|
|
|
|
|
|
Antyk
(VIII w. p. n. e. - V w. n. e.)
Klasycyzm - od "classicus" - wzorowy, doskonały. Warto zapamiętać, że Antyk stwarza wyjściowy, klasyczny kanon dotyczący norm tworzenia sztuki, określający reguły komponowania gatunków literackich. Do tego, klasycznego kanonu, odwoływać się będą - lub wyzwalać z niego - myśliciele i artyści późniejszych epok.
|
|
Mitologia (mit ikaryjski, prometejski, rodu Labdakidów i inne)
Tragedie Antygona, Król Edyp (Sofokles), Oresteja (Ajschylos), Medea (Eurypides)
Eposy Iliada, Odyseja (Homer), Eneida (Wergiliusz)
|
jaskinia Platona (idee i cienie idei)
|
|
|
Odwołanie się do filozofii i kultury antyku (fascynacja dziełami Platona i Arystotelesa)
Łacina uniwersalnym językiem Europy
Twórcy kronik (Długosz) wzorują się na historykach rzymskich
Filozofia Arystotelesa i prawo rzymskie na Akademii Krakowskiej
Dzieła starożytne (np.:Pliniusza w dziedzinie botaniki)
Normy dotyczące poezji i retoryki wyprowadzono z dzieł Horacego i Cycerona
XII w. nazywano nawet "renesansem XII w." ze względu na modny neoplatonizm i odrodzenie kultury antycznej
Bóg w centrum wartości i zainteresowań ludzkich
Mistycyzm, religijność epoki
Wiara w znaki, symbole, magię liczb - głosy świata pozaziemskiego
Tematy sztuki: śmierć, cierpienie
Odejście od klasycznych norm sztuki - wierne naśladowanie zastąpione ekspresją uczuć
Anonimowość, odejście od ideału sławy, artysty, mistrza sztuki
|
Literatura w wielkiej mierze jest anonimowa
|
Hagiografia
(żywot świętych - Legenda o św. Aleksym)
Epika rycerska
Pieśń o Rolandzie, Dzieje Tristana i Izoldy
Historiografia
(kroniki) F. Villon - Wielki Testament, J.Voragine - Złota legenda
Żale Matki Boskiej pod krzyżem
Rozmowa mistrza Polikarpa ze śmiercią
Słota - O zachowaniu się przy stole
Gall Anonim - Kronika polska (łacina)
|
|
|
|
Trwała wiara w magie liczb i znaków (np. u Reja, Dantego)
Obecność łaciny w twórczości (lit. łacińska i dwujęzyczna)
Sonet, rozpropagowany przez Petrarkę, ma swój rodowód w kulturze średniowiecznej
Pisarze renesansowi kontynuują model literatury parenetycznej (ideał dworzanina czy ziemianina)
W poezji Kochanowskiego, obok wizji człowieka potężnego, pojawia się też kruch istota "Boże igrzysko", kukiełka w rękach Boga, Bóg znajduje się w centrum uwagi wielu dzieł, podobnie jak wiara i religijność (Psalmy)
Nowe lub wzięte z antyku:
ideał artysty (wszechstronnego, sławnego)
nawiązanie do filozofów antycznych i do klasycznych norm sztuki
harmonia, mimetyzm w opisie świata
wskrzeszenie tragedii i innych antycznych gatunków
zainteresowaanie historią i językiem antyku (tłumaczenia
zainteresowanie nauką, poznawaniem świata, życiem doczesnym
człowiek w centrum zainteresowań
|
|
Żywot człowieka poczciwego (Rej)
Odprawa posłów greckich, Pieśni, Fraszki i Treny (Kochanowski)
O poprawie Rzeczypospolitej (A. Frycz Modrzewski)
|
|
|
|
Jeszcze renesansowe i już klasyczne:
Spór o wartość życia i pozycje człowieka we wszechświecie nie we wszystkich dziełach wypiera człowieka na rzec teocentryzmu, i uczynienia Boga najwyższą wartością.
Spod "metafizycznego" zarysu epoki wyłamuje się Francja, w której po krótkim epizodzie barokowym kwitnie klasycyzm dworu króla Słońce, powstają komedie Moliera i narodzi się racjonalna myśl Kartezjusza
Barok kontynuuje postawy reformatorskie
Nawiązania do średniowiecza i nowe postulaty:
Religijność i mistycyzm epoki
Motyw śmierci, przemijania, piekła
Zwrot ku wartościom świata pozaziemskiego
|
|
Jerozolima wyzwolona (Tasso)
Transakcja wojny chocimskiej (Potocki)
poezje (Morsztyn, Naborowski, Potocki)
|
|
|
|
Religia katolicka nadal jest silną wartością - wystąpienie ateistów czy krytyka Kościoła nie zmienia przecież wyznawanych wartości.
