ROŚLINY ZIELONE

1. Pochodzenie

Przodkami roślin były ramienice. Początkowo były organizmami wodnymi, jednakże z czasem wyszły na ląd i wykształciły tkanki. Powodami tego były m.in.:

• wzrost konkurencji między autotrofami w płytkowodnych ekosystemach

• większa dostępność substancji mineralnych na lądzie

• większa dostępność światła na lądzie

2. Cechy roślin i ramienic

• chlorofil a i b

• celulozowa ściana komórkowa

• skrobia jako materiał zapasowy

• obecność plastydów

• w podobny sposób odtwarzają nową ścianę komórkową w dzielącej się komórce podczas podziałów.

Ramienice przechodziły proces ewolucji, by wkrótce wyjść na ląd. Wykształciły się u nich skórki, aparaty szparkowe, chwytniki i korzenie, tkanka przewodząca, gametofity musiały być blisko siebie, a sporofity na szczycie łodygi, które zostały dodatkowo wzmocnione tkanką wzmacniającą. Funkcję wzmacniającą zaczęło pełnić też drewno.

3. Najstarszą gromadą roślin są ryniofity. Z nich wywodzą się grupy:

1. mające przewagę sporofitu

2. mające przewagę gametofitu

• zosterofilofity

• zarodnie zebrane w górnej części w postaci kłosa

• łodygi dychotomiczne

• łodygi pokryte kolczastymi lub płatowymi wyrostkami

• trymerofity

• doszło u nich do przekształceń dychotomicznego układu telomów, co opisuje teoria telomowa:

• wytworzenie osi rośliny przez przewyższenie jednego telomu (tworzy pęd główny) ponad pozostałe (tworzą boczne odgałęzienia)

• spłaszczenie bocznych odgałęzień (znajdują się teraz w jednej płaszczyźnie)

• zrastanie bocznych odgałęzień w liść (makrofil) - układ monopodialny

Do ryniofitów należy najstarsza znana roślina - kuksonia.

4. Tkanki roślinne

1. tkanki twórcze

• merystemy pierwotne

• wierzchołkowe

• tworzą stożki wzrostu łodygi i korzenia, które są zbudowane z komórek delikatnych i wrażliwych na uszkodzenia, więc chronione są w łodydze przez specjalnie ukształtowane liście okrywające, a w korzeniu - przez ochronną wielokomórkową czapeczkę

• znajdują się na szczycie łodygi i korzenia

• powodują przyrost na długość i tylko nieznacznie na grubość

• wstawkowe

• tworzą się u roślin, które bardzo szybko na szczycie wytwarzają kwiaty lub kwiatostany, co uniemożliwia przyrost łodygi w tym miejscu

• rozmieszczone są wzdłuż łodygi w tzw. węzłach i chronione przez pochewki liściowe

• powodują przyrost na długość pędu

• zarodkowe

• tworzą w całości zarodki roślin

• znajdują się w nasionach

• z niej biorą początek niektóre inne merystemy

• niektóre archesporialne

• dzielą się mejotycznie, więc różnią się od pozostałych merystemów

• występują w zarodniach

• powodują powstawanie haploidalnych zarodników

• merystemy wtórne

• boczne

• powodują wtórny przyrost na grubość łodyg i korzeni

• rodzaje merystemów bocznych:

• kambium

• fallogen

• przyranne

• tworzą się z komórek tkanki miękiszowej w miejscu zranienia rośliny (powodują stopniowe zabliźnianie się i zarastanie ran), więc umożliwiają regenerację

• występują u roślin wieloletnich, mających postać drzew lub krzewów, gdyż tylko one żyją wystarczająco długo, aby rana mogła się zabliźnić

• niektóre archesporialne

• dzielą się mejotycznie, więc różnią się od pozostałych merystemów

• występują w zarodniach

• powodują powstawanie haploidalnych zarodników

2. tkanki stałe

• tkanka okrywająca

• skórka

• tkanka pierwotna

• występuje u roślin zielnych, młodych drzew i krzewów

• jednowarstwowa

• komórki ściśle do siebie przylegają, są żywe, pozbawione chloroplastów (wyjątkiem rośliny cieniolubne)

• zewnętrzna ściana komórkowa jest pogrubiona i pokryta z wierzchu (adkrustowana) warstwą tłuszczowców (kutyna tworząca kutykulę)

• w korzeniu nazywana jest ryzodermą, różni się ona od epidermy tym, że komórek nie pokrywa kutykula

• niejednorodna, wytworami skórki są:

