Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 1) 01.03.10r

Podstawowe zagadnienia ergonomii i oceny stanowisk pracy.

Ergonomia - optymalizacja warunków wykonywania pracy zawodowej (ujęcie tradycyjne).

Nauka zajmująca się ludźmi w procesie pracy, której celem jest optymalizacja pracy poprzez coraz lepsze projektowanie czynności roboczych, maszyn, urządzeń, stanowisk pracy oraz materialnych warunków pracy.

Ergonomia zmierza do dostosowania narzędzi, maszyn, urządzeń, technologii i materialnego środowiska pracy i życia oraz przedmiotów powszechnego użytku do wymogów fizycznych i psychicznych człowieka. (!)

• przystosowanie pracy do człowieka (minimalizacja kosztu biologicznego i psychicznego w procesie pracy człowieka

• Nie: przystosowanie człowieka do wykonywanego zajęcia, narzędzia, stanowiska pracy

Działania ergonomiczne:

1. człowiek

2. zadanie / praca

3. sprzęt / narzędzia

4. miejsce / stanowisko pracy

5. środowisko / otoczenie

organizacja pracy

Układ (system) człowiek - obiekt techniczny.

Podstawowe pojęcia określające przedmiot badań i aplikacji ergonomii (układ człowiek - maszyna).

Historia ergonomii „Nazwiskiem Ergonomii” wziętym od wyrazów greckich ergon - praca i nomos - prawa naturalne, oznaczamy naukę o pracy.

• II wojna światowa, początek badań o charakterze ergonomicznym human engineering, human factors

• nowe skomplikowane urządzenia

• nowe obciążenia psychiczne i środowiskowe operatorów tych urządzeń

• badania możliwości człowieka - operatora urządzeń (dostosowanie konstrukcji i rozmieszczenia urządzeń sygnalizacyjnych i sterowniczych w kabinie pilota samolotu)

Wiek XX

• przeniesienie doświadczeń z okresu wojny do przemysłu cywilizacyjnego

• postęp techniki - dążenie do zniwelowania różnic między pracą umysłową a fizyczną

Pierwszą organizacją ergonomistów Ergonomice Research Society Anglia, lipiec 1949r

Polskie Towarzystwo Ergonomiczne, maj 1979r

Ewolucja tematyki badań

1. Ergonomia warunków pracy

• czynniki materialnego środowiska pracy (drgania mechaniczne, hałas, mikroklimat, promieniowanie, oświetlenie, zanieczyszczenia powietrza, kontakt z substancjami agresywnymi, chorobotwórczymi)

• czynniki techniczno-organizacyjne (pozycja ciała przy pracy, rytm, tempo pracy, przerwy w pracy)

• określanie sposobów eliminacji (zmniejszenie zagrożeń/ryzyka)

2. Ergonomia wyrobów

• dostosowanie obiektów technicznych do wymiarów i kształtów ciała człowieka

• funkcjonalność, bezpieczeństwo, komfort użytkowania, estetyka

3. Ergonomia stanowiska pracy

• dobór właściwej struktury przestrzennej stanowiska i optymalizację procesu pracy

Ewolucja tematyki badań ergonomicznych.

• ergonomia mieszkania

• ergonomia czasu wolnego, rekreacji i sportów

• ergonomia dla ludzi starszych i niepełnosprawnych

• ergonomia prac biurowych (stanowiska komputerowe)

• ergonomia prac ekstremalnych (pod wodą, na dużych wysokościach)

• ergonomia prac operatorskich, zautomatyzowanych, zrobotyzowanych

• ergonomia branżowa (budownictwa, budowy maszyn, rolnictwa, górnictwa)

Ergonomia koncepcyjna - optymalizacja układu człowiek - technika - środowisko na etapie projektowania, oparta na bazie danych dotyczące psychofizjologicznych możliwości człowieka i dane techniczne.

Ergonomia korekcyjna - analiza, ocena i optymalizacja warunków istniejących na stanowiskach pracy.

Optymalizacja na etapie projektowania:

• stanowisk pracy

• narzędzi, maszyn, urządzeń

• środowisko pracy (oświetlenie, temperatura)

• organizacji procesu pracy (przerwy, przydział pracy)

• informacji / instrukcji

• pojazdów i transportu (droga, światła)

Analiza, ocena i optymalizacja warunków istniejących:

• wysiłku i pozycji przy pracy

• dostosowanie narzędzi i parametrów środowiska pracy do zadania

• podziału zadań pomiędzy pracownikiem a maszyną

• sposobu i efektywności komunikowania się pomiędzy pracownikami

• organizacji, podziału zadań i odpowiedzialności według kompetencji pracowników

Rezultaty działań ergonomicznych:

• poprawa zdrowia i bezpieczeństwa pracowników

• poprawa komfortu pracy

• zmniejszenie obciążenia psychicznego

• usprawnienie wykonywanych czynności

• wzrost produktywności

Związki ergonomii z BHP:

• podstawowe zadanie specjalisty do spraw bezpieczeństwa i higieny pracy - analiza stanu bezpieczeństwa i higieny pracy mająca na celu poprawę warunków pracy

• uwzględnienie czynników ergonomicznych - zalecane, choć nie egzekwowane prawem

Ergonomia - optymalizacja warunków pracy:

• interweniuje nawet w sytuacji, gdy ogólnie ustalone normy (np. stężenia dopuszczalne) nie zostały przekroczone

• kształtuje warunki pracy tak, by praca nie rodziła uciążliwości, które mogą doprowadzić do sytuacji zagrażających życiu lub zdrowiu

• niewygodny sprzęt ochrony osobistej

odrzucenie -> zagrożenie zdrowia

zmęczenie -> nieuwaga -> wypadek

Niewłaściwe założenia projektowania ergonomicznego:

• projekt odpowiadający potrzebom przeciętnego użytkowania będzie właściwy dla innych

• ludzie są tak różni, że nie można uwzględnić wszystkich potrzeb w projekcie, ale każdy człowiek ma zdolność adaptacji

• projekt odpowiadający potrzebom autora projektu powinien odpowiadać potrzebom innych ludzi

• rozwiązania ergonomiczne są zbyt kosztowne

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 2) 15.03.10r

Nauki wykorzystywane w ergonomii:

• antropologia (antropometria)

• biomechanika pracy

• fizjologia pracy

• higiena pracy

• psychologia pracy

• organizacja i ekonomia pracy

• medycyna, toksykologia, socjologia, prawo

Organizacja i ekonomia pracy.

