozpowszechnienie zmianowości pracy.
Utrzymaniem rozwoju świadczeń socjalnych w zakładach pracy zainteresowani są zarówno pracownicy jak i pracodawcy. U pracodawców szeroko rozpowszechniło się przekonanie, że lepsze warunki pracy wpływają bardzo korzystnie na efektywność pracy, chociaż zależność ta nie jest ściśle wymierna. Stąd też promowanie rozwoju usług socjalnych leży w ekonomicznym interesie przedsiębiorców. Niektóre ze świadczeń, szczególnie te związane z rekreacją i wypoczynkiem, wpływają również integrująco na załogę. Atrakcyjna oferta świadczeń przyciąga pracowników i służy stabilizacji załogi. Pracodawca może się też posługiwać świadczeniami socjalnymi jako wybiórczą formą wynagradzania niektórych pracowników czy grup pracowniczych.
Umowy zbiorowe ograniczają poziom wynagrodzenia niektórych grup pracowniczych, często w rozumieniu pracodawcy krępują jego decyzje ekonomiczne. Niektóre ze świadczeń przez zapewnienie ich odpowiednio wysokiego poziomu pozwalają uelastycznić politykę wynagrodzeń w przedsiębiorstwie. W efekcie w krajach zachodnich obserwuje się zjawisko szerszego korzystania ze świadczeń socjalnych wśród grup o wyższych zarobkach.
a) Znaczny rozwój świadczeń pozapłacowych, w tym świadczeń socjalno-bytowych, wynikał z obowiązujących w tych krajach polityk podatkowych. Świadczenia pozapłacowe, w tym socjalno- bytowe, są niżej opodatkowane niż płaca albo też w ogóle nie podlegają opodatkowaniu. Oczywiście istnieją pod tym względem pewne różnice w różnych krajach, jednak generalnie

Przekrój międzynarodowy
Przy rozpatrywaniu zróżnicowań w przekroju międzynarodowym, trzeba brać pod uwagę takie czynniki jak:
♣ prawodawstwo
politykę podatkową♣
tradycje ukształtowane historycznie w♣ rozwoju danego kraju
napływ obcych robotników.♣

Czynnikiem, który w sposób ewidentny wpływa na zróżnicowanie działalności socjalno-bytowej centralne dotyczą one szeregu ustaleń z zakresu świadczeńðprzepisy państwowe socjalno-bytowych osób bezpośrednio.
Drugim istotnym czynnikiem różnicującym państwo pod względem zakładowych świadczeń socjalno bytowych jest stosowana wobec nich polityka podatkowa. Istnieją znaczne różnice między państwami pomimo ogólnie niższego opodatkowania świadczeń o charakterze socjalno-bytowym.
O tym, że polityka podatkowa jest skutecznym środkiem kierowania działalnością socjalno-bytową może świadczyć przykład Australii. Otóż na skutek wzrostu obciążeń podatkowych zmalały tam świadczenia socjalne. Rząd uznał, że wzrost świadczeń pozapłacowych jest szkodliwy dla budżetu państwa i ogłosił plan zapowiedź wysokiegoðpodwyższenia opodatkowania usług o charakterze socjalnym opodatkowania świadczeń spowodowała znaczne ograniczenie osób korzystających z usług socjalnych (w ciągu kilku lat zmalała ona prawie o połowę).
Bardzo istotnym czynnikiem, który wywiera wpływ na rozwój zakładowych świadczeń socjalno-bytowych jest ukształtowana historycznie tradycja. Do krajów, w których poprzez tradycję, dobrze rozwinięta jest działalność socjalno-bytowa można zaliczyć RFN i Japonię.
ðRFN kontynuuje tradycje pruskie z polowy IX wieku chodzi tu o przedsięwzięcia w zakresie ochrony zdrowia, warunków mieszkaniowych. Zakładowa działalność socjalna obok przedsiębiorstw przemysłowych stopniowo obejmowała handel, banki, instytucje ubezpieczeniowe.ðszukała innych źródeł wspólnie spędzonyðFaszyzm przyniósł wzrost nakładów na rekreację i wypoczynek czas miał służyć maksymalnej integracji kolektywnej, miał służyć tłumieniu zachowań i zainteresowań indywidualnych.
W przypadku Japonii wszechstronne usługi socjalne w miejscu pracy są immanentnym czynnikiem tradycyjnego systemu pracy w przedsiębiorstwach japońskich. Oferta państwa w zakresie usług socjalnych jest uboga. Przywiązanie pracownika do miejsca pracy, tworzenie sprawnego kolektywu pracowniczego, czemu służą rozbudowane urządzenia i świadczenia zakładowe, są istotnymi czynnikami efektywnościowego elementu gospodarki japońskiej. Przewiduje się pomoc dla zakładów pracy, głównie tych małych, które nie są w stanie stworzyć odpowiedniej oferty w zakresie świadczeń socjalnych. Popiera się np. własność pracowniczą poprzez udzielanie korzystnych pożyczek zarówno pracodawcom jak i pracobiorcom na budowę domów. Powstała korporacja planowania projektu zatrudnienia -ðrównież odrębna instytucja udziela ona na mocy przepisów państwowych pożyczek celowych głównie na budowę domów mieszkalnych, urządzeń socjalnych, a także na szkolenie zawodowe.
Kolejnym istotnym czynnikiem jest napływ obcych pracowników. Potrzeba zapewnienia świadczeń dla pracowników wyrwanych ze swego środowiska, obcokrajowców, tym bardziej, że często z racji obcego obywatelstwa nie mogli oni korzystać z usług socjalnych organizowanych przez sieć instytucji państwowych. Znaczny wpływ robotników obcych doprowadził między innymi do wzrostu liczby mieszkań zakładowych w Niemczech i Szwajcarii (niezbędna tu była pomoc finansowa państwa dla zaspokojenia tych potrzeb).
Czynniki różnicujące rozwój działalności socjalno-bytowej zakładów pracy między różnymi państwami oddziałują na siebie nawzajem. Np. dodatnia korelacja zachodzi pomiędzy tradycją ukształtowaną w okresie historycznego rozwoju poszczególnych krajów a legislacją. Wraz z postępującym narastaniem powiązań społeczno-gospodarczych w ramach Europy następuje adaptacja rozwiązań z różnych krajów oraz stopniowe ujednolicanie tych rozwiązań np. bogata tradycja zakładowej działalności socjalno-bytowej w Niemczech (która wyróżnia Niemcy od innych krajów) może oddziaływać na wzrost zaangażowania zakładów pracy w innych krajach.

Przekrój międzyzakładowy
Czynniki:
wielkość zakładów♣ pracy
uciążliwość warunków pracy♣
skład demograficzny załogi♣
♣ położenie zakładu pracy

Powszechną prawidłowością w zakresie działalności większe zakłady pracyðsocjalno-bytowej jest przewaga dużych zakładów pracy mają szersze możliwości prowadzenia tego rodzaju działalności, prowadzenia jej na znacznie szerszą skalę.
Badania prowadzone w latach 80-tych w Japonii pokazują, że np. szpital posiada 10% przedsiębiorstw małych, a 43% przedsiębiorstw zatrudniających ponad 5 tys. pracowników. Klinikę posiada zaledwie 13% przedsiębiorstw małych, a aż 70% przedsiębiorstw dużych. Podobnie jest z boiskami, halami sportowymi, klubami, domami wczasowymi, bibliotekami.
Przedsiębiorstwa mniejsze, które nie mają takich możliwości finansowych jak przedsiębiorstwa duże często korzystają z pomocy państwa w tym zakresie. Inną metodą pokonywania trudności w zakresie świadczeń dla pracowników, jakie mają małe przedsiębiorstwa jest łączenie wysiłków, inicjatywy mniejszych zakładów (np. wspólne żywienia, wspólne zakładowe służby zdrowia).
Drugim elementem obok wielkości przedsiębiorstwa, który różnicuje działalność socjalno-bytową zakładów pracy jest dział gospodarki, do którego przedsiębiorstwa należą, albo charakter pracy wykonywanej dla przedsiębiorstwa.
W dziedzinach szkodliwych i niebezpiecznych dla zdrowia przedsiębiorstwa oferują znacznie szerszy zakres.
W branżach o wysokim współczynniku kobiet przedsiębiorstwa organizują instytucje tj. ośrodki opiekuńcze dla dzieci.
We wszystkich krajach zachodnich niektóre grupy zawodowe mają szczególnie rozwinięte i urozmaicone świadczenia socjalno-bytowe. Np. kolejarze - mają kluby, chóry, orkiestry, itd.). Ta tradycja rozpowszechniła się między innymi dlatego, że nieuregulowany czas pracy kolejarzy utrudniał im korzystanie z urządzeń ogólnodostępnych.
Pracodawcy niezmiernie rzadko organizują środki transportowe, bywa że przedsiębiorstwa uczestniczą w dofinansowywaniu kosztów paliwa.
Dojście do władzy partii konserwatywnych i liberalizacja gospodarki wpływa najczęściej na zahamowanie usług o charakterze socjalno-bytowym. Rządy socjaldemokratyczne z reguły popierają rozwój tej działalności.
Można byłoby stwierdzić, że legislacja dotycząca działalności socjalno-bytowej przedsiębiorstw w krajach zachodnich jest ograniczona i działa wybiórczo. Przepisy w niewielkim stopniu ingerują w politykę finansową przedsiębiorstw. Pomimo wszystko świadczenia pozapłacowe, a więc również świadczenia socjalno-bytowe są dość mocno rozpowszechnione. Są one ponadto w znacznym stopniu zróżnicowane, gdyż odpowiadają na zróżnicowane z różnych przyczyn i powodów potrzeby pracowników i pracodawców. Przedsiębiorstwa zachodnie są bardziej elastyczne i starają się dostosować świadczenia do potrzeb pracowników, wykorzystując przy tym istniejące przepisy prawne, a przede wszystkim przepisy podatkowe.



Wykład 8
Czas pracy
Czas pracy utożsamiany jest z czasem pracy pracownika pozostającym w stosunku pracy wykonującym pracę podporządkowaną. Czas pracy ma znaczenie ekonomiczne i prawne: jest to czas działalności zarobkowej i czas, w ciągu którego pracownik pozostaje w dyspozycji pracodawcy, zakładu pracy (przestoje niezawinione - gotowość do pracy).
Wymiar czasu pracy jest wielkością zmienną, a decydują o nim 2 czynniki:
optimum produkcyjne czasu pracy - odnosi się do pracodawcy. Jest♣ to taka długość tygodnia pracy, przy której rozmiary produkcji są maksymalne. Przedłużenie, wydłużenie czasu pracy ponad optimum powoduje zwolnienie tempa, zmęczenie fizyczne, wzrost absencji i wypadkowości. Przy skróceniu czasu pracy mamy do czynienia ze wzrostem godzinowej wydajności pracy.
optimum♣ społeczne czasu pracy - interes pracobiorcy. Uwarunkowane jest względami potrzeby biologicznej obrony, ochrona przedðspołecznymi. Dłuższy czas pracy względy rozwojuðnadmiernym wyczerpaniem organizmu. Krótszy czas pracy osobowości pracownika, udział w życiu rodzinnym i społecznym.
Rzeczywisty czas pracy ustalany jest między c1 a c2.


Procesy skracania czasu pracy nie zależały tylko od produktu społecznego i bezrobocia, ale
także od urbanizacji dawnych metropolii i od struktur zatrudnienia.

Skracanie czasu pracy w Polsce:
Przed I wojną światową zmiany wiązały się z procesami¬ dokonującymi się w krajach zaborczych. Najgorzej było pod zaborem rosyjskim: 68h/tyg.ð 70h/tyg.; 1910 ð1890
W grudniu 1918r przyjęto ustawę o¬ 46h/tyg. przez 5 dni, w tygodniu po 8h, w soboty 6h.
W latach 20-tych¬ próbowano wydłużyć czas pracy, ale bez rezultatu. Wystąpiło nieformalne
wydłużanie czasu pracy w hutnictwie i górnictwie, w 1928r pracowano 50h/tyg.
potraktowano to jako rekompensatęð wydłużane do 48h/tyg. ð 1933r ¬ wprowadzenia ubezpieczenia rentowego
46h/tygð wrzesień 1946r ¬
lata¬ wydłużenie czasu pracy w górnictwie do 8,5h dziennie + praca w niedzieleð60-te węgiel jako główny towar importowyði dodatkowe dniówki
od 1973r zaczęto¬ wprowadzać dni wolne od pracy (odrabianie, warunki niezależne)
od 1974r¬ wprowadzano w Polsce w sferze materialnej 6 dni dodatkowo wolnych od pracy bez odpracowywania pod warunkiem nie przekroczenia godzin nadliczbowych w stosunku do analogicznego poprzedniego okresu oraz pod warunkiem wykonania planowych zadań
12 dni dodatkowo wolnych od pracyð w latach 1975-78 ¬
ð 1978-80 ¬ 16 dni dodatkowo wolnych
liczbað w 1981r skrócono czas pracy do 42h/tyg. ¬ dni dodatkowo wolnych od pracy mogła wynosić 34-38, a nawet wszystkie soboty wolne, gdyby wydłużyć dzienne normy do 8,5 godzin.
Proporcjonalnie do¬ skracania czasu pracy rosły stawki wynagrodzenia, aby zarobki nie uległy zmniejszeniu - normy dla całej gospodarki.
W latach 90-tych obowiązuje¬ norma prawna przyjęta w 1981 roku - w sektorze prywatnym ma wymiar minimalny
Praca w godzinach nadliczbowych - tylko w wyjątkowych sytuacjach:
- Konieczność prowadzenia akcji ratowniczej
- Ochrona mienia
- Szczególne potrzeby pracodawcy
Liczba godzin nadliczbowych nie może przekroczyć: 4h dziennie, 150h rocznie.
Za pracę i oprócz normalnego wynagrodzenia przysługuje:
- 50% za pierwsze dodatkowi
- -100% za każdą następną
- 100% za noc, niedziele i święta

Praca nocna obejmuje godziny od 21 do 7, stawka może wynosić 20% od najniższego wynagrodzenia, niedziele i święta-18-6 ,- zdarzenia losowe, remonty, transport, handel, turystyka, szczególna organizacja pracy (np. czterobrygadowy system pracy). Za pracę w niedziele i święta przysługuje dzień wolny.

Budżet czasu pracy - struktura zużywanego przez osobę czasu. Dwa elementy:
1. czas związany z pracą- czas pracy i czas dotyczący pracy
2. czas poza pracą- czas potrzeb fizjologicznych, czas obowiązku i czas wolny
Czas pracy:
- czas pracy w godzinach normalnych
- czas pracy w godzinach nadliczbowych
Czas dotyczący pracy:
- czas zużywany na dojazdy
- czas poświęcany na podnoszenie kwalifikacji
Czas potrzeb fizjologicznych:
- biologiczne życie i zachowanie zdrowia
Czas obowiązku:
- obowiązki domowe
- obowiązki rodzinne
- obowiązki obywatelskie
Czas wolny (nadwyżka czasu pozostałego - czas dyspozycyjny):
- czas rozrywki
- czas edukacji
- czas rekreacji
- czas sportu
- czas turystyki

Budżet czasu z perspektywy rocznej - możliwość skrócenia czasu pracy przez zwiększenie czasu urlopów wypoczynkowych - coroczne odpłatne zwolnienie od pracy w celu regeneracji, wypoczynku.
W 1922r w Polsce została wprowadzono jako 4 na świecie ustawa o urlopach wypoczynkowych dla pracowników najemnych, umysłowych, fizycznych - wyłączenie pracowników sezonowych oraz zakładów zatrudniających mniej niż 5 osób:
♣ umysłowi - 1 miesiąc po 1 roku
fizyczni - 8 dni po 1 rok, 15 dni po 3♣ latach
młodociani - 14 dni po 1 roku♣
W 1950r nastąpiło rozszerzenie przepisów dotyczących pracowników fizycznych:
12 dni urlopu po 1 roku♣ pracy
15 dni po 3 latach♣
30 dni po 10 latach♣
W latach 1969 - 96 nastąpiło zrównanie praw do urlopu pracowników fizycznych i umysłowych:
14♣ dni - 1 rok
17 dni - 3 lata♣
20 dni - 6 lat♣
26 dni - 10♣ lat
Dni robocze - wszystkie dni z wyjątkiem niedziel i świąt ustawowych
1997r:
18 dni - 1 rok♣
20 dni - 6 lat♣
26 dni - 10 1at♣
6♣ miesięcy - urlop w połowie wymiaru
Do wymiaru urlopu nie wlicza się dni wolnych od pracy. W przypadku zmiany pracodawcy urlop przysługuje proporcjonalnie: 1/12 za każdy miesiąc. Do okresu urlopu wlicza się lata nauki w szkole ponad podstawowej:
szkoła zasadnicza - 3 lata♣
średnia szkoła♣ zawodowa - 5 lat
liceum ogólnokształcące - 4 lata♣
szkoła policealna -♣ 6 lat
szkoła wyższa - 8 lat♣
(okresy te nie podlegają sumowaniu)
Różne grupy robocze mogą mieć różnie ustalone urlopy:
pracownicy sezonowi - 1,5♣ dnia za 1 miesiąc pracy
pracujący w szkodliwych warunkach - dodatkowe♣ urlopy
nauczyciele szkolni - urlopem są wakacje♣
nauczyciele♣ akademiccy - 6 tygodni (zmiana na 7 tygodni)

Na wniosek pracownika można udzielać urlopów w częściach, ale jedna z nich nie może być krótsza niż 14 dni następujących kolejno po sobie. Powiadomienie o urlopie musi nastąpić na miesiąc przed. Urlopy powinny być udzielane zgodnie z planem urlopowym zakładu. Urlop jest niezbywalnym prawem pracownika, pracownik, wykorzystuje go w naturze, nie może zrzec się urlopu. Za czas urlopu przysługuje wynagrodzenie takie jakie otrzymywałby pracownik pracując na swoim stanowisku - średnia z 6 miesięcy. Wypłata ekwiwalentu za urlop możliwa jest tylko w szczególnych przypadkach, np. rozwiązania stosunku prący.
W krajach europejskich - 10 dni do 5,6 tygodni
W krajach poza europejskich: - min. 5-6dni do
W krajach zachodnich czy USA 6 miesięcy (długie urlopy przedemerytalne)
Roczny budżet czasu pracownika pracującego w pełnym wymiarze:
praca w ustawowym czasie♣ pracy pochłania 22% czasu
czas rzeczywisty 19-20%♣
w ciągu 70-ciu lat♣ życia, pracując zawodowo przez 40 lat - praca zawodowa pochłania około 12% całego życia, sen 24%