• aparaty szparkowe

• kolce

• włoski

• włośniki

• korek

• tkanka wtórna

• tworzy się na organach wykazujących wtórny przyrost na grubość, zastępując skórkę, która z czasem odpada

• wielowarstwowa (składa się z licznych warstw martwych komórek, z których pozostały jedynie ściany komórkowe wypełnione powietrzem i zawierające dużo suberyny, dzięki czemu jest lekki, nieprzepuszczalny dla gazów i pary wodnej i stanowi izolację termiczną przed mrozem i gorącem)

• tworzony przez fallogen

• ograniczone parowanie i wymianę gazową umożliwiają przetchlinki

• korkowica

• tkanka wtórna

• tworzy się u roślin wieloletnich na łodygach i korzeniach

• składa się z korka, fallogenu i fellodermy

• tkanka miękiszowa

• miękisz zasadniczy

• duże komórki

• duże wodniczki

• cienka ściana komórkowa

• występuje m.in. w korze pierwotnej korzenia

• miękisz asymilacyjny

• liczne soczewkowate chloroplasty

• największy udział w fotosyntezie

• miękisz gąbczasty

• miękisz palisadowy

• miękisz wieloramienny

• miękisz spichrzowy

• miękisz wodonośny

• magazynowanie wody

• występuje u sukelentów

• miękisz powietrzny

• rozwinięte systemy przestworów międzykomórkowych, które tworzą kanały wentylacyjne umożliwiające swobodne przemieszczanie się gazów w obrębie rośliny

• występuje u roślin bagiennych i wodnych mających organy, w których wymiana gazowa jest utrudniona

• tkanka wzmacniająca

• kolenchyma

• zbudowana z żywych, elastycznych komórek (często z chloroplastami)

• posiadają celulozowo-pektynowe wzmocnienia bądź w narożnikach komórek (kolenchyma kątowa), bądź na stycznych powierzchniach kolejnych warstw komórek (kolenchyma płatowa)

• występuje w ogonkach liściowych oraz w obwodowych częściach młodych łodyg zielnych

• nie hamuje wzrostu organów, gdyż jest elastyczna

• sklerenchyma

• zbudowana z martwych komórek, po których zostały tylko inkrustowane ligniną ściany komórkowe (tzw. zdrewniałe ściany komórkowe)

• steroidy

• sklereidy

• tkanka przewodząca

• drewno

• tkanka niejednorodna, występują dodatkowo włókna drzewne (budowa podobna do włókien sklerenchymatycznych) i miękisz drzewny (pełni funkcje odżywcze)

• transport bierny wody od korzenia do liści

• komórki są martwe, istnieją ich dwa rodzaje:

• cewki

• naczynia

• łyko

• tkanka niejednorodna, występują dodatkowo włókna łykowe (budowa podobna do włókien sklerenchymatycznych) i miękisz łykowy (pełni funkcje odżywcze)

• transport aktywny produktów fotosyntezy od liści po całej roślinie, także do organów spichrzowych

• w dojrzałych komórkach łyka na ogół zanika jądro komórkowe, a jego funkcje częściowo przejmuje jądro sąsiednich komórek przyrurkowych

• komórki są żywe, istnieją ich dwa rodzaje:

• komórki sitowe

• 
  rurki sitowe

U roślin cechujących się przyrostem na grubość można także wyróżnić dwa rodzaje tkanki przewodzącej - pierwotną i wtórną.

• tkanka wydzielnicza

• utwory wydzielnicze powierzchniowe

• włoski gruczołowe

• miodniki

• wypotniki

• utwory wydzielnicze wewnętrzne

• rury mleczne

• kanały żywiczne

cechują się kłączami, z których wyrastały w górę bezlistne łodyżki rozgałęziające się dychotomicznie

(inaczej widlasto), miała telom (pojedyncze widlaste rozgałęzienie; zawsze zawiera centralnie położoną prymitywną tkankę przewodzącą, a na szczytach kuliste zarodnie lub kieliszkowate skupiska gametangiów, w zależności od tego czy roślina była sporofitem czy gametofitem - kuksonia miała izomorficzną przemianę pokoleń)

klasyczne, duże liście z wyraźną blaszką liściową i rozgałęzionymi wiązkami przewodzącymi

posiada pęd główny i boczne odgałęzienia

prawdopodobnie była rośliną przybrzeżną lub bagienną, telomy równej długości

komórki tworzące tkanki roślinne połączone są cukrowcami (pektynami), które spajają ze sobą ściany sąsiednich komórek

inaczej merystemy; umożliwiają wzrost zlokalizowany (rośliny rosną tylko w ściśle określonych miejscach

na długość zwykle na szczycie łodygi i korzenia oraz na grubość pomiędzy wiązkami przewodzącymi, wyjątkiem są liście i owoce, które, podobnie jak zwierzęta, rosną w całej objętości; rośliny cechują się tzw.

wzrostem nieograniczonym, gdyż rosną przez całe życie), mają cienkie ściany komórkowe, gęstą cytoplazmę,

niewielką wodniczkę, duże jądro, plastydy występują w formie proplastydów (nie są w pełni wykształcone).