• czas pracy

• przerwy w pracy

• praca zmianowa

• praca nocna

Psychologia pracy.

• społeczne środowisko pracy - funkcjonowanie grupy

• psychologia organizacji i zarządzania (przywództwo, konflikty, negocjacje, motywacja do pracy)

• dobór i szkolenie pracowników

• stres psychospołeczny w miejscu pracy (przeciążenie ilościowe i jakościowe pracy, ograniczenie kontroli w pracy, brak wsparcia społecznego)

Higiena pracy - optymalizacja materialnego środowiska pracy.

• wymagania higieniczno - sanitarne dotyczące pomieszczeń pracy:

• wentylacja i ogrzewanie

• oświetlenie

• hałas

• drgania

• zastosowanie: mechaniczne środki ochrony indywidualnej

Fizjologia pracy.

• podstawy bioenergetyczne pracy mięśni, wydatek energetyczny przy pracy

• zdolność do wysiłku i ogólna wydajność fizjologiczna człowieka, odczucie ciężkości wysiłku i zmęczenia

• rytmy biologiczne człowieka

• percepcja bodźców w środowisku pracy

Kształtowanie przestrzenne stanowisk pracy - wymiary antropometryczne.

Antropometria.

• zespół technik i metod pomiarowych, umożliwiających ściśle badanie zróżnicowania cech mierzalnych człowieka i ich zmienność w rozwoju osobniczym i ewolucyjnym

• zajmuje się pomiarami odcinków, obwodów, kątów między płaszczyznami lub liniami ciała lub szkieletu człowieka

Źródła danych antropometrycznych.

• normy i bazy danych

• „Atlas miar człowieka - dane do projektowania i oceny ergonomicznej”, źródło danych o populacji polskiej (antropometria, biomechanika, przestrzeń pracy, wymiary bezpieczeństwa)

• w szczególnych przypadkach własne pomiary cech budowy ciała użytkowników

Antropometria - metodyka pomiarów ciała ludzkiego.

• antropometria statyczna - pomiary podstawowych wymiarów ciała człowieka o ustalonych, standardowych pozycjach (np. wysokość ciała, wysokość oczna, wysokość barkowa, obwód głowy)

• antropometria dynamiczna - pomiary w trakcie pracy lub w ruchu, np. zakwasy kątowe ruchów części ciała, zasięgi przestrzeni pracy rąk

Pomiary własne - położenie płaszczyzn i punktów pomiarowych w antropometrii.

• płaszczyzna czołowa

• płaszczyzna strzałkowa

• płaszczyzna poprzeczna

Bezpośrednie i pośrednie wykorzystanie pomiarów.

• wykorzystanie bezpośrednie - przy projektowaniu obiektów, gdzie tylko jeden wymiar ma decydujące znaczenie (np. wysokość ściany montażowej)

• wykorzystanie pośrednie - w rozwiązaniach przestrzennych, uwzględniających trzy lub więcej wymiarów stanowiska pracy (np. rozmieszczenie pedałów, kierownicy, siedzenia w aucie) - fizyczne modele człowieka (metoda manekinów), metoda makiet, modele matematyczne (symulacje komputerowe)

Statyczne opracowanie wyników pomiarów.

• większość pomiarów antropometrycznych - rozkład normalny N(ơ,Π)

• niewielka liczba osobników ”średnich”

wzrost dorosłych Polaków - rozkład normalny Π = 176 cm - wartość średnia, ơ = 6,5 cm - odchylenie standardowe.

Standaryzacja - rozkłady N(ơ,Π) i N(0,1)

Cecha X w rozkładzie normalnym N(ơ,Π) -> cecha Z=(X-Π)/ơ - rozkład N(0,1)

Trzy charakterystyczne wielkości stosowane dla potrzeb w ergonomii.

• dwie skrajne (centyl 5 i 95)

• wartość środkowa (centyl 50, mediana)

Definicja centyla rzędu p.

• Cp (centyl rzędu p) - wartość, dla której p% populacji ma wartość danej cechy mniejszą niż Cp, a pozostała część populacji, czyli (100-p)% większą niż Cp.

centyl 5 - 5% populacji ma wartość mniejszą niż Cp, 95% większą niż Cp

Zasada miar ograniczających.

Przy projektowaniu ergonomicznym zwykle zakłada się, że stanowisko powinno być dostosowane do potrzeb 90% danej populacji, czyli najczęściej przyjmuje się wartość danej cechy między wartościami dopuszczającymi 5 i 95 centylowi.

Obliczenie centyla rzędu p.

Cp= Π + Π_p*ơ

gdzie:

• ơ odchylenie standardowe rozkładu normalnego N(ơ,Π)

• Π_p p-ty centyl standardowego rozkładu normalnego N(0,1) (średnia arytmetyczna = 0 a odchylenie standardowe = 1)

• Π wartość średniego rozkładu normalnego N(ơ,Π)

Statyczne opracowanie wyników pomiarów - centyl rzędu 95 i 5.

Cp= Π+Π_p*ơ

Π₉₅=1,64

C₉₅= 176+ 1,64*6,6= 186,7 cm

Π₅= -1,64

C₅= 176-1,64*6,5= 165,3 cm

Zastosowanie antropometrii.

Projektowanie struktury przestrzennej stanowisk pracy, narzędzi i maszyn, elementów informacyjnych i sterowniczych - zapewnienie:

• wystarczającej przestrzeni dla wszystkich części ciała

• swobodnych ruchów

• dostępu do dowolnych elementów stanowiska

• możliwości zmian pozycji ciała

• optymalizacji czynności roboczych

Kształtowanie przestrzenne przestrzeni pracy - dane antropometryczne.

• przestrzeń widzenia

• przestrzenne strefy pracy rąk (zasięg pracy ręki)

• zakresy kątowe ruchów części ciała

• pozycja przy pracy

• wymiary bezpieczeństwa

Przestrzenne strefy pracy rąk.

