GEOGRAFIA EKONOMICZNA 20.02.01

Literatura

1. J. Wrona J. Rek „Podstawy geografii ekonomicznej”.

Zagadnienia:

I.

1. Metodologia geografii ekonomicznej

2. System informacji geograficznej

1. inform. statystyczna

2. inform. kartograficzna

II.

1. System, środowisko przyrodnicze a społeczeństwo

1. środowisko przyrodnicze i jego złożoności

2. system interakcji

3. wybrane metody oceny zasobów i walorów środowiska

4. gospodarka zasobami naturalnymi, zanieczyszczenie środowiska naturalnego

III.

1. Przestrzenna struktura gospodarcza i społeczeństwa

1. elementy teorii lokalizacji

2. regiony, pojęcia i typy

IV.

1. Procesy społeczno - ekonomiczne w przestrzeni geograficznej

1. dyfuzja przestrzenna innowacji

2. procesy urbanizacyjne - świat i Polska

3. struktura funkcjonowania jednostek osadniczych.

T: Miejsce i rola geografii ekonomicznej we współczesnym świecie.

Geografia (z grec. opisywanie ziemi ). Okres XV I XVI wieku to okres wielkich odkryć geograficznych (Columb, Magellan ).

XIX wiek to przemiany polityczne, społeczne.

Powstanie 3 nurtów filozoficznych:

1. determinizm geograficzny - ( zależny ) głosił całkowite uzależnienie człowieka od środowiska.

2. nihinizm geograficzny - odrzucanie roli społeczeństwa w rozwoju gospodarki

3. złoty środek posywilizmu - środowisko odgrywa bardzo istotną rolę w rozwoju środowiska, ale człowiek może kształtować i zmieniać środowisko

Funkcje geografii ekonomicznej

1. diagnostyczna

2. optymalizacyjna

ad. a) - to odpowiedź na pytanie, czy nasze decyzje lokalizacyjne są odpowiednie i dadzą odpowiednie rezultaty,

ad. b) - nawiązuje do głównych założeń gospodarki rynkowej. To dążenie do maxymalizacji zysku przy minimalizacji nakładów i strat w środowisku.

3 główne kierunki badań geografii ekonomicznej

1. regionalny

2. ekologiczny

3. przestrzenny

Ad. 1) Region - to część przestrzeni. Wyróżniamy dwa typy:

• geograficzny

• ekonomiczny

Kierunek ten bada zjawiska i procesy społeczno - ekonomiczne zachodzące w układzie jednostek zwanych regionami

Ad. 2) - bada oddziaływanie człowieka na środowisko i odwrotnie.

Ad. 3) - bada przestrzenne aspekty zjawisk i procesów społeczno - ekonomicznych. To najmłodszy kierunek powstały w latach 70- tych XX wieku.

Sozologia- nauka o ochronie i kształtowaniu środowiska.

Geografia ekonomiczna - to nauka, która bada zjawiska i procesy społeczno - ekonomiczne zachodzące w przestrzeni geograficznej.

GEOGRIAFIA EKONOMICZNA 6.03.01.

T: System informacji geograficznej.

GUS (Główny Urząd Statystyczny) - zarządza statystyką polską jako jednostka centralna. Podlegają mu urzędy statystyczne w miastach, nie ma już woj. urz. statyst.

W geografii ekonomicznej dane liczbowe i statystyczne gromadzone są w różnych przedziałach.

WUS (Wojewódzki Urząd Statystyczny).

Na szczeblu powiatowym funkcjonują jednostki statystyczne zbierające informacje dla powiatu.

Dane statystyczne mogą być gromadzone w instytutach branżowych np.: GIG (główny instytut górnictwa).

Statystyka regionalna - przedmiotem badań są mierniki (wskaźniki) statystyki regionalnej, Są to dane liczbowe przetwarzane jako:

1. sucha informacja liczbowa, podawana bez odniesienia do innej; wskaźniki podstawowe, bezwzględne np.: liczba ludności woj. Śląskiego, produkcja stali ogółem w Polsce, zbiory żyta w woj. Łódzkim.

2. wartość liczbowa odniesiona do innej to wskaźnik relatywny, względny np.: liczba ludności na metr kwadratowy, produkcja stali ogółem w Polsce na liczbę mieszkańców, zbiory żyta w woj. Łódzkim do powierzchni np.: hektar.

Wskaźniki skolaryzacji - liczba studentów na liczbę mieszkańców danego regionu.