Ochrona pracy może być rozumiana jako:
♣ prawna ochrona stosunku pracy
ochrona czasu pracy♣
ochrona♣ wynagrodzeń
ochrona wzmożona niektórych grup wymagających szczególnej♣ troski (kobiety, młodociani)
konieczność zapewnienia bezpiecznych i♣ higienicznych warunków pracy

Każdy pracodawca jest zobowiązany do zapewnienia bezpiecznych i higienicznych warunków pracy swoim pracownikom. Obowiązek ten został podniesiony do jednej z podstawowych zasad prawa pracy.
Pod pojęciem ochrony pracy rozumiemy pewne gwarancje prawne, które służą zapewnieniu zdrowia i życia pracownikom w toku zatrudnienia.
W praktyce pojęcie to ma znacznie szerszy zakres: dotyczy także odpowiedzialności za naruszanie obowiązków w zakresie życia i zdrowia pracowników oraz sprawowania nadzoru nad przestrzeganiem przepisów, które te obowiązki wprowadzają. Ochrona pracy jest więc rozumiana jako powszechna ochrona zdrowia i życia wszystkich pracowników oraz jako wzmożona ochrona niektórych grup pracowniczych, tj. kobiet i młodocianych.
Zadaniem ochrony pracy jest przeciwdziałanie zagrożeniom zawodowym, czyli różnego rodzaju wypadkom i chorobom. Są to więc zagrożenia najwyższego dobra człowieka, tj. życia i zdrowia.
Funkcje te regulowane są pewna wyodrębniona gałąź prawa regulującaðm.in. przez prawo pracy. Prawo pracy politykę całokształtu stosunków prawnych pomiędzy stronami tego stosunku, czyli między pracodawcą i pracownikiem. W zakres prawa pracy wchodzą:
przepisy♣ regulujące powstawanie i ustawanie stosunku pracy
przepisy określające♣ wzajemne obowiązki pomiędzy stronami stosunku pracy
przepisy dotyczące♣ zagadnień przestrzegania czasu pracy i uprawnień chorobowych
przepisy♣ dotyczące odpowiedniego wynagradzania, szczególnych uprawnień kobiet i młodocianych
zapewnienie pewnych warunków pracy i nadzoru nad♣ przestrzeganiem przepisów
rozstrzyganie sporów pomiędzy pracodawcą i♣ pracownikiem.
Całokształt tych wszystkich zagadnień, które składają się na prawo pracy regulowany jest przez system aktów prawnych. Najważniejszym aktem prawnym regulującym prawa i obowiązki pracownika jest kodeks pracy. Objęte są nim niemal wszystkie grupy zatrudnionych oraz stosunki pracy. Kodeks pracy normuje w sposób jednolity zasady prawa pracy obowiązujące we wszystkich podmiotach gospodarujących.
Poza kodeksem pracy i przepisami wykonawczymi wydanymi na podstawie kodeksu prawo pracy regulują również inne przepisy, które normują różne uprawnienia przysługujące pracownikom, ich obowiązki oraz obowiązki pracodawców.
Wszystkie akty prawne różnych wag normujące różne sprawy zatrudnienia wraz z najważniejszym aktem czyli z kodeksem pracy stanowią system prawa pracy. Prawo pracy określa podstawowe zasady gwarantujące ochronę pracy wszystkich pracowników. Podstawowym prawem każdego obywatela jest prawo do pracy oraz do swobodnego wyboru miejsca pracy. Państwo powinno prowadzić politykę, która umożliwi i która zmierza do wolnego i produktywnego zatrudnienia.
Pracownik posiada prawna ochronę do trwałości stosunku racy. Jest on chroniony przed o nieuzasadnionym bądź niezgodnym z prawem rozwiązaniem umowy o pracę. Ograniczona jest również do ściśle określonych przypadków dopuszczalność do natychmiastowego rozwiązania stosunku pracy. Wybór miejsca pracy, rodzaj pracy podejmowanej przez dane osoby, nawiązanie samego stosunku pracy zależy od woli pracownika. Pracownik nie może być zmuszony do podjęcia pracy, która mu z jakichś powodów nie odpowiada. Zasada swobodnego wyboru nie może być zmuszony doðmiejsca pracy daje również prawo pracodawcom przyjęcia do pracy pracownika.
Pracownik :
jest zobowiązany do♣ wykonywania pracy sumiennie i starannie
jest zobowiązany do dążenia do♣ uzyskania jak najlepszych wyników i jest zob. do przejawiania w tym kierunku wszelkiej inicjatywy
jest zobowiązany do dbania o dobro i mienie♣ pracodawcy
powinien stosować się do poleceń przełożonych dot. pracy, o ile♣ nie są one sprzeczne z prawem pracy albo z obowiązującymi w firmie regulaminami pracy
ma obowiązek do utrzymania w tajemnicy informacji, których ujawnienie♣ mogłoby narazić pracodawcę na szkodę.
Pracodawca może zawrzeć z pracownikiem odrębna umowę zakazującą mu prowadzenia w określonym zakresie działalności konkurencyjnej wobec pracodawcy albo świadczenia pracy na rzecz innego pracodawcy prowadzącego taką działalność. Również ten zakaz podjęcia działalności konkurencyjnej może dotyczyć pewnego okresu po rozwiązaniu stosunku pracy z danym pracodawcą.
Pracownik ma prawo do godziwego wynagrodzenia za pracę. Państwo ustala wysokość gwarantowanego najniższego wynagrodzenia za pracę.
Pracodawca jest zobowiązany szanować godność i inne dobra osobiste pracownika, a także zaspokajać (w miarę możliwości) bytowe, socjalne i kulturalne potrzeby pracownika. Pracodawca, który zatrudnia co najmniej 5 pracowników jest zobowiązany do opracowania regulaminu wynagradzania, w którym określone będą warunki wynagradzania za pracę oraz wszelkie inne świadczenia
Wynagrodzenie za pracę przysługuje tylko za pracę wykonaną. Jeżeli pracownik pracy nie wykonuje, wówczas prawo do wynagrodzenia przysługuje mu tylko w ściśle określonych w prawie pracy przypadkach.
Za czas niewykonywania pacy przysługuje wynagrodzenie:
za czas przestoju, leżącego♣ po stronie pracodawcy
za czas urlopu wypoczynkowego♣
za czas♣ zwolnienia w związku z opieką nad dzieckiem zdrowym - 2 dni opieki w roku, jeżeli dziecko nie ukończyło 14 lat
za czas na przeprowadzenie♣ obowiązkowych badań lekarskich
za czas na zwolnienia okolicznościowe (ślub♣ własny, ślub dziecka, pogrzeb itp.)
za okres niezdolności do pracy z♣ 80% średniej zðpowodu choroby w wymiarze do 35 w roku dni ( powyżej 35 dni 6-miesięcznego wynagrodzenia podstawowego, wypłacane z ZUSu).
Pracownik posiada prawo do odprawy emerytalnej i pośmiertnej. Odprawa pośmiertna nie przysługuje w przypadku, gdy pracodawca ubezpieczy pracownika na życie i rodzinie przysługuje z tego tytułu odszkodowanie od ZUS-u równe co najmniej odprawie pośmiertnej.
Poza zaliczką na podatek dochodowy od osób fizycznych i składkami obowiązkowymi na ubezpieczenie społeczne możliwości egzekucji z wynagrodzenia są ściśle określone. Ma to chronić wynagrodzenie bieżące jako podstawowe źródło utrzymania pracownika i jego rodziny. Należności alimentacyjne mogą być fakultatywnie potrącane przez pracodawcę na wniosek osoby uprawnionej do tych alimentów.
Pracowni. ma nawo :
do wypoczynku♣
do skrócenia♣ czasu pracy ze względu na uciążliwe i szkodliwe warunki pracy
do określenia♣ długości trwania urlopu wypoczynkowego
do różnego rodzaju urlopów♣ dodatkowych dla pracowników wykonujących pracę uciążliwą albo w trudnych czy szkodliwych dla zdrowia warunkach.

Wzmożoną ochroną pracy objęte są kobiety oraz młodociani. Ochrona pracy kobiet (pracownic)
polega m.in. na:
ustaleniu wykazu prac, przy których nie można zatrudniać kobiet♣
♣ zakazie wypowiadania rozwiązywania umowy o pracę w związku z macierzyństwem
♣ ustaleniu czasu pracy związanego z macierzyństwem i w ustalaniu wymiaru urlopów macierzyńskich.
Jedną z podstawowych norm ochrony zdrowia pracownic jest ogólnie obowiązujący zakaz zatrudniania kobiet przy pracach, które mogą ujemnie wpływać na zdrowie kobiety. Nie wolno zatrudniać kobiet przy pracach wyjątkowo uciążliwych. Wykaz prac wzbronionych kobietom określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Wykaz ten zawiera:
prace, których wykonywania zabroniono♣ wszystkim kobietom, jak również zawiera prace, których nie mogą wykonywać kobiety w ciąży lub kobiety karmiące
najwyższe dopuszczalne normy przy♣ podnoszeniu, przesuwaniu i przenoszeniu ciężarów przez kobiety
93 rodzaje♣ prac zabronionych kobietom w różnych dziedzinach działalności.
Ponadto kobiet w ciąży, a także kobiet opiekujących się dziećmi w wieku do lat 4, nie wolno zatrudniać w godzinach nadliczbowych i w godzinach nocnych oraz bez ich zgody delegować poza stałe miejsce pracy.
W zakresie zakazu zatrudniania kobiet w godzinach nadliczbowych, w porze nocnej, delegowania poza stałe miejsce pracy przyznano uprawnienia kobiet mężczyznom, jeżeli ci mężczyźni są jedynymi opiekunami małych dzieci.
Zakład pracy jest zobowiązany przenieść do innej pracy kobietę w ciąży, która jest zatrudniona przy pracach wzbronionych kobietom w tym stanie, a także wtedy, kiedy lekarz stwierdzi, że ze względu na stan ciąży pracownica nie powinna wykonywać dotychczasowej pracy. Jeśli przeniesienie kobiety w ciąży na inne stanowisko powoduje obniżenie wynagrodzenia, pracownicy w takim przypadku przysługuje dodatek wyrównawczy, który powinien stanowić różnicę pomiędzy dotychczasowym wynagrodzeniem, a wynagrodzeniem związanym z nowym stanowiskiem pracy.
Zakład pracy nie może rozwiązać umowy o pracę z kobietą w okresie ciąży, a także w okresie urlopu macierzyńskiego, chyba że zachodzą jakieś przyczyny, które umożliwiają rozwiązanie stosunku pracy z taką osobą bez wypowiedzenia i dodatkowo jeszcze zakładowa organizacja związkowa na rozwiązanie umowy z kobietą w ciąży lub w czasie urlopu macierzyńskiego wyrazi zgodę. W przypadku konieczności rozwiązania umowy o pracę z kobietą w ciąży z powodu upadłości, bądź likwidacji przedsiębiorstwa otrzymuje ona świadczenia z ubezpieczenia społecznego, a okres pobierania świadczeń wlicza się do stażu pracy, od którego zależą różnego rodzaj uprawnienia pracownicze.
dnie. Pozostałe 2 tygodnie urlopu kobieta może wykorzystać wg swojego uznania - przed porodem lub po porodzie.

Drugą grupę objętą wzmożoną ochroną pracy stanowią młodociani. Młodocianym jest osoba, która skończyła 15 lat, a nie ukończyła 18 roku rycia. Wolno zatrudniać tylko tych młodocianych, którzy ukończyli co najmniej szkołę podstawową i którzy przedstawią świadectwo lekarskie, stwierdzające, że praca, przy której są zatrudnieni nie zagraża ich zdrowiu.
W celach zarobkowych można zatrudniać jedynie młodocianych, którzy mają kwalifikacje zawodowe. Pozostałych młodocianych trzeba zatrudniać w celu nauki zawodu, w celu przyuczenia do zawodu, albo do przyuczenia w celu wykonywania określonej pracy. Młodociany równolegle z przygotowaniem zawodowym jest zobowiązany do kontynuowania dokształcania się w jakichś formach szkolnych, czy kursowych, do czasu ukończenia 18 roku życia.
Zakład pracy zobowiązany jest zawrzeć z młodocianym umowę o pracę w formie pisemnej przy czym umowa ta będzie miała formę umowy o naukę zawodu, albo umowy o przyuczenie do wykonywania określonej pracy. Umowa o pracę w celu przygotowania zawodowego musi zawierać takie elementy jak:
miejsce przygotowania zawodowego♣
sposób♣ dokształcani teoretycznego.
Nauka zawodu trwa 2 albo 3 lata, a po jej ukończeniu młodociany nabywa tytuł robotnika wykwalifikowanego. Natomiast przyuczenie do wykonywania określonej pracy może trwać od 3 miesięcy do 1 roku i przygotowuje młodocianego do pracy w charakterze robotnika przyuczonego.
Pracodawca jest zobowiązany do prowadzenia ewidencji pracowników zatrudnionych (pracowników młodocianych).
Ochrona zdrowia młodocianych przejawia się:
obowiązkowych badaniach lekarskich♣
skróconym czasie♣ pracy
zakazie zatrudniania przy pracach wzbronionych dla młodocianych♣
♣ zakazie zatrudniania w porze nocnej i w godzinach nadliczbowych.
Jednym z warunków zatrudnienia młodocianego jest poddanie się przez niego wstępnym badaniom lekarskim i wykazanie się odpowiednim świadectwem lekarskim, w którym lekarz stwierdza, że dany rodzaj pracy nie stwarza zagrożeń dla zdrowia młodocianego.
W czasie zatrudniania młodociany podlega kontrolnym badaniom okresowym. Jeżeli lekarz orzeknie, że określona praca zagraża zdrowiu młodocianego, zakład pracy zobowiązany jest zmienić rodzaj pracy, którą młodociany wykonuj. Jeżeli nie ma możliwości zmiany rodzaju pracy, wówczas zakład pracy zobowiązany jest do wypłacenia wynagrodzenia za okres tego wypowiedzenia.
Czas pracy młodocianych w wieku do 16 lat nie może przekraczać 6 godzin na dobę, a w wieku powyżej 16 lat - 8 godzin na dobę.
Do czasu pracy młodocianych wlicza się czas nauki bez względu na to, czy nauka ta odbywa się w godzinach pracy, czy też w godzinach popołudniowych, jednak nie więcej tego czasu nauki niż 18 godzin tygodniowo.
W stosunku do młodocianych obowiązuje zakaz zatrudniania w godzinach nadliczbowych oraz w porze nocnej.
Przerwa w pracy młodocianego, która obejmuje porę nocną powinna trwać nie mniej niż 14 godzin. Młodocianych nie wolno zatrudniać przy pracach wzbronionych ujętych w specjalnym wykazie, który jest wprowadzony odpowiednim rozporządzeniem Rady Ministrów. Wykaz ten:
obejmuje aż 256 prac♣ wzbronionych młodocianym
ustala dopuszczalne normy przewożenia, podnoszenia♣ i przenoszenia ciężarów, które są dla młodocianych dozwolone, jeżeli czynności te wchodzą w zakres wykonywanego przez nich zawodu i nie przekracza 1/3 czasu ich pracy.
Prace załadowczo-wyładowcze, a także przenoszenie ciężarów różnego rodzaju jest młodocianym zabronione. Zakaz wykonywana niektórych prac dotyczy jedynie młodocianych w wieku do 16 lat.
W celu umożliwienia przygotowania zawodowego młodocianym w zawodach, które są objęte wykazem prac wzbronionych dopuszczono zatrudnienie młodocianych w wieku powyżej l6 lat przy którejś z prac wzbronionych, ale w zakresie, który jest potrzebny do odbycia nauki zawodu. Zatrudnienie to nie może mieć przy tym charakteru pracy ciągłej, ale powinno ograniczać się do zaznajomienia się młodocianego podstawowymi czynnościami niezbędnymi do wykonywania zawodu.
Zezwala się zatrudniać młodocianych przy pracach lekkich, sezonowych i dorywczych.
Młodociany uzyskuje prawo do wymiar urlopu: 12 dniðpierwszego urlopu po przepracowaniu 6 miesięcy roboczych. Po 1 roku uzyskuje prawo do następnego urlopu wypoczynkowego w wymiarze 26 dni roboczych. Urlop w wymiarze 26 dni w roku przysługuje młodocianemu corocznie, aż do czasu ukończenia przez niego 18 1at. Potem przysługuje mu urlop przewidziany w prawie urlopowym na zasadach ogólnych. Młodocianemu, który uczęszcza do szkoły, urlop wypoczynkowy powinien być przydzielony w czasie wolnym od zajęć lekcyjnych.
Pracodawca jest zobowiązany również do zapewnieni bezpiecznych i higienicznych warunków pracy. Pod pojęciem warunków pracy rozumie się zespół czynników występujących w środowisku pracy, wynikających z procesu produkcyjnego oraz związanych z wykonywaniem pracy zawodowej.

Środowisko pracy to zespół warunków środowiska materialnego, w którym odbywa się proces pracy. Na materialne środowisko pracy składają się :
mikroklimat,ð czynniki fizyczne ♣ oświetlenie, hałas, wibracje, promieniowanie
ð czynniki chemiczne ♣ substancje toksyczne, uczulające, rakotwórcze
ð czynniki biologiczne ♣ obejmują organizmy żywe i wytwarzane przez nie substancje, mikroorganizmy
♣ dotyczą obciążeń fizycznych (statycznych jak iðczynniki psychofizyczne dynamicznych), obciążeń nerwowo-psychicznych umysłu, obciążeń emocjonalnych.