• zasięg normalny - wyznaczony prze obrocie przedramienia wokół stawu łokciowego i ograniczony poziomami wysokości barkowej oraz łokciowej

• zasięg maksymalny - wyznaczony kolejnymi położeniami środka dłoni przy obrocie ręki wokół stawu barkowego

• zasięg wymuszony - zasięg max połączony z ruchem tułowia

Najdogodniejsze pole pracy oburęcznej - płaszczyzna pozioma - to zakresy zasięgu normalnego lewej i prawej ręki nakładające się w płaszczyźnie pracy.

Organizacja stanowiska pracy.

• rozmieszczenie narzędzi pracy i materiałów w zasięgu max rąk

• praca ciągła o dużym nasielniu odbywająca się w polu optymalnego zasięgu rąk

• niewskazane stężenie powyższej wysokości stawu ramiennego

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 3) 29.03.10r

Pozycja przy pracy - zalecana postawa przy pracy.

• głowa i szyja w pozycji naturalnej, wyprostowanej

• ręce (dłonie) max proste, poniżej wysokości serca

• łokcie poniżej wysokości ramion

• kończyny górne przed płaszczyzną ramion

• zasięg naturalny, bez ekstremalnych ruchów

Naturalna i wygodna pozycja ciała zmniejsza zagrożenia dla układu mięśniowo - szkieletowego.

Wymuszona pozycja ciała.

Pozycja narzucona przez konstrukcję stanowiska pracy lub rodzaj wykonywanej czynności, której nie można zmienić odpowiednio do odczuwanej przez pracownika potrzeby. Praca w wymuszonej pozycji - zajęcie, podczas którego nie można zmienić ułożenia ciała przez więcej niż 50% czasu zmiany roboczej.

Wymiary bezpieczeństwa

• wymiary dostępu

• odległości

• odstępy bezpieczeństwa

• wymiary otworów umożliwiających ostęp części ciała oraz naddatki (uwzględnione: wolny dostęp, ruchy ciała, rodzaj ubrania roboczego)

• ochrony osobiste (naddatki wymiarowe dla ochrony oczu, twarzy, głowy itp.)

Wymagania przestrzenne wynikające z kryteriów antropometrycznych.

Wytyczne wymiarowe odnoszące się do stanowiska pracy:

• wysokość pola pracy w pozycji stojącej oraz siedzącej

• zalecana wysokość pola pracy w pozycji stojącej

• praca precyzyjna - około 7,5 cm powyżej linii łokcia, około 103 - 123 cm (kilka cm poniżej linii łokcia)

• praca lekka - około 5 - 7,5 cm poniżej linii łokcia, około 85 - 90 cm

• praca ciężka - około 15 cm poniżej linii łokcia

• zalecana wysokość pola w pracy w pozycji siedzącej

• praca bardzo precyzyjna, z dokładną obserwacją - około 80-110 cm

• pisanie i czytanie, np. praca biurow - około 70-80 cm

• prace ręczne wymagające użycia siły - około 65 cm - 68 cm

• rozległość pola pracy w poziomie płaszczyźnie roboczej

• optymalizacja układu elementów manipulacyjnych i informacyjnych

• parametry siedlisk

Ocena obciążenia wysiłkiem fizycznym.

Biomechanika pracy w ocenie obciążenia układu ruchowego.

Biomechanika pracy:

• siły i zakresy ruchu kończyn i całego ciała, ich optymalne wartości podczas wykonywania pracy

• obciążenie układu ruchowego

• dynamiczna praca fizyczna

• obciążenia statyczne

• prace powtarzalne, prace manipulacyjne

• zalecane pozycje przy pracy

Kolumna kostna kręgosłupa w płaszczyźnie strzałkowej krzywizny kręgosłupa:

• lordoza szyjna i lędźwiowa

• kifoza piersiowa i krzyżowa

33 - 34 kręgi: 7 szyjnych, 12 piersiowych, 5 lędźwiowych, kość krzyżowa - 5 zrośniętych kręgów krzyżowych, kość guziczka - 4/5 kręgów

Biomechanika pracy - jej przedmiotem jest rozpatrywanie przyczyn i skutków obciążeń układu mięśniowo - szkieletowego człowieka, wynikających z pracy fizycznej (działania sił zewnętrznych i wewnętrznych).

Biomechaniczne czynniki ryzyka - nadmierne i niewłaściwe obciążenie układu ruchowego.

Wywierana siła - siły rozwijane przez mięśnie.

Najczęściej praca mięśni w niekorzystnych warunkach mechanicznych - przełożenia dźwigni kostnych 10:1

Obciążenie układu ruchowego - wysiłek dynamiczny.

Praca dynamiczna - wysiłek, podczas którego jest wykonywana praca zewnętrzna w wyniku zmian długości mięśnia

• na przemian występują krótkotrwałe skurcze i rozkurcze mięśni z przewagą skurczów izotonicznych (zmniejszenie długości mięśnia bez zmiany jego napięcia: chód, bieg itp.)

Obciążenie układu ruchowego - wysiłek statyczny.

Praca statyczna - wysiłek, podczas którego utrzymywany jest skurcz izometryczny mięśnia (wzrost napięcia mięśnia bez zmiany jego długości), trwający przez dłuższy czas, co najmniej kilka sekund (np. utrzymywanie ciężaru).

Biomechaniczne czynniki ryzyka.