Przedmioty badań statystycznych - to procesy ekonomiczne, gospodarcze oraz społeczne w szczególności demograficzne (ludność).

W badaniach statystyki regionalnej pojawiły się zagadnienia dot. ochrony środowiska.

Informacja kartograficzna.

Kartografia - to nauka o tworzeniu i korzystaniu z map.

Zmianie uległa technika tworzenia map. Niektóre mapy są już stereoskopowe. To technika fotografowania przez 2 kamery, efektem są mapy trójwymiarowe.

Stereoskopia - to technika polegająca na tym, że zdjęcia robione są pod różnymi kontami, otrzymuje się dwa zdjęcia, które nakłada się na siebie. Następnie zakładamy okulary z dwoma różnymi kolorami szkieł. Wtedy widzimy nie tylko dokładnie ale i plastycznie tak, że mamy wrażenie, że coś możemy dotknąć.

Meta kartografia - pozakartograficzne metody prezentowania zjawisk na mapach to np.: zdjęcia lotnicze, satelitarne. W metakartografii stosuje się wzory czego wynikiem są np.: mapy samochodowe.

Teledetekcja - badanie środowiska np.: zdjęcia badania obszaru ziemi z kosmosu.

Mapa jest narzędziem badawczym najczęściej poprzez analizę naukową.

7 głównych sposobów analizy map:

1. analiza wizualna - to jest to, co każdy z nas widział, to czytanie treści mapy za pomocą wzroku

2. analiza kartametyczna - polega na analizie, mierzeniu wartości tj. odległość, gęstość, wysokość,

3. analiza graficzna - polega na wykonywaniu rysunków, diagramów z bazy map

4. 
   
   analiza matematyczno - statystyczna metody

wykorzystujące

wzory i modele

5. analiza za pomocą modelowania statystycznego matematyczne.

Wyniki są bardzo dokładne

i mogą służyć

w poważnych sprawach.

6. analiza przetwarzania mapy - z jednej mapy robimy drugą

7. automatyzacja analizy - najczęściej stosowana w wojsku z użyciem specjalistycznych urządzeń technicznych. Metoda bardzo trudna.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 13.03.01

T: System, środowiska a społeczeństwo.

Interakcja - pomiędzy człowiekiem a środowiskiem, ma charakter wektorów zwrotnych.

85% 15%

człow. środ

% w jakim my działamy na środowisko i odwrotnie.

Pojęcie środowiska jest używane w wielu dziedzinach np.:

• środowisko społeczne

• „ polityczne

• „ w biologii

• „ socjologiczne

Środowisko geograficzne - ma cechy przyrodnicze. Jest to wszystko co nas otacza, owady, el. naturalne, jest to otaczająca nas przyroda.

Elementy środowiska:

1. litosfera (skorupa ziemska)

2. hydrosfera (H2O)

3. powietrze atmosferyczne (atmosfera)

4. gleby (pedosfera)

5. biosfera (świat organiczny - rośliny, zwierzęta)

Zachodzą między nimi ścisłe związki przyczynowo - skutkowe. Łańcuchowo są od siebie zależne. Zniszczenie jednego elementu niesie za sobą zniszczenie pozostałych elementów

Człowiek jest elementem biosfery, w środowisku charakteryzują go dwie postawy:

1. bierna - człowiek tylko wykorzystuje środowisko (bez zmian),

2. czynna - człowiek modeluje środowisko, przekształca je, przystosowuje środowisko do potrzeb.

Człowiek ciągle przekształca środowisko np.: system wodny w Egipcie.

3 podstawowe typy środowiska.

1. Pierwotne (naturalne) - autentycznie niezmienione przez człowieka, nie widać śladów ingerencji (Amazonia, wysokie partie górskie) - obszary na których działa człowiek, ale ta działalność nie ma żadnych konfliktów ze środowiskiem,

2. Sztuczne (antropogeniczne) - przekształcone przez człowieka, ale w takim stopniu, że czasami trudno powiedzieć, że kiedyś było to środowisko. Środowisko to z roku na rok wzrasta %, stwarza duże zagrożenie dla ludzi, świata. Uważa się, że powinny być jeszcze 2 typy:

1. środowisko społeczne

2. środowisko ekonomiczne

3. w nim miejsce na środowisko człowieka socjalne, a także na środowisko techniczne (np.: komputery).Gdyby je zlikwidowano przestałoby funkcjonować wiele instytucji, banki, szkoły itp. Jest w nim również środowisko kulturalne (zwyczaje, tradycje), rodzinne. Człowiek sam sobie stwarza lepsze warunki do życia, nowe źródła, alternatywy.

