Średniowiecze powtorka szkola male, polski epoki


Epoka spod znaku krzyża i miecza.

W powstałych na gruncie dawnego cesarstwa rzymskiego w państwach

barbarzyńskich wytworzył się ustrój feudalny. Z czterech stanów :

- rycerstwa

- duchowieństwa

- mieszczaństwa

- chłopów

tylko dwa pierwsze miały prawa polityczne. Rycerstwo i duchowieństwo

stanowiły wówczas dwa najbardziej możne stany, miały największe

znaczenie i wywierały największy wpływ na rozwój średniowiecznej

kultury. Kościoły i klasztory posiadały liczne majątki i rozległe

przywileje nadawane im przez panujących, którzy uważali

chrześcijaństwo, za czynnik wyjątkowo sprzyjający utrwalaniu ich

władzy. Jednocześnie duchowieństwo było, też w ówczesnym

społeczeństwie jedyną warstwą wykształconą. W klasztorach układano

i przepisywano księgi. Gromadzono biblioteki. W pośród duchownych

rekrutowali się kanclerze, sekretarze królewscy. Duchowni byli

prawnikami, uczonymi, nauczycielami. Duchowieństwo miało więc

znaczny wpływ na kształtowanie się pojęć i ideologii ludzi średniowiecza

i dlatego w ówczesnej kulturze spotykamy tak wielka przewagę

pierwiastków religijnych nad świeckimi.

Teocentryzm - to pogląd sprowadzający całokształt spraw ludzkich do

Boga, jako jedynej, najwyższej wartości, podporządkowujący celom

pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.

Cechy literatury średniowiecznej :

- przewaga treści religijnych nad świeckimi

- dwujęzyczność (dominacja łaciny)

- dydaktyzm

- alegoryzm

- ukazywanie pojęć abstrakcyjnych za pomocą obrazów

- anonimowość

Podstawowe koncepcje filozoficzne średniowiecza :

Augustynizm - ważną rolę w dziejach odegrał święty Augustyn (przełom

IV / V w. n.e.), który wprowadził dualistyczny podział na Państwo Boże

i Świat Doczesny. Celem egzystencji ludzkiej jest dążność do osiągnięcia

państwa bożego. Świat Doczesny to etap przejściowy, który jest tylko

przygotowaniem do uzyskania wiecznego

zbawienia lub potępienia. Dualistyczna doktryna światowo-poglądowa

stworzona przez Augustyna dominowała w chrześcijańskiej Europie do

XII w. W oparciu o nią tworzono dydaktyczne utwory literackie,

propagujące określony wzorzec życia. Ideałem było doskonalenie

wewnętrzne, wyrzeczenie się dóbr doczesnych, w celu zasłużenia na

zbawienie. Tomizm - święty Tomasz z Alkfinu zastąpił dualistyczną

doktrynę Augustyna, gradualizmem. Mówił o hierarchicznej strukturze

wszechświata (hierarchia duchowa) rozważając miejsce człowieka na

„drabinie bytów” uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel w

hierarchii jest właściwy, celowo przewidziany i naturalny. Człowiek

powinien walczyć z pokusami upadku, pojmując swe przeznaczenie

musi starać się wznieść wyżej. Tomizm kładł nacisk na problemy etyki. 1

Franciszkanizm - to program wiary radosnej, prostej, płynącej z

wszech ogromnej miłości do świata i stworzenia, miłości poddawanej

nakazom miłosierdzia, ubóstwa, braterstwa. Franciszek z Asyżu,

zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej, w świecie pełnym

okrucieństwa, zbiór legend z życia św. Franciszka i jego towarzyszy

to „ Kwiatki św. Franciszka”. Franciszek z Asyżu, kaznodzieja i

misjonarz, praktykujący ubóstwo jako naczelną cnotę, głosił

konieczność, pogodzenia się z losem, którego istotę stanowi

współistnienie dobra i zła, radości i cierpienia. Optymistyczny program

eliminował frustrację, każąc aprobować życie, w którym radość

przeplata się ze smutkiem, w którym każdy człowiek jeśli umiejętnie

popatrzy na swoją egzystencję, doszuka się w niej sensu i uzasadnienia.

Franciszkanizm kładzie szczególny nacisk na zespolenie człowieka z

naturą, która daje poczucie harmonii i spokoju. Koncepcje filozoficzne

średniowiecza były podporządkowane naczelnej ideologii tego okresu,

czyli teocentryzmowi i miały charakter dydaktyczno-umoralniający.

Pieśń „O Rolandzie” Obok literatury religijnej wyrasta w średniowieczu

drugi znaczący nurt literatury rycerskiej - dworskiej. Poematy rycerskie

zawierają wiele wątków baśniowych. W Europie najbardziej znane są

trzy cykle opowieści. W Anglii cykl „Rycerzy okrągłego stołu”,

skupiony wokół króla Artura, w Niemczech cykl „Karłów Nibelungów”

strzegących wielkiego skarbu w Renie, we Francji cykl o cesarzu Karolu

Wielkim i jego dwunastu wojewodach. W Hiszpanii, o Cydzie. Poematy

rycerskie stworzyły też narody słowiańskie. Do najpopularniejszych

należy „Słowo o wyprawie Igora”, utwór staroruski z XII w.

Wśród utworów dotyczących Karola Wielkiego i jego rycerzy,

najbardziej znana jest pieśń „O Rolandzie”, traktowana we Francji jako

najwybitniejsza epopeja rycerska. Pieśń „O Rolandzie” powstała w

końcu XI w. zachowały się trzy wersje z połowy XII w. Autor nie jest

znany, utwór jest pierwszą epopeją naszej ery a równocześnie narodową

epopeją francuską. Hrabia Roland jest postacią historyczną, należał do

grona rycerzy i wodzów Karola Wielkiego, podczas powrotu z hiszpańskiej

wyprawy przeciw Saracenom w roku 778, dowodził tylko strażą wojsk

francuskich, zginął. W okresie wypraw krzyżowych Roland był wzorem

chrześcijańskiego rycerza i bohaterem epiki rycerskiej, a także

uosobieniem idei rycerza świeckiego. Poemat należy do gatunku

chanson de geste (pieśń o czynie), nazwa ta oznaczała utwory literackie

odnoszące się do wydarzeń historycznych (czynów), jednak historia jest

w nich traktowana dowolnie, często góruje nad nią fantazja. Pieśni

rycerskie układali wędrowni twórcy zwani trubadurami, a wykonywali

żonglerzy, śpiewane lub recytowane na zamkach rycerskich potem na

placach miast, w karczmach, na jarmarkach oraz na szlakach pielgrzymek,

cieszyły się wielkim powodzeniem. Żonglerzy przerabiali je,

rozbudowywali, włączali nowe wątki, i tak powstawały pieśni, poematy

i całe cykle. 2

Epoka spod znaku krzyża i miecza.

W powstałych na gruncie dawnego cesarstwa rzymskiego w państwach

barbarzyńskich wytworzył się ustrój feudalny. Z czterech stanów :

- rycerstwa

- duchowieństwa

- mieszczaństwa

- chłopów

tylko dwa pierwsze miały prawa polityczne. Rycerstwo i duchowieństwo

stanowiły wówczas dwa najbardziej możne stany, miały największe

znaczenie i wywierały największy wpływ na rozwój średniowiecznej

kultury. Kościoły i klasztory posiadały liczne majątki i rozległe

przywileje nadawane im przez panujących, którzy uważali

chrześcijaństwo, za czynnik wyjątkowo sprzyjający utrwalaniu ich

władzy. Jednocześnie duchowieństwo było, też w ówczesnym

społeczeństwie jedyną warstwą wykształconą. W klasztorach układano

i przepisywano księgi. Gromadzono biblioteki. W pośród duchownych

rekrutowali się kanclerze, sekretarze królewscy. Duchowni byli

prawnikami, uczonymi, nauczycielami. Duchowieństwo miało więc

znaczny wpływ na kształtowanie się pojęć i ideologii ludzi średniowiecza

i dlatego w ówczesnej kulturze spotykamy tak wielka przewagę

pierwiastków religijnych nad świeckimi.

Teocentryzm - to pogląd sprowadzający całokształt spraw ludzkich do

Boga, jako jedynej, najwyższej wartości, podporządkowujący celom

pozaziemskim wszystkie dziedziny życia i działalności człowieka.