• pozycja w czasie wykonywania czynności

• wywierana siła zewnętrzna (masa przedmiotów narzędzi pracy) lub siła wywierana przy wykonywaniu czynności roboczej (utrzymywanie ciężarów, ręczne przemieszczanie materiałów, dźwiganie, pchanie, ciągnięcie)

• czas oddziaływania za pomocą określonej siły przy określonej pozycji pracy (praca na stanowiskach)

• częstość powtórzeń wykonywanych czynności (prace montażowe)

Czynniki determinujące pozycję przyjmowaną podczas pracy:

• wymiary antropometryczne operatora

• konstrukcja stanowiska pracy

• konieczność wykonywania określonych czynności

Podstawowy podział stanowisk pracy:

• w pozycji stojącej (pozycja klęcząca, związana z przenoszeniem, pchaniem)

• zalety:

• możliwość wykonywania dowolnych ruchów w dużym zakresie

• poszerzanie przestrzeni pracy (swobodne przemieszczanie się w ramach stanowiska)

• możliwość wywierania sił o dużych wartościach

• wady:

• często pozycja niewygodna i obciążająca układ ruchu

• w pozycji siedzącej

• zalety:

• mały wydatek energetyczny

• trwałe podparcie dla całego ciała, lepsza koordynacja ruchowa i możliwość wykonywana prac precyzyjnych

• wady:

• ograniczenie przestrzeni pracy i zakresu ruchów

• ograniczenie wartości wywieranych sił zewnętrznych

• długotrwałe obciążenie mięśni utrzymujących pozycję ciała (typu statycznego)

• jednostronne obciążenie mięśni bezpośrednio wykonujących czynność roboczą (zwykle duża częstość powtórzeń)

• w pozycji zmiennej, stojąco - siedzącej

Pozycja przy pracy.

• stanowisko pracy i wykonywanie czynności nie powinny narzucać pracownikowi niewygodnych pozycji (skręt/pochylenie ciała)

• projekt stanowiska pracy powinien umożliwiać swobodę ruchów, dostęp do dowolnych elementów i zmianę pozycji

• rozwiązanie optymalne: organizacja pracy umożliwiająca sporadyczne zmiany pozycji ciała i aktywność ruchową - zmiany pozycji między pozycją siedzącą, stojącą i chodzeniem (zapobieganie powstawania obciążeń statycznych)

Czynniki determinujące poziom wywieranej siły.

• czynniki związane z ośrodkami pracy (masa, kształt, wielkość, umiejscowienie przedmiotu)

• sposób wywierania siły (podnoszenie, ciągnięcie/pchanie, naciskanie)

• pozycja operatora

• czas trwania i częstotliwość wywieranej siły

• kierunek działania siły

• czynniki subiektywne związane z operatorem (technika pracy, płeć, wiek, stan zdrowia i wyszkolenia)

Sposób wywierania siły - podnoszenie ładunków (proste plecy, ciężar jak najbliżej ciała).

• masa podnoszonego przedmiotu

• wymiary podnoszonego przedmiotu

• odległość podnoszonego przedmiotu od ciała człowieka

• poziom, z którego podnoszony jest ciężar

• wysokość, na jaką ciężar musi być podniesiony

• częstotliwość podnoszenia

Główne zasady dotyczące podnoszenia i przenoszenia.

• dążyć do tego, aby pozycja była możliwie zbliżona do naturalnej

• unikać dużych skrętów i niepotrzebnego pochylania tułowia

• przy podnoszeniu i przenoszeniu ciężkie przedmioty powinny być utrzymywane jak najbliżej ciała

• najkorzystniejsza wysokość, z której podnoszone są przedmioty to wysokość blatu stołu (powinna być dopasowana indywidualnie)

• przedmioty powinny mieć uchwyt

• należy zapewnić odpowiedni rodzaj podłoża (duże tarcie)

• należy stosować sprzęt pomocniczy w celu zmniejszenia obciążenia układu

Siła fizyczna.

• siła fizyczna musi być wywierana przez te grupy mięśniowe, które są w stanie pokonać zadaną w procesie pracy wartość siły zewnętrznej

• różne mięśnie i grupy mięśniowe powinny być aktywizowane na zmianę - obciążenia różnych części ciała powinny być równomierne

• masa narzędzi pracy powinna być możliwie mała i równomiernie rozłożona

• czynności powinny być wykonywane w pozycji optymalnej (powodującej najmniejsze obciążenie układ mięśniowo - szkieletowego), położenie nadgarstków, rodzaje uchwytów.

Częstość powtórzeń wykonywanych czynności.

Praca monotypowa:

• czynności powtarzane w odstępach krótszych niż 5 min

• jednostronne przeciążenie pewnych grup mięśniowych

Częstotliwość optymalna - zależy od obciążenia zewnętrznego i pozycji pracy.

Częstość powtórzeń.

• niewskazana zbyt duża powtarzalność ruchów - wskazana różnorodność czynności wykonywanych podczas pracy, pozwalająca uniknąć ciągłego napięcia tych samych grup mięśniowych

• rytm pracy operatora nie powinien być wymuszony przez rytm pracy maszyny

• optymalna częstość powtórzeń zależy od tego jakie części ciała są zaangażowane w wykonywane czynności jaka jest wartość siły zewnętrznej i pozycja ciała.

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 4) 12.04.10r

• wypadki przy pracy

• choroby zawodowe

• ryzyko zawodowe

Bezpieczeństwo i higiena pracy.

zdrowie - stan żywego organizmu, w którym wszystkie funkcje przebiegają prawidłowo.

higiena - dział medycyny zajmujący się wpływem środowiska na zdrowie ludzkie.

Czynniki wpływające na zdrowie:

• styl życia 50%

• środowisko 20%

• cechy genetyczne 20%

• system opieki zdrowotnej 10%

Wg Światowej Organizacji zdrowia, stan zdrowia warunkują:

• możliwość zatrudnienia i pracy w odpowiednich warunkach

• higieniczne warunki zamieszkania i życia

• zapewnienie psychospołecznych warunków życia (prawo obywatelskie, wypoczynek)

• poczucie bezpieczeństwa

Bezpieczeństwo - jest obszarem wiedzy dotyczącej zapobiegani zdarzeniom nagłym, w wyniku których może dojść do urazu lub śmierci. To dziedzina zajmująca się zapobieganiem wypadkom i minimalizacja skutków.

Podstawowe przepisy z zakresu bhp.

• kodeks pracy

• rozporządzenie Ministra Infrastruktury z dnia 12 kwietnia 2002r. w sprawie warunków technicznych, jakim powinny odpowiadać budynki ich usytuowanie

• rozporządzenie Ministra Pracy i Polityki Socjalnej z dnia 26 września 1997 roku w sprawie ogólnych przepisów bezpieczeństwa i higieny pracy

Podstawowe obowiązki pracodawcy w zakresie bhp.