Niektóre czynniki występujące w środowisku pracy są traktowane jako czynniki szkodliwe bądź niebezpieczne. Czynniki szkodliwe to te, których oddziaływacie na pracownika prowadzi albo może prowadzić do schorzenia. Czynnik szkodliwy może stać się niebezpieczny. Czynniki niebezpieczne to takie, których oddziaływanie na pracownica w procesie pracy prowadzi bądź może prowadzić do urazu.
Podczas wykonywania pracy uciążliwej lub szkodliwej uruchamiane są przez organizm człowieka fizjologiczne lub patologiczne mechanizmy adaptacyjne. Odpowiednie przepisy prawne określają w związku z tym najwyższe dopuszczalne stężenia i natężenia czynników szkodliwych dla zdrowia, które mogą wystąpić w środowisku pracy. Wszystkie czynniki przekraczające te normy uznawane są za czynniki szkodliwe. Dla potrzeb statystycznych zagrożenia ujęto w 2 grupy:
♣ pyły przemysłowe,ðzagrożenia czynnikami związanymi ze środowiskiem pracy hałas, mikroklimat, promieniowanie jonizujące, wibracje, pole elektromagnetyczne itp.
np. czynności robocze,ð zagrożenia związane z uciążliwością pracy ♣ które odbywają się w wymuszonej pozycji ciała, wymagają nadmiernego obciążenia fizycznego, a także charakteryzują się monotypią.
Z tytułu pracy w warunkach szkodliwych dla zdrowia i uciążliwych, przysługują pracownikom określone uprawnienia, które mogą być realizowane w formie rzeczowej lub finansowej. Obejmują one:
bezpłatne lub częściowo płatne posiłki profilaktyczne i♣ regeneracyjno-wzmacniające
mleko, soki owocoweð inne środki odżywcze ♣
♣ dodatki pieniężne
krótszy niż wynosi ustawowy wymiarð skrócony czas pracy ♣ czasu pracy, np. przez zmniejszenie dziennej lub tygodniowej normy czasu pracy, bądź ustanowienie przerw, które są wliczane do czasu pracy
płatne urlopy♣ dodatkowe
uprawnienia, które dają możliwość przejścia na wcześniejsze♣ emerytury.
Stan pracy, który polega na wykonywaniu jej w warunkach nie zagrażających zdrowiu i życiu osób przy tej pracy zatrudnionych, a także ogół środków i urządzeń służących osiągnięciu takiego stanu jest określany mianem bezpieczeństwa i higieny pracy.
BHP zakłada usuwanie lub co najmniej ðograniczanie szkodliwości związanych z procesem i środowiskiem pracy zapobieganie wypadkom przy pracy, chorobom zawodowym i innym szkodliwym wpływom pracy zawodowej.
Zasady BHP obejmują:
reguły techniczne♣
zasady♣ zdrowego rozsądku wynikające z powszechnego doświadczenia, które służą do ochrony życia i zdrowia osób zatrudnionych.
Znaczny odsetek osób zatrudnionych w Polsce pracuje w warunkach zagrożenia. W latach 90-tych około 17% pracowników w Polsce pracowało w warunkach zagrożenia. Zagrożenia fizyczne, chemiczne, biologiczne i psychofizyczne stanowią ¾ wszystkich zagrożeń.
Czynniki niebezpieczne mogą prowadzić do urazu np. w przypadku wypadku przy pracy. Wypadek przy pracy wydarza się (zachodzi) wskutek współdziałania czynnika ludzkiego z czynnikiem materialnym. W pierwszej fazie tego współdziałania istnieje pewne zagrożenie potencjalne, które przez długi czas może nie przejść w stan aktywny. Obydwa czynniki współdziałają harmonijnie, bez zakłóceń, ale stan taki wcale nie świadczy o braku zagrożeń. Świadczy on o tym, że pomimo istnienia zagrożeń wypadkowych nie dochodzi do wypadku, ponieważ pracownik zatrudniony na danym stanowisku pracy wykonuje swoje zadania przestrzegając zasad BHP. W takim wypadku oznacza to, że nie ma zagrożeń wypadkowych. Zagrożenia te nie uzewnętrzniają się.
Badania przeprowadzone w państwach amerykańskich pokazały, że w 85% za spowodowanie wypadku odpowiedzialny jest człowiek, a jedynie w 15% - czynnik techniczny. Stwierdzono ponadto, że na każde 300 wypadków bez urazów przypadało 29 wypadków z urazem lekkim i 1 wypadek z urazem ciężkim.
Polscy badacze twierdzą, że na stopień zagrożenia wypadkowością działają 3 grupy czynników:
technika i technologia wytwarzania♣
♣ organizacja
czynnik ludzki.♣
Analiza tych czynników pod kątem mechanizmów powstawania zagrożeń wypadkowych, a także zagrożeń szkodliwościami i uciążliwościami pracy powinna dostarczyć kompleksowych informacji technologiczno-organizacyjnych, a także informacji dotyczących postaw w zakresie przedsięwzięć profilaktycznych. Taka analiza pozwoli ustalić i zhierarchizować i w konsekwencji zaplanować potrzeby rzeczowe i lokalizacyjne po to, poprawiać warunki pracy na każdym stanowisku pracy.
Główne przyczyny wypadków przy pracy, które tkwią w czynniku ludzkim wynikają z:
powierzania pracy osobom,♣ które nie odbyły odpowiedniego przeszkolenia w zakresie BHP
braku nadzoru♣ nad wykonywaną pracą
niewłaściwej konserwacji maszyn i urządzeń♣ technicznych
braku albo niewłaściwych osłonach, stosowania innych urządzeń♣ zabezpieczających
wadliwych metod pracy♣
nadużywania alkoholu i innych♣ przyczyn (np. bezmyślność, brawura).
Wypadek przy pracy to zdarzenie nagłe, które wywołane jest przyczyną zewnętrzną, która prowadzi do urazu i które wystąpiło w związku z pracą. Związek z pracą występuje wtedy, gdy:
♣ zdarzenie wystąpiło w związku z wykonywaniem przez pracownika zwykłych czynności, albo poleceń przełożonych
zdarzenie wystąpiło w związku z♣ wykonywaniem czynności w interesie zakładu pracy, nawet jeżeli pracownik nie otrzymał wówczas polecenia
pracownik pozostawał w dyspozycji zakładu pracy,♣ np. w drodze pomiędzy siedzibą zakładu pracy a miejscem wykonywania pracy wynikającej ze stosunku służbowego
przy wypadku w podróży służbowej.♣
Za wypadek przy pracy uważa się też wypadki, które wystąpiły w związku z odbywaniem służby w zakładowych i resortowych formacjach samoobrony, albo w związku z przynależnością do obowiązkowej lub ochotniczej straży pożarnej, która działa na terenie zakładu pracy.
Zakłady pracy są zobowiązane do prowadzenia rejestru wypadków przy pracy, jak również do prowadzenia rejestrów zdarzeń, które są traktowane na równi z wypadkami przy pracy, a które spowodowały stałą lub okresową (czyli trwającą co najmniej 1 dzień) niezdolność do pracy, albo śmierć pracownika.
Śmiertelny wypadek przy pracy to taki wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć na miejscu albo w okresie do 6 miesięcy od chwili wypadku.
Wypadek powodujący ciężkie uszkodzenie ciała to wypadek przy pracy, w wyniku którego
nastąpiła utrata wzroku, słuchu, mowy, zdolność chodzenia lub inne ciężkie kalectwo, długotrwała
choroba zagrażająca zdrowiu, trwała choroba psychiczna, czy też trwałe zeszpecenie lub zniekształcenie ciała.
Wypadki zrównane z wypadkami przy pracy to wypadki w drodze do i z pracy, o ile spełniają określone pewnymi przepisami warunki.
Niezdolność do pracy lub śmierć pracownika może być wywołana również innymi zdarzeniami nagłymi wywołanymi przyczynami zewnętrznymi, które są określane w sprawozdawczości statystycznej jako wypadki poza pracą.
Z każdego wypadku przy pracy powinien być sporządzony protokół ustalający okoliczności
i przyczyny wypadku. Protokół stanowi niezbędny warunek do starania się o przyznanie świadczeń powypadkowych.
W Polsce w latach 90-tych notujemy 80-90 wypadków przy pracy l60 wypadków na 10ðna każde 10 tysięcy zatrudnionych. Natężenie w przemyśle 130 wypadków na 10 tysięcyðtysięcy zatrudnionych, natomiast w budownictwie zatrudnionych.
zalicza się do nich ostre zatrucia i ichðChoroby zawodowe następstwa, pylicę plac schorzenia narządu oddechowego wynikające z warunków pracy, alergiczne choroby skóry, choroby zakaźne i inne.
Wykaz chorób zawodowych obejmuje kilkadziesiąt pozycji. W ostatnich latach zanotowano dość szybki wzrost zachorowań na choroby zawodowe. Rocznie występuje 10 tysięcy przypadków zachorowań w Polsce na choroby zawodowe. Około 2/3 zachorowań na 14% chorób zawodowych.ðchoroby zawodowe występuje w przemyśle. Ochrona zdrowia 6-7 %.ðBudownictwo i rolnictwo
Choroby zawodowe to nie tylko schorzenia, które wiążą się z pracą. Obserwuje się znaczny wzrost zachorowań na tzw. choroby parazawodowe. Są to choroby, których nie uznano za choroby zawodowe, ale ich wystąpienie można wiązać z warunkami wykonywanej pracy.



Zbiorowe stosunki pracy
- nawiązywanie kontraktów między pracodawcą, a grupą pracowników
( we Francji mówi się o „stosunkach pracy” , w Anglii o „stosunkach przemysłowych”)

Funkcje regulacyjne zbiorowych stosunków pracy
Stosunki pracy są fundamentem systemu demokratycznego, mogą być regulowane w różny sposób:
1. poprzez regulację rynkową
2. jednostronną regulację państwową
Oba te sposoby wyznaczają pewne kontinuum, między nimi znajduje się regulacja negocjacyjna.

Ad.1 odnosi się do pewnych grup
Ad.2 administracja legislacyjna w krajach o gospodarce centralnie sterowanej

Rdzeniem tych stosunków i metodą są negocjacje zbiorowe, nie znaleziono jak dotąd lepszego sposobu kształtowania zbiorowych stosunków pracy.
Zbiorowe stosunki pracy pojawiły się około 200 lat temu i początkowo toczyły się między jednym pracodawcą a robotnikami i miały charakter płacowy.
W krajach wysoko rozwiniętych zmiana treści tych negocjacji znalazła treść w terminologii, dotąd były to „rokowania zbiorowe”, w zachodnich krajach termin ten budzi złe skojarzenia.

Negocjacje - to proces wzajemnego komunikowania się, by osiągnąć jakiś określony cel.

Zgodnie z Konwencją Międzynarodowej Organizacji Pracy ( z 91) do negocjacji zbiorowych zalicza się wszystkie te, które odbywają się między pracodawcą, grupą pracodawców z jednej strony, a pracownikami.
Negocjacje zbiorowe różnią się od innych negocjacji ze względu na cele, jak i strony negocjacji. Cechuje je ciągłość - oznacza to, że każda ze stron posiada dobra potrzebne drugiej. Negocjacje te są więc w swej istocie przymusowe ( mogą odbywać się na drodze strajku). Są one formą demokratyczną, pozwalającą pracownikom rozwiązywać ich problemy. Wpływają na spokój w skali mikro i makro; stanowią podstawę do porównań warunków pracy w danej firmie z inną, a także do oceny polityki państwa.


Zalety:
1. analizowanie konfliktu społecznego, osiąganie kompromisu prowadzącego do zachowania spokoju społecznego;
2. zwiększają trafność podejmowanych wspólnie ustaleń;
3. zapewniają stabilizację warunków pracy i życia pracowników;
4. umacniają integrację pracowników z firmą;
5. zapewniają akceptację społeczną wspólnych ustaleń;
6. wzmacniają motywację do pracy;
7. umożliwiają harmonizację stosunków przemysłowych w różnych dziedzinach (ograniczają konkurencję);
8. zapewniają lepsze dostosowanie przyjmowanych rozwiązań do zmiennych warunków funkcjonowania różnych firm, branż;
9. rozwiązania w ramach nich przyjmowane charakteryzują się wysoką trafnością ( na skutek wspólnego znajdowania celów i identyfikacji ograniczeń negocjacji)

Wady:
1. spowolnienie procesu podejmowania decyzji;
2. sformalizowanie stosunków między pracodawcami i pracobiorcami (zantagonizowanie tych grup, podział na my- oni
3. prowadzą do wzrostu kosztów pracy

Funkcje zbiorowych stosunków pracy:
1) z punktu widzenia pracowników:
a) f. ochronna - chroni warunki pracy i osiągnięty poziom życia
b) f. redystrybucyjna- rozdział dochodów
c) f. partycypacyjna- pracownicy uczestniczą w procesie podejmowania decyzji
d) f. integracyjna- pracownicy integrują się z jednostką, w której pracują, branżą, następuje integracja celów
2) z punktu widzenia pracodawców:
a) f. podejmowania decyzji- pracodawca może podejmować decyzje bez ograniczeń
b) f. kształtowania spokoju społecznego
c) f. karteli- eliminowanie konkurencji płacowej
3) z punktu widzenia państwa
a) f. legitymizacji
b) f. kształtowania pokoju społecznego
Funkcje te można oceniać w różny sposób.

Współczesne stosunki zbiorowe stanowią:
1. proces podejmowania decyzji i kształtowania rynku pracy, umożliwiają utrzymanie pokoju społecznego w długim okresie;
2. proces stanowienia prawa (stanowią instytucje prawa publicznego)
3. wyraz partycypacji pracowniczej, może być ona
a) na szczeblu zakładu:
• partycypacja bezpośrednia- pracownicy negocjują bezpośrednio z pracodawcą
• partycypacja pośrednia- poprzez związki zawodowe
b) na szczeblu ponadzakładowym, negocjacje prowadzone są za pośrednictwem Rad Pracowniczych
4. stanowić mogą proces rozwiązywania problemów; opierają się na równowadze stron

Typologie negocjacji zbiorowych:
1) ze względu na kulturę i historię:
a) model japoński
b) model amerykański
c) model europejski
2) ze względu na szczebel podejmowania decyzji i stopień decentralizacji negocjacji zbiorowych oraz stopień uzwiązkowienia i partycypacji pracowniczej
a) model zdecentralizowany (pluralistyczny)
b) model zdecentralizowany (neokorporacyjny)
3) ze względu na potrzebę rozwiązań
koordynacja - koncentracja
a) pośrednia - konferencje, konsultacje
b) bezpośrednia - odgórna harmonizacja przez centrale organizacyjne pracodawców i pracobiorców
TRZY SUBMODELE
1. m. polaryzacyjny (przetargowy)
2. m. integracyjny (północny)
3. m. pośredni (brytyjski)

Neokorporatyzm
Korporacjonizm (korporatyzm) - doktryna społeczna, według której podstawę państwa powinny stanowić korporacje zawodowe zrzeszające pracodawców i pracobiorców. Opiera się na idei solidaryzmu (lansowana przez Kościół), wprowadzona w życie np. w faszystowskich Włoszech, w Argentynie jako PERONIZM.
W latach 70-tych powrócono do niej w krajach o rządach socjaldemokratycznych (Szwecja, RFN, Austria)

W warunkach dokonujących się wówczas zmian gospodarczych powstał:
NEOKORPORATYZM - system reprezentowania interesów (kształtowania poziomu płac, zysków w drodze umów wynegocjowanych przez grupy interesów reprezentujących ogół pracodawców i pracobiorców).
Umowy te były gwarantowane przez administrację rządową, która broniła interesu społecznego. Współcześnie zajmuje się też wyznaczaniem celów polityki gospodarczej i społecznej. Odznacza się wysokim stopniem zinstytucjonalizowania ( decyzje przy aktywnym udziale państwa)

Model zdecentralizowany charakteryzuje się:
1. jednoszczeblowymi negocjacjami
2. przewaga negocjacji na szczeblu przedstawicielskim
3. formuła: jeden lub kilku pracodawców kontra związki zawodowe
4. dominują zakładowe układy zbiorowe
5. nie ma bezpośredniej koordynacji w skali kraju
6. mały stopień uzwiązkowienia, przeważają zakładowe organizacje związkowe
7. brak partycypacji pośredniej
8. silna pozycja HRM
9. nie uczestniczy państwo ( ale to państwo ustawami ustala pewne procedury)

Model scentralizowany (neokorporacyjny) - kraje Europy Zachodniej i śr.- wsch., charakteryzuje się:
1. monopol organizacji związkowych i pracodawców w reprezentowaniu interesów społecznych w skali nawet ogólnokrajowej (negocjacje prowadzone przez organizacje reprezentatywne)
2. szczeblowość- wieloszczeblowość - dominują negocjacje na szczeblu ponadzakładowym
3. trójstronność ( udział bezpośredni i pośredni państwa)
4. wysoki stopień uzwiązkowienia (nieobecność lub słabość zw. zawodowych w zakładach)
5. Rady Pracownicze
6. silne organizacje ponadzakładowe ( słabe lub brak zw. zawodowych)
7. rola przedsiębiorstwa w podejmowaniu decyzji o pracy i płacy jest mniejsza niż w decentralizowanym
8. działają mężowie zaufania (Anglia) i mają uprawnienia do ochrony indywidualnych interesów pracowniczych.



Dążenie do kompromisu może być, gdy:
1. jedna strona zyskuje - druga traci; lub, gdy
2. uwzględnia się interesy obustronne

Te dwa podejścia pozwalają na wyodrębnienie submodeli:
1. m. polaryzacyjny- kraje basenu Morza Śródziemnego- model południowy;
• ma on charakter roszczeniowy ( nie współpraca, a konflikt),
• zw. zawodowe są upolitycznione (oparte na walce klas),
• negocjacje zbiorowe na szczeblu lokalnym i regionalnym
• rząd czasem obligatoryjnie wprowadza negocjacje zbiorowe
2. model integracyjny- ( północny, Austria, Szwajcaria)
• znalezienie obustronnego kompromisu
• interesy krótko- i długoterminowe
• negocjacje na szczeblu gałęzi
• rola rządu- harmonizuje rezultaty negocjacji, ma prawo rozszerzyć zakres stosowania negocjacji

Model niemiecki- RFN, kraje Beneluksu,
• silniejsze uzwiązkowienie
• duża elastyczność

Model skandynawski- Szwecja:
• silny ruch związkowy
• obecny sektor publiczny
• mocno rozwinięta polityka społeczna
• większa centralizacja,
• rola państwa w kształtowaniu legislacji- sztywność
3. model pośredni- Wielka Brytania, Irlandia
• podobny do m. zdecentralizowanego, ale podobieństwo też do scentralizowanego, bo negocjacje ponadzakładowe
• niewielka rola państwa - brak procedur legislacyjnych
• brak Rad Pracowniczych
• umowy są o charakterze gentelmeńskim;


ROLA PAŃSTWA
państwo obejmuje określone− instytucje (rząd, parlament)
obejmuje system prawny ( ustawodawstwo− pracy)
działanie agend rządowych−
rozwiązania prawne są realizowane w− ramach polityki państwa w zakresie polityki zatrudnienia, społecznej itp.
− zdeterminowane historycznie i kulturowo
oddziaływanie zależy od życia− społeczeństwa, założeń ideologicznych dotyczących roli państwa, od historii i kultury
udział państwa w zbiorowych stosunkach pracy rozpatrujemy w 4− zakresach:
1) jako ustawodawca
system prawny−
regulacje prawne− określają
a) charakter prawny
b) pole oddziaływania zw. zawodowych
c) pole oddziaływania organizacji prawnych
d) regulowane, wspieranie sił pracodawców i zw. zawodowych

Udział państwa:
1. pasywny ( stosowanie instrumentów polityki)
2. aktywny( bezpośredni udział w negocjacjach zbiorowych)

Podejście do zbiorowych stosunków pracy:
− indywidualistyczne
korporacyjne−
ze względu na to podejście wyróżniamy 4 modele zbiorowych stosunków pracy:
1. indywidualizm rynkowy
2. liberalny kolektywizm
3. korporatyzm
4.