Racjonalizm wywodzi się z siedemnastowiecznej myśli Kartezjusza, choć zmienia charakter rozumu ludzkiego
Postulaty reformatorskie: krytyka wad szlacheckich (nietolerancji, lenistwa, chciwości.
Nurt sentymentalny kontynuuje linie uczuć, związku z naturą, sceptycyzmu wobec nauki (ekspresje uczucia)
Nowe (nawiązujące do klasycznych) idee:
Odejście od barokowego mistycyzmu i religijności
"Powrót myśli do świata rzeczy"
Rozwój szkolnictwa, prasy, postawy reformatorskie wobec spraw kraju
Praktykowanie klasycznych gatunków
|
|
Wielka Encyklopedia Francuska
Mikołaja Doświadczyńskiego przypadki, bajki, satyry, Monachomachia (I. Krasicki)
Powrót posła (J. Ursyn Niemcewicz)
|
|
|
|
Wieszczowie praktykują klasyczne gatunki: epos, oda, pieśń, hymn, rapsod.
Romantyzm wyrasta z uczuciowości i symboliki sentymentalizmu (serce, natura, wrażliwa jednostka.
Romantycy wywołują i pielęgnują klasyczny mit arkadyjski.
Komedia A. Fredry - narodowa, wykpiwająca romantyczne pozy, w budowie kontynuuje wzorzec komedii oświeceniowej.
Romantyzm 1818(22) - 1863
"Postulaty nowe, "antyklasyczne":
Zwrot ku duchowości, mistycyzmowi, uczuciu, wierze.
miłość, młodość, intuicja przeciw wiedzy i autorytetowi starego mędrca.
Walka o wolność (spisek, powstanie).
Kult poezji i talentu poety.
|
|
Faust, Cierpienia młodego Wertera(Goethe)
Konrad Wallendrod, Ballady - A. Mickiewicz
Nie - Boska komediaZ. Krasiński
|
|
|
|
Kult powstańców i historii powstań. (Konopnicka, Asnyk, Orzeszkowa)
Rycerskość i romantyczne biografie bohaterów H. Sienkiewicza.
Sentyment wobec Polski szlacheckiej i umiłowanie pejzażu (Orzeszkowa)
Motyw dworku soplicowskiego - Nad Niemnem Orzeszkowej.
Pozytywizm II poł. XIX w.
Postulaty "antyromantyczne."
Zwrot ku wiedzy, nauce, ideałowi pracy w miejscu zrywów powstańczych
Podjęcie problematyki społecznej - sytuacji warstw niższych, rónouprawnienia kobiet, Żydów itd.
Odrzucenie sfery duchowej i irracjonalnej.
Praktyczne, utylitarne traktowanie sztuki i talentu artysty.
|
|
Komedia Ludzka (H. Balzack)
Pani Bovary (G. Flaubert)
|
|
|
|
Kontynuacje idei pozytywistycznych i klasycznych:
Motyw pracy u podstaw - Żeromski i wczesny etap pracy Kasprowicza.
Naturalistyczny dramat mieszczański kontynuujący tradycję teatralną.
W twórczości Wyspiańskiego znajdujemy wielką fascynację antykiem Noc listopadowa, Akropolis.
Sztuka i mitologia pojawiają się w prozie Żeromskiego.
Ideały "neoromantyczne" (antypozytywistyczne)
Intuicja, wiara, przeczucie metodą poznawania świata.
Kult artysty - utalentowanej jednostki.
Motyw szatana, śmierci (jak średniowiecze i barok)
Fascynacja, ludem, folklorem, przyrodą - rozczarowanie wiedzą.
Motyw końca wieku (bierność dekadenta).
|
|
Ludzie bezdomni, Wierna rzeka (Żeromski)
Moralność pani Dulskiej (Zapolska)
|
|
|
|
Temat powstań i bohaterów romantycznych w poezji i prozie
Motyw patriotyczny (Żeromski, Dąbrowska, poezje).
Motyw dworu i urody Polski. (Noce i dnie)
Twórczość Broniewskiego (romantyczno - rewolucyjna).
Dwudziestolecie międzywojenne 1918 - 1939
Zerwanie z kultem poety - mesjasza, wyniesionym nad tłumy.
Odrzucenie tematyki narodowowyzwoleńczej w poezji.
Poddanie romantycznych mitów narodowych szyderstwu, parodii.
Fascynacja techniką, miastem, nowe spojrzenie na wolność.
Aktywność, energia w miejsce bierności dekadenckiej.
|
|
Czarodziejska góra (Mann)
Ziemia, planeta ludzi (Saint - Exupery)
Mistrz i Małgorzata (Bułhakow)
Noce i dnie (M. Dąbrowska)
|
|
|
Literatura wojenna i współczesna.
|
|
Archipelag Gułag (Sołżenicyn)
Popiół i diament (Andrzejewski)
Sława i chwała (Iwaszkiewicz)
Mała apokalipsa (Konwicki)
|
|