Cechy literatury średniowiecznej :

- przewaga treści religijnych nad świeckimi

- dwujęzyczność (dominacja łaciny)

- dydaktyzm

- alegoryzm

- ukazywanie pojęć abstrakcyjnych za pomocą obrazów

- anonimowość

Podstawowe koncepcje filozoficzne średniowiecza :

Augustynizm - ważną rolę w dziejach odegrał święty Augustyn (przełom

IV / V w. n.e.), który wprowadził dualistyczny podział na Państwo Boże

i Świat Doczesny. Celem egzystencji ludzkiej jest dążność do osiągnięcia

państwa bożego. Świat Doczesny to etap przejściowy, który jest tylko

przygotowaniem do uzyskania wiecznego

zbawienia lub potępienia. Dualistyczna doktryna światowo-poglądowa

stworzona przez Augustyna dominowała w chrześcijańskiej Europie do

XII w. W oparciu o nią tworzono dydaktyczne utwory literackie,

propagujące określony wzorzec życia. Ideałem było doskonalenie

wewnętrzne, wyrzeczenie się dóbr doczesnych, w celu zasłużenia na

zbawienie. Tomizm - święty Tomasz z Alkfinu zastąpił dualistyczną

doktrynę Augustyna, gradualizmem. Mówił o hierarchicznej strukturze

wszechświata (hierarchia duchowa) rozważając miejsce człowieka na

„drabinie bytów” uznał, że przeznaczony człowiekowi szczebel w

hierarchii jest właściwy, celowo przewidziany i naturalny. Człowiek

powinien walczyć z pokusami upadku, pojmując swe przeznaczenie

musi starać się wznieść wyżej. Tomizm kładł nacisk na problemy etyki. 1

Franciszkanizm - to program wiary radosnej, prostej, płynącej z

wszech ogromnej miłości do świata i stworzenia, miłości poddawanej

nakazom miłosierdzia, ubóstwa, braterstwa. Franciszek z Asyżu,

zapoczątkował wielki ruch odnowy moralnej, w świecie pełnym

okrucieństwa, zbiór legend z życia św. Franciszka i jego towarzyszy

to „ Kwiatki św. Franciszka”. Franciszek z Asyżu, kaznodzieja i

misjonarz, praktykujący ubóstwo jako naczelną cnotę, głosił

konieczność, pogodzenia się z losem, którego istotę stanowi

współistnienie dobra i zła, radości i cierpienia. Optymistyczny program

eliminował frustrację, każąc aprobować życie, w którym radość

przeplata się ze smutkiem, w którym każdy człowiek jeśli umiejętnie

popatrzy na swoją egzystencję, doszuka się w niej sensu i uzasadnienia.

Franciszkanizm kładzie szczególny nacisk na zespolenie człowieka z

naturą, która daje poczucie harmonii i spokoju. Koncepcje filozoficzne

średniowiecza były podporządkowane naczelnej ideologii tego okresu,

czyli teocentryzmowi i miały charakter dydaktyczno-umoralniający.

Pieśń „O Rolandzie” Obok literatury religijnej wyrasta w średniowieczu

drugi znaczący nurt literatury rycerskiej - dworskiej. Poematy rycerskie

zawierają wiele wątków baśniowych. W Europie najbardziej znane są

trzy cykle opowieści. W Anglii cykl „Rycerzy okrągłego stołu”,

skupiony wokół króla Artura, w Niemczech cykl „Karłów Nibelungów”

strzegących wielkiego skarbu w Renie, we Francji cykl o cesarzu Karolu

Wielkim i jego dwunastu wojewodach. W Hiszpanii, o Cydzie. Poematy

rycerskie stworzyły też narody słowiańskie. Do najpopularniejszych

należy „Słowo o wyprawie Igora”, utwór staroruski z XII w.

Wśród utworów dotyczących Karola Wielkiego i jego rycerzy,

najbardziej znana jest pieśń „O Rolandzie”, traktowana we Francji jako

najwybitniejsza epopeja rycerska. Pieśń „O Rolandzie” powstała w

końcu XI w. zachowały się trzy wersje z połowy XII w. Autor nie jest

znany, utwór jest pierwszą epopeją naszej ery a równocześnie narodową

epopeją francuską. Hrabia Roland jest postacią historyczną, należał do

grona rycerzy i wodzów Karola Wielkiego, podczas powrotu z hiszpańskiej

wyprawy przeciw Saracenom w roku 778, dowodził tylko strażą wojsk

francuskich, zginął. W okresie wypraw krzyżowych Roland był wzorem

chrześcijańskiego rycerza i bohaterem epiki rycerskiej, a także

uosobieniem idei rycerza świeckiego. Poemat należy do gatunku

chanson de geste (pieśń o czynie), nazwa ta oznaczała utwory literackie

odnoszące się do wydarzeń historycznych (czynów), jednak historia jest

w nich traktowana dowolnie, często góruje nad nią fantazja. Pieśni

rycerskie układali wędrowni twórcy zwani trubadurami, a wykonywali

żonglerzy, śpiewane lub recytowane na zamkach rycerskich potem na

placach miast, w karczmach, na jarmarkach oraz na szlakach pielgrzymek,

cieszyły się wielkim powodzeniem. Żonglerzy przerabiali je,

rozbudowywali, włączali nowe wątki, i tak powstawały pieśni, poematy

i całe cykle. 2

Cechy Rolanda :

- odważny (podejmuje walkę z silniejszym nieprzyjacielem )

- dba o honor (nie zadął w róg w obawie przed posądzeniem go o

tchórzostwo)

- religijny (wierzy w Boga, który zabierze jego towarzyszy do raju)

- przyjaciel

- patriota (umierając chce widzieć Francję)

- walczy w imię wiary chrześcijańskiej, nienawidząc pogan, walczy w

- sposób okrutny i bezwzględny

Tristian i Izolda

W wieku XI na południu Francji w Prowansji, kwitła poezja liryczna.

Tworzyli ją wykształceni poeci : trubadurzy, a wykonywali z

towarzyszeniem instrumentów muzycznych żonglerzy i mistrele.

Opiewali miłość dworną. Przedmiotem miłosnych westchnień była

kobieta, najczęściej zamężna, świadoma tajemnic miłości. Stworzony

przez trubadurów ideał miłości nakazywał rycerzowi kochać swą damę,

służyć jej i cierpieć dla niej, a miłość swą ukrywać. Poezja prowansalska

w XII w. znalazła uznanie na północy Francji, gdy księżniczka Eleonora

została żoną najpierw króla Francuskiego, a potem króla Angielskiego,

na którego dworze panował język i obyczaj francuski. W średniowieczu

dwór królewski był z reguły ośrodkiem życia kulturalnego, wtedy też,

północno-francuscy trubadurzy, tworzą nowy rodzaj poezji, w której

zanika służba Bogu i ojczyźnie, a w to miejsce pojawia się służba

wybranej damie serca. Tematy poeci czerpać będą z legend celtyckich

Bretanii, a także i Irlandii i południowej Anglii. Najsłynniejsze tematy

owych romansów to legendy o królu Arturze i rycerzach okrągłego

stołu, Opowieści o poszukiwaniu św. Graola oraz dzieje Tristiana i

Izoldy. Historiografia Historyczny okres średniowiecza polskiego

zaczyna się w X w., kiedy to w 966r. książę Mieszko I przyjmuje

chrzest i Polska wchodzi w krąg chrześcijańskiej kultury zachodniej

(kultury łacińskiej). Okres wcześniejszy nazywamy przedhistorycznym,

jego świadectwem są wykopaliska archeologiczne, zapisy w obcych

kronikach i język. Pierwszy gatunek dziejopisarstwa średniowiecznego

to roczniki. Cieszyły się dużym powodzeniem w całej Europie.

Wywodzą się z tradycji antycznej. Sporządzano je na bieżąco dla

utrwalenia zdarzeń i przekazania informacji potomnym. Najstarszy

rocznik zaczęto spisywać w Polsce w końcu X w. z końca X w. pochodzi

też najstarszy dokument państwowy Dagome Iudex sporządzony przez

kancelarię papieską dotyczący Mieszka I. Dziejopisarstwo średniowieczne

miało charakter dydaktyczny. Wydarzenia przeszłe miały być wzorem

moralnym dla teraźniejszości. Dzieje miały sens budujący, a dziejopis

zwracał swoje zainteresowanie ku temu co ciągłe i trwałe w historii. Daty

nie miały znaczenia, więc przesuwano je na dalszy plan lub zaniechano. 3

Kronika Gala Anonim Dzieło w języku łacińskim powstało na początku

XII w. Nieznany autor, przypuszczalnie mnich benedyktyn, cudzoziemiec

zwący siebie „wygnańcem i pielgrzymem”, do Polski przybył zapewne z

Węgier. W Polsce, związany z dworem Bolesława Krzywoustego, był

wyrazicielem polityki królewskiej. Kronikę Anonima uważa się za

pierwsze znaczące dzieło naszej literatury i historii narodowej.

Zamierzeniem kronikarza był głównie opis dziejów i chwały Bolesława

Krzywoustego. Dzieło złożone z trzech ksiąg zawiera opis dziejów

Polski od czasów legendarnych do wydarzeń z lat 1109-1113, czyli

zwycięskich walk Krzywoustego w czasie najazdu niemieckiego.