2) mediator
efektywność− gospodarowania , osiągnięcie celów ekonomicznych
państwo zainteresowane− jest utrzymaniem pokoju społecznego, dlatego rola mediatora (arbitra)
− państwo kształtuje strukturę społeczną
Europejskie zbiorowe stosunki pracy oparte są na współpracy między trzema stronami :pracownik- pracodawca- państwo, wymaga to porozumienia i partnerstwa.
3) pracodawca
Na wielkość sektora publicznego ma wpływ wojsko, oświata, policja.
Po II wojnie rozwijał się sektor publiczny, po kryzysie w latach 70- tych działania mające na celu ograniczenie roli państwa spowodowane było:
kryzysem wydatków−
− restrukturyzacją
zacieśnianiem się współpracy w ramach UE−

4) regulator stosunków pracy
Wycofanie państwa z życia publicznego poprzez:
− redefinicja interwencjonizmu i prywatyzacja
reforma systemu świadczeń− społecznych

Zbiorowe stosunki pracy w Polsce
• 89/90 -lata transformacji,
początkowo rząd nie chciał brać udziału w zbiorowych stosunkach pracy, chciał aby zrobiła to „niewidzialna ręka”
• 90/91
− ustawa o sporach zewnętrznych
o zw. zawodowych−
− pracodawcy
redefinicja roli państwa

1992- proces prywatyzacji
1994- trójstronna komisja do spraw społeczno- gospodarczych

Model zbiorowych stosunków pracy ewoluuje w kierunku 3), rząd powołał komisję trójstronną, chciał spełnić role arbitra, występuje jako pracodawca.

ZESTAW 1
1 Rynki według przedmiotu obrotu:
· Rynek towarów i usług
· Rynek pracy
· Rynek finansowy: pieniężny , kapitałowy, walutowo-dewizowy:
Waluta to każdy prawny środek płatniczy państwa. Dewizy są to obce należności potwierdzone papierami wartościowymi możliwymi do upłynnienia na międzynarodowym rynku finansowym.
Zasadniczym kryterium pozwalającym rozdzielić transakcje na te, które zapadają na rynku pieniężnym lub kapitałowym jest czas. Jeśli występuje długotrwała dyspozycja pieniądzem, długotrwałe na niego zapotrzebowanie to jesteśmy na rynku kapitałowym, Rynek ten więc składa się np. z rynku kredytów długotrwałych, rynku lokat długoterminowych, rynku papierów wartościowych (giełda).
Rynek pieniężny to rynek kredytów krótkoterminowych, lokat krótkoterminowych, w tym miedzy-bankowych, rynek papierów wartościowych takich jak bony pieniężne, krótkie weksle, czeki.

2 Podział spółek:
Spółka to przedsięwzięcie gospodarcze należące do dwóch lub więcej osób, dzięki czemu dysponuje szerszym dostępem do kapitału. Następuje również rozłożenie ryzyka prowadzonej działalności. Zyski i straty są podzielone w sposób ustalony w umowie spółki.
Rodzaje spółek:
-osobowe:
· Spółka cywilna przydatna jest dla jednorazowych lub krótkookresowych przedsięwzięć, nie zawsze ma charakter zarobkowy, nie ma osobowości ani zdolności prawnej, Kodeks Spółek Handlowych wymaga aby spółka miała w ciągu 2 lat obroty wyższe niż 400 tyś. euro rocznie aby przekształciła się w spółkę handlową.
· Spółka jawna zalicza się do spółek handlowych, jest wyższym etapem spółki cywilnej
· Spółka partnerska jest osobową, utworzona przez wspólników w celu wykonywania wolnego zawodu, nie ma osobowości prawnej, ale posiada zdolność do czynności prawnych
· Spółka komandytowa jest zbliżona do jawnej, pozwala wprowadzić przedsiębiorstwo zarobkowe w większym rozmiarze pod wspólną firmą
· Spółka komandytowo-akcyjna jest osobową, ma na celu prowadzenie przedsiębiorstwa pod własną firmą za zobowiązania wobec wierzycieli co najmniej 1 wspólnik odpowiada bez ograniczeń, łączy w sobie cechy spółki osobowej i kapitałowej, minimalny kapitał zakładowy powinien wynosić 50 000 zł.
-kapitałowe:
· Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością może być spółką jednoosobową, taka sytuacja ma miejsce kiedy wszystkie udziały należą do jednego udziałowca
· Spółka akcyjna to najwyższy typ spółki kapitałowej, najbardziej elastyczny, ale zarazem najbardziej skomplikowany, może ją zawiązać jedna lub więcej osób, jej status powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, kapitał powinien wynosić co najmniej 500 000 zł.

3 Keines:
Keines- amerykański ekonomista buduje teorię internacjonalizmu państwowego. Uważa on, że obok rynku drugim elementem regulującym gospodarkę jest państwo. Państwo musi na siebie przyjąć na siebie obowiązek wzbudzenia popytu tak, aby zlikwidować istniejące nadwyżki. Nie zwiększano oferty na rynku, żeby nie pogłębiać kryzysu czyli nadprodukcji, tylko uruchamiano prace publiczne.
Keines wprowadził koncepcję na gromadzenie finansów publicznych poprzez zaciąganie długu publicznego. Wprowadza się emisję papierów wartościowych o charakterze pożyczkowym-obligacje. Rozbudowuje się system podatkowy.
W czasach Keinsa realizując interwencjonizm ogranicza się liberalizm wprowadzając coraz więcej etatyzmu.
Keines traktuje gospodarkę w dużej skali, uwzględnia kontakty międzynarodowe, dostrzega, że sytuacja na rynku pieniężnym skutkuje na wynik gospodarczy czyli określa dochód narodowy. Stymulatorem popytu ma być państwo.
Ta szkoła w ekonomii w kolejnych okresach funkcjonuje jako neokeinsizm, który przyjmuje, że w krótkim okresie państwo powinno stabilizować gospodarkę, w długim okresie gospodarka samoczynnie dochodzi do stanu równowagi, czyli łączy się tu mechanizm rynkowy i aktywna polityka państwa.
W latach 60-70-tych buduje się postkeinsizm (Kalecki Michał). Uznaje, że mechanizm rynkowy nie jest w stanie doprowadzić do równowagi ani w krótkim ani w długim okresie, zawsze więc istotna jest działalność państwa.
W okresie powojennym dochodzi do kryzysu teorii Keinesa, szuka się nowych rozwiązań, buduje się nowa szkoła określana jako monetaryzm- przyjmuje się neutralność pieniądza uznając, że inflacja jest wyłącznie zjawiskiem pieniężnym, mającym wpływ tylko na wielkości nominalne a nie realne.
Druga szkoła-nowa ekonomia-przyjmuje ona, że państwo jest zbędne w życiu gospodarczym. Ewentualnie może być regulatorem w bardzo wąskich obszarach np. w bezpieczeństwie zewnętrznym i wewnętrznym. W skrajnych postaciach w ogóle odrzuca się państwo, że wszystko, co złe w gospodarce wynika z interwencjonalizmu państwa. Propaguje więc rynek niczym nieograniczony czyli liberalizm.

ZESTAW 2
1 Cena równowagi na rynku doskonałym:
Cena równowagi to cena, do której dąży zawsze rynek, ponieważ godzi ona oczekiwania nabywców i sprzedawców na kompromisowym poziomie. Przy cenie równowagi rynek ulega „oczyszczeniu”- wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów (nabywców) odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów (sprzedawców). Ta wielkość stanowi ilość równowagi, czyli taki rozmiar sprzedaży, który chcą jednocześnie kupić nabywcy. Cena równowagi jest jedyną ceną, która ma cechę trwałości, zadowala bowiem obie strony transakcji. Jeśli w otoczeniu rynku nic się nie zmieni, cena ta będzie trwale regulowała warunki sprzedaży.

2 Koszty zmienne i stałe:
Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy:
KC=CKS+CKZ
3 Czynniki kształtujące wydatki konsumenta (prawo Gossena, dochód, cena, dobra i inne)
-Prawo Gossena -prawo malejącej użyteczności krańcowej, polega na tym, że w miarę wzrostu konsumpcji danego dobra całkowita użyteczność rośnie. Wzrost ten jest jednak coraz wolniejszy, co oznacza, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rosnącym stopniem zaspokojenia potrzeby.

-cena-pełni w gospodarce określone funkcje:
· Agregacyjna
· Informacyjna-potencjalny nabywca może podjąć decyzję o zakupie produktu w oparciu o cenę i dochód
· Dochodowa-poprzez ceny określa się strumień dochodów np. gospodarstwa domowego lub przedsiębiorstwa
· Redrystrybucyjna- poprzez ceny dokonuje się przesunięcia dochodów od od jednych podmiotów do innych
· Stabilizacyjna-kształtowanie się cen na określonym poziomie może zachęcać lub zniechęcać do danych czynności
Rodzaje cen: stałe, zmienne, wolne, regulowane, urzędowe, nominalne, detaliczne, hurtowe, zbytu, skupu, światowa
Producent może kształtując cenę uwzględniać możliwości kupujących i rozwiązania przyjęte przez konkurencję.

-przychód tworzy się przez sprzedaż np. wyrobu gotowego.
· Całkowity-jest to iloczyn ilości sprzedanej produkcji i ceny jednostkowej:
PC=QP
· Przeciętny-jest to przychód całkowity przez ilość
PP=PC/Q
· Krańcowy-to zmiana przychodu całkowitego wywołana zmianą wielkości sprzedaży o 1 jednostkę
PK=delPC/delQ

-koszt: to wartość wszystkich zasobów wykorzystanych dla produkcji. Wartość tę wyznacza koszt alternatywnego najlepszego zastosowania zasobów.
· Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.
· Koszty zarządu i ruchu-działu produkcji podstawowej, pomocniczej, ubocznej
· Koszty zaopatrzenia, produkcji, zbytu
· Koszty bezpośrednie-to takie które można wprost przypisać do przedmiotu kalkulacji wykorzystując karty pracy, zużycia materiałów, lub przez pomiar na stanowisku pracy-materiały bezpośrednio produkcyjne robocizna bezpośrednia, zużycie energii, pary dla celów technologicznych, przygotowanie prototypu dla produkcji.
· Koszty pośrednie-koszty zarządu, wydziału, sprzedaży.
· Koszty stałe i zmienne- Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy: KC=CKS+CK
-zysk-to różnica między przychodem a kosztem.
· Zysk krańcowy- to zmiana zysku całkowitego w następstwie zmiany wielkości sprzedaży o 1 jednostkę.
· Zysk normalny- zaliczany jest do kosztów ekonomicznych. Jest to oczekiwana korzyść zaprowadzonej działalności
· Zysk ekonomiczny nadzwyczajny (ponadprzeciętny)-prowadzone przedsiębiorstwo przynosi przychód, który pokrywa koszty implicite, explicite oraz przynosi nadwyżkę ponad normalny zysk.

-dobra -wykorzystuje się je do zaspakajania potrzeb:
· Wolne, -dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (powietrze)
· Rzadkie-niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (złoto)
· Prywatne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (żywność)
· Publiczne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (ochrona policyjna, obrona narodowa)
· Konsumpcyjne-zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb (żywność)
· Produkcyjne (inwestycyjne)-kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (papier)
· Materialne-ich wartość można oszacować w pieniądzu (samochód)
· Niematerialne-nie można ich przedstawić w pieniądzu (talent)

ZESTAW 3
1 Własność w sensie ekonomicznym i prawnym:
-własność w sensie prawnym- jest to stosunek zachodzący między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania. Przedmiotem własności są rzeczy, a podmiotem osoby fizyczne i prawne.
-własność w sensie ekonomicznym-jest to stosunek zachodzący między ludżmi w trakcie korzystania z efektów działalności gospodarczej. Przedmiotem własności są tu czynniki wytwórcze oraz rezultaty działalności, a podmiotem jest człowiek. Nie zawsze własność ta jest tożsama z własnością w sensie prawnym.

2 Cele i formy porozumień monopolistycznych (kontrakt, holding):
W ramach porozumień między przedsiębiorstwami uwzględnia się np. ilość produkcji, cenę, rynek zbytu.
· Przykładem jest tu kartel będący porozumieniem przedsiębiorstw tej samej branży zawieranym w celu ograniczenia lub zlikwidowania konkurencji i zapewnienia pozycji monopolistycznej w danym segmencie rynku. Przedsiębiorstwo przystępujące do kartelu zachowują samodzielność.
· Wyższa formą kartelu jest syndykat, w ramach którego przedmiotem działania jest sprzedaż produktów wytwarzanych przez kartel (wspólne biuro sprzedaży).
· Trust(czyt. trast)- jest to połączenie kilku przedsiębiorstw w jedno nowe powstałe w miejsce dotychczas istniejących. Przedsiębiorstwa tracą samodzielność i osobowość prawną. Powołuje się radę trustu, w której zasiadają dotychczasowi właściciele przedsiębiorstw. Ich wpływ na nowe przedsiębiorstwo wynika z wielkości wniesionego kapitału.
· Koncern-jest to prawnie samodzielnych przedsiębiorstw należących do wspólnego właściciela i prowadzonych pod jednolitym kierownictwem. Tworzenie koncernu dokonuje się przez wykupienie akcji lub udziałów. Koncerny organizuje się na zasadzie pion-zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego, na zasadzie poziom-zgodnie z branżom.
· Mogą być również ukośne zwane konglomeratami-przyczyna ich powstania jest minimalizacja ryzyka kryzysu, unikanie kolizji z przepisami antymonopolowymi, opanowanie kolejnych rynków zbytu, efektywniejsze wykorzystanie kapitału w alternatywie do systemu bankowego.
· koncern rozwijając się może przybrać postać holdingu-wynika to z faktu, że jedna spółka staje się czysta spółka kierowniczą, jest ona wiodąca, posiada wszystkie lub większość akcji. spółek podporządkowanych, jej celem statutowym staje się zarządzanie pozostałymi spółkami.
· konsorcjum-jest to porozumienie przedsiębiorstw zawarte na czas realizacji określonego przedsięwzięcia wymagającego wielkiego zaangażowania kapitału, co przekracza możliwości jednego podmiotu. Ryzyko przedsięwzięcia rozkłada się na wszystkich uczestników.
· alianse-to porozumienie przedsiębiorstw o charakterze międzynarodowym, którego celem jest poszerzenia posiadanych rynków zbytu, uzyskanie dostępu do tańszych żródeł zaopatrzenia, wprowadzenie wspólnych technologii, pokonanie barier celnych i administracyjnych ustanowionych przez kraj jednego z partnerów.

3 Rynek konsumenta i producenta:
Prawo Gossena -prawo malejącej użyteczności krańcowej, polega na tym, że w miarę wzrostu konsumpcji danego dobra całkowita użyteczność rośnie. Wzrost ten jest jednak coraz wolniejszy, co oznacza, że użyteczność krańcowa kolejnych jednostek dobra zmniejsza się wraz ze wzrostem ilości konsumowanego dobra i rosnącym stopniem zaspokojenia potrzeby.
Zasób rzadki, czyli ograniczony to taki, na który popyt przy cenie równej zero jest większy od dostępnej podaży. Każdy zasób, za którego zapotrzebowanie jesteśmy zmuszeni zapłacić jest więc uznawany jako rzadki. Zasoby rzadkie wywołują konieczność racjonalnego gospodarowania, czyli należy się kierować w procesach gospodarczych zasadą minimalizacji nakładu lub zasadą maksymilizacji efektu.


ZEATAW 4
1 Podaż i popyt na rynku pracy:
Popyt: jest to zgłoszone zapotrzebowanie na określone środki w określonym miejscu, czasie i po danej cenie.
Popyt tworzy się na bazie potrzeb: potrzeby- preferencje-zapotrzebowanie (popyt potencjalny, efektywny, odłożony, zapasowy).
· Popyt potencjalny-występuje wówczas, gdy nie dysponujemy odpowiednim funduszem nabywczym i transakcja nie zostanie zrealizowana.
· Popyt efektywny-ma poparcie w środkach finansowych, w efekcie zaspakajamy potrzebę.
· Popyt odłożony-kupujący dysponuje funduszem nabywczym, odczuwa potrzeby, ale nie może ich zaspokoić ze względu na brak produktu. Czasami kupujący nabywa rzeczy w ilościach przekraczających jego aktualne potrzeby, kieruje się przy tym obawą co do dostępności produktów przyszłości i co do przyszłych cen.
· Popyt spektakularny- wystąpi wówczas, gdy kupujemy produkt z myślą o póżniejszych odsprzedaży z zyskiem.
· Popyt funkcjonalny-nabywa się rzecz dla jej wartości użytkowej.
Można wydzielić też inne rodzaje popytu:
-ze względu na nasilenie zjawiska w czasie: codzienny; okresowy; sezonowy; jednorazowy; stały; rosnący; malejący.
-od strony podmiotowej: popyt konsumenta (gospodarstwa domowego); producenta; banków i instytucji finansowych; skarbu państwa.
-w ujęciu przedmiotowym: popyt na dobra konsumpcyjne; inwestycyjne i produkcyjne; na prace; na pieniądz.
-ze względu na powiązania między dobrami: popyt substytucyjny; komplementarny.
-na zasięg: popyt indywidualny; cząstkowy; globalny.
-na wrażliwość: popyt sztywny; doskonale elastyczny; proporcjonalny; bardzo elastyczny; mało elastyczny.
Prawo popytu mówi, że jak cena maleje to wielkość rośnie, a jak cena rośnie to popyt maleje.
Elastyczność mieszana popytu: występuje gdy badamy zmiany w popycie na dobro A w sytuacji zmiany ceny dobra B zakładając stałość innych czynników i przyjmując, że dobra są powiązane ze sobą na zasadzie substycyjności lub komplementarności.