Zmiany w środowisku fizyczno - geograficznym są sprawką, że człowiek to powoduje:

1. pozytywne - człowiek poprawia warunki ale nie szkodzi środowisku (np.: ochrona przez środowiskiem).

2. Negatywne - człowiek poprawia warunki, ale szkodzi środowisku - jest ono pod presją człowieka.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 20.03.01

T: Ocena zasobów i walory środowiska.

Zasoby i walory środowiska.

Zasoby - kategorie czysto fizyczne mogą być mierzone fizycznie

Walory - cechy środowiska, które nie podlegają ocenie, kategoria subiektywna.

Zasoby:

• surowce - węgiel, ropa, gaz ziemny

• woda - czynnik życia

• gleby - pewna klasa gleby, która zawiera pewne składniki %

• szata roślinna - zasoby leśne

Walory - cechy środowiska trudne do oceny fizycznej ale podlegają ocenie subiektywnej. Krajobrazem, który podlega ocenie, jednemu wydaje się atrakcyjny, drugiemu nie. Ulegają zmianom, człowiek może pogorszyć ich stan np.: zanieczyszczenia powietrza, brudna woda.

W przypadku oceny zasobów możemy wydać decyzje po ocenie surowca. Zasoby możemy ocenić w 85%.

Wybrane metody oceny zasobów i walorów środowiska:

• przy ocenie zasobów wynikać będą dokładnie i rzetelnie

• przy ocenie walorów jest to ocena subiektywna

Podstawowe metody oceny:

1. geobotanika

2. bonitacyjna

3. badanie sprawności środowiska

4. przetwarzanie informacji geograficznej

Ad1).

Ziemia + nauka o roślinach stosowana najczęściej. W tej metodzie wykorzystuje się zdolności i właściwości roślin do rejestracji zmian zachodzących w środowisku.

Środowisko oddziaływuje na rośliny. Rośliny reagują na zmiany w środowisku. Walorem jest tu jakość H2O, powietrze.

Halofity - rośliny, które rosną tam gdzie w podłożu są zwiększone zasoby soli. Rośliny te mają kolor fioletowy

Ad2).

Tak zwana metoda punktowa - polega na przypisywaniu pewnym cechom środowiska punktów, które są punktami preferencyjnymi. Za pomocą tej metody obliczamy zróżnicowanie terenu. Ma zastosowanie w:

• turystyce

• rolnictwie

• leśnictwie

Została opracowana dla turystyki.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 27.03.01

Ad 3).

Bada wytrzymałość naturalnych, nienaturalnych cech środowiska. Wykorzystuje się wzór z fizyki: sprawność urządzenia = potencjałowi oporu. Wzór na sprawność rzeczywistą w środowisku:

Spr. rzeczyw. = potencj. natural. + potencj. podniesiony

opór natur. + opór wniesiony

Zwiększmy sprawność środowiska poprzez zwiększenie potencjału wniesionego lub zmniejszonego oporu wniesionego.

Ad 4).

To metoda ilościowa, która wykazuje funkcje matematyczne zwana modelową. Bada atrakcyjność danego kryterium;

0 - największa atrakcyjność

9 - brak atrakcyjności

Gospodarowanie zasobami naturalnymi.

Pojęcie zasobów, ich klasyfikacja i ochrona są kategorią złożoną. Zasoby naturalne w dzisiejszym czasie są w stanie krytycznym ponieważ popyt na zasady naturalne jest szybszy niż wzrost demograficzny.

Zasoby naturalne - to w 100% kopaliny naturalne. Gleby, las to zasady naturalne, które są przetworzone przez człowieka.

Podstawowym zasobem naturalnym jest przestrzeń geograficzny. Wszystkie inne zasoby są pochodną przestrzeni.

Przestrzeń geograficzna nie ma początku ani końca. Jest to cała powierzchnia kuli ziemskiej.

Przestrzeń rozpatrujemy na 3 obszarach:

1. obszar produkcji pierwotnej,

2. „ „ wtórnej,

3. „ konsumpcji

Obszar produkcji pierwotnej - to wszystkie tereny dające konkretny produkt niezbędny do produkcji np. rolnej, leśnej. Obszar produkcji pierwotnej to akwen morski, w którym żyją ryby, tereny pokryte glebami. To obszar mórz i oceanów, tereny pokryte lasami oraz tereny gdzie występują obszary z zasobami mineralnymi.