• pracodawca ponosi odpowiedzialność za stan bezpieczeństwa i higieny pracy w zakładzie pracy

• pracodawca jest zobowiązany chronić zdrowie i życie pracowników przez zapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy przy odpowiednim wykorzystaniu osiągnięć nauki i techniki

• pracodawca powinien znać warunki bhp

Prawa i obowiązki pracownika w zakresie bhp.

• ma prawo powstrzymać się od wykonywania pracy, gdy warunki pracy nie odpowiadają przepisom bhp i stwarzają bezpośrednie zagrożenie dla zdrowia lub życia pracownika lub gdy ta wykonywana praca zagraża niebezpieczeństwu innych osób

• ma prawo oddalić się z miejsca zagrożenia, jeśli powstrzymanie się od wykonywania pracy nie tworzy zagrożenia

• zachowuje prawo do wynagrodzenia za czas powstrzymania się od wykonywania pracy

Obowiązki, pracownik jest zobowiązany:

• znać przepisy i zasady bhp, brać udział w szkoleniu i poddawać się egzaminom sprawdzającym

• wykonywać pracę w sposób zgodny z przepisami i zasadami bhp i stosować się do wydawanych w tym zakresie poleceń

• dbać o należyty stan maszyn, urządzeń, narzędzi i ład w miejscu pracy

• stosować środki ochrony zbiorowej i używać przydzielonych środków ochrony indywidualnej

• poddawać się wstępnym, okresowym i kontrolnym i innym badaniom lekarskim i stosować wskazania lekarskie

• niezwłoczne zawiadomienie przełożonego o zauważonym w zakładzie pracy wypadku albo zagrożeniu życia lub zdrowia ludzkiego i ostrzeżenie współpracowników i innych osób znajdujących się w rejonie zagrożenia, o grożącym im niebezpieczeństwie

• współdziałać z pracodawcą i przełożonymi w wypełnianiu obowiązków dotyczących bezpieczeństwa i higieny pracy

Nadzór nad warunkami pracy.

• nadzór i kontrola przestrzegania prawa pracy, zasad i przepisów higieny pracy i warunków środowiska pracy

• Państwowa Inspekcja Pracy

• Państwowa Inspekcja Sanitarna

• techniczny nadzór i kontrola

• Urząd Dozoru technicznego

• Wyższy Urząd Górniczy

• warunki pracy w zakładach pracy

• Związki Zawodowe

• Społeczna Inspekcja Pracy

Podział ogólnych czynników zagrożeń.

• czynnik niebezpieczny - to czynnik, którego oddziaływanie prowadzić może do urazu lub innego istotnego natychmiastowego pogorszenia stanu zdrowia człowieka lub do zajścia śmiertelnego

• czynnik szkodliwy - jego oddziaływanie może prowadzić do pogorszenia stanu zdrowia człowieka

• czynnik uciążliwy - nie stanowi zagrożenia dla życia lub zdrowia człowieka, ale utrudnia pracę lub przyczynia się w inny sposób do obniżenia jego zdolności do wykonywania pracy lub wpływa na zmniejszenie wydajności

W zależności od poziomu oddziaływania lub innych warunków czynnik uciążliwy może stać się szkodliwym, a szkodliwy - niebezpiecznym.

Wypadki przy pracy -> skutki natychmiastowe

Choroby zawodowe -> skutki odroczone

Szczegółowy podział czynników zagrożeń.

• czynniki niebezpieczne, mogące powodować uraz (wypadek przy pracy):

• 
  elementy ruchowe/luźne

• elementy ostre i wystające

• przemieszczanie się ludzi

• porażenie prądem elektrycznym zwykłe czynniki fizyczne,

• poparzenie działające w sposób nagły

• pożar/wybuch

• czynniki szkodliwe i uciążliwe, powodujące zmiany w stanie zdrowia (choroby zawodowe) lub obniżenie sprawności fizycznej i psychicznej pracownika (wydajność pracy)

• czynniki fizyczne: hałas, wibracje, mikroklimat, promieniowanie, pyły przemysłowe

• czynniki chemiczne: toksyczne, żrące, drażniące

• czynniki biologiczne: mikroorganizmy roślinne i zwierzęce - bakterie, wirusy, grzyby i wytwarzane przez nie toksyny oraz alergeny

• czynniki psychofizyczne: obciążenie fizyczne (statyczne i dynamiczne), obciążenie psychonerwowe

Wypadki przy pracy - nagłe zdarzenie, niemożliwe do przewidzenia, w wyniku którego ludzie doznają obrażeń i ponoszą straty.

Nie jest wypadkiem zdarzenie nieumyślne np. zatrzaśnięcie drzwi

Uraz - czy to element zdarzenia czy wypadku czy następstwo wypadku

Wypadki można podzielić na:

• zawodowe - zaistniałe w związku z wykonywaną pracą

• pozazawodowe - np. domowe, drogowe, szkolne, sportowe

Za wypadek przy pracy uważa się nagłe zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną powodujące uraz lub śmierć, które nastąpiło w związku z pracą:

• podczas lub w związku z wykonywaniem pracownika zwykłych czynności lub poleceń przełożonych

• podczas lub w związku z wykonywaniem przez pracownika czynności na rzecz pracodawcy, nawet bez polecenia

• w czasie pozostawania pracownika w dyspozycji pracodawcy w drodze między siedzibą pracodawcy a miejscem wykonywania obowiązku wynikającego ze stosunku pracy

Nagłość zdarzenia.

• ogólnie - nie dłużej niż jedna zmiana robocza (8h)

• samo zdarzenie może trwać dłużej, a skutek nastąpić nagle (udar cieplny)

• nie zawsze zdarzenie nagłe musi oznaczać zdarzenie jednorazowe krótkie czy gwałtowne (np. pracownik wielokrotnie przenosi ładunki i po kolejnym podniesieniu wypadł mu dysk)

Przyczyna zewnętrzna.