Podaż: jest to zgłoszona oferta sprzedaży pokreślonych środków w określonym miejscu, czasie i przy określonej cenie.
Prawo podaży-między ceną a podażą występuje dodatnia zależność, co oznacza ze wzrost cen wywołuje wzrost podaży przy założeniu stałości innych czynników.
Przyjmuje się, że producent zachowuje się racjonalnie, czyli produkuje z intencją sprzedaży:
Inwestycje- produkcja- podaż (eksport i import).
Generalnie o wielkości podaży decyduje min.
· Cena czynników wytwórczych i ich dostępność
· Cena i jakość zasobów ludzkich
· Łatwość i taniość
· Dogodność kredytów
· System podatkowy zachęcający do inwestowania
· Stabilność w zakresie systemu podatkowego
· Polityka ceł i kursów walut
· Inflacja
· Ingerencja państwa

2 Lepkość cen i zróżnicowanie cen (oligopol i monopol pełny):
Oligopol: jest to rynek dominujący we współczesnej gospodarce. Charakterystyczne dla niego jest występowanie kilku lub kilkunastu dużych producentów, którzy starają się stworzyć bariery ograniczające innym wejście na ten rynek.
W oligopolu może występować zjawisko tak zwanego przywuctwa cenowego, co oznacza, że jedna firma staje się liderem w oparciu o najniższe koszty wytwarzania lub o najwyższe technologie, czyli jakość produktu. Oni narzucają cenę, inne firmy dostosowują się lub nie do tego, co określa przywódca.
Charakterystyczna dla oligopolu jest tzw. Krzywa popytu.
Aby uzyskac przewagę na rynku, przedsiębiorstwa zawierają porozumienia monopolistyczne tworząc tzw.:
-trusty
-syndykaty
-kartele
-konglomeraty
-koncerny
-holdingi
-konsorcja
-fuzje
-aliansy
Oligopol oferuje bardzo zróżnicowany produkt, za który trzeba płacić relatywnie wysoką cenę.

Monopol pełny:ten rynek występuje wówczas, gdy jeden podmiot kontroluje rynek np. w 70-90%, istnieją bardzo wyrażne bariery uniemożliwiające innym wejście na rynek, są to najczęściej bariery kapitałowe i technologiczne. Monopol ustala cenę, decyduje o ilości, dbałości i jakości niskiego poziomu.
Można określić 3 przypadki monopolu pełnego:
· Państwowy-władza zawłaszcza sobie prawo dla prowadzenia (kontrolowania) danego obszaru gospodarki (państwo kontroluje przemysł zbrojeniowy, emisję pieniądza, zawłaszcza sobie prawo do podatków).
· Przejściowy-jeden podmiot kontroluje rynek, ponieważ wiedział jak produkować i potrafił zgromadzić kapitał umożliwiający przejście od skali laboratorium do skali przemysłowej.
· Naturalny-tworzy się przez dostęp do zasobów naturalnych.
Charakterystycznym dla monopolu pełnego jest zjawisko dyskryminacji cenowej, czyli różnicowania cen.

3 Zysk i dochód:.
Dochód-przychód tworzy się przez sprzedaż np. wyrobu gotowego.
· Całkowity-jest to iloczyn ilości sprzedanej produkcji i ceny jednostkowej:
PC=QP
· Przeciętny-jest to przychód całkowity przez ilość
PP=PC/Q
· Krańcowy-to zmiana przychodu całkowitego wywołana zmianą wielkości sprzedaży o 1 jednostkę
PK=delPC/delQ

Zysk-to różnica między przychodem a kosztem.
· Zysk krańcowy- to zmiana zysku całkowitego w następstwie zmiany wielkości sprzedaży o 1 jednostkę.
· Zysk normalny- zaliczany jest do kosztów ekonomicznych. Jest to oczekiwana korzyść zaprowadzonej działalności
· Zysk ekonomiczny nadzwyczajny (ponadprzeciętny)-prowadzone przedsiębiorstwo przynosi przychód, który pokrywa koszty implicite, explicite oraz przynosi nadwyżkę ponad normalny zysk.

ZESTAW 5

1 Substytucyjność pracy żywej i komplementarnej:
Efekt substytucji polega na tym, że wzrost ceny dobra X powoduje zastąpienie dobra X dobrem Y, które staje się relatywnie tańsze.

2 Ceny, rodzaje i funkcje cen:
Cena- pełni w gospodarce określone funkcje: agregacyjna, informacyjna, dochodowa, stymulacyjna (motywacyjna), redystrybucyjna.
Dzięki temu, że możemy nadać wszystkim produktom wymiar wartościowy, możliwe jest budowanie złożonych mierników (agregatów) pozwalających określić produkt całej gospodarki narodowej PKB.
Funkcje cen:
· Informacyjna-potencjalny nabywca może podjąć decyzję o zakupie produktu w oparciu o cenę i dochód
· Dochodowa-poprzez ceny określa się strumień dochodów np. gospodarstwa domowego lub przedsiębiorstwa
· Redrystrybucyjna- poprzez ceny dokonuje się przesunięcia dochodów od od jednych podmiotów do innych
· Stabilizacyjna-kształtowanie się cen na określonym poziomie może zachęcać lub zniechęcać do danych czynności
Rodzaje cen: stałe, zmienne, wolne, regulowane, urzędowe, nominalne, detaliczne, hurtowe, zbytu, skupu, światowa
Producent może kształtując cenę uwzględniać możliwości kupujących i rozwiązania przyjęte przez konkurencję.
Formuła ceny-kosztowa uwzględnia koszty matriałowe, koszt amortyzacji, zaangażowania czynnika ludzkiego, dochód przedsiębiorcy, a w wymiarze bieżącym rynkowym opłaty, cła, podatki.
Producent może kształtując cenę uwzględnić możliwości kupujących i rozwiązania przyjęte przez konkurencję.

3 Amortyzacja liniowa, dygresywna, progresywna:
Rzeczowe aktywa trwałe: środki trwałe-musi mieć użyteczność dłuższą niż rok, musi być komplementarny i zdolny do użytkowania, musi mieć związek z działalnością gospodarczą, musi to być nasza własność, współwłasność
Rodzaje tych środków: budowle, budynki, środki transportu, grunty.
Srodek trwały amortyzuje się (używa w czasie), reguluje.
Sposób obliczania amortyzacji:
· Liniowy= 10 % od wartości początkowej
· Dygresywny zakłada, że zmieniamy co roku procent amortyzacji i zmienia się wartość początkowa

ZESTAW 6
1 Koszt alternatywny, księgowy, ekonomiczny.
· Koszty księgowe (explicite)-to wszystkie wydatki pieniężne poniesione przez przedsiębiorstwo w danym czasie. Koszty te są ujmowane w ewidencji przedsiębiorstwa i w rachunku wyników, zaś ich gromadzenie i przetwarzanie podlega zasadom rachunkowości.
· Koszty alternatywne (implicite)-to rachunkowość dochodów, które czynnik wytwórczy mógłby przynieść, gdyby wykorzystano jego w inny, najlepszy sposób.
· Koszt ekonomiczny-obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.

2 Przedsiębiorca:
To osoba, która uruchamia i prowadzi przedsiębiorstwo. Przenosi kapitał z obszarów o niższej rentowności do obszarów dających wyższą wydajność i zysk. Przedsiębiorca to innowator, który wprowadza nowe kombinacje czynników produkcji, nowe wyroby i metody, zdobywa nowe rynki i nowe żródła zaopatrzenia, unowocześnia od strony organizacyjnej działalność gospodarczą. Przedsiębiorca to osoba fizyczna, prawna, jednostka organizacyjna nie posiadająca osobowości prawnej, prowadząca działalność zarobkowa i uczestnicząca w działalności gospodarczej.

3 Prawo podaży:
Podaż: jest to zgłoszona oferta sprzedaży pokreślonych środków w określonym miejscu, czasie i przy określonej cenie.
Prawo podaży, że między ceną a podażą występuje dodatnia zależność, co oznacza ze wzrost cen wywołuje wzrost podaży przy założeniu stałości innych czynników.
Przyjmuje się, że producent zachowuje się racjonalnie, czyli produkuje z intencją sprzedaży:
Inwestycje- produkcja- podaż (eksport i import).
Generalnie o wielkości podaży decyduje min.
· Cena czynników wytwórczych i ich dostępność
· Cena i jakość zasobów ludzkich
· Łatwość i taniość
· Dogodność kredytów
· System podatkowy zachęcający do inwestowania
· Stabilność w zakresie systemu podatkowego
· Polityka ceł i kursów walut
· Inflacja
· Ingerencja państwa
ZESTAW 7
1 Pojęcie własności:
-własność w sensie prawnym- jest to stosunek zachodzący między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania. Przedmiotem własności są rzeczy, a podmiotem osoby fizyczne i prawne.
-własność w sensie ekonomicznym-jest to stosunek zachodzący między ludżmi w trakcie korzystania z efektów działalności gospodarczej. Przedmiotem własności są tu czynniki wytwórcze oraz rezultaty działalności, a podmiotem jest człowiek. Nie zawsze własność ta jest tożsama z własnością w sensie prawnym.

2 Dochodowa elastyczność popytu:
Popyt zmienia się pod wpływem ruchów cen, ale także dochodów. Wstępną charakterystykę współzależności zmian popytu i dochodów konsumentów nakreśla tzw. Prawo Engla. Jest ono uogulnieniem badań reakcji nabywców na zmieniające się rozmiary dochodów i proporcje ich rozdysponowania na różne grupy dóbr.
Ogół dóbr można podzielić na:
· Dobra i usługi niższego rzędu
· Dobra lub usługi podstawowe
· Dobra i usługi luksusowe (wyższego rzędu)
Proporcje wydatków konsumentów na poszczególne grupy dóbr nie są stałe.
Wydatki, a więc popyt na dobra wyższego rzędu rosną szybciej w porównaniu ze wzrostem zakupów dóbr podstawowych. W rezultacie udział wydatków na dobra wyższego rzędu (w stosunku do sumy dochodów) wzrasta, zaś udział kwot wydanych na dobra podstawowe maleje.

3 Optimum przedsiębiorstwa w okresie krótkim w warunkach konkurencji doskonałej:
Przedsiębiorca jest cenobiorcą, nie może wpłynąć na zmianę ceny. Cena, po której sprzedaje on swoje produkty, wyznaczona jest przez rynek jako data, a więc niezależna od rozmiaru oferowanej przez niego sprzedaży.
Utarg całkowity przedsiębiorcy rośnie proporcjonalnie do przyrostu produkcji. Cena bowiem stała i nie reaguje na zmiany wielkości produkcji pojedynczego przedsiębiorcy. Przy stałej cenie utarg przeciętny na jednostce i utarg krańcowy z każdej jednostki są-dla każdej wielkości produkcji-stałe i równe cenie.

ZESTAW 8

2 Konsument w warunkach monopolu i wolnej konkurencji:
Monopol-charakteryzuje się dużą liczbą producentów wytwarzających produkty tego samego rodzaju (np. meble, odzież, obuwie), ale posiadające swoiste, indywidualne cechy, co pozwala producentom odrębnie ustalając ceny swoich produktów.

ZESTAW 9

1 Funkcje rynku:
· Ma być miejscem i instrumentem wyceny dóbr
· Ma dostarczać informacji niezbędnych dla procesów decyzyjnych realizowanych w przedsiębiorstwach
· Ma być miejscem dla racjonalnego wykorzystania zasobów
· Ma doprowadzić do równowagi w gospodarce
· Ma weryfikować społeczną przydatność produktu, czyli inaczej ma dostosować produkcję do potrzeb

2 Ekonomiczna funkcja gospodarstw domowych (konsumpcyjna i produkcyjna):
Konsumpcja czyli zużycie-może być w gospodarstwie domowym, czyli dla celów konsumpcyjnych i produkcyjnych-wytwarzanie innych dóbr-środki produkcji lub czynniki produkcji.
Konsument sięga po różne dobra starając się w maksymalny sposób zaspokoić swoje potrzeby.
Potrzeby-stan dyskomfortu, niezadowolenia, braku, niemiłych doznań. Potrzeby towarzyszą człowiekowi od zawsze. Gdy zaspokoimy jedne pojawiają się kolejne.
· Biologiczne (fizjologiczne)
· Bezpieczeństwa
· Społeczne
· Szacunku i uznania
· samorealizacji
Środkami zaspokojenia potrzeb są dobra:
· Wolne, gospodarcze
· Komercyjne i niekomercyjne
· Substytucyjne (zastępcze) i komplementarne (połączone)
· Indywidualne i zbiorowe
· Naturalne i luksusowe
Współcześnie ekonomia to nauka, która ma pomóc ludziom odpowiedzieć na pytania: jak produkować, co produkować, ile produkować, kto ma prawo podejmować decyzje.
Dostrzegając problem ograniczonych zasobów społeczeństwa próbują ten problem złagodzić np. przez:
-rozłożenie kosztów i ryzyka
-substytuty
-efekty skali, łączenie się w spółki
-podział pracy i specjalizacja
-handel
-pieniądz
Ekonomia jako nauka wykrywa i opisuje ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi. Wykryte i opisane staja się prawami ekonomicznymi.

3 Gospodarka towarowa i naturalna:
Produkcja-jest to celowa i świadoma działalność człowieka, w efekcie której z dostępnych zasobów uzyskuje się dobra czyli środki służące do zaspakajania potrzeb.
Gospodarowanie-to proces, który obejmuje produkcję, podział, wymianę i konsumpcję.
Naturalna-dobra są wykorzystywane przez wytwórcę i jego najbliższe otoczenie.
Towarowa- współcześnie dominuje, produkt jest przeznaczony do sprzedaży.
Aby produkować należy należy dysponować różnymi zasobami. Mogą mieć one charakter naturalny, mogą pochodzić z wcześniejszej działalności człowieka.
Zasobem jest również człowiek. Dostrzega się coraz wyrażniej problem rzadkości zasobów. Zasób rzadki, czyli ograniczony to taki, na który popyt przy cenie równej zero jest większy od dostępnej podaży. Każdy zasób, za którego zapotrzebowanie jesteśmy zmuszeni zapłacić jest więc uznawany jako rzadki. Zasoby rzadkie wywołują konieczność racjonalnego gospodarowania, czyli należy się kierować w procesach gospodarczych zasadą minimalizacji nakładu lub zasadą maksymilizacji efektu.

ZESTAW 10
1Dobra (rodzaje):
Dobra-wykorzystuje się je do zaspakajania potrzeb:
· Wolne, -dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (powietrze)
· Rzadkie-niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (złoto)
· Prywatne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (żywność)
· Publiczne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (ochrona policyjna, obrona narodowa)
· Konsumpcyjne-zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb (żywność)
· Produkcyjne (inwestycyjne)-kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (papier)
· Materialne-ich wartość można oszacować w pieniądzu (samochód)
· Niematerialne-nie można ich przedstawić w pieniądzu (talent)
Czynniki wytwórcze- to z czego są wytwarzane dobra:
-ziemia-bogactwo ziemi, lasy, woda, i to co w niej pływa
-praca-człowiek, siła robocza, maszyny, narzędzia
-kapitał-gotówka, budynki, hale produkcyjne, drogi

2 Monopol czysty:
Monopol czysty-to model rynku, na którym jeden producent kontroluje wszystkie sytuacje. Przedsiębiorstwo jest cenodawcą, ono ustala ilość produkcji, istnieją niemożliwe do przekroczenia bariery natury np. kapitałowej, brak substytutów.

3 Optimum konsumenta:
Równowaga konsumenta znajduje się w punkcie styczności linii budżetowej z najwyżej położoną krzywa obojętności. Jest to jedyny punkt, w którym marginalna stopa substytucji równa jest relacji cen dóbr X i Y.

ZESTAW 11
1 Koszty i klasyfikacja:
Koszt: to wartość wszystkich zasobów wykorzystanych dla produkcji. Wartość tę wyznacza koszt alternatywnego najlepszego zastosowania zasobów.
Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy:
· Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.
· Koszty zarządu i ruchu-działu produkcji podstawowej, pomocniczej, ubocznej

· Koszty zaopatrzenia, produkcji, zbytu
· Koszty bezpośrednie-to takie które można wprost przypisać do przedmiotu kalkulacji wykorzystując karty pracy, zużycia materiałów, lub przez pomiar na stanowisku pracy-materiały bezpośrednio produkcyjne robocizna bezpośrednia, zużycie energii, pary dla celów technologicznych, przygotowanie prototypu dla produkcji.
· Koszty pośrednie-koszty zarządu, wydziału, sprzedaży.
· Koszty stałe i zmienne- Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy: KC=CKS+CK

2 Prawo podaży:
Podaż: jest to zgłoszona oferta sprzedaży pokreślonych środków w określonym miejscu, czasie i przy określonej cenie.
Prawo podaży- że między ceną a podażą występuje dodatnia zależność, co oznacza ze wzrost cen wywołuje wzrost podaży przy założeniu stałości innych czynników.
Przyjmuje się, że producent zachowuje się racjonalnie, czyli produkuje z intencją sprzedaży:
Inwestycje- produkcja- podaż (eksport i import).
Generalnie o wielkości podaży decyduje min.
· Cena czynników wytwórczych i ich dostępność
· Cena i jakość zasobów ludzkich
· Łatwość i taniość
· Dogodność kredytów
· System podatkowy zachęcający do inwestowania
· Stabilność w zakresie systemu podatkowego

3 Spółki prawa handlowego:
Spółka- to zrzeszenie osób lub kapitału zawiązane w celu prowadzenia działalności gospodarczej. Jest to umowa zawarta przez wspólników dla prowadzenia wspólnego przedsiębiorstwa lub innego celu gospodarczego.
Podstawę funkcjonowania spółek handlowych stanowi Kodeks Spółek Handlowych. Ustawa ta reguluje tworzenie, organizację, funkcjonowanie, rozwiązywanie, łączenie, podział i przekształcanie spółek handlowych.
Przepisy Kodeksu Spółek Handlowych, które zastąpiły uregulowania prawne Kodeksu Handlowego, weszły w życie 1 stycznia 2001 roku. W Związku z tym wszystkie spółki muszą w ciągu 3 lat dostosować swoje umowy lub akty założycielskie do nowych przepisów.

ZESTAW 12
2 Koszty według rodzaju działalności:
Koszt: to wartość wszystkich zasobów wykorzystanych dla produkcji. Wartość tę wyznacza koszt alternatywnego najlepszego zastosowania zasobów.
Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy:
· Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.
· Koszty zarządu i ruchu-działu produkcji podstawowej, pomocniczej, ubocznej

· Koszty zaopatrzenia, produkcji, zbytu
· Koszty bezpośrednie-to takie które można wprost przypisać do przedmiotu kalkulacji wykorzystując karty pracy, zużycia materiałów, lub przez pomiar na stanowisku pracy-materiały bezpośrednio produkcyjne robocizna bezpośrednia, zużycie energii, pary dla celów technologicznych, przygotowanie prototypu dla produkcji.
· Koszty pośrednie-koszty zarządu, wydziału, sprzedaży.
· Koszty stałe i zmienne- Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy: KC=CKS+CK

3 Kartel:
Kartel jest porozumieniem przedsiębiorstw tej samej branży zawieranym w celu ograniczenia lub zlikwidowania konkurencji i zapewnienia pozycji monopolistycznej w danym segmencie rynku. Przedsiębiorstwo przystępujące do kartelu zachowują samodzielność.

