Choroba zwyrodnieniowa stawów
Choroba zwyrodnieniowa stawów, czyli osteoarthritis, występuje najczęściej po 50 roku życia, częściej wśród kobiet. Może wystąpić w młodszym wieku, jeśli proces jest wtórny do innej toczącej się choroby uszkadzającej stawy.
Patomechanizm
Choroba wynika ze skojarzenia procesów niszczenia chrząstki stawowej i, będącej wynikiem tej destrukcji, przebudowy sąsiadującej kości. Procesy niszczenia i patologicznej zmiany struktury stawów określa się jako zmiany zwyrodnieniowe, lub degeneracyjne, zaś przebudowę w nasadach kości, czyli częściach kości bezpośrednio ze stawami sąsiadującymi, określa się jako zmiany wytwórcze.
Te procesy doprowadzają do uszkodzenia anatomicznych elementów stawów, upośledzają ich czynność i wywołują dolegliwości bólowe, szczególnie jeśli do przebudowy stawów dołączy się proces zapalny.
Czynników uszkadzających struktury stawowe jest niezmiernie wiele. Możemy je zaliczyć do jednej z trzech grup.
Czynniki fizyczne, które są najczęstszą przyczyną uszkodzenia stawów, to między innymi: uraz bezpośredni, uraz pośredni wpływający na oś i obciążenie stawu (np. złamania z przemieszczeniem czy skróceniem kończyny), mikrourazy, wady budowy lub postawy, promieniowanie jonizujące (np. w przebiegu terapii promieniami X).
Do czynników chemicznych zaliczyć możemy enzymy uszkadzające włókna kolagenowe (będące jednym z najważniejszych składników tkanki budującej chrząstkę i kości), które mogą być uwalniane w przebiegu ropnych zapaleń stawów (zwłaszcza gronkowcowych), zapaleń o charakterze przewlekłym (gruźlica, bruceloza), bądź reumatoidalnego zapalenia stawów.
Do tej grupy czynników uszkadzających zaliczamy również enzymy uwalniane w czasie powtarzających się krwotoków dostawowych, np. w przebiegu hemofilii czy urazów.
Trzecia grupa czynników to czynniki o różnym mechanizmie działania. Najczęściej są to zaburzenia hormonalne, metaboliczne czy immunologiczne.
Mechanizm uszkodzenia zazwyczaj polega na bezpośrednim lub pośrednim urazie albo narażeniu stawu na szereg powtarzających się tzw. mikrourazów czy też poddanie stawu nadmiernemu obciążeniu mechanicznemu. Nie ma granicznych wartości sił, które mogą być uznane za przekraczające poziom wytrzymałości. Zmiany zwyrodnieniowe powstają także u osób nienarażonych na większe obciążenia. W mechanizmie powstawania zmian dużą rolę odgrywa bowiem wrodzona (rzadziej nabyta) predyspozycja.
Objawy kliniczne
Objawy zależą od lokalizacji zmian i ich nasilenia. Proces zwyrodnieniowy ujawnia się najczęściej w kręgosłupie, stawach biodrowych i kolanowych, rzadziej w mniejszych stawach stóp i rąk. Proces może przez długi okres nie wywoływać dolegliwości bólowych, gdyż niszczona tkanka chrzęstna jest nieunerwiona. Jedynym objawem może być mierne ograniczenie ruchu.
Bóle pojawiają się w momencie wystąpienia stanu zapalnego, gdy zmieniony staw jest narażony na obciążenie ciężarem ciała, bądź uszkodzenie stawu powoduje niefizjologiczne napięcie torebki stawowej. Bóle mogą być bardzo silne i narastają podczas obciążania stawów pracą.
Jeżeli ból występuje także w spoczynku - świadczy z reguły o tym, że do procesu zwyrodnieniowego dołączyło się zapalenie. W przebiegu choroby nie dochodzi nigdy do całkowitego unieruchomienia stawu.
Rozpoznanie
Ostateczną diagnozę ustala się na podstawie zdjęć rentgenowskich zajętych stawów, gdzie widoczne są charakterystyczne zmiany, takie jak zwężenie szpary stawowej (często asymetryczne), zagęszczenie podchrzęstne nasad i dziobkowate wyrośla kostne na krawędziach powierzchni stawowych (tzw. osteofity).
W końcowym okresie choroby może dojść do znacznego do zniekształcenia końców stawowych na skutek nowotworzenia i niszczenia kości. Są to spłaszczenia i grzybowate zniekształcenia nasad, ustawienia szpotawe, koślawe, nadwichnięcia i zwichnięcia.
Nie ma specyficznych badań laboratoryjnych mogących pomóc w rozpoznaniu. W wypadku dołączenia się procesu zapalnego może dojść do przyspieszenia OB, zwiększenia liczby białych krwinek z pojawieniem się ich form młodych, czy zwiększenia stężenia tzw. białek ostrej fazy.
O rozpoznaniu przesądza zatem obraz RTG.
Leczenie
Staw powinien być chroniony przed nadmiernym obciążeniem. Zalecane są ćwiczenia w odciążeniu, czyli w pozycji leżącej, na podnośnikach, w wodzie. Mają one na celu utrzymanie sprawności ruchowej, niezbędnej do zachowania stabilności stawu oraz zapewnienie właściwego odżywiania tkanek stawowych przez rytmiczne ich ściskanie i rozluźnianie (mechanizm gąbki).
Przy zmianach w kończynach dolnych celowe jest korzystanie z laski lub nawet kuli łokciowych. W przypadku powikłania w postaci odczynu zapalnego konieczny może być całkowity wypoczynek i fizykoterapia.
W leczeniu farmakologicznym biorą udział niesteroidowe leki przeciwzapalne takie jak kwas acetylosalicylowy, paracetamol, ibubrofen, ketoprofen, naproksen, diclofenak, czy inne leki z tej grupy. Rzadziej stosuje się preparaty sterydowe podawane miejscowo.
W wypadkach zaawansowanych zmian konieczne bywa leczenie chirurgiczne - plastyka stawów z zastosowaniem endoprotez.
(WP)