• wystarczy jedna - może to być działanie:

• elementów ruchowych, luźnych, ostrych, wystających, maszyn, narzędzi

• zbyt wysokich lub niskich temperatur (oparzenie, odmrożenie)

• energia elektryczna (porażenie pradem)

• substancje chemiczne (zatrucia)

• wysiłku fizycznego niezbędnego do wykonywania pracy (dźwiganie ciężarów)

• skutek potknięcia, upadku

Uraz - to uszkodzenie tkanek ciała lub narządów człowieka wskutek działania czynnika zewnętrznego, uraz stwierdza lekarz.

Związek z pracą.

Istnieje, jeśli pracownik działał w interesie zakładu pracy, nawet gdy podjął czynności nie należące do jego obowiązków. Nie ma związku z pracą np. upadek na skutek ataku padaczkowego czy samobójstwo.

Uwagi.

Pracownik nie ma prawa do świadczeń przewidzianych w ustawie , jeśli wyłączną przyczyną wypadku przy pracy było udowodnione przez pracodawcę naruszenie przez niego przepisów dotyczących ochrony życia i zdrowia, spowodowane umyślnie lub na skutek rażącego niedbalstwa.

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 5) 26.04.10r

Za śmiertelny wypadek przy pracy, uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiła śmierć w okresie nie przekraczającym 6 miesięcy od dnia wypadku (w Holandii tylko w dniu wypadku, w Chinach w okresie 30 dni, na Węgrzech - 90 dni, w Wielkiej Brytanii - rok, w Australii - 3 lata).

Za ciężki wypadek przy pracy uważa się wypadek, w wyniku którego nastąpiło ciężkie uszkodzenie ciała, tj. utrata wzroku, słuchu, mowy, zniekształcenia ciała, choroba nieuleczalna lub zagrażająca życiu, trwała choroba psychiczna, całkowita (częściowa nieudolność do pracy w zawodzie.

Za zbiorowy wypadek przy pracy uważa się wypadek, któremu w wyniku tego samego zdarzenia uległy co najmniej dwie osoby.

Za wypadek w drodze do pracy lub z pracy - nagle zdarzenie wywołane przyczyną zewnętrzną, które nastąpiło w drodze do lub z miejsca wykonywania zatrudnienia lub innej działalności stanowiącej tytuł ubezpieczenia rentowego, jeśli droga ta była najkrótsza i nie została przerwana. Jednak uważa się, że wypadek nastąpił w drodze do pracy lub z pracy, mimo, że droga została przerwana, jeśli przerwana była życiowo uzasadniona i jej czas nie przekraczał granic potrzeby, a także wtedy, gdy droga, nie będąc najkrótszą była dla ubezpieczonego, ze względu komunikacyjnych, najdogodniejsza.

Obowiązki pracodawcy dotyczące wypadków przy pracy.

Pracodawca jest zobowiązany:

• podjąć niezbędne działanie eliminujące lub ograniczające zagrożenie

• zapewnić udzielenie pierwszej pomocy osobom poszkodowanym

• ustalić w przewidywalnym trybie okoliczności i przyczyny wypadku i zastosować odpowiednie środki zapobiegające podobnym wypadkom

• niezwłocznie zawiadomić właściwe inspektora pracy i prokuratora o śmiertelnym, ciężkim lub zbiorowym wypadku przy pracy

• prowadzić rejestr wypadków przy pracy

• ponieść koszty związane z ustaleniem okoliczności i przyczyn wypadków przy pracy

• systematycznie analizować przyczyny wypadków przy pracy, chorób zawodowych i innych chorób związanych z warunkami środowiska pracy i na postawie wyników tych analiz stosować właściwe środki zapobiegawcze.

Wypadki przy pracy w statystyce.

Danych o wypadkach przy pracy zawartych w statystykach poszczególnych krajów nie powinno się ze sobą bezkrytycznie porównywać.

Wynika to z:

• nie obejmowanie w niektórych krajach całej populacji osób pracujących:

• niektórych rodzajów działalności : górnictwa, edukacji, ochrony zdrowia

• pracowników należących o grup wysokiego ryzyka (policjanci, strażnicy)

• osób samozatrudniających się

• stosowania różnych definicji wypadków - np. wypadku śmiertelnego, stopnia ciężkości wypadków, liczby dni absencji.

Miernik wypadkowości.

Suma wypadków w określonym czasie zwykle w ciągu roku, przedstawiona za pomocą wskaźników - to wypadkowość.

Wskaźniki umożliwiają porównywanie, ocenianie i szeregowanie zakładów branż, państw, pod względem wypadkowości.

Wskaźnik wypadków na 1000 pracujących - liczba wypadków jest podobna, a wskaźniki znacznie się różnią.

Wskaźnik częstości wypadków - liczba osób poszkodowanych w wypadkach (lw), w odniesieniu do:

• wielkości produkcji (np.na milion wydobytych ton węgla)

• liczba osób zatrudnionych (Z) (najlepiej na 1000 zatrudnionych)

W₁₀₀₀=lw/Z * 1000

• czas ekspozycji na zagrożenie (w dniówkach lub przepracowanych godzinach)

Wskaźnik ciężkości wypadków (cw) - stosunek liczby dniówek straconych (ds.), wskutek absencji wypakowej do liczby wszystkich zaistniałych wypadków (lw).

C_w = ds/lw

Wskaźnik absencji wypadkowej - średnia liczba godzin absencji z powodu wypadków, przypadająca na 1000 przepracowanych godzin roboczych.

W górnictwie jest dwa razy wyższy wskaźnik niż przeciętnie staż pracy, a nie wiek ma znaczenie na wypadki.

Model wypadku przy pracy.

Cel tworzenia modeli wypadków - zrozumienie jak i dlaczego wypadki się zdarzają.

Modele wypadków przy pracy umożliwiają przedstawienie sekwencji zdarzeń lub ukierunkowanie myślenia o wypadku w taki sposób, aby można było:

• wyjaśnić przebieg wypadku

• ustalić co zawiodło

• zaprojektować działania profilaktyczne

Modele wypadków prowadzą do statystycznego modelu wypadku - przyczyny i skutki wypadku zakwalifikowane są w oparciu o statystyczną kartę wypadku.

Klasyczny model wypadku przez Heinricha - uraz jest wynikiem kolejno następujących po sobie zdarzeń, z których każde jest skutkiem zdarzenia poprzedniego i przyczyną zdarzenia przyszłego: zdarzenia w łańcuchu tworzą ciąg przyczynowo skutkowy.