W kronice Gal zwraca uwagę na literackie walory: staranna kompozycja,

narracja, stylistyka, urozmaicenie prozaicznego, epickiego

toku opowieści wierszowanymi wstawkami. Autor wyraźnie dba o piękno

stylu i języka, posługuje się elegancką wówczas łacińską prozą rytmiczną

dzielącą zdania na równoległe człony, których paralelność podkreślana

jest rytmem. Księga Henrykowska Przełom XII / XIV w. Księga zawiera

opis gruntów i wsi należących do klasztorów opactwa cystersów w

Henrykowie. Tekst podaje informacje o życiu, pracy i obyczajach chłopów

(brak wiadomości o pracy religijnej zakonników). Część pierwszą napisał

zakonnik Piotr, który był opatem klasztoru, część druga jest dziełem

nieznanego autora, który starał się naśladować poprzednika.

Kronikarz napisał księgę po łacinie, ale wśród zapisów z 1270r. zanotował

zdanie po polsku: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” które miał

wypowiedzieć śląski chłop do żony mielącej na żarnach ( pierwsze polskie

zdanie nazwane „zdaniem legnickim” pochodzi z roku 1260. Zanotował je

w nie istniejącej już kronice Wincenty z Kielczyn, a powtórzył za nim Jan

Długosz w swoich rocznikach. Zdanie to wypowiedział podobno książę

śląski, Henryk Pobożny podczas bitwy z Tatarami pod Legnicą (1241) :

„Gorze nam się stało”. Kronika Jana Długosza Wiek XV. Jan Długosz

uważny jest za pierwszego historyka, gdyż napisał wiele prac

historycznych m.in. kronikę zwana „Historią polski”. Dzieło to obejmuje

wydarzenia od czasów najdawniejszych do współczesnych autorowi i różni

się od poprzednich ogromem materiału oraz ujęciem historycznym, pisarz

bowiem nie tylko starał się ukazać fakty jak najściślej, ale starał się także

ocenić ich prawdziwość porównując różne źródła. Ze względu na

rzetelność autora i przedstawioną przez niego krytyczna analizę źródeł,

dzieło Długosz jest najcenniejszą średniowieczną kroniką. Całość składa

się z 12 ksiąg, poprzedzonych przedmową poświęconą pamięci Zbigniewa

Oleśnickiego, którego autor uważa za głównego inicjatora pracy. Dzieło

zostało napisane po łacinie, ale treść świadczy o wyjątkowym znaczeniu

tej kroniki w historii kultury naukowej w Polsce.

Wincenty Kadłubek Kronika Kadłubka składa się z czterech ksiąg i

obejmuje dzieje Polski od czasów bajecznych do 1202 roku. Pierwszą

księgę wypełniają fantastyczne opowieści i cykle legend o Krakusie,

Wandzie, Popielu itp. Księga II obejmuje czasy pierwszych Piastów do

roku 1110, księga III od 1110 do 1173, księga IV od 1173 do 1202.

Narracja urywa się w połowie zdania, nie jest więc kronika dziełem

skończonym i nie wiadomo, co przerwało pracę autorowi.

Prawdopodobnie Kadłubek trzy pierwsze księgi napisał jeszcze w ostatnich

latach XII wieku, a ostatnią chyba już w jędrzejowskim klasztorze. Trzy

pierwsze księgi kroniki zostały napisane w kształcie dialogu, a czwarta

stanowi narrację. Autor w kronice stara się wypowiedzieć kunsztownie,

posługuje się stylem ozdobnym, chętnie sięga do alegorii i anegdot. Z

wyraźnym upodobaniem operuje parabolą, hiperbolą, antytezą i powtórzeniem. 4

Kronika Wielkopolska Została spisana prawdopodobnie przez kustosza

katedry poznańskiej, Godzisława Baszka w końcu XIII w. Baszko

dokonuje selekcji materiału, szerzej uwzględniając wydarzenia polityczne,

a pomijając fakty o znaczeniu lokalnym. Przestrzega wprowadzania dat.

Pod względem literackim Kronika Wielkopolska nie jest dziełem

jednolitym i obok fragmentów świadczących o dobrym opanowaniu

pisarskiego rzemiosła, posiada i takie, które robią wrażenie pobieżnych,

wstępnych szkiców, wymagających jeszcze opracowania.

Jan z Czarnkowa Prawdopodobnie w 1374 roku zaczął pisać kronikę,

którą przywykło się nazywać pierwszym pamiętnikiem w literaturze

polskiej. Dzieło zawiera dużo wiadomości o autorze, który w tekście

występuje jako archidiakon. Jan z Czarnkowa jest pierwszym polskim

kronikarzem, który dostrzegł w państwie problemy społeczne, a oprócz

rycerstwa i duchowieństwa widział mieszczan i chłopów.

Bogurodzica W XIII w. język polski zaczął przenikać do pisanych po

łacinie dokumentów urzędowych. Najpierw były to pojedyncze słowa,

imiona nazwy osobowe, miejscowości, lub słowa określające podatki i

obowiązki nakładane na ludność np. stroża, głowa. Z XIII w. pochodzą

również dwa najstarsze zdania polskie zanotowane w tekstach łacińskich.

W czasach wprowadzania chrześcijaństwa modlitwy odmawiano

prawdopodobnie po czesku. Potem tłumaczono na język polski i odmawiano

zbiorowo w kościele. Odmawiał je kapłan a wierni powtarzali „Kyrie Eleison”.

Modlitwy żyły w pamięci kolejnych pokoleń, kształtowały zbiorową

mentalność i duchowość Polaków. Były wzorcem wypowiedzi

uroczystej i podniosłej. Najstarszy tekst polityczny o treści religijnej to

tłumaczenie łacińskiej pieśni wielkanocnej. Najdawniejsza polska pieśń

religijna i jej najstarszy dwustrofowy przekaz, opatrzony nutami,

zachował się w odpisie z 1407 roku. Czas powstania jest sporny, jego

pochodzenie datuje się w skrajnych granicach od X do połowy XIV w.

najczęściej przyjmuje się 1poł XIII w. Do dwu najdawniejszych

strof przydawano z czasem dalsze, aż do dwudziestu dwóch.

W pierwszej zwrotce wierni zwracają się do matki

Boskiej, sławionej i chwalonej przez Boga, aby zjednała i zesłała syna

swego. W drugiej zwrotce wierni zwracają się do syna Boga, aby przez

wzgląd na swego chrzciciela usłyszał głosy wiernych i spełnił ich prośbę.

Dał dostatni pobyt na ziemi i zbawienie wieczne po śmierci. Liczba

zgłosek jest różna, wiersz jest więc asylabiczny. Zdania mieszczą się w

wersach, wiersz zdaniowo-rymowy. Bogurodzica jest oryginalnym

utworem poetyckim, nieznanego autora, ma też oryginalną melodię.

Powstała jako pieśń maryjna, a stała się pieśnią ojczyźnianą (carmen

patrium). Pełniła rolę pieśni rycerskiej i hymnu dynastycznego

Jagiellonów. W roku 1506 kanclerz Jan Łaski umieścił Bogurodzicę na

wstępie Statutów Królestwa Polskiego. Archaizmy - nazwą tą określamy

słowa, które wyszły z użycia. Zanikanie niektórych określeń z codziennego,

podstawowego, czynnego słownictwa polszczyzny ciągle trwa. 5

Cechy Rolanda :

- odważny (podejmuje walkę z silniejszym nieprzyjacielem )

- dba o honor (nie zadął w róg w obawie przed posądzeniem go o

tchórzostwo)

- religijny (wierzy w Boga, który zabierze jego towarzyszy do raju)

- przyjaciel

- patriota (umierając chce widzieć Francję)

- walczy w imię wiary chrześcijańskiej, nienawidząc pogan, walczy w

- sposób okrutny i bezwzględny

Tristian i Izolda

W wieku XI na południu Francji w Prowansji, kwitła poezja liryczna.

Tworzyli ją wykształceni poeci : trubadurzy, a wykonywali z

towarzyszeniem instrumentów muzycznych żonglerzy i mistrele.

Opiewali miłość dworną. Przedmiotem miłosnych westchnień była

kobieta, najczęściej zamężna, świadoma tajemnic miłości. Stworzony

przez trubadurów ideał miłości nakazywał rycerzowi kochać swą damę,

służyć jej i cierpieć dla niej, a miłość swą ukrywać. Poezja prowansalska

w XII w. znalazła uznanie na północy Francji, gdy księżniczka Eleonora

została żoną najpierw króla Francuskiego, a potem króla Angielskiego,

na którego dworze panował język i obyczaj francuski. W średniowieczu

dwór królewski był z reguły ośrodkiem życia kulturalnego, wtedy też,

północno-francuscy trubadurzy, tworzą nowy rodzaj poezji, w której

zanika służba Bogu i ojczyźnie, a w to miejsce pojawia się służba

wybranej damie serca. Tematy poeci czerpać będą z legend celtyckich

Bretanii, a także i Irlandii i południowej Anglii. Najsłynniejsze tematy

owych romansów to legendy o królu Arturze i rycerzach okrągłego

stołu, Opowieści o poszukiwaniu św. Graola oraz dzieje Tristiana i

Izoldy. Historiografia Historyczny okres średniowiecza polskiego

zaczyna się w X w., kiedy to w 966r. książę Mieszko I przyjmuje

chrzest i Polska wchodzi w krąg chrześcijańskiej kultury zachodniej

(kultury łacińskiej). Okres wcześniejszy nazywamy przedhistorycznym,

jego świadectwem są wykopaliska archeologiczne, zapisy w obcych

kronikach i język. Pierwszy gatunek dziejopisarstwa średniowiecznego

to roczniki. Cieszyły się dużym powodzeniem w całej Europie.