Cechują się także zdolnością do szybkich podziałów, dzięki czemu są miejscem tworzenia coraz to nowych

komórek, które później się różnicują i przekształcają w komórki tkanek stałych

powstają bezpośrednio z merystemu zarodkowego i powodują przyrost pierwotny

szczytowa część pędu lub korzenia rośliny, który umożliwia stały wzrost na długość pędów i korzeni

inaczej interkalarne

powstają z komórek tkanek stałych i powodują przyrost wtórny

inaczej miazga twórcza; tworzy się najczęściej w postaci walca wzdłuż łodygi i korzenia pomiędzy łykiem i

drewnem pierwotnym. Przyrost na grubość jest tu spowodowany tworzeniem przez ten merystem nowych

komórek drewna (do wewnątrz walca) i łyka (na zewnątrz walca)

inaczej miazga korkotwórcza; tworzy się pod skórką łodygi (czyli pod pierwotną tkanką okrywającą). Przyrost

na grubość jest tu spowodowany tworzeniem przez ten merystem nowych warstw komórek wtórnych tkanki okrywającej, zwanej korkiem. Miazga korkotwórcza nie występuje w typowej postaci w korzeniu. Jest tu zastępowana przez zewnętrzną warstwę komórek walca osiowego - okolnicę (inaczej perycykl), czyli warstwę

komórek oddzielającą walec osiowy od zewnętrznego miękiszu (tzw. kora pierwotna)

inaczej kallusy

cechują się znacznymi rozmiarami, są większe od tkanek wtórnych, mają grubą ścianę komórkową, dużą

wodniczkę i w pełni wykształcone plastydy, są niezdolne do podziałów. Powstały z tkanek twórczych

tworzy zewnętrzną powłokę rośliny, jej rolą jest ochrona przed niekorzystnym wpływem czynników

środowiska zewnętrznego oraz przed nadmiernym parowaniem wody

w częściach nadziemnych rośliny nosi nazwę epidermy

inaczej epiblema

tworzone przez epidermę, składają się z dwóch komórek szparkowych (wyjątkiem wątrobowce), między

którymi znajduje się szparka. Napływ wody do komórek szparkowych powoduje zwiększenie w nich

turgoru - skutkiem albo wygięcie komórek (u dwuliściennych), albo ich rozsunięcie (u

jednoliściennych). Odpływ wody z komórek szparkowych powoduje ich obkurczanie i zamknięcie

szparki, co zmniejsza transpirację i ogranicza wymianę gazową. Największa ich ilość występuje na spodniej powierzchni liści, rzadziej na wierzchu (głównie u roślin siedlisk wilgotnych), na niezdrewniałych łodygach, na owocach. Nie występują w skórce korzenia

tworzone przez epidermę. W przeciwieństwie do cierni (skrócone pędy), kolce nie mają własnej

wiązki przewodzącej i dają się łatwo odłamać

tworzone przez epidermę, są jednokomórkowe lub wielokomórkowe, spełniają różnorodne funkcje, mogą być

m.in.: kutnerem (gruba powłoka na liściach tworzona przez silnie rozgałęzione włoski. Chroni przed

nadmiernym nasłonecznieniem i gwałtownymi zmianami temperatury, ogranicza parowanie, odstrasza

niektórych roślinożerców; występuje np. u dziewanny lub szarotki alpejskiej), włoskami czepnymi

(zaopatrzone są w różnego rodzaju haczyki umożliwiające przyczepianie się do podłoża), włoskami parzącymi