ZESTAW 13
1 Układ rodzajowy kosztów:
Koszt: to wartość wszystkich zasobów wykorzystanych dla produkcji. Wartość tę wyznacza koszt alternatywnego najlepszego zastosowania zasobów.
Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy:
· Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.
· Koszty zarządu i ruchu-działu produkcji podstawowej, pomocniczej, ubocznej

· Koszty zaopatrzenia, produkcji, zbytu
· Koszty bezpośrednie-to takie które można wprost przypisać do przedmiotu kalkulacji wykorzystując karty pracy, zużycia materiałów, lub przez pomiar na stanowisku pracy-materiały bezpośrednio produkcyjne robocizna bezpośrednia, zużycie energii, pary dla celów technologicznych, przygotowanie prototypu dla produkcji.
· Koszty pośrednie-koszty zarządu, wydziału, sprzedaży.
· Koszty stałe i zmienne- Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy: KC=CKS+CK

2 Porozumienia monopolistyczne:
W ramach porozumień między przedsiębiorstwami uwzględnia się np. ilość produkcji, cenę, rynek zbytu.
· Przykładem jest tu kartel będący porozumieniem przedsiębiorstw tej samej branży zawieranym w celu ograniczenia lub zlikwidowania konkurencji i zapewnienia pozycji monopolistycznej w danym segmencie rynku. Przedsiębiorstwo przystępujące do kartelu zachowują samodzielność.
· Wyższa formą kartelu jest syndykat, w ramach którego przedmiotem działania jest sprzedaż produktów wytwarzanych przez kartel (wspólne biuro sprzedaży).
· Trust(czyt. trast)- jest to połączenie kilku przedsiębiorstw w jedno nowe powstałe w miejsce dotychczas istniejących. Przedsiębiorstwa tracą samodzielność i osobowość prawną. Powołuje się radę trustu, w której zasiadają dotychczasowi właściciele przedsiębiorstw. Ich wpływ na nowe przedsiębiorstwo wynika z wielkości wniesionego kapitału.
· Koncern-jest to prawnie samodzielnych przedsiębiorstw należących do wspólnego właściciela i prowadzonych pod jednolitym kierownictwem. Tworzenie koncernu dokonuje się przez wykupienie akcji lub udziałów. Koncerny organizuje się na zasadzie pion-zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego, na zasadzie poziom-zgodnie z branżom.
· Mogą być również ukośne zwane konglomeratami-przyczyna ich powstania jest minimalizacja ryzyka kryzysu, unikanie kolizji z przepisami antymonopolowymi, opanowanie kolejnych rynków zbytu, efektywniejsze wykorzystanie kapitału w alternatywie do systemu bankowego.
· koncern rozwijając się może przybrać postać holdingu-wynika to z faktu, że jedna spółka staje się czysta spółka kierowniczą, jest ona wiodąca, posiada wszystkie lub większość akcji. spółek podporządkowanych, jej celem statutowym staje się zarządzanie pozostałymi spółkami.
· konsorcjum-jest to porozumienie przedsiębiorstw zawarte na czas realizacji określonego przedsięwzięcia wymagającego wielkiego zaangażowania kapitału, co przekracza możliwości jednego podmiotu. Ryzyko przedsięwzięcia rozkłada się na wszystkich uczestników.
· alianse-to porozumienie przedsiębiorstw o charakterze międzynarodowym, którego celem jest poszerzenia posiadanych rynków zbytu, uzyskanie dostępu do tańszych żródeł zaopatrzenia, wprowadzenie wspólnych technologii, pokonanie barier celnych i administracyjnych ustanowionych przez kraj jednego z partnerów.

3 Własność a efektywność:
-własność w sensie prawnym- jest to stosunek zachodzący między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania. Przedmiotem własności są rzeczy, a podmiotem osoby fizyczne i prawne.
-własność w sensie ekonomicznym-jest to stosunek zachodzący między ludżmi w trakcie korzystania z efektów działalności gospodarczej. Przedmiotem własności są tu czynniki wytwórcze oraz rezultaty działalności, a podmiotem jest człowiek. Nie zawsze własność ta jest tożsama z własnością w sensie prawnym.

ZESTAW 14
1 Potrzeby i ich klasyfikacje:
Potrzeby-stan dyskomfortu, niezadowolenia, braku, niemiłych doznań. Potrzeby towarzyszą człowiekowi od zawsze. Gdy zaspokoimy jedne pojawiają się kolejne.
Wspólne wszystkim są potrzeby biologiczne (fizjologiczne), kolejne potrzeby układają się zgodnie z indywidualnymi odczuciami i preferencjami. Wegług Maslowa można zbudować piramidę potrzeb :
· fizjologiczne
· bezpieczeństwa
· społeczne
· szacunku i uznania
· samorealizacji
Maslow twierdził, że potrzeby nie zawsze są przez nas uświadamiane.
Do zaspokojenia potrzeb służą nam dobra, które podzielić można na:
· Wolne, -dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (powietrze)
· Rzadkie-niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (złoto)
· Prywatne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (żywność)
· Publiczne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (ochrona policyjna, obrona narodowa)
· Konsumpcyjne-zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb (żywność)
· Produkcyjne (inwestycyjne)-kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (papier)
· Materialne-ich wartość można oszacować w pieniądzu (samochód)
· Niematerialne-nie można ich przedstawić w pieniądzu (talent)

2 Rynek konkurencji doskonałej:
-zakłada się, że na rynku występuje nieograniczona liczba bardzo drobnych producentów i równie wielu nabywców (konsumentów)
-zachowania producenta i konsumenta są racjonalne
-rynek jest homogeniczny, czyli jednorodny
-nie ma barier ograniczających wejście na rynek i wyjście z rynku
-jednostką decyzyjną jest producent, który nie wpływa na sytuację rynkową
-nie można wykazać związku między produktem a producentem
-rynek jest przejrzysty- wszyscy maj
a jednakowy dostęp do informacji
-rynek jest cenodawcą, producent cenobiorcą
-istnieje doskonała elastyczność aparatu wytwórczego

3 Utarg krańcowy i koszt krańcowy:
Koszt krańcowy (marginalny)-to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany ilości zastosowanych czynników.
KK=del KC/del Q

Utarg (przychód) krańcowy- to zmiana przychodu całkowitego wywołana zmianą wielkości sprzedaży o 1 jednostkę
PK=delPC/delQ


ZESTAW 15
1 Zysk i dochód:
Dochód- tworzy się przez sprzedaż np. wyrobu gotowego.
· Całkowity-jest to iloczyn ilości sprzedanej produkcji i ceny jednostkowej:
PC=QP
· Przeciętny-jest to przychód całkowity przez ilość
PP=PC/Q
· Krańcowy-to zmiana przychodu całkowitego wywołana zmianą wielkości sprzedaży o 1 jednostkę
PK=delPC/delQ

Zysk-jest to różnica między przychodem a kosztem.
Zysk krańcowy-jest to zmiana zysku całkowitego w następstwie zmiany wielkości sprzedaży o jedną jednostkę.

2 Podaż i popyt na rynku pracy:
Popyt: jest to zgłoszone zapotrzebowanie na określone środki w określonym miejscu, czasie i po danej cenie.
Popyt tworzy się na bazie potrzeb: potrzeby- preferencje-zapotrzebowanie (popyt potencjalny, efektywny, odłożony, zapasowy).
· Popyt potencjalny-występuje wówczas, gdy nie dysponujemy odpowiednim funduszem nabywczym i transakcja nie zostanie zrealizowana.
· Popyt efektywny-ma poparcie w środkach finansowych, w efekcie zaspakajamy potrzebę.
· Popyt odłożony-kupujący dysponuje funduszem nabywczym, odczuwa potrzeby, ale nie może ich zaspokoić ze względu na brak produktu. Czasami kupujący nabywa rzeczy w ilościach przekraczających jego aktualne potrzeby, kieruje się przy tym obawą co do dostępności produktów przyszłości i co do przyszłych cen.
· Popyt spektakularny- wystąpi wówczas, gdy kupujemy produkt z myślą o póżniejszych odsprzedaży z zyskiem.
· Popyt funkcjonalny-nabywa się rzecz dla jej wartości użytkowej.
Można wydzielić też inne rodzaje popytu:
-ze względu na nasilenie zjawiska w czasie: codzienny; okresowy; sezonowy; jednorazowy; stały; rosnący; malejący.
-od strony podmiotowej: popyt konsumenta (gospodarstwa domowego); producenta; banków i instytucji finansowych; skarbu państwa.
-w ujęciu przedmiotowym: popyt na dobra konsumpcyjne; inwestycyjne i produkcyjne; na prace; na pieniądz.
-ze względu na powiązania między dobrami: popyt substytucyjny; komplementarny.
-na zasięg: popyt indywidualny; cząstkowy; globalny.
-na wrażliwość: popyt sztywny; doskonale elastyczny; proporcjonalny; bardzo elastyczny; mało elastyczny.
Prawo popytu mówi, że jak cena maleje to wielkość rośnie, a jak cena rośnie to popyt maleje.
Elastyczność mieszana popytu: występuje gdy badamy zmiany w popycie na dobro A w sytuacji zmiany ceny dobra B zakładając stałość innych czynników i przyjmując, że dobra są powiązane ze sobą na zasadzie substycyjności lub komplementarności

Podaż: jest to zgłoszona oferta sprzedaży pokreślonych środków w określonym miejscu, czasie i przy określonej cenie.
Prawo podaży-między ceną a podażą występuje dodatnia zależność, co oznacza ze wzrost cen wywołuje wzrost podaży przy założeniu stałości innych czynników.
Przyjmuje się, że producent zachowuje się racjonalnie, czyli produkuje z intencją sprzedaży:
Inwestycje- produkcja- podaż (eksport i import).
Generalnie o wielkości podaży decyduje min.
· Cena czynników wytwórczych i ich dostępność
· Cena i jakość zasobów ludzkich
· Łatwość i taniość
· Dogodność kredytów
· System podatkowy zachęcający do inwestowania
· Stabilność w zakresie systemu podatkowego
· Polityka ceł i kursów walut
· Inflacja
· Ingerencja państwa

3 Lepkość i zróżnicowanie cen:
Oligopol: jest to rynek dominujący we współczesnej gospodarce. Charakterystyczne dla niego jest występowanie kilku lub kilkunastu dużych producentów, którzy starają się stworzyć bariery ograniczające innym wejście na ten rynek.
W oligopolu może występować zjawisko tak zwanego przywuctwa cenowego, co oznacza, że jedna firma staje się liderem w oparciu o najniższe koszty wytwarzania lub o najwyższe technologie, czyli jakość produktu. Oni narzucają cenę, inne firmy dostosowują się lub nie do tego, co określa przywódca.
Charakterystyczna dla oligopolu jest tzw. Krzywa popytu.
Aby uzyskac przewagę na rynku, przedsiębiorstwa zawierają porozumienia monopolistyczne tworząc tzw.:
-aliansy
- syndykaty
-trusty
-holdingi
-fuzje
-konglomeraty
-koncerny
-kartele
-konsorcja
Oligopol oferuje bardzo zróżnicowany produkt, za który trzeba płacić relatywnie wysoką cenę.

ZEATAW 16
1 Podaż a czynniki czasu:
Podaż: jest to zgłoszona oferta sprzedaży pokreślonych środków w określonym miejscu, czasie i przy określonej cenie.
Prawo podaży-między ceną a podażą występuje dodatnia zależność, co oznacza ze wzrost cen wywołuje wzrost podaży przy założeniu stałości innych czynników.
Przyjmuje się, że producent zachowuje się racjonalnie, czyli produkuje z intencją sprzedaży:
Inwestycje- produkcja- podaż (eksport i import).
Generalnie o wielkości podaży decyduje min.
· Cena czynników wytwórczych i ich dostępność
· Cena i jakość zasobów ludzkich
· Łatwość i taniość
· Dogodność kredytów
· System podatkowy zachęcający do inwestowania
· Stabilność w zakresie systemu podatkowego
· Polityka ceł i kursów walut
· Inflacja
· Ingerencja państwa

3 Dlaczego ekonomia jest nauką wyboru:
Ekonomia realizuje funkcję poznawczą, czyli jest żródłem wiedzy o zjawiskach, procesach i mechanizmach. Pełni funkcję aplikacyjną, czyli formułuje wnioski i ustalenia przydatne dla gospodarstw domowych.
Wyodrębnia się:
-ekonomię-gdzie przedmiotem zainteresowania są podmioty takie jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, instytucje finansowe
-mezoekonomie- rozpatrując gospodarkę w układzie działowym i gałęziowym
-makroekonomie- rozpatrującą gospodarkę jako całość
Ze względu na postawę badacza wyodrębnia się ekonomie:
· normatywna-badacz formułuje opinie i zalecenia jak być powinno
· pozytywna-badacz obiektywnie pokazuje jak jest, odwołując się do faktów
Ekonomia wykorzystuje swoją metodę badawczą polegającą na obserwacji zjawiska i formułowaniu problemu, następnie konstruuje się model teoretyczny, przeprowadza się wnioskowanie oraz weryfikuje się hipotezy i wnioski.

ZEATAW 17
1 Cena równowagi na rynku:
Cena równowagi to cena, do której dąży zawsze rynek, ponieważ godzi ona oczekiwania nabywców i sprzedawców na kompromisowym poziomie. Przy cenie równowagi rynek ulega „oczyszczeniu”- wielkość popytu zgłaszanego przez konsumentów (nabywców) odpowiada dokładnie wielkości podaży oferowanej przez producentów (sprzedawców). Ta wielkość stanowi ilość równowagi, czyli taki rozmiar sprzedaży, który chcą jednocześnie kupić nabywcy. Cena równowagi jest jedyną ceną, która ma cechę trwałości, zadowala bowiem obie strony transakcji. Jeśli w otoczeniu rynku nic się nie zmieni, cena ta będzie trwale regulowała warunki sprzedaży.

3 Prawo Engla:
W miarę wzrostu przeciętnego dochodu na jednego członka rodziny nie tylko rośnie ogólny popyt ale również zmienia się jego struktura. Zmiany te idą w kierunku zmniejszenia się procentowego udziału podatków na żywność i inne dobra niższego rzędu przy jednoczesnym wzroście procentowego udziału wydatków na dobra wyższego rzędu.
Popyt wzrasta(spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodu konsumenta. Biorąc pod uwagę reakcję na zmiany dochodu konsumenta wszystkie dobra można podzielić na:
· Normalne-popyt wzrasta(spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów konsumenta
· Podrzędne-popyt spada wraz ze wzrostem dochodów konsumenta

ZESTAW 18
1 Zysk normalny i ekonomiczny:
zysk-to różnica między przychodem a kosztem.
· Zysk normalny- zaliczany jest do kosztów ekonomicznych. Jest to oczekiwana korzyść zaprowadzonej działalności
· Zysk ekonomiczny nadzwyczajny (ponadprzeciętny)-prowadzone przedsiębiorstwo przynosi przychód, który pokrywa koszty implicite, explicite oraz przynosi nadwyżkę ponad normalny zysk.
Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.

2 Majątek trwały (bilans):
Obejmuje:
· Rzeczowy majątek trwały-środki trwałe (grunty własne, budynki, budowle, środki transportu)
· Finansowy majątek trwały (akcje i udziały w innych przedsiębiorstwach, pozostałe papiery wartościowe)
· Wartości niematerialne i prawne (np. patenty, licencje)

3 Rynek konkurencji doskonałej:
-zakłada się, że na rynku występuje nieograniczona liczba bardzo drobnych producentów i równie wielu nabywców (konsumentów)
-zachowania producenta i konsumenta są racjonalne
-rynek jest homogeniczny, czyli jednorodny
-nie ma barier ograniczających wejście na rynek i wyjście z rynku
-jednostką decyzyjną jest producent, który nie wpływa na sytuację rynkową
-nie można wykazać związku między produktem a producentem
-rynek jest przejrzysty- wszyscy maj
a jednakowy dostęp do informacji
-rynek jest cenodawcą, producent cenobiorcą
-istnieje doskonała elastyczność aparatu wytwórczego


ZEATAW 19
1 Dobra normalne i nadrzędne:
· Dobra normalne- popyt wzrasta (spada) wraz ze wzrostem (spadkiem) dochodów konsumenta. Mają współczynnik elastyczności większy od zera.
· Dobra nadrzędne- konsumuje się je ostentacyjnie ( na pokaz), wzrost popytu spowodowany jest wyłącznie wzrostem ceny. Mają współczynnik elastyczności dochodowej większy niż 1.

3 Różne definicje przedsiębiorstw:
Przedsiębiorstwo to podmiot gospodarczy produkcyjny, sprzedający na rachunek i ryzyko właściciela dobra i usługi. To instytucja wyodrębniona pod względem ekonomicznym i prawnym, organizacyjnym, zasadniczo działająca dla zysku. To zespół składników materialnych i niematerialnych przeznaczonych do realizacji określonych zadań gospodarczych. (np. firma, wzory użytkowe, księgi handlowe, nieruchomości i ruchomości, prawa majątkowe, zobowiązania).
W ujęciu socjologicznym przedsiębiorstwo to grupa ludzi połączona wspólnym celem.
W ujęciu systemowym to organizacja powiązana w specyficzny sposób z otoczeniem.
Składniki otoczenia przedsiębiorstwa: warunki politycznych, ekonomiczne, dostęp do surowców i energii, dostępna technika, charakterystyka rynku, dostęp do kapitału, aktywa społeczne, kultura.
Przedsiębiorstwo dąży do realizacji głównego celu- przetrwać i rozwijać się.
Cele podrzędne:
· Ekonomiczne-osiąganie zysku w krótkim i długim okresie, zachowanie płynności, poprawa rentowności, wzrost produktywności czynników wytwórczych, innowacyjność
· Techniczno- produkcyjne-maksymalizacja produkcji, poprawa jakości, reprodukcja,
· Regionalne i ekologiczne -racjonalne wykorzystanie zasobów przyrody, ochrona i odnowa środowiska

ZESTAW 20
1 Wady i zalety rynku:
Zalety:
· Pozwala racjonalnie wykorzystać zasoby
· Tworzy efektywny system motywacyjny
· Innowacyjność- zdolność do odkrywania nowych zasobów
· Dyscyplina finansowa
· Samoczynne ustalanie się równowagi
· Elastyczność gospodarki, czyli wrażliwość na to co się dzieje
Wady:
· Na rynku obok dóbr pojawiają się tzw. antydobra, inaczej negatywne efekty zewnętrzne
· Destabilizacja gospodarki, czyli kryzysy
· Rozwarstwienie dochodowo- majątkowe społeczeństwa

3 Ustawa antymonopolowa:
Strategia inwestycji państwa przeciw naruszeniom konkurencji stosowana w krajach o rozwiniętej gospodarce rynkowej obejmuje dość bogaty zestaw metod i narzędzi regulacyjnych.
Polityka antymonopolowa-zawiera normy prawne i zasady kontroli ekonomicznych działań przedsiębiorstw. W Wielkiej Brytanii firma, która przekracza pewien udział w podaży rynkowej, poddawana jest sprawdzeniu, czy nie godzi to w interes publiczny. W USA taka sytuacja może prowadzić do przymusowego podziału przedsiębiorstwa. Decyzje w tym zakresie są bardzo trudne, gdyż większe przedsiębiorstwa oferują gospodarce tzw. Korzyści skali.