Wywodzą się z tradycji antycznej. Sporządzano je na bieżąco dla

utrwalenia zdarzeń i przekazania informacji potomnym. Najstarszy

rocznik zaczęto spisywać w Polsce w końcu X w. z końca X w. pochodzi

też najstarszy dokument państwowy Dagome Iudex sporządzony przez

kancelarię papieską dotyczący Mieszka I. Dziejopisarstwo średniowieczne

miało charakter dydaktyczny. Wydarzenia przeszłe miały być wzorem

moralnym dla teraźniejszości. Dzieje miały sens budujący, a dziejopis

zwracał swoje zainteresowanie ku temu co ciągłe i trwałe w historii. Daty

nie miały znaczenia, więc przesuwano je na dalszy plan lub zaniechano. 3

Kronika Gala Anonim Dzieło w języku łacińskim powstało na początku

XII w. Nieznany autor, przypuszczalnie mnich benedyktyn, cudzoziemiec

zwący siebie „wygnańcem i pielgrzymem”, do Polski przybył zapewne z

Węgier. W Polsce, związany z dworem Bolesława Krzywoustego, był

wyrazicielem polityki królewskiej. Kronikę Anonima uważa się za

pierwsze znaczące dzieło naszej literatury i historii narodowej.

Zamierzeniem kronikarza był głównie opis dziejów i chwały Bolesława

Krzywoustego. Dzieło złożone z trzech ksiąg zawiera opis dziejów

Polski od czasów legendarnych do wydarzeń z lat 1109-1113, czyli

zwycięskich walk Krzywoustego w czasie najazdu niemieckiego.

W kronice Gal zwraca uwagę na literackie walory: staranna kompozycja,

narracja, stylistyka, urozmaicenie prozaicznego, epickiego

toku opowieści wierszowanymi wstawkami. Autor wyraźnie dba o piękno

stylu i języka, posługuje się elegancką wówczas łacińską prozą rytmiczną

dzielącą zdania na równoległe człony, których paralelność podkreślana

jest rytmem. Księga Henrykowska Przełom XII / XIV w. Księga zawiera

opis gruntów i wsi należących do klasztorów opactwa cystersów w

Henrykowie. Tekst podaje informacje o życiu, pracy i obyczajach chłopów

(brak wiadomości o pracy religijnej zakonników). Część pierwszą napisał

zakonnik Piotr, który był opatem klasztoru, część druga jest dziełem

nieznanego autora, który starał się naśladować poprzednika.

Kronikarz napisał księgę po łacinie, ale wśród zapisów z 1270r. zanotował

zdanie po polsku: „Daj, ać ja pobruszę, a ty poczywaj” które miał

wypowiedzieć śląski chłop do żony mielącej na żarnach ( pierwsze polskie

zdanie nazwane „zdaniem legnickim” pochodzi z roku 1260. Zanotował je

w nie istniejącej już kronice Wincenty z Kielczyn, a powtórzył za nim Jan

Długosz w swoich rocznikach. Zdanie to wypowiedział podobno książę

śląski, Henryk Pobożny podczas bitwy z Tatarami pod Legnicą (1241) :

„Gorze nam się stało”. Kronika Jana Długosza Wiek XV. Jan Długosz

uważny jest za pierwszego historyka, gdyż napisał wiele prac

historycznych m.in. kronikę zwana „Historią polski”. Dzieło to obejmuje

wydarzenia od czasów najdawniejszych do współczesnych autorowi i różni

się od poprzednich ogromem materiału oraz ujęciem historycznym, pisarz

bowiem nie tylko starał się ukazać fakty jak najściślej, ale starał się także

ocenić ich prawdziwość porównując różne źródła. Ze względu na

rzetelność autora i przedstawioną przez niego krytyczna analizę źródeł,

dzieło Długosz jest najcenniejszą średniowieczną kroniką. Całość składa

się z 12 ksiąg, poprzedzonych przedmową poświęconą pamięci Zbigniewa

Oleśnickiego, którego autor uważa za głównego inicjatora pracy. Dzieło

zostało napisane po łacinie, ale treść świadczy o wyjątkowym znaczeniu

tej kroniki w historii kultury naukowej w Polsce.

Wincenty Kadłubek Kronika Kadłubka składa się z czterech ksiąg i

obejmuje dzieje Polski od czasów bajecznych do 1202 roku. Pierwszą

księgę wypełniają fantastyczne opowieści i cykle legend o Krakusie,

Wandzie, Popielu itp. Księga II obejmuje czasy pierwszych Piastów do

roku 1110, księga III od 1110 do 1173, księga IV od 1173 do 1202.

Narracja urywa się w połowie zdania, nie jest więc kronika dziełem

skończonym i nie wiadomo, co przerwało pracę autorowi.

Prawdopodobnie Kadłubek trzy pierwsze księgi napisał jeszcze w ostatnich

latach XII wieku, a ostatnią chyba już w jędrzejowskim klasztorze. Trzy

pierwsze księgi kroniki zostały napisane w kształcie dialogu, a czwarta

stanowi narrację. Autor w kronice stara się wypowiedzieć kunsztownie,

posługuje się stylem ozdobnym, chętnie sięga do alegorii i anegdot. Z

wyraźnym upodobaniem operuje parabolą, hiperbolą, antytezą i powtórzeniem. 4

Kronika Wielkopolska Została spisana prawdopodobnie przez kustosza

katedry poznańskiej, Godzisława Baszka w końcu XIII w. Baszko

dokonuje selekcji materiału, szerzej uwzględniając wydarzenia polityczne,

a pomijając fakty o znaczeniu lokalnym. Przestrzega wprowadzania dat.

Pod względem literackim Kronika Wielkopolska nie jest dziełem

jednolitym i obok fragmentów świadczących o dobrym opanowaniu

pisarskiego rzemiosła, posiada i takie, które robią wrażenie pobieżnych,

wstępnych szkiców, wymagających jeszcze opracowania.

Jan z Czarnkowa Prawdopodobnie w 1374 roku zaczął pisać kronikę,

którą przywykło się nazywać pierwszym pamiętnikiem w literaturze

polskiej. Dzieło zawiera dużo wiadomości o autorze, który w tekście

występuje jako archidiakon. Jan z Czarnkowa jest pierwszym polskim

kronikarzem, który dostrzegł w państwie problemy społeczne, a oprócz

rycerstwa i duchowieństwa widział mieszczan i chłopów.

Bogurodzica W XIII w. język polski zaczął przenikać do pisanych po

łacinie dokumentów urzędowych. Najpierw były to pojedyncze słowa,

imiona nazwy osobowe, miejscowości, lub słowa określające podatki i

obowiązki nakładane na ludność np. stroża, głowa. Z XIII w. pochodzą

również dwa najstarsze zdania polskie zanotowane w tekstach łacińskich.

W czasach wprowadzania chrześcijaństwa modlitwy odmawiano

prawdopodobnie po czesku. Potem tłumaczono na język polski i odmawiano

zbiorowo w kościele. Odmawiał je kapłan a wierni powtarzali „Kyrie Eleison”.

Modlitwy żyły w pamięci kolejnych pokoleń, kształtowały zbiorową

mentalność i duchowość Polaków. Były wzorcem wypowiedzi

uroczystej i podniosłej. Najstarszy tekst polityczny o treści religijnej to

tłumaczenie łacińskiej pieśni wielkanocnej. Najdawniejsza polska pieśń

religijna i jej najstarszy dwustrofowy przekaz, opatrzony nutami,

zachował się w odpisie z 1407 roku. Czas powstania jest sporny, jego

pochodzenie datuje się w skrajnych granicach od X do połowy XIV w.

najczęściej przyjmuje się 1poł XIII w. Do dwu najdawniejszych

strof przydawano z czasem dalsze, aż do dwudziestu dwóch.

W pierwszej zwrotce wierni zwracają się do matki

Boskiej, sławionej i chwalonej przez Boga, aby zjednała i zesłała syna

swego. W drugiej zwrotce wierni zwracają się do syna Boga, aby przez

wzgląd na swego chrzciciela usłyszał głosy wiernych i spełnił ich prośbę.

Dał dostatni pobyt na ziemi i zbawienie wieczne po śmierci. Liczba

zgłosek jest różna, wiersz jest więc asylabiczny. Zdania mieszczą się w

wersach, wiersz zdaniowo-rymowy. Bogurodzica jest oryginalnym

utworem poetyckim, nieznanego autora, ma też oryginalną melodię.