Obszar produkcji wtórnej - obszar zaliczany do produkcji pierwotnej jest produkcją wtórną. W okresie morskim działalnością wtórną są połowy.

Obszar konsumpcji - to obszary, które są pokryte zabudowaniami np.: miasto, wieś itp. To konsumpcja powierzchni ziemskiej na zabudowę.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 3.04.01

Zasoby dzielimy na:

1. wyczerpywalne

2. niewyczerpywalne

Zasoby wyczerpywalne dzielimy na:

1. nieodnawialne - surowce, które raz wykorzystane nie można przywrócić (np.: surowce mineralne)

2. odnawialne - siła spadku wód, roślinności, gleby - to proces skomplikowany i wymaga czasu.

Zasoby niewyczerpalne dzielimy na:

1. nie ulegające zmianie np.: energia słońca, wiatru, fizyczne ruchy wody morskiej

2. ulegające zmianie w procesie wykorzystania np.: powietrza, H2O.

Klasyfikacja złóż surowców mineralnych:

1. stałe

2. płynne

3. gazowe (lotne)

W kategorii ekonomicznej złoża surowców mineralnych są kategorią złożoną.

• Morfologiczna - uwzględnia cechę kształtu złóż jako regularne (łatwe w eksploatacji) i nieregularne (kłopotliwe w eksploatacji).

• Technologiczna - to technologie przeznaczania w jakim celu i dla jakich

• Genetyczna - inaczej pochodzenia czyli jak powstały.

Autotrofy - samożywne składniki ekosystemu zdolne do pochłaniania energii środowiska.

Źródła energii i ich wykorzystanie w gospodarce światowej.

1. Pierwotne nośniki energii

1. 
   Energia słoneczna (słońce)

2. Energia wiatru źródła

3. Energia ziemi nieodnawialne

4. Energia mórz i oceanów

II. Surowce odnawialne (regenerujące)

1. energia spadku wód

2. energia mięśni zwierząt

3. rośliny

Wskaźnik paliwa

p.n (1kg) = 7000 kcl (kilokarorii)

= 30.000 J

O.e - olej ekwiwalentny

Wskaźniki te stosowane są w dynamice rozwoju ropy naftowej.

Węgiel kamienny = 1

Gaz skroplony = 1,7

Ropa = 1,3 - 1,5

W. brunatny = 0,5 - 0,7

Karbochemia - chemiczna przeróbka węgla.

Ropa naftowa

Tradycyjne obszary złóż ropy ulegają wyczerpaniu. Jednak wciąż odkrywane są nowe pokłady. Mimo to zapotrzebowanie na ropę jest znacznie większe niż możliwości ich zaspokojenia. Skutkiem coraz większego niedoboru jest wysoka cena ropy.

Azja płd - wsch i Indonezja to obszary, na których odkrywane są pokłady ropy naft. Podobnie jak na złożach morza płd i wsch wybrzeży Azji.

Morze Kaspijskie i Kaukaz - są to obszary gdzie uważa się, że są pokłady

ropy naftowej.

Są to jednak obszary sporne, obszary konfliktów międzynarodowych. Obszar Wenezueli to także obszar, gdzie są pokłady ropy tzw. asfaltowej.

Co jest alternatywą dla współczesnej energetyki?

• surowce odnawialne czyli energetyka niekonwencjonalna np.:

• energia słoneczna

• energia wiatru

• energia wnętrza ziemi

• energia mórz i oceanów

• energia biomarów (wykorzystanie odpadów)

Podstawowym mechanizmem jest słońce (baterie słoneczne na dachach)

Energia wiatru (wiatraku) - St. Zjednoczone, Włochy, Grecja, Holandia.

W Polsce mamy rozwiązania w Kołobrzegu i Koszalinie ale także w okolicach Nowego Sącza w Tarczynie pod Warszawą tzw. zielony wiatrak. W woj. Śląskim są pojedyncze miejsca koło Zawoja - wymiennik ciepła.

Biomasa - to wykorzystanie wszystkich naturalnych odpadów do produkcji energii.

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 10.04.01

Problemy z ropą naftową - skład, węgiel, wodór (nazywamy węglowodorem).