ZESTAW 21
1 Izokwanta i izokoszta:
Izokwanta- pokazuje jednakowy poziom produkcji przy różnych kombinacjach wykorzystywanych nakładów.
Producent dysponuje określoną ilością . Ważny jest tu jego budżet oraz cena zasobu.
Izokoszta-linia pokazująca dostępne czynniki

2 Koszty i zyski w prywatyzacji:
koszt: to wartość wszystkich zasobów wykorzystanych dla produkcji. Wartość tę wyznacza koszt alternatywnego najlepszego zastosowania zasobów.
· Koszty ekonomiczne obejmują więc koszty rachunkowe (explicite) i koszty właściciela (implicite), pod którymi rozumiemy jego pracę, zaangażowanie, wysiłek włożony w utworzeniu i prowadzeniu firmy.
· Koszty zarządu i ruchu-działu produkcji podstawowej, pomocniczej, ubocznej
· Koszty zaopatrzenia, produkcji, zbytu
· Koszty bezpośrednie-to takie które można wprost przypisać do przedmiotu kalkulacji wykorzystując karty pracy, zużycia materiałów, lub przez pomiar na stanowisku pracy-materiały bezpośrednio produkcyjne robocizna bezpośrednia, zużycie energii, pary dla celów technologicznych, przygotowanie prototypu dla produkcji.
· Koszty pośrednie-koszty zarządu, wydziału, sprzedaży.
· Koszty stałe i zmienne- Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy: KC=CKS+CK
zysk-to różnica między przychodem a kosztem.
· Zysk krańcowy- to zmiana zysku całkowitego w następstwie zmiany wielkości sprzedaży o 1 jednostkę.
· Zysk normalny- zaliczany jest do kosztów ekonomicznych. Jest to oczekiwana korzyść zaprowadzonej działalności
Zysk ekonomiczny nadzwyczajny (ponadprzeciętny)-prowadzone przedsiębiorstwo przynosi przychód, który pokrywa koszty implicite, explicite oraz przynosi nadwyżkę ponad normalny zysk.

ZESTAW 22
1 Koszt krańcowy i przychód krańcowy:
Koszt krańcowy (marginalny)-to zmiana kosztu całkowitego wynikająca ze zmiany ilości zastosowanych czynników. KK=del KC/del Q

Przychód Krańcowy-to zmiana przychodu całkowitego wywołana zmianą wielkości sprzedaży o 1 jednostkę
PK=delPC/delQ

2 Konkurencja doskonała:
Model rynku konkurencji doskonałej:
· Na rynku występuje nieograniczona liczba drobnych producentów i równie wielu nabywców (konsumentów)
· Zachowania producenta i konsumenta są racjonalne
· Rynek jest homogeniczny
· Nie ma barier ograniczających wejście na rynek i wyjście z rynku
· Jednostkową decyzją producent nie wpływa na sytuacje rynkową
· Nie można wykazać związku między producentem a produktem
· Rynek jest przejrzysty-wszyscy mają jednakowy dostęp do informacji
· Rynek jest cenodawcą, producent cenobiorcą
· istnieje doskonała elastyczność aparatu wytwórczego

3 Potrzeby:
Potrzeby-stan dyskomfortu, niezadowolenia, braku, niemiłych doznań. Potrzeby towarzyszą człowiekowi od zawsze. Gdy zaspokoimy jedne pojawiają się kolejne.
Wspólne wszystkim są potrzeby biologiczne (fizjologiczne), kolejne potrzeby układają się zgodnie z indywidualnymi odczuciami i preferencjami. Wegług Maslowa można zbudować piramidę potrzeb :
· fizjologiczne
· bezpieczeństwa
· społeczne
· szacunku i uznania
· samorealizacji
Maslow twierdził, że potrzeby nie zawsze są przez nas uświadamiane.
Do zaspokojenia potrzeb służą nam dobra, które podzielić można na:
· Wolne, -dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (powietrze)
· Rzadkie-niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (złoto)
· Prywatne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (żywność)
· Publiczne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (ochrona policyjna, obrona narodowa)
· Konsumpcyjne-zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb (żywność)
· Produkcyjne (inwestycyjne)-kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (papier)
· Materialne-ich wartość można oszacować w pieniądzu (samochód)
· Niematerialne-nie można ich przedstawić w pieniądzu (talent)

ZESTAW 23
1 Koszty stałe i zmienne:
Koszty mogą być w różnym stopniu wrażliwe na zmiany w wielkości produkcji. Wydziela się koszty stałe (niewrażliwe) i zmienne (wrażliwe, elastyczne). W okresie długim wszystkie koszty są zmienne, w krótkim występują i stałe i zmienne. Koszty można w badanym okresie traktować jako łączną wielkość poniesionych całkowitych kosztów stałych i całkowitych zmiennych. Można też określić koszt przeciętny, inaczej jednostkowy:

3 Podział ekonomii:
Ekonomia normatywna-badacz formułuje opinie i zalecenia jak być powinno
Ekonomia pozytywna- badacz obiektywnie pokazuje jak jest odwołując się do faktów
Ekonomia wykorzystuje swoją metodę badawczą polegającą na obserwacji zjawiska i formułowaniu problemu, następnie konstruuje się model teoretyczny, przeprowadza się wnioskowanie oraz weryfikuje się hipotezy i wnioski.

ZESTAW 24
1 Własność:
Własność w sensie prawnym- jest to stosunek zachodzący między osobą a rzeczą, który polega na wyłączności posiadania, użytkowania i rozporządzania. Przedmiotem własności są rzeczy, a podmiotem osoby fizyczne i prawne.
Własność w sensie ekonomicznym-jest to stosunek zachodzący między ludżmi w trakcie korzystania z efektów działalności gospodarczej. Przedmiotem własności są tu czynniki wytwórcze oraz rezultaty działalności, a podmiotem jest człowiek. Nie zawsze własność ta jest tożsama z własnością w sensie prawnym.

2 Dochodowa elastyczność popytu:
Elastyczność popytu występuje, gdy badamy zmiany w popycie na dobro A w sytuacji zmiany ceny dobra B zakładając stałość innych czynników i przyjmując, że dobra są powiązane ze sobą na zasadzie substytucyjności lub komplementarności.

ZESTAW 25

1 Prawa, modele, teorie ekonomiczne:
Prawa ekonomiczne mogą mieć charakter uniwersalny lub działać w ściśle określonych warunkach. Prawa ekonomiczne mają charakter statystyczny. Są obiektywne czyli niezależne. Dzielimy je na:
· przyczynowe-po określonej przyczynie, określony skutek
· współistnienia- dwa lub więcej zdarzeń występuje łącznie
· funkcjonalne-pokazują prawidłowości, które można ująć w postaci funkcji matematycznych.
Ekonomia realizuje funkcję poznawczą, czyli jest żródłem wiedzy o zjawiskach, procesach i mechanizmach. Pełni funkcję aplikacyjną, czyli formułuje wnioski i ustalenia przydatne dla gospodarstw domowych.
Wyodrębnia się:
-ekonomię-gdzie przedmiotem zainteresowania są podmioty takie jak przedsiębiorstwo, gospodarstwo domowe, instytucje finansowe
-mezoekonomie- rozpatrując gospodarkę w układzie działowym i gałęziowym
-makroekonomie- rozpatrującą gospodarkę jako całość
Ze względu na postawę badacza wyodrębnia się ekonomie:
· normatywna-badacz formułuje opinie i zalecenia jak być powinno
· pozytywna-badacz obiektywnie pokazuje jak jest, odwołując się do faktów
Ekonomia wykorzystuje swoją metodę badawczą polegającą na obserwacji zjawiska i formułowaniu problemu, następnie konstruuje się model teoretyczny, przeprowadza się wnioskowanie oraz weryfikuje się hipotezy i wnioski.

ZESTAW 26
1 Ekonomia klasyczna:
Ekonomia jest nauką o prawidłowościach rządzących procesem gospodarczym. Te prawidłowości określa się jako prawidłowości. Jako nauka wykrywa i opisuje ogólne prawidłowości rządzące procesami gospodarczymi.. Wykryte i opisane stają się prawami ekonomicznymi.

3 Cechy spółki akcyjnej:
Spółka to przedsięwzięcie gospodarcze należące do dwóch lub więcej osób, dzięki czemu dysponuje szerszym dostępem do kapitału. Następuje również rozłożenie ryzyka prowadzonej działalności. Zyski i straty są podzielone w sposób ustalony w umowie spółki.
Spółka akcyjna to najwyższy typ spółki kapitałowej, najbardziej elastyczny, ale zarazem najbardziej skomplikowany, może ją zawiązać jedna lub więcej osób, jej status powinien być sporządzony w formie aktu notarialnego, kapitał powinien wynosić co najmniej 500 000 zł.

ZESTAW 27
2 Elastyczność poytu:
Elastyczność popytu występuje, gdy badamy zmiany w popycie na dobro A w sytuacji zmiany ceny dobra B zakładając stałość innych czynników i przyjmując, że dobra są powiązane ze sobą na zasadzie substytucyjności lub komplementarności.

ZESTAW 28

1 Koncern, holding, konsorcjum:
-Koncern-jest to prawnie samodzielnych przedsiębiorstw należących do wspólnego właściciela i prowadzonych pod jednolitym kierownictwem. Tworzenie koncernu dokonuje się przez wykupienie akcji lub udziałów. Koncerny organizuje się na zasadzie pion-zgodnie z przebiegiem procesu technologicznego, na zasadzie poziom-zgodnie z branżom.
-koncern rozwijając się może przybrać postać holdingu-wynika to z faktu, że jedna spółka staje się czysta spółka kierowniczą, jest ona wiodąca, posiada wszystkie lub większość akcji. spółek podporządkowanych, jej celem statutowym staje się zarządzanie pozostałymi spółkami.
-konsorcjum-jest to porozumienie przedsiębiorstw zawarte na czas realizacji określonego przedsięwzięcia wymagającego wielkiego zaangażowania kapitału, co przekracza możliwości jednego podmiotu. Ryzyko przedsięwzięcia rozkłada się na wszystkich uczestników.

ZESTAW 29
2 Dobra:
Dobra wykorzystuje się je do zaspakajania potrzeb:
· Wolne, -dostępne dla każdego w nieograniczonej ilości (powietrze)
· Rzadkie-niedostępne w takiej ilości, aby zaspokoić wszystkie potrzeby ludzkie (złoto)
· Prywatne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez pojedynczych ludzi albo członków małych, dobrowolnie tworzonych grup (żywność)
· Publiczne-kupowane lub wytwarzane i wykorzystywane przez duże grupy ludzi lub rządy (ochrona policyjna, obrona narodowa)
· Konsumpcyjne-zużywane zaraz po ich wyprodukowaniu lub zakupie, w celu zaspokojenia potrzeb (żywność)
· Produkcyjne (inwestycyjne)-kupowane lub wytwarzane w celu dalszego ich wykorzystania w procesie produkcji (papier)
· Materialne-ich wartość można oszacować w pieniądzu (samochód)
· Niematerialne-nie można ich przedstawić w pieniądzu (talent)
Czynniki wytwórcze- to z czego są wytwarzane dobra:
-ziemia-bogactwo ziemi, lasy, woda, i to co w niej pływa
-praca-człowiek, siła robocza, maszyny, narzędzia
-kapitał-gotówka, budynki, hale produkcyjne, drogi
Dobra nor

Analiza płynności finansowej.

Na wstępie pracy chciałbym bliżej przedstawić pojęcie płynności finansowej, w jakim celu przeprowadza się. Najprostszą odpowiedzią jest to zdolność firmy do wywiązywania się z krótkoterminowych zobowiązań, mam na myśli te, które są płatne w przeciągu jednego roku oraz zdolność danego przedsiębiorstwa do terminowego regulowania
bieżących zobowiązań.

Do bieżących zobowiązań zalicza się:
zobowiązania wobec dostawców,
zobowiązania wobec pracowników,
zobowiązania wobec budżetu,
zobowiązania wobec instytucji publicznych i prawnych,
kredyty krótkoterminowe,
raty kredytów długoterminowych (przypadające do spłaty w danym okresie).

Płynność finansowa to termin określający możliwość spłaty tych zobowiązań w sytuacji, gdyby stało to się nagłą koniecznością. Następuje to za pomocą posiadanych zasobów finansowych bądź środków obrotowych:

- gotówka ( w kasie, banku i inne odpowiedniki gotówki),
- wierzytelności,
- zapasy,

które możemy zamienić szybko na gotówkę.

Możemy więc wywnioskować, że płynność finansowa przedsiębiorstwa jest warunkiem „przeżycia przedsiębiorstwa” .
Ponieważ gdy nie wywiązujemy się finansowo (brak płynności finansowej), żaden kontrahent nie zamierza związać się z firmą, która nie wywiązuje się z umowy finansowej.

Płynność finansowa przedsiębiorstwa ma jakże istotny wpływ na podjęcie jakichkolwiek działań związanych z produkcją i dystrybucją towarów, który decyduje na rozwój i przyszłość oraz działalność przedsiębiorstwa.


I. I. Płynność finansową rozpatrujemy w dwóch aspektach:
II.
- w ujęciu statystycznym mam na myśli w odniesieniu do konkretnego momentu, np. do dnia bilansowego, wykorzystując podstawowe sprawozdania finansowe: bilans i rachunek zysków i strat oraz tradycyjne wskaźniki płynności finansowej- które przedstawię w dalszym referacie.

- w ujęciu dynamicznym - czyli w odniesieniu do konkretnego okresu, opierając się dzięki sprawozdaniu z przepływu środków pieniężnych.


Miarą płynności finansowe określamy dzięki wskaźnikom, np. wskaźnik płynności bieżącej, wskaźnik podwyższonej płynności czy wskaźnik gotówkowej płynności dzięki, którym możemy ocenić czy dane przedsiębiorstwo posiada wystarczające zasoby finansowe do spłacenia zobowiązań.


1. Wskaźnik bieżącej płynności:


Majątek obrotowy
Wskaźnik bieżącej płynności =
Zobowiązania bieżące

Powyższy wskaźnik określa wysokość majątku obrotowego przedsiębiorstwa w stosunku do sumy zobowiązań bieżących.
Bezpieczny poziom wskaźnika wynosi: 1,5 2.
Oznacza, że majątek obrotowy zaangażowany w firmie powinien być dwukrotnie większy niż suma zobowiązań bieżących. Powyższy wynik pozwala na uregulowanie wszystkich zobowiązań bieżących oraz zapewnia środki finansowe niezbędne do prowadzenia dalszej działalności gospodarczej.
Niski poziom wskaźnika oznacza problemy finansowe czyli świadczy o utracie lub wysokim prawdopodobieństwie utraty przez przedsiębiorstwo zdolności do terminowego regulowania bieżących zobowiązań. Ryzyko z tego tytułu obciąża kontrahentów przedsiębiorstwa, a w dłuższym okresie może prowadzić do jego upadłości.

Zbyt wysoki poziom wskaźnika oznacza nieefektywne gospodarowanie majątkiem obrotowym, zamrożenie kapitału i uniemożliwia zwiększenie dochodów co może mieć niekorzystny wpływ na rentowność przedsiębiorstwa.

Podany wynik nie musi oznaczać wielkości optymalnej i może być inny w zależności od specyfiki branży, w której firma działa.
Kolejny istotny wskaźnik to:

2. Wskaźnik podwyższonej płynności.


Płynny majątek obrotowy
Wskaźnik podwyższonej płynności =
Zobowiązania bieżące

Powyższy wskaźnik określa stosunek płynnych elementów majątku obrotowego tj. sumę wszystkich środków pieniężnych, należności, roszczeń, krótkoterminowych papierów wartościowych do bieżących zobowiązań.
W skład płynnego majątku obrotowego nie zalicza się zapasów, które mogą być zarówno szybko upłynnione jak i trudne do zbycia.

Bezpieczny poziom wskaźnika wynosi: 1
Powyższy wynik umożliwia spłatę bieżących zobowiązań i zapewnia firmie wypłacalność.
Wynik mniejszy niż 1 oznacza problemy z finansowe dotyczące spłaty bieżących zobowiązań.
Wyższa wartość wskaźnika świadczy o nieefektywnym wykorzystaniu środków finansowych, które powinny generować zysk.
3.Wskaźnik gotówkowej płynności
Środki pieniężne
Wskaźnik gotówkowej płynności =
Zobowiązania bieżące

Wskaźnik określa stosunek zasobów gotówkowych do bieżących zobowiązań. Wykorzystywany jest w celu kontroli stanu gotówki w firmie.
Właściwy poziom wynosi: 0,2
Zasoby gotówkowe firmy powinny być ograniczone do minimum. W celu maksymalizacji dochodów środki pieniężne winny być angażowane w obrót gospodarczy.
Wysoki poziom wskaźnika świadczy o nieefektywnym wykorzystaniu środków pieniężnych lub braku właściwego zarządzania w sferze finansów przedsiębiorstwa.