Powstała jako pieśń maryjna, a stała się pieśnią ojczyźnianą (carmen

patrium). Pełniła rolę pieśni rycerskiej i hymnu dynastycznego

Jagiellonów. W roku 1506 kanclerz Jan Łaski umieścił Bogurodzicę na

wstępie Statutów Królestwa Polskiego. Archaizmy - nazwą tą określamy

słowa, które wyszły z użycia. Zanikanie niektórych określeń z codziennego,

podstawowego, czynnego słownictwa polszczyzny ciągle trwa. 5

Lament świętokrzyski. Lament wypełnia środkową część wiersza , ten

typ wiersza w średniowieczu był podstawą poezji pasyjnej. Powtarzające

się zwroty, apostrofy oraz patos, miały potęgować napięcie emocjonalne.

Utwór ten reprezentuje gatunek wypowiedzi lamentacyjnej tzw.

wypowiedzi skargi, żalu. Bolejąca matka stojąca pod

krzyżem katowanego syna to motyw upowszechniony w sztuce i literaturze

europejskiej. Monolog Marii uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar

matczynego cierpienia. Przejmujące parafrazy motywu Stabat Mater

Dolorosa ukazują - poza boleścią matki - pasję syna. W późniejszych

realizacjach motywu ustępują jakby miejsca scenom cierpienia matki,

przedstawianym w lirycznych dziełach malarskich i muzycznych.

W „Lamencie świętokrzyskim” zwracają uwagę opozycje czasowe oraz

przestrzenne. Współcierpienie z synem Marii, czyni z niej również

współodkupicielkę; natomiast jej współczucie dla możliwych cierpień innych

ziemskich matek pozwala uznać ją za „ Mater Misericordiate” - Matkę

miłosierdzia. Uwidoczniona w pieśni opozycja pionu i poziomu, sfer

wertykalnej i horyzontalnej, jest jedną z najbardziej charakterystycznych

cech przestrzenno - czasowej struktury wszechświata odzwierciedlanej

w sztuce chrześcijańskiej. Legenda ( średniowieczu) utwór epicki

hagiograficzny, uprawiany w formie prozaicznej i wierszowanej;

rozumiany jako to co należy w danym dniu z okazji imienin świętego

odczytać. Legenda dziś oznacza opowieść o treści fantastycznej, nie

tylko z życia świętych. Najpopularniejszy zbiór legend średniowiecznych

to „Złota legenda” Jakuba de Voragine z XIII w.

Ortodoksja - wierność doktrynie , zwłaszcza religijnej. Rygorystyczne

przestrzeganie zasad. Opowieść o świętym Aleksym wywodzi się z Syrii.

Aleksy reprezentuje wschodni typ świętości. Pustelnicy anachoreci

pojawili się w Syrii i Egipcie już we wczesnym średniowieczu , cechą ich

życia była asceza. W kulturze zachodniej Europy pojawili się nieco

później, ale zyskali uznanie przez wyrzeczenie się dóbr doczesnych.

Opowieści o nich czyli legendy, propagowały ten model życia, czyniąc

zeń wzór do naśladowania. Legenda o świętym Aleksym w Europie

zachodniej pojawiła się w X w., postać Aleksego miała służyć za wzór

świętości w duchu chrześcijańskiej ascezy. Ubóstwo, czystość i pogarda

dla potrzeb ciała, rezygnacja z życia rodzinnego to cechy które wyrażały

bunt, wobec świata bogaczy i instytucji kościoła. W Polsce również istniał

kult świętych np. św. Wojciech - biskup Pragi , zamordowany misjonarz,

św. Jadwiga - żona księcia Henryka Brodatego, św. Kinga - żona

Bolesława Wstydliwego, św. Stanisław ze Szczepanowa, biskup krakowski

zabity z woli Bolesława Śmiałego, wiara w cudowne zrośnięcie się jego

członków przekonywała o potrzebie zjednoczenia państwa Polskiego.

Żywot tego świętego spisał w średniowieczu Wincenty z Kielczyn.

Hagiografia stanowi ważną część piśmiennictwa średniowiecznego,

najpierw pisano żywoty świętych po łacinie, później pojawiły się

polskie wierszowane żywoty św. Doroty i św. Katarzyny.

Współczesny poeta Stanisław Grochowiak w wierszu „Święty Szymon

słupnik” nawiązuje do modelu życia prezentowanego w legendzie o

świętym Aleksym. Szymon zwany słupnikiem, był krańcowym przykładem

ascezy. Z utworu wynika, że ofiara Szymona uzasadnia jego dobrowolne

cierpienie. Świętość jest powołaniem. Jedni cierpią dobrowolnie i uzyskują

sławę i chwałę Bożą, drudzy też cierpią i umierają, jednak nikt o ich

cierpieniach nie wie i nie pamięta. Świat jest niedobry, a poeta jest

powołany do buntu przeciw niedobremu światu. Poetka 20-lecia

międzywojennego Kazimiera Iłłakowiczówna jest autorką, żony św.

Aleksego. Wiersz pomyślany jest jako powtórzona historia Aleksego z

punktu widzenia jego żony. Opuszczona przez męża, tęskniła, czekała,

zachowała wierność. Ale zachowała też kobiece pragnienia i pożądania.

Poetka przedstawiła pierwiastkowi świętości kobiecą cielesność.

Z utworu wynika, że oddanie się duchowi jest, pogwałceniem ciała,

że świętość zdobywa się kosztem swoim i kosztem innych. Wypada

więc zastanowić się czy jest to zatem wartość bezwzględna. 6

św. Franciszek Asyż - miasto we Włoszech, tu w 1182r urodził się

św. Franciszek, jego ojciec był handlarzem sukna. Franciszek nie

zdobył gruntownego wykształcenia. Pieniędzy miał dosyć więcej,

oddawał się wesołym hulankom w gronie rówieśników. Zaciągnął się

do wojska, brał udział w jakiejś bitwie, cały rok spędził w niewoli, a

gdy wrócił do domu, żył jak dawniej. Niespodziewanie zachorował i

ledwo wyszedł z życiem, kiedy wyzdrowiał „Uczuł pustkę w życiu, a

w sercu brak miłości”. Szukając zapomnienia zaciągnął się na wojnę,

ale szybko z niej wrócił. Pożyczył łachmany od znajomego żebraka i

ruszył do Rzymu. Żebrak cały dzień pod kościołem. Chciał żyć w

samotności. Ojciec stosował różne sposoby, aby oderwać go od nowych

pragnień, ale Franciszek, przeciwstawił się ojcu i poszedł swoją drogą,

był biedny i bezdomny ale wolny. Pielęgnował trędowatych i z żebraczej

jałmużny, odbudowywał starą zaniedbaną kaplicę św. Damiana w Asyżu

w której potem, spędzał samotne chwile na rozmyślaniach. Chodził po

mieście i śpiewał, ludzie szydzili z niego, uważali za wariata, potem, razem

z innymi zaczął budować małe chatki pustelnie, tacy jak on żyli wśród

przyrody pracowali i prostym językiem przemawiali do biednych.

Żyli w miłości, tworzyli bractwo. Zakon Franciszkański stworzyli później

pod naciskiem kościoła, pracą rąk zarabiali na życie. Franciszek był wzorem

pracowitości. Wędrował też po wsiach i miastach, nauczał, modlił się,

dawał przykład innym. W roku 1224, gdy miał 42 lata, dokonała się

tajemnica jego życia. W czasie postu na górze Alverno na jego dłoniach

pojawiły się stygmaty. Był już chory, groziła mu ślepota, ale mimo to

czuł się szczęśliwy. Na ośle wędrował przez Umbrię oddając się

kaznodziejstwu. Wtedy powstał hymn o miłości, pieśń którą ciągle

powtarzał i której uczył innych. Śpiewając szedł naprzeciw śmierci,

gdy wyzionął ducha (1226) mnóstwo skowronków zleciało się do jego

celi by powitać jego duszę. Franciszkanizm to dobrowolne ubóstwo,

biedaczyna z Asyżu nie był ascetą, nie umartwiał ciała jak Aleksy, chciał

być biedny, aby nie stać się niewolnikiem rzeczy. Żebrał a co wyżebrał

dzielił między biedaków. Żebracza prośba uczy pokory i uczciwości.

Drugą zasadą franciszkanizmu jest miłość. Zasada ta znana jest z

ewangelii. Jezus Chrystus wypowiedział ją w słynnym kazaniu na górze,

a potem zaświadczył własnym życiem i śmiercią. Trzecią zasadą jest

radość wszelkiego stworzenia, Bóg, kosmos, świat, człowiek, życie - to

zjawiska radosne z nich wyrasta pokój i dobro. Franciszkanizm jest nie

tyle filozofią co sposobem na życie. Z ósmego rozdziału „Kwiatków

świętego Franciszka” wynika definicja radości doskonałej: „Ponad

wszystkimi łaski i dary ducha świętego, których Chrystus udziela

przyjaciołom swoim jest pokonanie samego siebie i chętnie, dla miłości

Chrystusa znoszenie mąk, krzywd, obelg i udręczeń. Święty Franciszek

uważał, że radością doskonałą jest przyjmowanie obelg, srogości bez

oburzenia i szemrania, znoszenie ich cierpliwie, pogodnie i z miłością.