(pełnią funkcję obronną, w ich szczytowej komórce jest banieczka wyciągnięta w długą szyjkę zakończona

małą główką, jej ściany komórkowe zawierają zaś znaczne ilości krzemionki. Przy najmniejszym dotknięciu

główka odpada zostawiając ostrą końcówkę z kanalikiem w środku), włoskami wydzielniczymi (inaczej

włoski gruczołowe; produkują olejki zapachowe, a w przypadku roślin owadożernych enzymy trawienne)

tworzone przez ryzodermę w szczytowej części korzenia (tzw. strefa włośnikowa), są jednokomórkowe. Do ich funkcji należy zwiększanie powierzchni, przez którą korzeń pobiera wodę i sole mineralne. Pokryte są śluzem, co ułatwia im kontakt z glebą. Pozbawione włośników są korzenie roślin wodnych i żyjących w mikoryzie z grzybami

inaczej fellem

miejsca gdzie komórki nie przylegają ściśle do siebie (są zbudowane z martwych komórek, stale otwarte)

komórki miękiszowe powstające wskutek działania fallogenu, który, oprócz tworzenia coraz to nowych

komórek korka, odkłada też jedną lub kilka warstw żywych komórek do wewnątrz

stanowi podstawowy rodzaj tkanki budującej wnętrze rośliny. Pomiędzy komórkami występują większe lub

mniejsze przestwory komórkowe

posiada duże przestwory międzykomórkowe, występuje w liściach jednoliściennych, dwuliściennych i

paprotników

zbudowany z komórek cylindrycznych, posiada małe przestwory międzykomórkowe, występuje w górnej

części liści dwuliściennych i paprotników

zbudowany z komórek o silnie pofałdowanej powierzchni, występuje w igłach nagonasiennych

nie posiada chloroplastów, posiada liczne ziarna materiałów zapasowych (skrobi, tłuszczów lub białek).

Występuje w organach spichrzowych roślin, w nasionach i w mięsistych częściach owoców

rośliny, u których występuje ograniczony dostęp do wody np. kaktusy

przystosowana do obciążeń mechanicznych, posiadają zgrubiałe ściany komórkowe, a ich odpowiednie

rozmieszczenie gwarantuje wytrzymałość na czynniki dynamiczne (np. wiatr) i statyczne (np. masa

liści, owoców)

inaczej zwarcica

inaczej twardzica

są to włókna sklerenchymatyczne, kiedy przybierają formy wydłużone. Występują m.in. w starszych

łodygach, które zakończyły swój wzrost oraz jako element drewna wtórnego

są to komórki sklerenchymatyczne (inaczej komórki kamienne), kiedy przybierają formy kuliste. Występują w

łupinach nasion lub jako rozrzucone w tkance miękiszowej

wyróżniamy otwarte wiązki przewodzące (między drewnem a łykiem występuje kambium, umożliwiają przyrost na grubość) i zamknięte wiązki przewodzące (między drewnem a łykiem nie występuje kambium, nie umożliwiają przyrostu na grubość)

inaczej ksylem

komórki o wrzecionowatym kształcie, mają liczne jamki lejkowate o złożonej budowie, przez które przepływa

woda (nie płynie więc ona w linii prostej). Pośrodku jamek znajduje się torus - krążek zawieszony na

ściankach pierwotnych komórek, pełniący funkcję zatyczki. Są podstawowym elementem budującym drewno

u paprotników i nagonasiennych. Mogą też występować wraz z naczyniami u okrytonasiennych. Są starsze

ewolucyjnie od naczyń

ustawione w pionie szeregi komórek, u których zanikły poprzeczne ściany, tak, że tworzą rury, którymi woda

może swobodnie wędrować w górę rośliny. Zachowują one szczelność dzięki charakterystycznym

wzmocnieniom ścian, np. w formie pierścieni lub spiralek. Są podstawowym elementem budującym drewno u

okrytonasiennych

inaczej floem

na całej powierzchni rozsiane mają skupiska pól sitowych. Są podstawowym elementem budującym łyko u

paprotników i nagonasiennych. Są starsze ewolucyjnie od rurek sitowych

ustawione w pionie szeregi komórek, u których pola sitowe występują w ścianach poprzecznych. Są

podstawowym elementem budującym łyko u okrytonasiennych

tworzy się bezpośrednio z merystemów wierzchołkowych

tworzona jest przez kambium. Drewno i łyko wtórne mają bardziej wyspecjalizowane i większe komórki oraz

silniejsze zgrubienia ścian i więcej elementów wzmacniających

często są to pojedyncze, wyspecjalizowane komórki, wydzielające określone substancje (tzw. komórki gruczołowe)

wydzielają substancje na zewnątrz rośliny

znajdują się w kwiatach okrytonasiennych, wydzielają nektar zwabiający owady

inaczej szparki wodne lub hydratody; wydzielają wodę w stanie ciekłym

wydzielają substancje do wewnątrz rośliny

zbudowane z komórek, u których zanikły ściany poprzeczne, ich wnętrze wypełnia sok mleczny

tworzą się ze specjalnie ukształtowanych przestworów międzykomórkowych w tkance miękiszowej. Występują najczęściej u roślin iglastych, a wypełniająca je żywica zabezpiecza roślinę przed infekcjami

1

10

---