4.Wskaźnik płynności szybki (WPS)
Wskaźnik WPS określa, ile razy aktywa bieżące o najwyższej płynności pokrywają zobowiązania krótkoterminowe.
Zbyt wysoka wartości wskaźnika świadczy o złej strukturze finansowania działalności. W szczególności może to oznaczać nadmiar środków pieniężnych na rachunkach bankowych i/lub niepokojąco wysoki poziom należności.
Zbyt niski poziom wartości wskaźnika stanowi sygnał zbliżających się kłopotów finansowych, uniemożliwiając tym samym spłatę bieżących zobowiązań. Istnieją sytuacje, jak np. wysoka inflacja, kiedy uzasadniony może być niższy poziom wskaźnika WPB.
Przedsiębiorstwa, w których występuje znaczna różnica pomiędzy wskaźnikiem WPB a WPS, charakteryzują się zbyt wysokim poziomem zapasów. W niektórych branżach (np. przetwórstwa owocowo-warzywnego lub budowlanych) wysoki poziom zapasów może być koniecznością spowodowaną jej specyfiką.
Wskaźnik wyznaczany jest następującym wzorem:

WPS=(AB/ZP)ZB,
gdzie:
AB - aktywa bieżące (które stosunkowo szybko mogą zostać zamienione na gotówkę),
ZP - zapasy,
ZB - zobowiązania bieżące (krótkoterminowe).
Miara: krotność.
Orientacyjna wartość wskaźnika, występująca w typowych przedsiębiorstwach:
- minimalny poziom: 0,70,
- wystarczający poziom: od 0,70 do 0,99,
- zadowalający poziom: od 1,00 do 1,19,
- pożądany poziom: od 1,20 do 1,50.

Dzięki tym wskaźnikom, które przedstawiłem firmy analizują płynność i oceniają jej rentowność.
Reasumując i jeszcze raz pragnę podkreślić, że płynność finansowa przedsiębiorstwa ma istotny wpływ na działalność firmy i jej przyszłość jednym słowem” płynność finansowa jest warunkiem przeżycia firmy”.

Analiza finansowa - sciąga.

T1

1.Analiza ekonomiczna przeds. obejmuje: analizę finansową i an. techniczno-ekonom. 2.Analiza retrospektywna obejmuje: ocenę przeszłej sytuacji ekonom.przedsiębiorstwa. 3.Zysk z kapitału własnego (ROE) obliczany jest: (wynik fin.netto/ kap.wł)x100. Podaj interpretację-pozwala określić stopę zysku jaką przynosi im inwestycja w dane przedsięb.4.Kapitał obrotowy netto (pracujący) to: kapitał stały minus majątek trwały. 5.Analiza pozioma bilansu to analiza struktury: kapitałowo-majątkowej z wykorzystaniem wskaźników płynności finan. 6.Niski wskaźnik obrotu zapasami może świadczyć o: niskiej wydajności przedsiębiorstwa i o wzrastającym poziomie zapasu w stosunku do sprzedaży. 7.Jeżeli wskaźnik szybki wynosi 2,0 to oznacza, że: że w przedsiębiorstwie występuje nadpłynność finansowa. W tym przypadku ilość majątku płynnego dwukrotnie pokrywa zobowiązania bieżące.8.Wartości niemat i prawne to: koszty prac rozwoj, wartość firmy, inne. 9.W jaki sposób ocenisz poziom zadłużenia w danym przedsięb? Poprzez szereg wskaźników: wsk zadł. ogółem, zadł kap wł (napięcia), zadł długo term(ryzyka), samofinansowania. 10.Wynik nadzwyczajny ustalimy: sumując zyski i straty nadzwyczajne przedsięb. 11.Majątek obrotowy I stopnia to: śrd pieniężne na rachunkach, w kasie oraz czeki. 12.Wskaźnik płynności gotówkowej wynosi 1,0 zaś wskaźnik płynności szybkiej wynosi 1,2 jak ocenisz uzyskane wyniki ? Wsk płynności gotówkowej przekracza wartość wzorcową pięć razy- posiada dużą ilość śrd pien. na regulację zobow.bieżących, zaś wsk płynności szybkiej ozn że przedsięb może spłacić swoje należności. 13.Przedstaw wsk rotacji należności prezentujący liczbę dni inkasa należności. Co oznacza ten wskaźnik, od czego zależy jego wielkość? Wsk oznacza długość okresu unieruchomienia śrd pieniężnych będących w tym składniku, a także ile razy w jednostce czasu miał miejsce obrót i ile trwa jeden obrót tym składnikiem; zależy od wsk rotacji należności w razach.



T2

1.Analiza działalności przedsiębiorstwa w warunkach gospodarki rynkowej powinna obejmować: analizę otoczenia przedsiębiorstwa i analizę ekonomiczną2.Analiza prospektywna obejmuje: przyszłą ocenę sytuacji ekonomiczno finansowej przedsiębiorstwa.3.Zyskowność majątku (ROA) jest obliczana według następującej formuły(Zysk netto/ Aktywa ogółem)x100 Podaj przykład i interpretację wyznacza ogólną zdolność aktywów firmy do generowania zysków,czyli jak efektywnie firma zarządza swoimi aktywami. Analiza pionowa bilansu to analiza oceny syt. majatkowej przedsiebiorstwa przy pomocy wskaźników wykorzystywania majatku, zadluzenia i niezależności finansowej.4.Podaj definicje nadwyżki finansowej dla celów wskaźnikowej analizy finansowej: Amortyzacja + zysk netto 5.Wysoki wskaźnik obrotu zapasami może świadczyć o: poprawie efektywności gospodarowania zapasami, ale nie mogą temu towarzyszyć równoczesne braki w zaopatrzeniu materiałowym rzutujące na zakłócenia produkcji i sprzedarzy6.Wskaźnik zadłużenia ogółem wynosi 3,0 (300%), podaj interpretację. Została zachwiana równowaga między kapitałem obcym i własnym. Na zachodzie wskaznik ten powinien wynosci od 0,57 - 0,67 7.Przedstaw wzór na produktywność rzeczowych i niematerialnych składników majątku trwałego. Co wyraża ten wskaźnik? Jak przedstawisz spadek wykorzystania tych składników majątkowych?Wskaźnik wyraża stopień wykorzystania (skł. majątku wzór: przych oper ze sprzedaży / przecietne stany skł rzeczowych) x 100 8.Przeciętny okres inkasa należności wydłużył się w ostatnim okresie, jak to ocenisz? Negatywnie Są kłopoty z ze ściągnięciem nalezności 9.Wymień składniki majątku obrotowego w rozumieniu grup bilansowych według rosnącej płynności: Zapasy, nalezności, któtkoterm pap wart, środki pieniężne na rachunku, środki pieniężne w kasie 10.Po której stronie w bilansie znajdują się wyemitowane własne obligacje? PASYWA 11.Zyskowność finansowa to: Podaj wzór i interpretację: ROE = (wynik finansowy netto / kapitał własny) x 100 , pozwala określić stopę zysku jaką przynosi im inwestycja w dane przedsiębiorstwo12.Wskaźnik płynności szybkiej wynosi 1,0 zaś wskaźnik płynności bieżącej 3,0 jak ocenisz uzyskane wyniki? Dowodzi, że przedsiębiorstwo może spłacić swoje należności, wskaźnik płynności bieżącej jest za wyskoki i przedsiębiorstwo może utracić płynność finansową


T 3
1.Analiza Ekonomiczna to: analiza skutków i procesów ekonomicznych w przedsiębiorstwie; to dyscyplina naukowa dotycząca zespołu metod umożliwiających stawianie diagnoz gospodarczych w przedsiębiorstwie; to opracowanie diagnostyczne (dokument) lub czynności zmierzające do postawienia diagnozy gospodarczej. 2.Analiza funkcjonalna polega na polega na badaniu oddzielnych zjawisk występujących w działalności gospodarczej przedsiębiorstwa (analiza przychodów, kosztów...) 3. Zyskowność Handlowa to: wskaźnik rentowności sprzedaży brutto lub netto wzór zysk brutto lub netto / przychody ze sprzedaży ogółem tzn z jednostki przychodu ze sprzedaży otrzymujemy określoną ilość jednostek zysku, jeżeli wskźnik rośnie w czasie to sytuacja jest dobra. 4.Wymień grupy wskaźników finansowych: Obrotowości, Płynności finansowej i Rentowności 5.Wskaźnik rotacji należności w dniach wyznacza: b)długość trwania jednego cyklu inkaso 6.Wysoki wskaźnik obrotu należnościami może świadczyć o: ściąganiu należności w postaci gotówki, a nie najszybciej można regulować swoje zobowiązania 7.W jaki sposób ocenisz zdolność przedsięb do spłaty długu: Przy pomocy wskaźników zadłużenia:wsk pewności kredytowej (zysk netto + amortyzacja) / zadłużenie efektywne - mówi czy nadwyżka finansowa pokrywa zobow. efektywne oraz wsk wiarygodności kredytowej (zysk netto + amortyzacja) / (raty kapitałowe + odsetki). 8.Wymień żródła informacji dla celów sporządzania analizy finansowej: Materiały wewnętrzne zawierające dane o przedsiębiorstwie, a)materiały ewidencyjne mają znaczenie podstawowe i wynikają z prowadzonej w danym przedsiębiorstwie ewidencji. :-księgowość, -przeprowadzona kalkulacja, -sprawozdawczość finansowa i rzeczowa, -poprzednie analizy konomiczno-finansowe,-plany, dokumentacja b)materiały pozaewidencyjne - informacjami pozaewidencyjnymi wykorzystywanymi w analizie są protokoły z różnych zebrań w przedsiębiorstwie, np. posiedzeń zarządu i wywiady z pracownikami Materiały zewnętrzne dotyczą otoczenia przedsiębiorstwa - elementy, wskaźniki makro 9.Wynik neutralny to:wynik na operacjach finansowych + wynik nadzwyczajny, stanowi część wyniku brutto jest pozycją analitycznego rachunku zysków i strat. 10.Majątek obrot. III stopnia to: Zapasy,czyli środki trudnozbywalne i trudno zamienialne na gotówę; materiały produkty towary, produkcja w toku , zaliczki na poczet dostaw 11.Wskaźnik płynności gotówkowej wynosi 0,2, zaś wskaźnik płynności bieżącej wynosi 5,0 jak ocenisz uzyskane wyniki. Odp: Płynność gotówkowa zachowuje wartość wzorcową, zaś płynność bieżąca znacznie przekracza wielkość wzorcową. Pierwszy wsk oznacza że przedsiębiorstwo posiada wystarczającą ilość środków pieniężnych na regulację zobowiązań bierzących 12. Podać 3 przykł zobowiąz długoterm.: pożyczki, obligacje, kredyty bank. i pozostałe długo term. Zobowiąz 13. Wartości niem i praw. to (3przykł): wartość firmy, koszty prac rozwojowych, zaliczki na poczet wartości niemater. i prawnych


T4

1.Analiza otoczenia przedsięb obejmuje: ocenę warunków społecznych i prawnych, analizę rynku i analizę konkurencji. 2.Wskaźnik rotacji należności w razach wyznacza: liczbę cykli inkasa. 3.Zyskowność ekonomiczna to: rentowność. ROA= (wynik finansowy netto/ majątek ogółem)x100 ROI= (wynik finan netto + odsetki(1-T) / kap.całk)x100; oceniamy funkcjonowanie przeds jako całość. 4.Finansowy majątek trw to: udziały, akcje, pap.wart, udzielone pożyczki długoterm. 5.Analiza kompleksowa polega na: badaniu przedsiębiorstwa jako całości. 6.Kapitał obrotowy to: Informuje o:
7.Jeżeli wskaźnik bieżący wynosi 2,0 to oznacza, że: to wsk płynności III stopnia - jest dość dobry dla przeds, gdy jest poniżej 1,5 może pojawić się kredyt krótkoterm. 8.Przedsięb jest poważnie zadłużone, jakie wskaźniki będą na to wskazywały? Przede wszystkim wsk ryzyka (zadł długoterm) = zobowiązania długoterm/ kap.wł. oraz wsk napięcia (zadłużenia kap.wł)= (zobow.ogółem/ kap.wł)x100. 9.Wysoki wskaźnik obrotu zapasami może świadczyć o: gorszej sytuacji, gdyż pieniądze są zamrożone w zapasach (wsk w „dniach”) 10.Wsk produktywności majątku ogółem wynosi 6,0 podaj interpretację:Wsk mówi, iż 6 razy nastąpił obrót całym majątkiem w analizowanym okresie. 11.Wynik operacyjny to: wynik ze sprzedaży+ pozost przychody operacyjne - pozost koszty operacyjne 12.Kapitał obcy składa się: z zobowiązań długo- i krótkoterm, funduszy specjalnych. 13.Majątek obrotowy II stopnia to: należności i roszczenia (wewnątrzzakładowe, z tyt. Dostaw i usług, dotacji i ubezp.społ., inne).

T5

1.Analiza techniczno-ekonomiczna to: ocena poszczególnych odcinków działania gosp. Przedsiębiorstw. Ocenę stopnia wykorzystania poszczególnych czynników przeprowadza się z punktu widzenia ich wpływu na wyniki ekon-finansowe, np. ocena asortymentu produkcji. 2.Analiza zewnętrzna dotyczy: badania, oceny i analizy zjawisk zachodzących w otoczeniu przedsiębiorstwa, np.: konkurencji). 3.Wymień grupy wsk finansowych: wsk sprzeczności działania, wsk zadłużenia i niezależności finansowej, wsk płynności finansowej, wsk rentowności. 4.W jaki sposób ocenisz płynność przedsięb:Za pomocą wskaźników: wsk I stopnia (śrd pien / zobowiązania bieżące), wsk II st (płynne śrd obrotowe / zobow.bieżące), wsk III st (majątek obrotowy / zobow. bieżące). 5.Niski wskaźnik obrotu należności może świadczyć o: kłopotach ze ściągalnością należności od dłużników. 6.W jaki sposób ocenisz zdolność przedsięb do spłaty długu? Przy pomocy wsk-ów zadłużenia:wsk pewności kredytowej (zysk netto + amortyzacja) / zadłużenie efektywne - mówi czy nadwyżka finansowa pokrywa zobow. efektywne oraz wsk wiarygodności kredytowej (zysk netto + amortyzacja) / (raty kapitałowe + odsetki). 7.Wynik neutralny to: wynik na operacjach finansowych + wynik nadzwyczajny. Jest to pozycja analitycznego rachunku zysków i strat stanowiąca część wyniku brutto.8.Zadłużenie efektywne to: zobowiązania ogółem - krótkoterm. pap.wart. - śrd pieniężne. 9.Wskaźnik płynności szybki wynosi 1,0 zaś wskaźnik płynności bieżącej wynosi 3,0 jak ocenisz uzyskane wyniki? Wsk szybki 1,0 jest zgodny ze standardem tzn. 100% majatku płynnego 10.Kapitał stały to: kapitał własny+ długoterminowy kapitał obcy 11.Jeżeli wsk bieżący wynosi 2,0 to oznacza, że: Jest to wartość progowa powyżej której nastąpi nadpłynność firmy. Aktywa obrotowe w pełni pokrywają zobowiązania krótkoterminowe. 12.Wymień wsk-i rentowności: wsk rent sprzedaży netto, rent sprzedaży brutto, rent ekonomicznej ROA i ROI, rent zaangażowanych kapitałów własnych ROE. 13.Jako ocenisz intensywność wykorzystania majątku w przedsiębiorstwie? Przy pomocy wskaźników produktywności: wsk produktywności majątku ogółem= przychody ze sprzedaży ogółem/ przeciętny stan majątku; mówi ile razy nastąpił obrót całym majątkiem.


T6
1.Analiza otoczenia przedsięb obejmuje ocenę warunków społ i prawnych, analizę rynku i analizę konkurencji.2.Płynność finansowa to zdolność zamiany przez przedsięb składników majątku obrotowego na gotówkę i spłatę zobow bieżących; szybkość tej zamiany.3.Na sprawozdanie finansowe przedsięb składa się z bilansu, rachunku zysków i strat oraz informacji dodatkowej. Jednostki, które mają obowiązek poddania badaniu sprawozdania finansowego, sporządzają również sprawozdanie z przepływu środków pieniężnych. Dla nich jest ono również składnikiem sprawozdania finansowego. Sprawozdania oznaczone są umownie symbolami F-02, F-01, F-05. 4.Analiza pionowa bilansu to analizaoceny majątku przedsięb (aktywów) i źródeł jego finansowania (pasywa).Podaj przykład i interpretację: wsk majątku ogółem odzwierciedla intensywność wykorzystania majątku, im wyższy tym lepszy. 5.Wskaźnik napięcia wynosi 2,0 (200%). Oznacza to, że w przedsiębiorstwie kapitał własny 2krotnie przewyższa kapitał obcy. Wówczas firma jest w bezpiecznej sytuacji charakteryzująca się dużą stabilnością działalności gospodarczej; świadczy to także o silnych podstawach finansowych, lecz niekoniecznie pozytywnie o jego rentowności. Ocena tego wskaźnika wymaga złożonej analizy w powiązaniu z oceną oddziaływania dźwigni finansowej. 6.Wsk płynności gotówkowej wynosi 1,00. Wsk szybki ukształtował się na poziomie 1,5 zaś płynność bieżąca wynosi 3,0?Wszystkie 3 wsk wskazują jednoznacznie na nadpłynność przedsiębiorstwa. Wsk płynności gotówkowej przekracza 5-krotnie wzorcową wartość, co oznacza 5-krotne pokrycie środkami pieniężnymi zobowiązań bieżących. Wsk szybki przekracza normę o 50 %, podobnie jak wsk płynności bieżącej przekraczający górną wartość progową przedziału (1,0-2,0). Oznacza to, iż przedsięb posiada środki majątku płynnego, aktywów obrotowych na pokrycie krótkoter zobowiązań.7.W jaki sposób stwierdzisz, że przedsięb prowadzi działalność wyłącznie handlową?Po tym że kapitał pracujący mający finansować majątek obrotowy jest ujemny. W firmnie niehandlowej taka sytuacja byłaby b.zła.8.Co to jest wynik neutralny?Wynik neutralny to wynik na operacjach finansowych + wynik nadzwyczajny. Jest to pozycja analitycznego r-ku zysków i strat stanowiąca część wyniku brutto.9.Majątek obrotowy II stopnia to :Należności i roszczenia (z tytułu dostaw, podatków, dotacji i ubezpieczeń społ), wewnątrzzakładowe, pozostałe, dochłodzone przed sądem. 10.Rentowność finansowa to rentowność zaangażowanych kapitałów własnych, to iloraz zysku netto i kapitału własnego, pomnożony przez 100% wyraża stopę zwrotu z zaangaż kapitału przez akcjonariuszy.11.W jaki sposób ocenisz wykorzystanie majątku obrotowego? Wskaźnikami: obrotowości zapasów i obrotowości należności. 12.Nadwyżka finansowa to suma amortyzacji i zysku netto. 13.Analiza retrospektywna obejmuje przeszłe wyniki finansowe przedsiębiorstwa. Bada się wówczas wskaźniki minionych okresów w celu wykrycia wpływu jakichś czynników na sytuację obecną firmy.

---