Znoszenie bicia i upokorzeń ze strony innych. „Rozmowa mistrza

Polikarpa ze śmiercią” jest najdłuższym polskim wierszem

średniowiecznym. W trakcie kolejnych wypowiedzi śmierci, która

odpowiadając na liczne pytania Polikarpa, roztacza przed nim obraz

swej potęgi i bezwyjątkowego panowania nad wszelkim ziemskim

życiem. Śmierć jawi się jako wielka znawczyni człowieka i jego

obyczajów charakterystycznych dla każdego zawodu i stanu. Stąd satyryczny

i moralizująco-dydaktyczny ton „Rozmowy...” 7

Lament świętokrzyski. Lament wypełnia środkową część wiersza , ten

typ wiersza w średniowieczu był podstawą poezji pasyjnej. Powtarzające

się zwroty, apostrofy oraz patos, miały potęgować napięcie emocjonalne.

Utwór ten reprezentuje gatunek wypowiedzi lamentacyjnej tzw.

wypowiedzi skargi, żalu. Bolejąca matka stojąca pod

krzyżem katowanego syna to motyw upowszechniony w sztuce i literaturze

europejskiej. Monolog Marii uwydatnia przede wszystkim ludzki wymiar

matczynego cierpienia. Przejmujące parafrazy motywu Stabat Mater

Dolorosa ukazują - poza boleścią matki - pasję syna. W późniejszych

realizacjach motywu ustępują jakby miejsca scenom cierpienia matki,

przedstawianym w lirycznych dziełach malarskich i muzycznych.

W „Lamencie świętokrzyskim” zwracają uwagę opozycje czasowe oraz

przestrzenne. Współcierpienie z synem Marii, czyni z niej również

współodkupicielkę; natomiast jej współczucie dla możliwych cierpień innych

ziemskich matek pozwala uznać ją za „ Mater Misericordiate” - Matkę

miłosierdzia. Uwidoczniona w pieśni opozycja pionu i poziomu, sfer

wertykalnej i horyzontalnej, jest jedną z najbardziej charakterystycznych

cech przestrzenno - czasowej struktury wszechświata odzwierciedlanej

w sztuce chrześcijańskiej. Legenda ( średniowieczu) utwór epicki

hagiograficzny, uprawiany w formie prozaicznej i wierszowanej;

rozumiany jako to co należy w danym dniu z okazji imienin świętego

odczytać. Legenda dziś oznacza opowieść o treści fantastycznej, nie

tylko z życia świętych. Najpopularniejszy zbiór legend średniowiecznych

to „Złota legenda” Jakuba de Voragine z XIII w.

Ortodoksja - wierność doktrynie , zwłaszcza religijnej. Rygorystyczne

przestrzeganie zasad. Opowieść o świętym Aleksym wywodzi się z Syrii.

Aleksy reprezentuje wschodni typ świętości. Pustelnicy anachoreci

pojawili się w Syrii i Egipcie już we wczesnym średniowieczu , cechą ich

życia była asceza. W kulturze zachodniej Europy pojawili się nieco

później, ale zyskali uznanie przez wyrzeczenie się dóbr doczesnych.

Opowieści o nich czyli legendy, propagowały ten model życia, czyniąc

zeń wzór do naśladowania. Legenda o świętym Aleksym w Europie

zachodniej pojawiła się w X w., postać Aleksego miała służyć za wzór

świętości w duchu chrześcijańskiej ascezy. Ubóstwo, czystość i pogarda

dla potrzeb ciała, rezygnacja z życia rodzinnego to cechy które wyrażały

bunt, wobec świata bogaczy i instytucji kościoła. W Polsce również istniał

kult świętych np. św. Wojciech - biskup Pragi , zamordowany misjonarz,

św. Jadwiga - żona księcia Henryka Brodatego, św. Kinga - żona

Bolesława Wstydliwego, św. Stanisław ze Szczepanowa, biskup krakowski

zabity z woli Bolesława Śmiałego, wiara w cudowne zrośnięcie się jego

członków przekonywała o potrzebie zjednoczenia państwa Polskiego.

Żywot tego świętego spisał w średniowieczu Wincenty z Kielczyn.

Hagiografia stanowi ważną część piśmiennictwa średniowiecznego,

najpierw pisano żywoty świętych po łacinie, później pojawiły się

polskie wierszowane żywoty św. Doroty i św. Katarzyny.

Współczesny poeta Stanisław Grochowiak w wierszu „Święty Szymon

słupnik” nawiązuje do modelu życia prezentowanego w legendzie o

świętym Aleksym. Szymon zwany słupnikiem, był krańcowym przykładem

ascezy. Z utworu wynika, że ofiara Szymona uzasadnia jego dobrowolne

cierpienie. Świętość jest powołaniem. Jedni cierpią dobrowolnie i uzyskują

sławę i chwałę Bożą, drudzy też cierpią i umierają, jednak nikt o ich

cierpieniach nie wie i nie pamięta. Świat jest niedobry, a poeta jest

powołany do buntu przeciw niedobremu światu. Poetka 20-lecia

międzywojennego Kazimiera Iłłakowiczówna jest autorką, żony św.

Aleksego. Wiersz pomyślany jest jako powtórzona historia Aleksego z

punktu widzenia jego żony. Opuszczona przez męża, tęskniła, czekała,

zachowała wierność. Ale zachowała też kobiece pragnienia i pożądania.

Poetka przedstawiła pierwiastkowi świętości kobiecą cielesność.

Z utworu wynika, że oddanie się duchowi jest, pogwałceniem ciała,

że świętość zdobywa się kosztem swoim i kosztem innych. Wypada

więc zastanowić się czy jest to zatem wartość bezwzględna. 6

św. Franciszek Asyż - miasto we Włoszech, tu w 1182r urodził się

św. Franciszek, jego ojciec był handlarzem sukna. Franciszek nie

zdobył gruntownego wykształcenia. Pieniędzy miał dosyć więcej,

oddawał się wesołym hulankom w gronie rówieśników. Zaciągnął się

do wojska, brał udział w jakiejś bitwie, cały rok spędził w niewoli, a

gdy wrócił do domu, żył jak dawniej. Niespodziewanie zachorował i

ledwo wyszedł z życiem, kiedy wyzdrowiał „Uczuł pustkę w życiu, a

w sercu brak miłości”. Szukając zapomnienia zaciągnął się na wojnę,

ale szybko z niej wrócił. Pożyczył łachmany od znajomego żebraka i

ruszył do Rzymu. Żebrak cały dzień pod kościołem. Chciał żyć w

samotności. Ojciec stosował różne sposoby, aby oderwać go od nowych

pragnień, ale Franciszek, przeciwstawił się ojcu i poszedł swoją drogą,

był biedny i bezdomny ale wolny. Pielęgnował trędowatych i z żebraczej

jałmużny, odbudowywał starą zaniedbaną kaplicę św. Damiana w Asyżu

w której potem, spędzał samotne chwile na rozmyślaniach. Chodził po

mieście i śpiewał, ludzie szydzili z niego, uważali za wariata, potem, razem

z innymi zaczął budować małe chatki pustelnie, tacy jak on żyli wśród

przyrody pracowali i prostym językiem przemawiali do biednych.

Żyli w miłości, tworzyli bractwo. Zakon Franciszkański stworzyli później

pod naciskiem kościoła, pracą rąk zarabiali na życie. Franciszek był wzorem

pracowitości. Wędrował też po wsiach i miastach, nauczał, modlił się,

dawał przykład innym. W roku 1224, gdy miał 42 lata, dokonała się

tajemnica jego życia. W czasie postu na górze Alverno na jego dłoniach

pojawiły się stygmaty. Był już chory, groziła mu ślepota, ale mimo to

czuł się szczęśliwy. Na ośle wędrował przez Umbrię oddając się

kaznodziejstwu. Wtedy powstał hymn o miłości, pieśń którą ciągle

powtarzał i której uczył innych. Śpiewając szedł naprzeciw śmierci,

gdy wyzionął ducha (1226) mnóstwo skowronków zleciało się do jego

celi by powitać jego duszę. Franciszkanizm to dobrowolne ubóstwo,

biedaczyna z Asyżu nie był ascetą, nie umartwiał ciała jak Aleksy, chciał

być biedny, aby nie stać się niewolnikiem rzeczy. Żebrał a co wyżebrał

dzielił między biedaków. Żebracza prośba uczy pokory i uczciwości.