Model Reasona (model szwajcarskiego sera) - do wypadku dochodzi w wyniku nałożenia się na siebie ukrytych niebezpiecznych warunków na różnych poziomach podejmowania decyzji i prowadzenia działań.

Energetyczny model wypadku - wypadek powstaje podczas niekontrolowanego przepływu energii od zagrożenia do obiektu (człowieka) przy braku szeroko pojętych barier:

• fizyczno - materialnych (osłony)

• proceduralnych, związanych z wykonywaniem zadań wg. określonych reguł

• zachowawczych, związanych ze szkoleniem

Przełamanie bariery umożliwia przepływ energii od zagrożenia do człowieka - prowadzi do urazu i utraty zdrowia, energia potencjalna i kinetyczna.

Przyczyny wypadków przy pracy i profilaktyka wypadkowa.

Przyczyny wypadku - to braki, nieprawidłości, związane z czynnikiem materialnym (technicznymi), z warunkami pracy, z samym pracowaniem.

Każdy wypadek przy pracy jest wynikiem jednego wydarzenia, ale kilku przyczyn, dlatego

suma przyczyn jest większa od ogólnej liczby wypadków.

Przyczyny wypadków przy pracy

TOL -> - techniczne

- organizacyjne (człowiek nadzorujący pracę)

- ludzkie (człowiek wykonujący pracę)

Przyczyny techniczne to głównie:

• brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń ochronnych (osłony, blokady napędu)

• niewystarczająca wytrzymałość czynnika materialnego

• ukryte wady materiałowe czynnika materialnego

• wady konstrukcyjne czynnika materialnego

• brak, niewłaściwy dobór lub zły stan techniczny urządzeń sygnalizujących powstanie zagrożeń

• niewłaściwa stateczność czynnika materialnego

Przyczyny organizacyjne:

• brak nadzoru nad pracownikami

• brak lub niewłaściwe przeszkolenie pracowników w zakresie bhp i ergonomii

• tolerowanie przez nadzór odstępstw od zasad bezpiecznej pracy

• brak lub niewłaściwe instrukcje bezpiecznej pracy

• brak wyposażenia pracowników w wymagane środki ochrony indywidualnej

Przyczyny ludzkie:

• nieprawidłowe zachowanie się pracownika, w tym zaskoczenie niespodziewanym zachowaniem

• niewłaściwe samowolne zachowanie się pracownika, w tym przechodzenie, przebywanie w miejscach niedozwolonych

• brak lub niewłaściwe posługiwanie się czynnikiem materialnym (np. niewłaściwe trzymanie narzędzi)

• nie używanie sprzętu ochronnego przez pracownika w tym środków ochrony indywidualnej, środków ochrony zbiorowej

Błędy ludzkie a bezpieczeństwo pracy.

Większość wydarzeń niebezpiecznych jest inicjowana przez ludzi w wyniku utraty kontroli nad zagrożeniem, lub nad własnym zachowaniem, czyli są one skutkiem błędu.

Błędy to niewłaściwe, nieadekwatne do sytuacji lub niebezpieczne postępowanie (nie to samo co pomyłka).

Rodzaje błędów:

• niebezpieczne

• bez związku z zagrożeniem

Dla popełniania błędów ma znaczenie:

• typ skali na przyrządzie

• układ przycisków

• kolor

• wielkość, grubość liter

• sposób formułowania tekstu

• sposób funkcjonowania ludzkiego mózgu

• liczba przeprowadzonych godzin

Przyczyny popełniania niebezpiecznych błędów, związane z : człowiekiem, charakterem wykonywanej pracy, środowiskiem pracy.

Przyczyny związane z człowiekiem:

• niesprawność zmysłów (głównie wzroku i słuchu)

• niedostateczna wiedza

• brak doświadczenia

• niewłaściwa postawa w stosunku do przepisów bhp

Przyczyny związane z charakterem wykonywanej pracy:

• monotonna praca

• ciągle zmieniające się cechy otoczenia - brak możliwości wypracowania ustalonego algorytmu wykonywania czynności

• kontakt z niebezpiecznymi substancjami

• trudne, odpowiedzialne zadania, presja

Przyczyny związane ze środowiskiem pracy, tj. czynnikami:

• fizyczne (hałas, drgania, promieniowanie, itp. wpływają na zmęczenie człowieka)

• społecznymi (wzorze postępowania)

Przygotowanie ludzi do bezpiecznej pracy:

• dobór do pracy

• zadania trudne dla ludzi zdrowych, sprawnych

• stosowanie psychologicznych badań testowych w ocenie możliwości zawodowych

• adaptacja do pracy i do zakładu pracy - wyposażenie, przestrzeganie zasad

• szkolenie - nauczanie bezpiecznego wykonywania zadań, a nie tylko bhp formalne udokumentowanie odbycia szkolenia

• organizowanie akcji bezpieczeństwa

• redukowanie stresu zawodowego

• motywowanie do bezpiecznego postępowania

• przygotowanie ludzi na niebezpieczeństwo - organizowanie symulowanych akcji ratowniczych

Bezpieczeństwo pracy i ergonomia (wykład 6 ) 10.05.10r

Choroby zawodowe - choroba określona w wykazie chorób zawodowych, została spowodowana działaniem czynników szkodliwych dla zdrowia występujących w środowisku pracy lub sposobem wykonywania pracy.

Rozpoznanie choroby zawodowej u pracownika lub byłego pracownika może nastąpić w okresie jego zatrudnienia w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu, pod warunkiem występowania udokumentowanych objawów chorobowych w okresie ustalonym w wykazie chorób zawodowych.

Na liście obecnie jest 26 chorób zawodowych:

• pylica płuc - przewlekłe choroby narządu głosu spowodowane nadmiernym wysiłkiem głosowym

• obustronny trwały ubytek słuchu typu ślimakowego spowodowany hałasem - choroby zakaźne lub pasożytnicze albo ich następstwa

Zgłoszenie podejrzenia choroby zawodowej i jej rozpoznanie może nastąpić u pracownika lub byłego pracownika, w okresie jego zatrudnienia, w narażeniu zawodowym lub po zakończeniu pracy w takim narażeniu.

