Grunt poddany działaniu zwiększającego się obciążenia zewnętrznego wykazuje zmniejszenie się objętości. Tę właściwość gruntu nazywamy ściśliwością.
Gdy zmniejszymy nacisk na grunt, objętość jego ulega zwiększeniu; zjawisko to nazywamy odprężeniem. Odprężenia nie należy mylić z pęcznieniem; pęcznienie przejawia się również przyrostem objętości, który jednak występuje nie wskutek zmniejszenia nacisku, lecz z powodu wsiąkania wody do gruntu przy niezmienionym obciążeniu zewnętrznym.
Mechanizm ściśliwości i odprężenia jest związany z równowagą wilgotnościową gruntu. Zjawisku ściśliwości towarzyszy nie tylko zmniejszenie się wilgotności, lecz i zmniejszenie się odległości między cząstkami gruntu, a więc i zmiana sił przyciągających oraz odpychających, działających między cząstkami.
Ściśliwość i odprężenia gruntu badamy w laboratorium w edometrach. Badanie ściśliwości gruntu w edometrze jest badaniem modelowym; polega na stopniowym obciążaniu próbki gruntu umieszczonej w metalowym pierścieniu, a więc w warunkach uniemożliwiających boczną rozszerzalność próbki.
Warunki te w dość dużym stopniu odpowiadają warunkom pracy elementu gruntu w naturze pod dużym fundamentem, gdzie boczna rozszerzalność każdego elementu jest również częściowo ograniczona z sąsiednimi elementami gruntu. Moduł ściśliwości, uzyskiwany na podstawie badań w edometrze, nazywamy modułem ściśliwości edometrycznej.
Badania ściśliwości gruntu w edometrach przeprowadza się zabezpieczając próbkę przed wysychaniem za pomocą osłony gumowej; w niektórych przypadkach, gdy chodzi o zbadanie ściśliwości gruntu poniżej zwierciadła wody gruntowej, przy określaniu pęcznienia gruntu lub oznaczaniu ściśliwości gruntów mikroporowatych stosuje się badania z zalewaniem próbki wodą.
W przypadku badania ściśliwości gruntu pod wodą należy przed zalaniem wodą próbkę obciążyć naciskiem równym naciskowi od wyżej leżących warstw gruntów w naturze.
Próbki gruntu wg dotychczasowych wytycznych obciąża się stopniowo, zwiększając obciążenie za każdym razem dwukrotnie w stosunku do poprzedniego. Przy odciążaniu każdorazowo zmniejszano nacisk również dwukrotnie. Po każdej zmianie obciążenia przeprowadzano odczyty na czujniku, w celu obserwacji zmian grubości próbki, w czasie po 30, 60 i 90 sekundach.
Mając wartości osiadań przy każdym stopniu obciążenia sporządza się wykres ściśliwości (lub odprężenia) gruntu.
Badając ściśliwość w edometrze uzyskujemy tzw. krzywą ściśliwości pierwotnej. Przerywając przy pewnym nacisku dalsze obciążanie i wykonując odciążenie uzyskujemy krzywą odprężenia, która przechodzi znacznie poniżej krzywje pierwotnej ściśliwości. Nachylenie krzywej ściśliwości wtórnej jest znacznie mniejsze niż nachylenie krzywej ściśliwości pierwotnej, co oznacza, że grunt został zagęszczony.
Wartość edometrycznego modułu ściśliwości pierwotnej oblicza się ze wzoru:
Moduły ściśliwości wtórnej Mi wyznacza się wg wzoru:
przyjmując hi i ∆hi z krzywej ściśliwości wtórnej