Drugą zasadą franciszkanizmu jest miłość. Zasada ta znana jest z

ewangelii. Jezus Chrystus wypowiedział ją w słynnym kazaniu na górze,

a potem zaświadczył własnym życiem i śmiercią. Trzecią zasadą jest

radość wszelkiego stworzenia, Bóg, kosmos, świat, człowiek, życie - to

zjawiska radosne z nich wyrasta pokój i dobro. Franciszkanizm jest nie

tyle filozofią co sposobem na życie. Z ósmego rozdziału „Kwiatków

świętego Franciszka” wynika definicja radości doskonałej: „Ponad

wszystkimi łaski i dary ducha świętego, których Chrystus udziela

przyjaciołom swoim jest pokonanie samego siebie i chętnie, dla miłości

Chrystusa znoszenie mąk, krzywd, obelg i udręczeń. Święty Franciszek

uważał, że radością doskonałą jest przyjmowanie obelg, srogości bez

oburzenia i szemrania, znoszenie ich cierpliwie, pogodnie i z miłością.

Znoszenie bicia i upokorzeń ze strony innych. „Rozmowa mistrza

Polikarpa ze śmiercią” jest najdłuższym polskim wierszem

średniowiecznym. W trakcie kolejnych wypowiedzi śmierci, która

odpowiadając na liczne pytania Polikarpa, roztacza przed nim obraz

swej potęgi i bezwyjątkowego panowania nad wszelkim ziemskim

życiem. Śmierć jawi się jako wielka znawczyni człowieka i jego

obyczajów charakterystycznych dla każdego zawodu i stanu. Stąd satyryczny

i moralizująco-dydaktyczny ton „Rozmowy...” 7

Do zabytków języka polskiego inspirowanych kulturą świecką należy wiersz „Satyra na

leniwych chłopów”. Utwór satyryczny ma istotne znaczenie dla rozwoju

wiersza polskiego : reprezentuje bowiem w pełni już wykrystalizowaną

formę sylabizmu względnego (wersy ośmiozgłoskowe z odstępstwami

dziewięciozgłoskowymi). Treścią wiersza, pisanej z pozycji szlacheckiej,

staje się satyryczne przedstawienie pozorowania, przez chłopów, pracy

pańszczyźnianej. Utwór wykorzystuje poetykę kontrastu: prostota,

szczerość, prawość wyglądu chłopskiego kłóci się z obłudnością i

fałszywnością jego natury. Charakter satyryczny i dydaktyczny ma

również najstarszy zachowany polski wiersz należący do poezji dworskiej.

Jest to wiersz słoty : „O zachowaniu się przy stole”. Utwór zawiera

pochwałę biesiady przy której zapomina się o troskach oraz podaje zbiór

przepisów, jak należy zachować się przy stole, aby nie okazać się prostakiem

i żarłokiem. Charakterystyczne partie pochwalne na cześć kobiety. Autor

wspomina o potrzebie służenia paniom, dawaniu i pierwszeństwa przy stole.

Są to pierwsze w literaturze polskiej wskazówki - jakbyśmy dziś powiedzieli

SAVOIR-VIVRE'U. Villon studiował na Uniwersytecie Paryskim.

Szczegóły biograficzne przekazane przez autora w utworach dotyczą

różnych burzliwych wypadków jego życia, okoliczności losu i upokorzeń

kwitowanych wisielczym humorem lub miarkowanych refleksją nad

motywami własnego postępowania. Wielki testament, szacowany najwyżej,

jest jakby wyznaniem lirycznym, opowieścią o sobie

„pamiętnikiem”. Poeta prezentuje na przemian różne stany ducha i różne

strony dwoistej natury. W wielkim testamencie powaga miesza się z

humorem, tragizm z kpiną, miłość ze śmiercią. W poezji Villona sąsiadują

obok siebie :

- styl niski, odpowiadający plebejskiemu widzeniu świata, zło makabrę i

ohydę łagodzi się żartem

- styl wysoki wyrażający głębokie wzruszenia poety, jego wiarę w wyższy

sens dramatu świata : przemijanie i śmierć

Styl wysoki Styl niski

„Day Bóg spoczynek zasłużony „Temu co pługa ani brony

światłość y pokóy wiekuisty” nie posiadał ni koszuli czystey

„Srogim wyrokiem przepędzony nagi do skóry ogolony”

wbrew apelacyi uroczystey” „W sam zadek celnie ugodzony”

„Item me ciało grzeszne zdaję „Robactwo się ta niem nie naie

Ziemi wielmożney rodzicielce” głód ie wysuszył nazbyt wielce”

8

Język polski na tle języków słowiańskich Język polski należy do rodziny

języków, które powstały z rozpadu prajęzyka indoeuropejskiego.

Przyczyną tego długotrwałego procesu były wędrówki ludności posługującej

się tym językiem. Rozpad praindoeuropejszczyzny nastąpił prawdopodobnie

na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Proces kształtowania się języków

słowiańskich był powolny i złożony. Podobieństwo słownikowe i gramatyczne

wykazują wieloletnią łączność prasłowiańszczyzny z językiem plemion

bałtyckich : litewskich i łotewskich. Badacze nie są zgodni w swych opiniach

gdzie umiejscowili się przodkowie dzisiejszych Słowian. Za najbardziej

prawdopodobną przyjmuje się tezą, że praojczyzną Słowian były tereny

wschodnie oraz obszar dzisiejszej Polski centralnej i zachodniej.

Około VI w. n.e. nastąpił podział na trzy grupy języków słowiańskich :

wschodnią, zachodnią i południową. Początek IX w. przyjmujemy za

okres samodzielnego rozwoju poszczególnych języków słowiańskich.

Języki zachodniosłowiańskie to : polski, czeski, słowacki. Języki

południowosłowiańskie to : serbsko - chorwacki, słoweński, macedoński

i bułgarski. Języki wschodniosłowiańskie : ukraiński, rosyjski, białoruski.

Język polski należy do grupy zachodniosłowiańskiej

i wykazuje podobieństwo z językami : rosyjskim i bułgarskim (w wymowie)

oraz językiem czeskim i słowackim (w brzmieniu i na piśmie).

Najważniejsze cechy wyróżniające nasz język z pośród innych języków

słowiańskich:

- zachowanie samogłosek nosowych „ą” i „ę” dziedziczonych z

prasłowiańszczyzny

- występowanie oboczności e:o np. wiozę oraz e:a np. miara. Zjawisko

to nosi nazwę przegłosu polskiego.

- stały akcent wyrazowy padający na przedostatnią sylabą (poza

wyjątkami, w język czeski ma akcent na 1 sylabie, w rosyjskim akcent

jest ruchomy)

- jednowyrazowy czas przeszły charakteryzujący się ruchomymi

końcówkami np. robiłeś - tyś robił

- brak iloczasu (czyli jednakowy czas wymawiania samogłosek), który

istnieje np. w języku czeskim

- zanik tzw. liczby podwójnej, która zachowała się np. w językach łużyckich,

w naszym języku są pozostałości tej formy deklinacyjnej w wyrazach : oczu,

uszu, rękoma, oczyma (obok form oczami, rękami)

W języku polskim używamy alfabetu łacińskiego. Słowianie wschodni

posługują się tzw. grażdanką (unowocześnioną cyrylicą), a Bułgarzy,

Serbowie i Macedończycy - cyrylicą, alfabetem opracowanym w IX w.

n.e. przez misjonarza Cyryla i opartym na majuskule (czyli wielkiej

literze greckiej). Boska komedia Dantego

Kultura włoska jest dziedzictwem antycznej kultury rzymskiej. Jednak

literatura włoska wykształciła się stosunkowo później (XIII w.). W

pierwszej połowie XIII w. powstało, największe dzieło literatury włoskiej

„Boska komedia”. Poemat składa się z 3 części:

- Piekło

- Czyściec

- Raj

W formie wędrówki przez krainy za światów, Dante tworzy wizję świata

ludzkiego w którym doczesne życie ziemskie jest dopełnione życiem

wiecznym. Te dwa światy oddziela brama na której napis głosi :

„Porzućcie dalszą nadzieję”. Pozostawiając swą wędrówkę po zaświatach,

Dante ukazywał wszystkie zdarzenia i sprawy tak, aby były one doskonale

czytelne w swym planie dosłownym, a równocześnie i w głębokim,

alegorycznym. Wszystko w dziele Dantego jest ścisłe, uporządkowane i

artystycznie przemyślane. 9

Do zabytków języka polskiego inspirowanych kulturą świecką należy wiersz „Satyra na

leniwych chłopów”. Utwór satyryczny ma istotne znaczenie dla rozwoju

wiersza polskiego : reprezentuje bowiem w pełni już wykrystalizowaną

formę sylabizmu względnego (wersy ośmiozgłoskowe z odstępstwami

dziewięciozgłoskowymi). Treścią wiersza, pisanej z pozycji szlacheckiej,

staje się satyryczne przedstawienie pozorowania, przez chłopów, pracy

pańszczyźnianej. Utwór wykorzystuje poetykę kontrastu: prostota,

szczerość, prawość wyglądu chłopskiego kłóci się z obłudnością i

fałszywnością jego natury. Charakter satyryczny i dydaktyczny ma

również najstarszy zachowany polski wiersz należący do poezji dworskiej.