Przyczyny chorób zawodowych:

• toksyczne substancje chemiczne

• metale

• ropa organiczna

• gazy drażniące, duszące

• środki ochrony roślin

• substancje rakotwórcze

• pyły przemysłowe

• czynniki fizyczne (hałas, ultradźwięki)

• czynniki biologiczne (bakterie, wirusy, grzyby)

• czynniki związane ze sposobem wykonywania pracy (np. nadmierne napięcie statyczne)

Trudności w diagnostyce chorób zawodowych:

• brak swoistości wielu objawów klinicznych chorób zawodowych

• braku udokumentowania przebiegu choroby

• niedostateczny zakres badań

• błędna interpretacja czynników badań diagnostycznych

• brak danych na temat procesów technologicznych

• brak możliwości uzyskania obiektywnych danych o przebiegu pracy

• nadmierny liberalizm lub nadmierna ostrożność przy ustaleniu rozpoznania choroby zawodowej

2008 roku - 3500 przypadków chorób zawodowych w Polsce

Poprawne statystyki w zakresie chorób zawodowych (1998 - 2004 roku)

• mniej ludzi w przemyśle - zniknęły najbardziej obciążające zdrowi stanowiska pracy i technologie

• obecnie trudniej jest niż przed kilkoma laty przejść przez procedury rozpoznawania choroby zawodowej

• zmiana systemu orzecznictwa na cele rentowe (w 1998r)

przewlekłe choroby narządu głosu - na 2 miejscu w Polsce 2008 roku

choroby zakaźne i pasożytnictwa - na 1 miejscu w Polsce 2008 roku

ubytek słuchu - na 4 miejscu

pylice płuc - na 3 miejscu

Choroby zawodowe - wskaźniki, wg PKD 2008 rok - ogółem 34,7 na 100 tysięcy zatrudnionych

• rolnictwo, łowiectwo, leśnictwo wskaźnik na 100 tysięcy zatrudnionych - 487,4

• górnictwo 416,3

• edukacja 79,0

• budownictwo 18,8

Większość chorób zawodowych powstaje w wyniku wieloletniej ekspozycji na czynniki szkodliwe i uciążliwe (po minimum 10 - letnim okresie pracy w kontakcie z czynnikiem, który spowodował te zachorowanie)

Zapobieganie chorobom zawodowym powinno obejmować:

• spełnianie wymagań BHP w projektowaniu stanowisk pracy z uwzględnieniem rodzaju i charakteru wykonywanych czynności

• mechanizacja i automatyzacja szkodliwych procesów produkcyjnych

• odpowiedni stan techniczny narzędzi i urządzeń wykorzystywanych w produkcji

• stosowanie środków ochrony zbiorowej i indywidualnej

• systematyczny monitoring warunków pracy

• odpowiednia organizacja pracy

Ryzyko zawodowe

Ryzyko - prawdopodobieństwo, że coś się nie uda, przedsięwzięcie którego czynnik jest nieznany, niepewny problematyczny.

Ponosić ryzyko - ponosić odpowiedzialność (brać na siebie ryzyko) za szkody, straty wynikłe z wypadków.

Ryzykować - podejmować przedsięwzięcie o niepewnym czynniku

Ryzyko to możliwość występowania niepożądanych zdarzeń, które powodują starty.

Postrzeganie ryzyka przez człowieka zależy od:

• natychmiastowości skutków działania

• katastroficzności negatywnych konsekwencji

• stopnia nowości

• możliwości kontroli następstw

• dobrowolności narażania się na ryzyko

Sposoby ograniczenia ryzyka:

• usunięcie niebezpieczeństwa

• usunięcie człowieka

• odgrodzenie

• ochrona indywidualna

Pojęcie ryzyka zawodowego pojawiło się w dyrektywie 89/391/EWG z dnia 12 czerwca 1989 o wprowadzeniu środków w celu zwiększania bezpieczeństwa i poprawy zdrowia pracowników podczas pracy.

Ryzyko zawodowe to prawdopodobieństwo występowania niepożądanych zdarzeń związanych z wykonywaną pracą powodujących straty w szczególności występowania u pracowników niekorzystnych skutków zdrowotnych w wyniku zagrożeń zawodowych występujących w środowisku pracy lub sposobu wykonywania pracy.

Zagrożenia w pracy zawodowej:

• czynniki niebezpieczne - elementy ruchome, ostre, wystające

• czynniki szkodliwe i uciążliwe:

• fizyczne : hałas, mikroklimat, oświetlenie, promieniowanie

• czynniki psychofizyczne: migotanie obrazu na ekranie, brak ostrości obrazu, wymuszona pozycja przy pracy

Ocena ryzyka zawodowego wg PN, PN-N-18002: 2000 - ogólne wytyczne do oceny ryzyka zawodowego.

ogólna zasada: R = P*S (ryzyko = prawdopodobieństwo * straty)

To samo ryzyko: małe prawdopodobieństwo, duże starty; duże prawdopodobieństwo, małe straty.

Oszacowanie ryzyka zawodowego polega na ustaleniu (oszacowaniu):

• prawdopodobieństwa występowania zagrożeń

• ciężkości szkodliwych następstw tych zagrożeń a następnie wartościowaniu ryzyka:

Skala trzy stopniowa:

Prawdopodobieństwo	Ciężkość następstw
Małe prawdopodobieństwo	Mała	Średnia	Duża
		Małe 1	Małe 1	Średnie 2
prawdopodobieństwo	Małe 1	Średnie 2	Duże 3
Duże prawdopodobieństwo	Średnie 2	Duże 3	Duże 3

Ogólne zasady wyznaczania dopuszczalności ryzyka zawodowego i zadania dotyczące działań wynikających z oceny tego ryzyka.

Działanie wynikające z oceny ryzyka zawodowego, dotyczy one:

• zmiany technologii

• zmiany organizacji pracy

• środków ochrony

Zalecana przez normę kolejność działań:

• środki techniczne eliminujące lub ograniczające zagrożenie u źródła

• środki ochrony zbiorowej

• środki organizacyjne i proceduralne

• środki ochrony indywidualnej

17

---