Olej skalny - pierwotna nazwa ropy naftowej

Rozróżniamy ropę:

1. parafinową

2. asfaltową

Pierwsze szyby naftowe Koło Sanoka, a później Pensylwania (USA)

Głębokość od kilku metrów do 10 km. Regiony Bliskiego Wschodu (zatoka Perska), Syberia zach. I nowe odkrycia w Kazachstanie, Karaiby, Meksyk, Wenezuela, Alaska, Indonezja.

1865 - wydobycie wynosiło 2,6 mln baryłek

1885 wzrosło do 1000.

Wiek XX nazwano erą ropy naftowej.

Wydobycie.

1997 - 24 mld 185 mln baryłek ropy naft.

Obecnie - baryłek

Wydobycie:

31% - Bliski Wsch.

17% - Ameryka płn

11% - Europa wsch, zach, Afryka, Daleki wsch.

Znaczenie ropy naftowej w gospodarce.

Konkurencyjność węgla a ropy.

• kaloryczność

• rosnące zapotrzebowanie na prod naftowe wraz z motoryzacją i produkcją chemiczną

• jest tańsza do eksploatacji

• kapitałochłonność

• łatwiejszy i tańszy transport (bezpieczeństwo)

• wysoka stopa zysku do osiągnięcia.

Ropa naftowa w handlu międzynarodowym.

50% wydobycie ropy naftowej jest przedmiotem handlu międzynarodowego, ponieważ kraje, które jej potrzebują mają słabe zasoby.

90% złóż ropy znajduje się w krajach III świata.

23% ludu świata zamieszkująca półkulę północną zużywają 2/3 ropy naft.

Importują ropę kraje Europy zachodniej - Włochy, Niemcy a także USA.

55% ropy pochodzi z szelfu kontynentalnego.

Polska w 1999 r. wydobyła 400 tys. ton ropy.

Wydobycie ropy to tzw. krzywa Dziwono

Problemy do 2005 r.

Wenezuela, Kanada, głębokie pokłady z zatoki Meksykańskiej, morze Północne, Kaspijskie - uważa się za giganta światowego w zasobach ropy.

Zatoka meksykańska - głębokie złoża.

Nowe technologie.

• tzw. radykalne zwiększenie współczynników wydobycia

• poprawa sposobów wydobycia, wierceń,

• odmładzanie złóż ropy (woda CO2),

• wiercenia kierunkowe poziome i pionowe

• eksploatacja głównych złóż poniżej 1000 metrów do 17 mln baryłek ma wzrosnąć wydobycie do kwietnia

GEOGRAFIA EKONOMICZNA 17.04.01

T: Woda i jej znaczenie w gospodarce światowej.

2/3 powierzchni ziemi zajmują wody. 5 mld lat temu rozpoczęło się krążenie wody.

W latach 40 tych mieliśmy 40% czystej wody.

W 2000 roku mamy 28% czystej wody.

Brak wody na górnym Śląsku wynika z dwóch powodów:

1. geograficzny - wyżyna śląska ma kształt depresyjny,

2. to co się dzieje dzięki kopalniom

Ograniczony brak wody mają kraje arabskie.

Zapotrzebowanie na wodę - jest funkcją wskaźnika demograficznego, poziom rozwoju gospodarczego.

Bilans wodny - to różnica pomiędzy przychodami a rozchodami. W bilansie światowym nie ma strat co do ilości.

Z+P = H+S+R

Z - retencja początkowa

P - opady atmosferyczne

H - odpływ wód z badanego obszaru

S - parowanie

R - retencja końcowa

Retencja to gromadzenie. Może być:

1. naturalne - gdy ziemia, rośliny przetrzymują wodę

2. sztuczna

Woda na ziemi jest w postaci wód powierzchniowych, podziemnych i atmosferycznych.

Gospodarka wodna to zarządzanie zasobami i rozporządzanie.

12% wody na Śląsku traci się dzięki nierzetelności sieci, starej armatury, piecom czerpanym.

Woda opadowa łączy się z :

1. tlenkami

2. dwutlenkami

3. siarkami azotu

Trzy zasady gospodarowania wodą:

1. kompleksowości - przy planowaniu innowacji wodnych musi się brać pod uwagę wszystkich potencjalnych użytkowników

2. przestrzenności - nawiązuje do kwestii, że planowanie i bilansowanie gospodarki wodnej może odbywać się w regionach tylko dorzecznych.

3. Perspektywiczności - odnosi się do pewnych prognoz demograficznych

1

9

---