Jest to wiersz słoty : „O zachowaniu się przy stole”. Utwór zawiera

pochwałę biesiady przy której zapomina się o troskach oraz podaje zbiór

przepisów, jak należy zachować się przy stole, aby nie okazać się prostakiem

i żarłokiem. Charakterystyczne partie pochwalne na cześć kobiety. Autor

wspomina o potrzebie służenia paniom, dawaniu i pierwszeństwa przy stole.

Są to pierwsze w literaturze polskiej wskazówki - jakbyśmy dziś powiedzieli

SAVOIR-VIVRE'U. Villon studiował na Uniwersytecie Paryskim.

Szczegóły biograficzne przekazane przez autora w utworach dotyczą

różnych burzliwych wypadków jego życia, okoliczności losu i upokorzeń

kwitowanych wisielczym humorem lub miarkowanych refleksją nad

motywami własnego postępowania. Wielki testament, szacowany najwyżej,

jest jakby wyznaniem lirycznym, opowieścią o sobie

„pamiętnikiem”. Poeta prezentuje na przemian różne stany ducha i różne

strony dwoistej natury. W wielkim testamencie powaga miesza się z

humorem, tragizm z kpiną, miłość ze śmiercią. W poezji Villona sąsiadują

obok siebie :

- styl niski, odpowiadający plebejskiemu widzeniu świata, zło makabrę i

ohydę łagodzi się żartem

- styl wysoki wyrażający głębokie wzruszenia poety, jego wiarę w wyższy

sens dramatu świata : przemijanie i śmierć

Styl wysoki Styl niski

„Day Bóg spoczynek zasłużony „Temu co pługa ani brony

światłość y pokóy wiekuisty” nie posiadał ni koszuli czystey

„Srogim wyrokiem przepędzony nagi do skóry ogolony”

wbrew apelacyi uroczystey” „W sam zadek celnie ugodzony”

„Item me ciało grzeszne zdaję „Robactwo się ta niem nie naie

Ziemi wielmożney rodzicielce” głód ie wysuszył nazbyt wielce”

8

Język polski na tle języków słowiańskich Język polski należy do rodziny

języków, które powstały z rozpadu prajęzyka indoeuropejskiego.

Przyczyną tego długotrwałego procesu były wędrówki ludności posługującej

się tym językiem. Rozpad praindoeuropejszczyzny nastąpił prawdopodobnie

na przełomie III i II tysiąclecia p.n.e. Proces kształtowania się języków

słowiańskich był powolny i złożony. Podobieństwo słownikowe i gramatyczne

wykazują wieloletnią łączność prasłowiańszczyzny z językiem plemion

bałtyckich : litewskich i łotewskich. Badacze nie są zgodni w swych opiniach

gdzie umiejscowili się przodkowie dzisiejszych Słowian. Za najbardziej

prawdopodobną przyjmuje się tezą, że praojczyzną Słowian były tereny

wschodnie oraz obszar dzisiejszej Polski centralnej i zachodniej.

Około VI w. n.e. nastąpił podział na trzy grupy języków słowiańskich :

wschodnią, zachodnią i południową. Początek IX w. przyjmujemy za

okres samodzielnego rozwoju poszczególnych języków słowiańskich.

Języki zachodniosłowiańskie to : polski, czeski, słowacki. Języki

południowosłowiańskie to : serbsko - chorwacki, słoweński, macedoński

i bułgarski. Języki wschodniosłowiańskie : ukraiński, rosyjski, białoruski.

Język polski należy do grupy zachodniosłowiańskiej

i wykazuje podobieństwo z językami : rosyjskim i bułgarskim (w wymowie)

oraz językiem czeskim i słowackim (w brzmieniu i na piśmie).

Najważniejsze cechy wyróżniające nasz język z pośród innych języków

słowiańskich:

- zachowanie samogłosek nosowych „ą” i „ę” dziedziczonych z

prasłowiańszczyzny

- występowanie oboczności e:o np. wiozę oraz e:a np. miara. Zjawisko

to nosi nazwę przegłosu polskiego.

- stały akcent wyrazowy padający na przedostatnią sylabą (poza

wyjątkami, w język czeski ma akcent na 1 sylabie, w rosyjskim akcent

jest ruchomy)

- jednowyrazowy czas przeszły charakteryzujący się ruchomymi

końcówkami np. robiłeś - tyś robił

- brak iloczasu (czyli jednakowy czas wymawiania samogłosek), który

istnieje np. w języku czeskim

- zanik tzw. liczby podwójnej, która zachowała się np. w językach łużyckich,

w naszym języku są pozostałości tej formy deklinacyjnej w wyrazach : oczu,

uszu, rękoma, oczyma (obok form oczami, rękami)

W języku polskim używamy alfabetu łacińskiego. Słowianie wschodni

posługują się tzw. grażdanką (unowocześnioną cyrylicą), a Bułgarzy,

Serbowie i Macedończycy - cyrylicą, alfabetem opracowanym w IX w.

n.e. przez misjonarza Cyryla i opartym na majuskule (czyli wielkiej

literze greckiej). Boska komedia Dantego

Kultura włoska jest dziedzictwem antycznej kultury rzymskiej. Jednak

literatura włoska wykształciła się stosunkowo później (XIII w.). W

pierwszej połowie XIII w. powstało, największe dzieło literatury włoskiej

„Boska komedia”. Poemat składa się z 3 części:

- Piekło

- Czyściec

- Raj

W formie wędrówki przez krainy za światów, Dante tworzy wizję świata

ludzkiego w którym doczesne życie ziemskie jest dopełnione życiem

wiecznym. Te dwa światy oddziela brama na której napis głosi :

„Porzućcie dalszą nadzieję”. Pozostawiając swą wędrówkę po zaświatach,

Dante ukazywał wszystkie zdarzenia i sprawy tak, aby były one doskonale

czytelne w swym planie dosłownym, a równocześnie i w głębokim,

alegorycznym. Wszystko w dziele Dantego jest ścisłe, uporządkowane i

artystycznie przemyślane. 9

1.Epoka spod znaku krzyża i miecza, Teocentryzm, Cechy literatury

średniowiecznej, Augustynizm, Tomizm

2.Franciszkanizm, „Pieśń o Rolandzie”

3.Cechy Rolanda, Tristian i Izolda, Historiografia

4.Kronika Gala Anonima, Księga Henrykowska, Kronika Jana Długosza

Wincenty Kadłubek

5.Kronika Wielkopolska, Jan z Czarnkowa, Bogurodzica, Archaizmy

6.Lament Świętokrzyski, Legenda, Ortodoksja, Opowieść o świętym

Aleksym

7.św.Franciszek, Rozmowa mistrza Polikarpa za Śmiercią

8.„Satyra na leniwych chłopów”, „O zachowaniu się przy stole”, Villon

9.Język polski na tle języków słowiańskich, Boska komedia Dantego

1.Epoka spod znaku krzyża i miecza, Teocentryzm, Cechy literatury

średniowiecznej, Augustynizm, Tomizm

2.Franciszkanizm, „Pieśń o Rolandzie”

3.Cechy Rolanda, Tristian i Izolda, Historiografia

4.Kronika Gala Anonima, Księga Henrykowska, Kronika Jana Długosza

Wincenty Kadłubek

5.Kronika Wielkopolska, Jan z Czarnkowa, Bogurodzica, Archaizmy

6.Lament Świętokrzyski, Legenda, Ortodoksja, Opowieść o świętym

Aleksym

7.św.Franciszek, Rozmowa mistrza Polikarpa za Śmiercią

8.„Satyra na leniwych chłopów”, „O zachowaniu się przy stole”, Villon

9.Język polski na tle języków słowiańskich, Boska komedia Dantego



Wyszukiwarka

Podobne podstrony:
Średniowiecze - powtórka male, polski epoki
Renesans - Powtorzenie male, polski epoki
Ocena średniowiecznych bohaterów, Szkoła, Język polski
Średniowiecze w pigułce, Do Matury, J. Polski, Epoki literackie
W kręgu średniowiecznych ideałów, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Romantyzm - małe, polski epoki
Charakterystyka sredniowiecza oraz sztuka epoki, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Epoki-TABELA, ღ SZKOŁA, J.Polski, Epoki
Problemy miłości i śmierci w literaturze średniowiecza, Szkoła, Język polski
Cechy epoki średniowiecza, podręczniki szkoła średnia liceum technikum klasa 3 trzecia testy, przyda
1 Renesans Sredniowiecze - KONSPEKT, polski epoki
gatunki literackie średniowiecza, polski epoki
Powtórka do matury średniowiecze, Prace szkoła
fascynacje czy poczucie obcości ... oraz Wartości epoki star, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Sztuka średniowiecza, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Bogurodzica jako arcydzieło średniowiecznej liryki polskiej, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Jaką wartość prezentują dziś utwory średniowieczne, Szkoła, Język polski, Wypracowania
Wizerunek śmierci w literaturze średniowiecza, Szkoła, Język polski

więcej podobnych podstron